Жұмыстың мақсаты

Он алтылық санау жүйесі

Он алтылық позициялық санау жүйесінде санды жазу үшін ондық санау жүйесінің цифрлары 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 және жетпейтін алты цифрларды белгілеу үшін ондық сандарының мәні 10, 12, 13, 14 және 15 болатын сәйкес латын алфавитінің алғашқы үлкен әріптері: A, B, C, D, E, F қолданылады. Мысалы, 4DC,A7₁₆; 48E,89₁₆; 21EA₁₆;

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды ондық санау жүйесіне ауыстыру үшін ол санды негіздеуішінің дәрежелерінің қосындысы түрінде жазып алып, есептейміз.

1) 3Е5А1₁₆=3*16⁴+E*16³+5*16²+A*16¹+1*16⁰ .

Ондық жүйенің ережесі бойынша арифметикалық операцияларды орындай және А=10, E=14 ескере отырып, 3Е5А1₁₆=255393₁₀ аламыз.

2) 48С,В7₁₆ = 4*16²+8*16¹+C*16⁰+B*16^-1+7*16^-2 =

4*16²+8*16¹+12*16⁰+11*16^-1+7*16^-2 =

Тапсырмалар

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз

1. A87E₁₆ 7. BE,741₁₆

2. 23DF₁₆ 8. F11,567₁₆

3. EA12₁₆ 9. 981,DA₁₆

4. 1A22₁₆ 10. 23,3B₁₆

5. 91₁₆ 11. F54,47₁₆

6. 7C31₁₆ 12. 235,F₁₆

Практикада екілік санау жүйесін пайдалану қолайсыз, сол себепті көбіне он алтылық және он алтылық санау жүйелері қолданылады.

2⁴=16 екенін пайдаланып төменде келтірілген сәйкестікті табамыз: он алтылық санау жүйесіндегі әрбір санға екілік санақ жүйесіндегі төрт орынды сан сәйкес келеді.

Екілік санау жүйесі	0000	0001	0010	0011	0100	0101	0110	0111
Он алтылық санау жүйесі	0	1	2	3	4	5	6	7

Екілік санау жүйесі	1000	1001	1010	1011	1100	1101	1110	1111
Он алтылық санау жүйесі	8	9	A	B	C	D	E	F

Енді осы кестені пайдалана отырып он алтылық санау жүйесіндегі санды екілік санау жүйесіне ауыстырамыз:

1. 
   28A3E₁₆= 0010 1000 1010 0011 1110₂= 101000101000111110₂;
   
2. 
   DE7,9C₁₆=1101 1110 0111, 1001 1100₂=110111100111,10011100₂;
   

6. 
   10D7F₁₆ 6. D44,1F₁₆
   
7. 
   238D₁₆ 7. 1FA,18₁₆
   
8. 
   89A1₁₆ 8. 53,FF1₁₆
   
9. 
   FA88₁₆ 9. 28C,71₁₆
   
10. 
    D37EF₁₆ 10. 10C,AD6₁₆
    

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды сегіздік санау жүйесіне ауыстыруды екі әдіспен ауыстыруға болады:

1) 16  10  8 бұл ұзақ әрі қолайсыз әдіс.

2) 16  2  8.

Осы екінші әдісті пайдаланып 4С1,2F4₁₆ санын сегіздік санау жүйесіне ауыстырайық:

а) 4С1,2F4₁₆ = 0100 1100 0001, 0010 1111 0100₂;

б) Енді екілік санау жүйесіндегі санды үтірден оңға қарай және үтірден солға қарай бағытта үш разрядтан жіктеп бөліп алып, кестені пайдаланып сегіздік санау жүйесіне ауыстырамыз:

010 011 000 001, 001 011 110 100₂= 2301,1364₈;

Кестені пайдаланып он алтылық сандарды сегіздік санау жүйесіне аударыңдар.

1. А36₁₆ 6. 102,9E₁₆

2. В7С₁₆ 7. 456,EA₁₆

3. 2Е1₁₆ 8. B03,DF₁₆

4. 8DF4₁₆ 9. EA2,E3₁₆

5. AB47₁₆ 10. ED7,87₁₆

Оқушылардың өзіндік жұмыстары

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды ондық санау жүйесіне ауыстырыңыз:

1) 18D₁₆; 6) 9A07₁₆; 11) 1A5,6F₁₆;

2) 35E9₁₆; 7) 38EE₁₆; 12) 21C,D₁₆;

3) 73AD₁₆; 8) D798₁₆; 13) C54,F8₁₆;

4) 23E₁₆; 9) 3F91₁₆; 14) A2,B1₁₆;

5) 9A3₁₆; 10) 5FF9₁₆; 15) 3D,65A₁₆;

Он алтылық санау жүйесіндегі сандарды екілік санау жүйесіне ауыстыру

1) 9C₁₆; 6) 36D₁₆; 11) 16,57₁₆; 16) 7D1,21₁₆;

2) 7B₁₆; 7) 3E81₁₆; 12) 25D,6₁₆; 17) 2E6,7E₁₆;

3) D8₁₆; 8) 257E₁₆; 13) BB,69₁₆; 18) 65B,B1₁₆;

4) 9E1₁₆; 9) 6B58₁₆; 14) 74E,5₁₆; 19) A57,E6₁₆;

5) 7B2₁₆; 10) 2D34₁₆; 15) 3,F14₁₆; 20) 7D1,F2₁₆;

Тапсырма. Кестені толтырыңыз.

1. Информатика неге күнбе-күн дамып отыратын ғылым?

2. Информациялық технология деген не және жаңа информациялық технологиялардан айырмашылығы неде?

3. Информациялық процестер деген не?

4. 
   Дербес компьютер деп қандай компьютерлерді айтады?
   
5. 
   Ертеңгі күннің технологияларында компьютер программаларының атқаратын рөлі
   

6. 
   Санау жүйесі дегеніміз?
   
7. 
   Екілік, сегіздік, ондық санау жүйесі дегеніміз?
   

1. Жүйелі блок – (кейде процессор деп атайды. Бұл қате)

2. Монитор – дисплей.

3. Клавиатура (пернетақта).

4. «Тышқан» тєріздес манипулятор.

5. Принтер мен сканер.

Жүйелі блоктың ішінде не бар?

Жүйелі блоктың металл корпусының (қанқасының) ішінде қорек блогы, аналық тақта, т.б. орналасқан.

• 
  POWER батырмасы – компьютерді өшіруге, қосуға қажет. Power батырмасы құрастыру кезінде аналық тақтадағы тиісті жерлерге жалғануы керек. Бұл айтылғандар АТХ корпусына қатысты.
  

• 
  RESET – кез келген жағдайда компьютерді қайта жүктейді.
  

Компьютердің єрбір компоненті оларды өндірушілердің көрсеткен сипаттамалары бойынша көрсетілген кернеу көздеріне қатаң тєртіп бойынша жалғанады.

Компьютер іске қосылғанда алдымен қорек блогі тексеріліп, тестен өтеді. Оған көп болғанда 0,1-0,5 секунд уақыт керек. Тест біткеннен кейін орталық процессорға RESET сигналы түседі. Яғни RESET түймесін басқанда шақырылатын сигнал келеді. ¤зін тексеретін тестен өтілген қорек блогы жұмысын бастай алмайды. Бұл электрондық схемаларды зақымданудан сақтайды.

Тест дұрыс өткен жағдайда орталық процессор программаны орындауға дайын болады. Бірақ бұл этапта аналық тақтада орналасқан тұрақты жадыдағы бастаушы (стартовый) программа ғана іске қосыла алады. Осы блоктың жұмысының нєтижесінде басқа программаларды, ал соңынан операциялық жүйені іске қосуға мүмкіндік туады. Алдымен орталық процессордың күй-жағдайын оның жұмыстық мінездемесі тексеріледі. Дєлірек айтқанда қорек кернеуі температурасы, жүйелік шинаның жиілігі, көбейткіш т.б. тексеріледі. Егер олар өндірушінің осы модульге берген анықтамаларына сєйкес келмесе компьютер қосылмауы мүмкін. Тексеру қарапайым есептерді шығару арқылы процессордың ақауын анықтауға негізделген.

Дербес компьютердің ішкі құрылғылары туралы «компьютер архитектурасы» деген термин қолданылады. Бұл дербес компьютердің логикалық ұйымдастырылуын, құрылымын жєне ресурсын білдіреді.

IBM – үйлесімді компьютердің өзге компьютерден ерекшелігі ашық архитектуралық принципінде. Ашық архитектура – көптеген құрылғыларды бір жүйеге біріктіруге арналған бірқатар интерфейстер мен шиналардың үйлестірілген шешіміне негізделген архитектура.

Көптеген басқа компаниялар табыстарын кемітуден сақтанып ашық архитектураны қабылдамады. Ал IBM фирмасы мен оның IBM РС компьютері ашық архитектураның арқасында дүниежүзіне ең танымал болды.

Кез келген дербес компьютер мынадай функционалды бөліктерден тұрады:

• 
  орталық процессор – жүйелік блок ішінде орналасқан
  
• 
  негізгі жады – ол да жүйелік блок ішінде орналасқан
  
• 
  сыртқы құрылғылар
  

Дербес компьютерде қолданушылардың қатынасы кірген мєліметтерді енгізу мен осы мєліметтерді қайта жөндеу нәтижесіндегі процедураны енгізеді. Сондықтан ДК-нің міндеті конфигурациясы ретінде енгізу/шығару құрылымы болып табылады. Қазіргі диалог процесінсіз бола алмайтын қосымша стандартты құрылымды көрсетуге болады.

Монитор /дисплей/- мәтіндік және графиктік мәліметтерді визуальды көрсетуге арналған. Стандартты шығарылу құрылымы. Қызмет принципіне байланысты монитор электронды-сәулелік трубалы мониторға және сұйық криссталдағы дисплейге бөлінеді.

Пернетақта басқару бұйрықтарымен және алфавитті-цифрлік мәліметтерді енгізудің стандартты клавишті құрылымы. Монитор мен пернетақта комбинациясы қолданушының жеңіл интерфейсін қамтамасыз етеді: пернетақтаның көмегімен компьютердің жүйені басқарады, ал монитордың көмегімен нәтижені алады.

Пернетақта ПК-ның стандартты құрылымына жатады, сондықтан оның негізгі функцияларының іске асуы үшін арнайы жүйелік программалар қажет етілмейді /драйвер/. Пернетақта жұмыс істеуінің программалық қамтамсыз етілуі енгізу-шығару BIOS негізіндегі жүйесінің құрамындағы микроүрдінің тұрақты жадысында орналасқан.

Пернетақтаның QWERTY стандарты бойынша енгізілген 101-104 клавишасы бар, /пернетақтаның алфавит бөлігінің жоғарғы сол жағында QWERTY пернелері орналасқан/. Олар тек орналасу варианттарымен және қызмет клавишасының формасымен және тілде қолданатын шарттасылған ерекшеліктер ажыратылады.

Пернетақтаның перне жиынтығы бірнеше функционалды группаға бөлінген: алфавитті-цифрлік, функционалды, курсорды басқару, қызметші, қосымша панельдер пернесі.

Манипулятор

Кішкентай екі /немесе үш/ батырмасы бар пластмассалы қорап ретінде болады. Манипуляторды бетімен жылжыту монитор экранындағы манипулятор курсоры деп аталатын графикалық объектіні жылжытумен синхронизацияланған. Пернетақтадан айырмашылығы манипулятор басқарудың стандартты құрылымы бола алмайды, сондықтан онымен жұмыс жасау үшін, арнайы жүйемен программа –манипулятор драйвері қажет. Драйвердің көзқарасы бойынша драйвер оқиға болды ма, манипулятор курсоры қазір экранның қай жерде екеніне анализ жасай отырып манипулятордың барлық жылжуы және оның клавишаларының кликтері оқиғаға байланысты қарастырылады. Бұл мәліметтер қолданбалы программаға беріледі, онда қолданушы жұмыс жасайды және осы арқылы программа қандай команда екенін және орындауға бастауды анықтайды.

Перифериялық немесе сыртқы құрылымдар деп блок жүйесінің сыртында орналасқан арнайы этапта әрекеттестірілген ақпаратты өңдеу. Ең алдымен – бұл шыққан нәтижелердің тұрақталған құрылымы: принтерлер, плоттерлер, модемдер, сканерлер.

Принтерлер ақпараттың қатты тасымалдауына шығаруға арналған, көп жағдайларда олар қағазға шығарылады. Принтердің үлгісінің көптеген түрі бар, оларды қызмет принципіне, интерфейсіне, өндіргіштігіне функционалды мүмкіндіктеріне байланысты өзгертеді. Қызмет принципіне байланысты: матрицалық, бүріккіш, лазерлі болып бөлінеді.

Сканер компьютерге бір түсті немесе түрлі –түсті бейнелерді, графикалық және текстік ақпараттарды есептеуге мүмкіндік беретін құрал. Сканерді тексті немесе графикалық бейнені ары қарай жасау үшін компьютерге енгізу қажетілігі кезінде туады. Сканерленгеннен кейін ақпарат арнайы программалар қамтамасыз етілу арқылы өңделеді және текстік немесе графиктік файл ретінде сақталады.

Сканердің негізгі қызметі – ССD-матрица (Charge Coupled Device-зарядталған байланысы бар құрылғы) немесе РМТ (фотмножитель). ССD-матрица–сыртқы шиелініс қатысуымен жарыққа әсер ететін диод жиынтығы.

Сканерленетін әдісімен ажырытылатын оригинал санына және оптикалық жүйе сапасына сәйкес көптеген сканердің үогілері бар. Ауыстырылу әдісіне байланысты сканерлер планшетті, барабанды және қолды болып бөлінеді.

1. Принтерді орнату.

2. Дайын құжатты баспаға шығару.

3. Сканермен тәжірибелік жұмыс.

1. ДКдің функциональдық бөліктерін ата.

2. Компьютер архитектурасы деген терминді қалай түсінесің?

3. Микропроцессордың түрлерін ата.

4. Монитор, пернелер тақтасының қызметі қандай?

5. Манипулятор дегеніміз не?

6. Принтердің түрлерін ата.

7. Сканер және оның атқаратын қызметі қандай?