«Журналистикаға кіріспе» пәні бойынша

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Баспасөз бостандығы туралы түсінік ең алдымен, қажеттілік, жауапкершілік туралы ұғымдарды басты назарда тұтады. Демократияның өзі Заңды құқықтар негізінде орындалатындығы о бастан белгілі. Баспасөзде, телерадиода баспасөз бостандығы жайлы мәселелер аз көтерілмейді. Бұл мәселелерді талқылайтын сараптайтын және зерттейтін қоғамық ұйымдар да бар.

Әлемдік журналистиканың аймақтық, сондай-ақ әрбір мемлекеттік және ұлттық мәселелерге сай жұмыс істеуі қалай? Бұған байланысты түрліше көзқарастар мен принциптерге көз жұмып қарауға болмайды. Сондақтан да журналист пен БАҚ-тың алға қойған мақсат-мүддесі мен позитциясын анықтау керек. Мұның өзі сайып келгенде, саясат пен қоғам дамуына, елдік мүддеге қатысты болып келеді де, журналистиканың әр жерде өзіндік ерекшелігі болатыны жоққа шағарылмайды. Біздің республикамызда БАҚ мемлекеттік және мемлекеттік емес болып бөлінеді, соған орай жұмыстары өрбиді. Бірақ лицензиялық-құқықтық жауапкершілікті ұмытпау лазым.

Негізінде қай елдің бұқаралық ақпарат құралы болсын, олардың әлемге ортақ белгілерімен бірге, сол елдің Конституциясына және жекелеген заң актілеріне сәйкес ұстанымдары пайда болады. Ортақ мәмілелер ЮНЕСКО-ның құзырына түйіседі де, ал мемлекеттердің саналуан бұқаралық ақпарат құралдарының жұмас істеу әдіс-тәсілдері белгілі бір нормаларға сүйенеді. Сондай баңыт-бағдар бойынша іс-әрекет танытады.

Дамыған елдердің көпшілігінде конституциялық тұрғыда баспасөз бостандығына шәк келтірмейді, азаматтардың сөз бостандығы құқығын сақтау мағынасындағы тұжырымдар жасалған. Айталық Еуропа мемлекеттері мен АҚШ мұны әжептәуір қарастырған.

Біздің Қазақстанда да аталмыш концепция Конституциямызда айқын көрсетілген. Мысалы 20-бапта былай деп жазылған: «Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым саланады».

Соңғы онжылдық көлемінде бізде ғана емес, Еуропаның бірқатар елдерінде конституциялық жаңа тұжырымдар мен кейбір өзгертулер халықаралық нормаларды ескере отырып енгізілген. Онда әдеттегідей сөз, баспасөз бостандығы болумен бірге, белгілі бір мөлшерде ақпараттық шектеушілік те ұщырасады. Неге бұлай десек – ұлттық қайіпсіздік пен қоғамдық тәртіп және мораль мен азаматтардың жеке бас құқығыны айтылады.
14-лекция. Журналистік қызметтің нәтижелілік проблемалары

1. 
   Журналистиканың жоғары нәтижелілігі
   
2. 
   Журналистиканың тиімділігі
   
3. 
   Журналистиканың пәрменділігі
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналистік қызмет нәтижесі тиімділігімен ерекшеленеді. Бүгінгідей жариялылық жағдайында журналистиканың жоғары нәтижелелігі екі өлшеммен айқындалады. Біріншісі – журналистиканың тіимділігі, екіншісі – журналисткианың пәрменділігі. Екі өлшем де журналистік қызметтің нәтижелілік проблемаларымен тікелей айналысады.

Журналистиканың әлеуметтік институт ретінде – басқа қоғамдық институттармен қарым-қатынаста болуы заңды. Сол арқылы ол әр саламен, жан-жақты жұмас істей алады. Демократия мен плюрализмді пайдаланады. Қоғамдық пікір қалыптастыруға ықпал етеді.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдары шыққан «Баспасөздің төрт теориясы» деп аталатын Сиберт, Шрамм, Питерсонның еңбегі бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуметтік жауапкершілігі туралы мәселелерді қозғауына байланысты журналистикада, саясатта, қоғамда кеңінен пікір туғызады. Біоақ оның бастапқы идеялары Еуропада жүздеген жыл бұрын айтыла бастаған еді. Аталған еңбек соның қорытындысы секілді көрінеді. Ал қарастырылған проблемалар БАҚ-тың қоғамдағы орны мен рөліне, қызметіне байланысты болып келеді:

5. 
   Баспасөздің авторитарлық теориясы.
   
6. 
   Баспасөздің либертариандық теориясы.
   
7. 
   Баспасөздің әлеуметтік жауапкершілік теориясы.
   
8. 
   Баспасөздің кеңестік коммунистік теориясы.
   

Қазіргі заманда Еуропа мен АҚШ қана емес, бүкіл әлемдегі бұқаралық ақпарат құралдары алдында жаңа да, тосын проблемалар туындап отыр. Әлемдік саясаттың күнде өзгеріске түсіп, тұрақсыздануы, өмір-тіршіліктің бірқалыпты сыймайтындығы журналистерді де, ақпарат құралдарын да тың іздеістерге, соны әдіс-тәсілдермен жұмыс істеуге мәжбүр етеді. Нарықтық қатынастың күрделі жайлары және бар.

1. 
   Нәтижелілік өлшемдері
   
2. 
   Нәтижеліліктің екі түрі
   
3. 
   Журналистиканың қызмет ету проблемалары
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналистикадағы нәтижелілік өлшемдері қазірде қоғамдық институттар тарапынан үйреніп, зерттелуде. Журналистиканың қызмет ету проблемалары өз қайтарымын беруге тиіс. Сол себепті соңғы жылдары журналистиканың қоғамдық пікірді қалыптастырудағы әлеуметтік-экономикалық мәселелерді шешудегі ролі ерекше көзге түсуде.

Оның үстіне қоғамдық құрылыстағы жедел өзгерістер де журналистиканың алдына шығармашылық идеялар мен тақырыптарды әдеттен тыс ұсынары белгілі.

Сондайда әділдік пен шындық үдесінен шығу, оның ақ жолын табу оңай ма? Журналист пен БАҚ-қа жүктелер жауапкершілік пен міндетті адал орындау ше? Мұның бәрі айналып келгенде жанқиярлық еңбек пен табанды кәсіби күрескерлік арқылы жүзеге асатын жағдаяттар. Журналистің де, БАҚ-тың да ылғи алға ұмтылатын межесі осындай ...

Планетадағы барша қауымды дүр сілкіндіріп, түн ұйқысын төрт бөлетін, кей-кейдегі келісу орнына қырғы қабақ соғыс өртінің тұтанып қалуын, терроризм мен экстремизм сияқты қантөгіске итермелейтін әректтерді немен ақтауға болады? Және оны бұқаралық ақпарат құралдары объективті түрде беруі бұлжымас талап! Сондайда журналистердің де құрбандыққа ұшырап, БАҚ-қа да қысым көрсетіліп қалатыны мынау мазасыз дүниедегі жасырын құбылыс есем. Журналист те бейбітшілік өмірдің жақтаушылары, сол қасиетті міндеттің күзет қырандары.

Міне, сайып келегнде әлем журналистикасының зор парызы осы болса керек.

... ХХІ ғасыр – ақпараттық ғасырға айналатыны бүгінде жиі айтылады.

... Бұған қоса журналистикада да жаһандану процесі жоқ емес.

... Ал ұлттық мүддені журналистикада қалай сақтап қала аламыз?

Осынау мәселелерді өз орнымен жүзеге асыруды ойластыру қажет-ақ, әрі бұл кезек күттірмейтін проблема. Әйтпесе, іздегенге шетел журналистикасының кемшіліктері де жетіп-артылады. Саяси өтірік-өсек, жала жабу, порнография т.б.

1. 
   БАҚ аудиториясы
   
2. 
   Аудиторияны зерттеу
   
3. 
   Оқырмандармен байланыс
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналистика – шығармашылық қызметтің негізгі салаларының бірі болып есептеледі. БАҚ аудиториясы онымен байланыс журналистиканың тиімді әрі пәрменді жүргізілуіне оң әсерін тигізеді. Шығармашылықты ойдағыдай жүргізу журналистерден үнемі ізденістерді талап етеді.

Ой дүниесінде міндет пен сезімталдықтың атқаратын ролі зор.Міндеттің ұланғайыр істердің басталуымен аяқталуында атқаратын қызметі ауқымды.Ал, интуиция сол зертпен не айналысып жүрген мәселеңді айқын көру.

Журналисттің творчествалық қызметі лекция таңдаудан басталады.Ал лекция қайдан туады?Бізді қоршаған күнделікті ортада қызғылықты,маңызды лекциятар көп.Тек соларды байқап ,бақылап байыбына барып,мән беріп,тани білу керек.Міндет-лекцияты терең зерттеп,қыры мен сырын тану,ашу,анықтау,талдау,көрерменге түсінікті жеткізу.Тапқырлық.

Журналистің өмірді зерттеу әдістерінің бірі –бақылау әдісі.Бұл тәсіл журналистикда – тікелей,іштей,ұзақ уақыт бақылау болып үшке бөлінеді.Бақылау жұмсы екі кезеңнен тұрады.Біріншіден,қойылған мақсатқа байланысты мәселелердің түйінін табуға талпынып оны іздеу кезеңі;екіншіден,табылған заттың нақ сол екенін біліп оны басқа соған ұқсас заттардан ажырата білу кезеңі.Бақылау прцесі деп әдетте адамның алдына мақсат қойып,жоспар жасап,белгілі нысандарда кездесетін құбылыстарды толық байқап,оларды тексеріп білу жұмысын айтады.Бақылау барысында есте қалдыру, есте сақтау және есте қалғандарды қайтадан есек түсірудің маңызы да орасан.

Зерттеу әдістерінің тғы бірі –сұрау салу.Мұның кең тараған түрі –интервью,анкета тарату.

Журналисттің кейіпкеріне қоятын сұрақтары:танысу-табысу-байланыс жасау;проггрмалық;бақылау;адрестік сұрақтар болып төртке бөлінеді.
17-лекция. БАҚ аудиториясы: қалыптасуы мен үйрету проблемасы

1. 
   БАҚ аудиториясының талап-тілектері
   
2. 
   БАҚ процестерінің әлеуметтік-психологиялық проблемалары
   
3. 
   БАҚ аудиториясының қажеттіліктері
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Әрбір БАҚ-тың өз аудиториясы болады. атап айтқанда, мерзімді басылымдардың өзі өз оқырмандарын тарту мақсатында олардың талап-тілектерін, мақсат-мүдделерін әрдайым есепке алады. Телерадио саласы да түрлі бағдарламалар арқылы өз аудиториясын қалыптастыруға ұмтылады. Соңғы кездері телерадиобағдарламаларының белгілі бір күндерде, нақты уақыты белгіленген кезде эфирге шығуының өзі соның айғағы.

Қазіргі БАҚ-тағы озық техника мен технологияның өркендеуіне шет қалмау шарт. Сондай-ақ журналистиканың мән-маңызын атррыра беру зор міндет.

Журналистикадағы қазілгі демократиялық бағыт пен гуманистік позиция баршаға ортақ. Жер беріндегі күллі тіршілік те осынау үдеден шықса қанеки! Бұған журналистиканың алдымен қатысы барына еш күмән болмаса керек. Осындай жағдайда ған өркениет пен мәдениеттің бәйгесінде халықтық, ұлттық көкейкесті нәтижеге жетуге ұмтылатынымыз анық.

Халықаралық журналистика ізденістерін байқау, сөйтіп, елдік болмысымыздағы өз журналистикамызды одан әрі дамыта беру – негізгі мақсат болып қала береді.

Әрбір кәсіптің өз мамандығы болатыны секілді, журналистік мамандық та өз саласы бойынша пайда болған. Ал қандай мамандық болса да өз ерекшелігімен көрінетіні белгілі. Демек, журналист басқаға ұқсамайтын, өзгелерден айырмашылығы бар мамандық. Ол өз творчествосы арқылы қоғамға, адамға қызмет етеді. Әрбір мамандық сияқты, журналистің де өзіне қатысты білімі, іс-тәжрибесі болмақ. Кезінде ұлы ғалым М.Ломоносов журналист туралы өзекті ойларын айтқан. Оның еңбегі «Журналистік дәреже туралы диссертация» деп аталған. Жалпы журналист қандай дәрежеде жұмыс істесе де, қоғамдық ақпараттық саланың қызметкер болып есептеледі. Ол әркез жаңаны жақтаушы, бар жақсылықты қолдаушы болып табылады. Сөйтіп газет- журнал немесе радио мен телевидениенің жұмысын атқарып, творчестволық қызмет жасайды. Ол редакция жұмысында бірінші – ұйымдастырушылық, екінші -- әдеби өңдеу, үшінші – шығармашылықпен айналысады. Бұл үшін оған білім мен қабілет керек. Оған қоса өмірдегі құбылыстардың мәнін түсіне білу де үлкен қасиет болып саналады. Қандай оқиғаны болсын тапқырлықпен, сенімді түрде, көз жеткізіп жазатын болуы керек. Жұртқа өмір жайлы толғап айта білу де үлкен өнер. Ол үшін тіл, сөз байлығын қолдану қажет. Тағы бір айтарлық жайт, журналист қоғамдық қайоаткер бола алса тіпті жақсы. Ол уақыт, заман ағымын жақсы түсінуі тиіс. Ол идеяға толы материалдар жазып, жұрттың назарын аудара білгені жөн.

1. 
   Аудиториямен баспасөз конференциясын өткізу
   
2. 
   Қоғамдық пікірді қалыптастыру
   
3. 
   Журналистика тиімділігін арттырудың факторы
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Аудитория мүддесін білудің пішіні мен әдістері сан алуан. Солардың бірі мерзімді басылымдарда оның өкілдерінің баспасөз конференциясын өткізу болып табылады. Баспсөз конференциясы арқылы еліміздің түрлі өңірлеріндегі әлеуметтік –экономикалық, мәдени-рухани салаларының ерекшеліктерін айқындап алуға мүмкіндік туады. Журналистер осы мақсат үшін көп жағдайда жер-жерлерде баспасөз конференциясын өткізеді.

Журналистің тағы бір қасиеті – оның саяси-әлеуметтік қызметіне, дүниеге деген көзқарасына, позициясына байланысты. Бұл – жан-жақты білімділік пен саяси-азаматтық тұрғыдан өсу, кемшіліктерге төзбеу, өз өмірін халық ісі үшін арнауға келіп тіреледі. Әрбір журналист өз елінің шын патриоты болуымен бірге, сол мемлекеттегі және жер жүзіндегі оқиға-құбылыстарға сергектікпен қарап, жедел жариялап отыруы міндет. Журналист өз ісіне адал берілген маман болуы тиіс.

Журналистің өз қызметін жемісті атқаруы үшін интеллектуалдық, психологиялық, творчестволық қабілетінтолық пайдаланып, сонымен бірге табанды, әділ, батыл қасиетімен де танылуы тиіс. Ал ақыл ой, эрудиция бірінші орында тұруы керек. Сондай-ақ журналистік жеке бас мәдениеті көп нәрсені аңғарады. Әсіресе, журналист мәселені терең білушілігі аса қажет. Онсыз журналистік табысы жұмыс істеу екі талай. Өмірде журналист әртүрлі жағдайда кездесуі мүмкін. Соның бәрінде жан-жақты хабардарлық білімділік болмаса кей нәрсені анық қанығына жету, ақ қарасын ашу оңай емес. Оқиға, фактіге жеңіл желпі қарамай, оның түпкі мәніне, себеп салдарына назар айдару керек. Ол үшін сол салаға арнай мамандармен кеңесу арқыла емес, жаңа мәліметтерді салыстырып қарау жөн. Бәрі анық болғанда ғана журналист мақала жазу керек. Бұл орайда жақса дайындық, жаңа мәселелерді тез аңғару, проблеманы байқай білу шарт. Сөйтіп ашық түрде өз көз қарасыңды білдірген жөн. Сондай-ақ журналист әрқашан өз біліміне теориялық тұрғыдан толықтырып, практикалық тұрғыдан ізденіп еңбек етіп білген дұрыс. Журналист болу үшін рухани және өмірлік дайындықтар болуы керек. Өзіңді журналистік мамандыққа арнап таңдағанан кейін сол жолда аянбай қызмет ету лазым. Ол принцпті түрде, қайсарлықпен бұқаралық ақпарат құралдары алдынға өзінің міндетін борышын бар күш қайратын салып орындайтын маман. Бұл ретте журналист өзінің ұстамды мінезімен, қиындыққа қарсы тұратын күрескерлігімен, инициатива танытқыштығымен, тез арада шешімдер жасай білуімен ерекшеленеді. Ол қай істе болсын нәтижеге жетуге тырысуы керек.

1. 
   БАҚ жіктелісі
   
2. 
   Қазақстандағы БАҚ жүйесі
   
3. 
   Тәуелсіз, ресми, коммерциялық басылымдар мен телерадиолар
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

БАҚ жүйесі тәуелсіз, ресми, коммерциялық басылымдар мен телерадиолар болып жіктеледі. Олардың барлығына еліміздің үкіметтік жүйесіндегі ақпарат агенттігі басшылық жасайды. Жалпы алғанда БАҚ жүйесі өзге елдерде де белгілі бір ұйымдар мен топтардың, мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелердің мүддесін қорғайды.

Өткен ғасырдың 60-шы жылдары шыққан «Баспасөздің төрт теориясы» деп аталатын Сиберт, Шрамм, Питерсонның еңбегі бұқаралық ақпарат құралдарының әлеуметтік жауапкершілігі туралы мәселелерді қозғауына байланысты журналистикада, саясатта, қоғамда кеңінен пікір туғызады. Біоақ оның бастапқы идеялары Еуропада жүздеген жыл бұрын айтыла бастаған еді. Аталған еңбек соның қорытындысы секілді көрінеді. Ал қарастырылған проблемалар БАҚ-тың қоғамдағы орны мен рөліне, қызметіне байланысты болып келеді:

9. 
   Баспасөздің авторитарлық теориясы.
   
10. 
    Баспасөздің либертариандық теориясы.
    
11. 
    Баспасөздің әлеуметтік жауапкершілік теориясы.
    
12. 
    Баспасөздің кеңестік коммунистік теориясы.
    

Қазіргі заманда Еуропа мен АҚШ қана емес, бүкіл әлемдегі бұқаралық ақпарат құралдары алдында жаңа да, тосын проблемалар туындап отыр. Әлемдік саясаттың күнде өзгеріске түсіп, тұрақсыздануы, өмір-тіршіліктің бірқалыпты сыймайтындығы журналистерді де, ақпарат құралдарын да тың іздеістерге, соны әдіс-тәсілдермен жұмыс істеуге мәжбүр етеді. Нарықтық қатынастың күрделі жайлары және бар.

Оның үстіне қоғамдық құрылыстағы жедел өзгерістер де журналистиканың алдына шығармашылық идеялар мен тақырыптарды әдеттен тыс ұсынары белгілі.

Сондайда әділдік пен шындық үдесінен шығу, оның ақ жолын табу оңай ма? Журналист пен БАҚ-қа жүктелер жауапкершілік пен міндетті адал орындау ше? Мұның бәрі айналып келгенде жанқиярлық еңбек пен табанды кәсіби күрескерлік арқылы жүзеге асатын жағдаяттар. Журналистің де, БАҚ-тың да ылғи алға ұмтылатын межесі осындай ...

1. 
   Баспасөз
   
2. 
   Газет-журналдар
   
3. 
   Кітап баспалары
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Қазақстандағы баспасөз, кітап баспалары нарықтық экономикаға бейімделу кезеңін бастан өткеруде. Мерзімді басалым және кітап өндірісі бизнестік негізгі қойылған. Оларды басу жариялау, үлкен еңбекті қажет етеді. Газеттің қолжазбасын реттеу, редакциялаудан бастап оны жарыққа шығаруға дейін көптеген үрдістер жүзеге асады.

Нөмірді версткалаудың дәл жоспарын макет деп атайды.Редакцияда жасалатын бұл макет материалды бетке дұрыс және орын-орынмен дәл орналастыру үшін және газеттің немесе журналдың сырқы көрінісі тартымды болуы қажет.

Верстка макетсіз жасалғанда – газетті шығарушы көзбен ғана жобалап толтырады.

Газетті макеттеу – журналға қарағанда сәл ерекшелеу.Илльюстрациялық журналдың мәтіні терілген текстпен әзірленген клишенің басылым көшірмесін жабыстыру арқылы жасалады.Газет бетінің макетін әдетте,терілген материалдың басын көшірмесіз және илльюстрациясыз әзірлейді.

Графикалық макет жасау - газеттің нөмірінің жоспарын жасауға графикалық макет өте ыңғайлы. Макетті жасау үшін қағазға беттің жоспарын түсіреді. Ең алдымен материалдың жол санын есептейді.Егер ол бетке сиятын жолдың мөлшері асып кетсе,онда артық материалдар кейінге қалдырылады.Материалдар алдын ала іріктелген кезде бас тақырыптар мен шапкалардың көлемі шамалы белгіленеді.Мұнда 5 бағаналы,1 жолды шапкалар,25 жолға сондай ақ 2 жолды 35 жолға,4 бағаналылар 20-30 жолға,3 бағаналылар 15-20жолға тең деп есептеледі.

Материал көп болған жағдайда бас тақырыптың аяғына және ашық орындарға бүкіл беттің шамамен 20 пайызына дейін беріледі.

Макет жасау версткалау сияқты,егер олар қысқарылмайтын және беттің белгілі бір жеріне орын алатын болса,анағұрлым үлкен материал басу ыңғайлы. Көпшілік жағдайда мұндай материалдар ресми қарар,қаулылар,саяси және эканомикалық тақырыптарға арналған материалдар.Маңызды корреспонденциялар,очерктер,фельетондар оларды орналастыруда көркемдірек орын қарастырылады және соның мөлшерінде мәтінді,матеиалды және илльюстрацияны орналастырады.

Макеттің түрлері: жапсырма макет, географиялық макет.
21-лекция. Ақпарат агенттігі

1. 
   Баспасөз қызметі
   
2. 
   Баспасөз орталықтары
   
3. 
   Ақпарат агенттігі
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

БАҚ бүкіл жұмыс қызметін ақпарат агенттігі басшылыққа алады. Оларды тіркеу жұмысын қадағалау және қызметін тоқтатуға дейінгі аралықтағы қызмет агенттіктің функциясына кіреді. Баспасөз орталықтары редакциялар ақпарат агенттігінің басшылығы негізінде өз жұмыстарын ұйымдастырады.

Тележурналисттің құралы –сөз,сурет,музыка,табиғи дыбыстар,сан реңктегі көріністер.Телередактор осының бәрән бейнелік,көркемдік әрекетке келтіре,кейіпкер ой-түйсік тұрады.Адамның ең басты қабылеті-ой,ойлану.Ойлану,ой туғызу-жаңадан жиналған білімі өткен өмір тәжірибесінің отымен,қызуымен қорыту.Ой- тақырыптың тууына себепші болады.Ойдың өрбуінің қайнар көздері.

Ой дүниесінде міндет пен сезімталдықтың атқаратын ролі зор.Міндеттің ұланғайыр істердің басталуымен аяқталуында атқаратын қызметі ауқымды.Ал, интуиция сол зертпен не айналысып жүрген мәселеңді айқын көру.

Журналисттің творчествалық қызметі тақырып таңдаудан басталады.Ал тақырып қайдан туады?Бізді қоршаған күнделікті ортада қызғылықты,маңызды тақырыптар көп.Тек соларды байқап ,бақылап байыбына барып,мән беріп,тани білу керек.Міндет-тақырыпты терең зерттеп,қыры мен сырын тану,ашу,анықтау,талдау,көрерменге түсінікті жеткізу.Тапқырлық.

Журналистің өмірді зерттеу әдістерінің бірі –бақылау әдісі.Бұл тәсіл журналистикда – тікелей,іштей,ұзақ уақыт бақылау болып үшке бөлінеді.Бақылау жұмсы екі кезеңнен тұрады.Біріншіден,қойылған мақсатқа байланысты мәселелердің түйінін табуға талпынып оны іздеу кезеңі;екіншіден,табылған заттың нақ сол екенін біліп оны басқа соған ұқсас заттардан ажырата білу кезеңі.Бақылау прцесі деп әдетте адамның алдына мақсат қойып,жоспар жасап,белгілі нысандарда кездесетін құбылыстарды толық байқап,оларды тексеріп білу жұмысын айтады.Бақылау барысында есте қалдыру, есте сақтау және есте қалғандарды қайтадан есек түсірудің маңызы да орасан.

Зерттеу әдістерінің тғы бірі –сұрау салу.Мұның кең тараған түрі –интервью,анкета тарату.

Журналисттің кейіпкеріне қоятын сұрақтары:танысу-табысу-байланыс жасау;проггрмалық;бақылау;адрестік сұрақтар болып төртке бөлінеді.

1. 
   Электронды ақпарат технологиясы
   
2. 
   Электронды газеттер
   
3. 
   Электронды журналдар
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Бүгінгі ақпараттық қоғамды электронды ақпарат құралдарынсыз көзге елестету мүмкін емес. Ал электронды ақпарат құраладры бүгінгі күннің шындығына айналды. Элдектронды газеттер мен журналдар және жаңа технологияға негізделген БАҚ құралдары бүгінде көпшілікті жаулап алуда.

Радионың байланыс құралы ретінде танылғаны да бір ғасырдан астам ауқыт болды.Осы мерзім ішінде журналистиканың жаңа түрі радиожруналистика дүниеге келіп,қалыптасып,дамыды.Өмір сүріп отырған,ғылыми – техникалық прогрестің шарықтау шегіне жеткен осы бір электронды құралдар әлемінде,радионың өзінің мүмкіншілігін аша түсіп, қанатын кеңге жайып отырғандығы шындық.

Электормагниттік толқындарды сымсыз байланыс жасау үшін пайдалану жөніндегі жаңалық 1895 жылдың жаңа күнтүзбесі бойынша 7 мамыр күні, Петербург университетіндегі, физика аудиториясында Александр Степановч Паповтың баяндамасы арқылы енгендігі мәлімОл сол кезде Корнштаттағы офицерлер мектебінің оқытушысы болды.

қазақ жеріндегі радиостанция кезінде ақ патшаның құрметіне аталған Александр портында,кейіннен Шевченко түбегінде пайда болған еді.Ол алдымен ақтар қлында болып,1919 жлы қызылдар қолына өткен болатын.Сол тұстағы тарихи көсем В.И.Ленин – радионың болашағын көре білген адам.Радионың болашағына сеніп,келешегіне арнап 200дей мақала жазған екен.

Көптеген радиозерттеуші ғалымдар қазақ жерінде радиоторабының жұмыс істей бастағандығын ауқыты жөнінде әртүрлі пікірді білдіріп келеді.Р.Сағымбеков 1912 жлы басталды десе, М.К.Барманқұлов 1913 жылды көрсетеді.Бұл деректер жөнінде ғалым Н.Омашев көптеген дерек,зерттеулерді салыстыра келе,Қазақстандағы радиостанция 1912 жылы өз жұмысын бастаған деген пікірмен тұжырымдайды.Әр түрлі басылымдар беттеріндегі материалдар деректерін саралап,салыстыра келгенде ол кездері радиоторап жұмысы бұқаралық сипат алмағандығы байқалады.Оның себептерін Қазақ радиосының тарихын зерттеуші Н.Омашев былай деп түсіндіреді :

“Біріншіден, рдиостанциялардың жалпы халыққа арналған кең аудиториясы болған жоқ.Ұймдастырушылар алдарына ондай мақсат қойған жоқ.Радиохабарлары тек байланыс үшін қолданылап,желілі телеграфты қайталады.

Екіншіден,радиостанциялар мемлекетке қарағанымен,шын мәніндегі түрлі ведомостваларға қызмет етті. Олар:әскери және әскери – теңіз, сол сияқты почта – телеграф ведомоствалары еді.

Үшіншіден, Қазақстан жеріндегі аталған радостанциялар негізінен әскери бөлімшелер арасын байланыстырушы қызметін атқарды .Олардың әскери байланыстарымен салыстырғанда шаруашылық,әкімшілік және саяси өмірге араласуы жоқтың қасы болатын !”.

1925 жылы республикалық байланыс округінің қарамағына Алматы,Әулиата,Төрткөл станциялары берілген соң хабар беріп,қабылдайтын радиостанциялар саны 14 ке жетеді.Ең алдымен радиогазет беріліп тұрады.1930 жылдардың басында елде 300 ге тарта радиогазет болды. Радиотыңдаушылардың күннен күнге артып отырған талабын қанағаттандыра алмағандықтан хабар берудің бұл түрі тоқтатылды да, оның орнына “Соңғы хабарлар” мен әр түрлі тақырыптардағы дербес хабарлар беріле бастады.1924 жылы “Жекеменшіктегі радиоқабылдағыш радиостанциялар туралы”қаулы қабылданған еді.Қаулы нәтижесінде радио ісі алға баса бастады. “Радиолюбитель”журналының тұңғыш саны жарыққа шықты.

1938 жылы республика бойынша 81 радиоторап,12 мыңнан аса радионүкте жұмыс істеді.Радиодукторлар жетіспеді, халық оны қағаздан жасады.Сол себепті оны ұйымдасып тыңдау әдеттке айналды.

Ұлы Отан соғысы кезіндегі радионың атқарған ролін айтып жеткізу қиын дейді сол кездің өкілдері.Майдандағылар сол радиодан берілген хабарлардан жеңістерін естіп қуанатын,жігер алатын еді.Сол кездегі атақты диктор Левитанның қуатты даусы кейінгі уақытқа дейін тыңдаушылар жүрегін дір еткізеті.

Бір кезде тәулігіне 30-40 минут қана хабар береалатын қазақ радиосының бүгінгі мүмкіндіктері орасан.Бүгінгі республика радиоторабының жұмысын былай қойғанда ,әр облыс орталығындағы радиоторабының өзі орасан зор ұжымдар ретінде қызметтер атқаруда.Қазақ радиокомитетінің алғашқы төрағасы Айтбай Хангелдин,алғашқы қазақ радиогазетінің редакторы Бейсенбай Кенжебаев, алғашқы төрағаларының бірі Құрманбек Сағындықов сияқты азаматтар Қазақ радиосының дамуына зор үлесін қосқандар.

Әр кезеңнің,әр дәуірдің өзіндік салған ізі бар, ол – тарих.Ал тарихты санадан,халық санасынан жойып тастау мүмкін емес.

1. 
   Радиохабар
   
2. 
   Кабельдік және сандық теледидар
   
3. 
   Интернет, компьютерлік технология
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Радиохабар, теледидар жәнеинтернет БАҚ-тың құрамдас бөліктері. Радиохабар елімізге енгеніне едәуір уақыт болды. Ал кабельдік, сандық теледидардың көрермендер тарапынан қолдауға ие болып отырғандығына уақыттың өзі куә. Интернет және компьютерлік технология қазірдің өзінде өмірімізге еніп отыр.

Радионың байланыс құралы ретінде танылғаны да бір ғасырдан астам ауқыт болды.Осы мерзім ішінде журналистиканың жаңа түрі радиожруналистика дүниеге келіп,қалыптасып,дамыды.Өмір сүріп отырған,ғылыми – техникалық прогрестің шарықтау шегіне жеткен осы бір электронды құралдар әлемінде,радионың өзінің мүмкіншілігін аша түсіп, қанатын кеңге жайып отырғандығы шындық.

Электормагниттік толқындарды сымсыз байланыс жасау үшін пайдалану жөніндегі жаңалық 1895 жылдың жаңа күнтүзбесі бойынша 7 мамыр күні, Петербург университетіндегі, физика аудиториясында Александр Степановч Паповтың баяндамасы арқылы енгендігі мәлімОл сол кезде Корнштаттағы офицерлер мектебінің оқытушысы болды.

қазақ жеріндегі радиостанция кезінде ақ патшаның құрметіне аталған Александр портында,кейіннен Шевченко түбегінде пайда болған еді.Ол алдымен ақтар қлында болып,1919 жлы қызылдар қолына өткен болатын.Сол тұстағы тарихи көсем В.И.Ленин – радионың болашағын көре білген адам.Радионың болашағына сеніп,келешегіне арнап 200дей мақала жазған екен.

Көптеген радиозерттеуші ғалымдар қазақ жерінде радиоторабының жұмыс істей бастағандығын ауқыты жөнінде әртүрлі пікірді білдіріп келеді.Р.Сағымбеков 1912 жлы басталды десе, М.К.Барманқұлов 1913 жылды көрсетеді.Бұл деректер жөнінде ғалым Н.Омашев көптеген дерек,зерттеулерді салыстыра келе,Қазақстандағы радиостанция 1912 жылы өз жұмысын бастаған деген пікірмен тұжырымдайды.Әр түрлі басылымдар беттеріндегі материалдар деректерін саралап,салыстыра келгенде ол кездері радиоторап жұмысы бұқаралық сипат алмағандығы байқалады.Оның себептерін Қазақ радиосының тарихын зерттеуші Н.Омашев былай деп түсіндіреді :

“Біріншіден, рдиостанциялардың жалпы халыққа арналған кең аудиториясы болған жоқ.Ұймдастырушылар алдарына ондай мақсат қойған жоқ.Радиохабарлары тек байланыс үшін қолданылап,желілі телеграфты қайталады.

Екіншіден,радиостанциялар мемлекетке қарағанымен,шын мәніндегі түрлі ведомостваларға қызмет етті. Олар:әскери және әскери – теңіз, сол сияқты почта – телеграф ведомоствалары еді.

Үшіншіден, Қазақстан жеріндегі аталған радостанциялар негізінен әскери бөлімшелер арасын байланыстырушы қызметін атқарды .Олардың әскери байланыстарымен салыстырғанда шаруашылық,әкімшілік және саяси өмірге араласуы жоқтың қасы болатын !”.
24-лекция. Журналистік қызметті ұйымдастыру

1. 
   Журналистік қызметтің түрлері
   
2. 
   Тілші, диктор, оператор
   
3. 
   Режиссер, сценарист
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналистік қызметті тиімді ұйымдастыру жұмыстың нәтижелілігне оң әсерін тигізеді. Мерзімді басылымдарда қатардағы тілшіден бастап редакторға дейінгі қызмет түрлері басылымның дер кезінде шығуына ықпалы мол. Теледидардағы тілші, диктор, оператор, режиссер, сценарист журналистік қызметтің негізгі түрлері болып табылады. Олардың әрбірінің өзіндік ерекшеліктері бар.

Сценарий – теледидардағы сценарий туралы әңгімені тақырыптан бастау орынды. Себебі өзекті ойлардың бастау бұлағында қашанда тақырып тұрады. Тақырыптың автор көңіл күйінде үнемі өзі мен бірге болып сценарийді жазу мезетінде де қосарласып еніп отырады. Сценарийге дайындық барысында журналистің жұмысы да кезең кезеңімен өрбиді. Автор сценарий ісіне ене отырып сонымен бір мезгілде оның композициялық шешімен іздейді. Жинақталған материалдарды елеп екшеп отырып, маңыздыларын іріктеп ала білу көрегендікті қажет етеді.

Коминикациялық процесі 3 құрылымнан; қайнар көзін хабарлау және адресаттан тұрады. Демек журналист қайнар көз.

Сценарий – хабарлама

Көрермен – адресат компазиция.

Сценарийдің өн бойында іштей бір-бірінен етене байланыс жүйелікті сақтайды. Оның сценарийде автордың көз қарасын айқындап автормен оқиғаның ішкі сырының байланысын ашады.

Сценарийге дерек алудың жолы сан алуан олардың бастылары; кезекті сапардан оралған редекция қызметінің қызғылықты әңгімесі, журналистердің редакцияда отырыста бір бірімен тікелей пікір алысуы, белгілі адамдардың өз ісінің маманымен жауапты қызметін үзбей кездесу, газет, журналдардың тұрақты өткізіліп тұрған шығармашылық семинары.

Материалды жинақтаудың көздері;

• 
  жеке тәжірибе,
  
• 
  байқау және ойлау
  
• 
  сұхпат және әңгіме
  
• 
  оқу
  

1. 
   Редактор
   
2. 
   Менеджер
   
3. 
   Продюсер, модератор
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Публицист – қоғам мүддесін көздеуші БАҚ-тағы публицистика бүгінде ұлттық мүддені ең бірінші кезекке қойып отыр. Мерзімді баспасөзде телерадиода публицистика көрермен мен тыңдарманның, оқырманның көзайымына айналды деуге боалды.

Тележурналистің құралы –сөз,сурет,музыка,табиғи дыбыстар,сан реңктегі көріністер.Телередактор осының бәрән бейнелік,көркемдік әрекетке келтіре,кейіпкер ой-түйсік тұрады.Адамның ең басты қабылеті-ой,ойлану.Ойлану,ой туғызу-жаңадан жиналған білімі өткен өмір тәжірибесінің отымен,қызуымен қорыту.Ой- тақырыптың тууына себепші болады.Ойдың өрбуінің қайнар көздері.

Ой дүниесінде міндет пен сезімталдықтың атқаратын ролі зор.Міндеттің ұланғайыр істердің басталуымен аяқталуында атқаратын қызметі ауқымды.Ал, интуиция сол зертпен не айналысып жүрген мәселеңді айқын көру.

Журналисттің творчествалық қызметі тақырып таңдаудан басталады.Ал тақырып қайдан туады?Бізді қоршаған күнделікті ортада қызғылықты,маңызды тақырыптар көп.Тек соларды байқап ,бақылап байыбына барып,мән беріп,тани білу керек.Міндет-тақырыпты терең зерттеп,қыры мен сырын тану,ашу,анықтау,талдау,көрерменге түсінікті жеткізу.Тапқырлық.

Журналистің өмірді зерттеу әдістерінің бірі –бақылау әдісі.Бұл тәсіл журналистикда – тікелей,іштей,ұзақ уақыт бақылау болып үшке бөлінеді.Бақылау жұмсы екі кезеңнен тұрады.Біріншіден,қойылған мақсатқа байланысты мәселелердің түйінін табуға талпынып оны іздеу кезеңі;екіншіден,табылған заттың нақ сол екенін біліп оны басқа соған ұқсас заттардан ажырата білу кезеңі.Бақылау прцесі деп әдетте адамның алдына мақсат қойып,жоспар жасап,белгілі нысандарда кездесетін құбылыстарды толық байқап,оларды тексеріп білу жұмысын айтады.Бақылау барысында есте қалдыру, есте сақтау және есте қалғандарды қайтадан есек түсірудің маңызы да орасан.

Зерттеу әдістерінің тғы бірі –сұрау салу.Мұның кең тараған түрі –интервью,анкета тарату.

Журналисттің кейіпкеріне қоятын сұрақтары:танысу-табысу-байланыс жасау;проггрмалық;бақылау;адрестік сұрақтар болып төртке бөлінеді.

1. 
   Публицист – қоғам мүддесін көздеуші
   
2. 
   БАҚ-тағы публицистика
   
3. 
   Публицистік материалдар
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Публицистік қызмет қоғам мүдесін көздеумен ерекшеленеді. БАҚ-тағы публицистика және ондағы материаладр жанрлық ерекшеліктермен көзге түседі.

«Жанр» деген ұғым француз тілінен шыққан,қазақ тілінде «түр»деген ұғымды білдіреді. Журналистикада жанр деп публицистиканың түрлерін атау қалыптасты.Жанр өмірді әртүрлі дәрежеде көрсетуге,өмірдің сан алуан құбылыстарына сан қырынан әсер етуге байланыста келіп туады. Журналист алдында қойған әртүрлі міндеттерге, өмірдегі сан тарам талаптарға,көрсетілуге тиісті нысанның сипатына байланысты жанр әртүрлі болады.Жанр түрін таңдау журналистің ұстанған позициясына, өзі көрсетпек болған нысанына көзқарасына,қарым – қатнасына,нысанның өзіндік қасиеттеріне байланысты.Тіл ерекшеліктері,бейнелеу құралдарының өзіндік белгілері,техникалық мүмкіндіктері әр жанрдың табиғатын,ерекшеліктерін,белгілерін анықтауға тиіс.

Журналистика теориясы бойынша жанрды төмендегі белгілер негізінде жіктеуге,анықтауға болады.1) Журналист бейнелеуге тиіс нысанны,нақты деректің өмір құбылыстың сипаты.2) Жанрдың нақты міндеті. 3) жасалуға тиіс қортындылар мен жинақтаулардың дәрежесі, көлемі,типтендіру дәрежесі.4) әдеби стилистикалық тәсілдер дәрежесі.

Бұл журналистиканың барлық жанрларына тән ортақ белгілер. Ал БАҚ тың қоғамдық міндеттерінің ортақтығына байланысты, жоғарыдағы сипаттар олардың бәріне де қатысты

Телеақпарат - шағын әрі көрерменге тез жететін жанр. Ақпаратта шапшаңдық және сол сәттілік баста рол атқарады.Телеақпарат қоғамның нақтылы деректерін,өмірдің күнделікті құбылыстарын сол болған сәтінде,сағатында,күнінде көрсетіп отырады.Диктор сөзімен кадрден тыс оқылатын мәтін айқындылығы,анықтылығы,қысқалығы,дәлдігімен әрі мағыналылығымен ерекшеленеді.Мұнда телеграфтық стиль мен тұжырымдылық бастр оренда тұрады. Баспасөздегі ақпараттан өзгешелігі : шыншылдығы,деректілігі,әсерлілігі.

Телесұхбаттың әсерлі шығуы жүргізушінің білімпаздығына байланысты.Тележурналист кейіпкермен арадағы әңгімеге лайықты тақырыпты таңдай білді ме, сөйлесетін адамы өз тақырыбын терең әрі жан – жақты біле ме, сол мәселе жөнінде журналистің өзнің әзірлігі қандай,ол хабарға қатысушы қонаққа қажетті әрі қызғылықты сұрақтар қоя білді ме ?Журналист қоғамдық маңызы бар мәселе жөнінде бір адаммен пікірлесіп оның ой пікірін біледі, сол мәселе жөнінде одан түсініктеме алады,ақылдасады. Мұнда, көпшілігінде ауызекі әңгімеге басымдылық беріліп,онда айқындылық,сөздің нәрлілігі,тұшымдылығы мен түсініктілігі басты орынға қойылады. Сұрақ – жауап,диалог,монолог,дөңгелек стөл басындағы әңгіме.Журналист ойының логикалық түрде,кезең – кезеңімен, сатай дамып, өрбуінің де маңызы зор.Мәтінсіз әңгімеде жүргізушінің сөйлеу стилі,ой тереңдігі,парасат – пайымы,сөйлеу мәнерінің молынан айқындалады. Жауап берушінің даралығына қарай сұхбат : сұхбат – ақпарат,сұхбат – пікір,сұхбат – көңіл – күй, сұхбат социологиялық зерттеу болып бөлінеді.
27-лекция. Журналист шығармашылығының түрлері

1. 
   Публицистика
   
2. 
   Очерк, есеп
   
3. 
   Мақала, шолу
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналист шығармашылығының түрлері сан алуан. Олар мерзімді басылымдарда, телерадиода көптеп кездеседі. Және әрбір салада өзіндік ерекшеліктерге ие.

Тележурналистикада да очерк ең күрделі және ауқымды жанр. Өйткені очерк әдебиеттегі әңгіме жаирымен сабақтас. Әңгіме мен очерк бір-біріне ұқсас болғандықтан оны кей тұстарда ажырата алмайды. Мәселен: очеркте және әңгімеде материал белгілі бір оқиғаға құрылады. Екуінде де кейіпкерлер бейнеленеді. Осылардың түрлі жағдайдағы ішкі көз қарасы бағыт-бағдары психологиялы тізімі көрініс татады. Міне сондықтан да очерк және әңгіме ұқсастықтары осылайша байқалады. Алайда очерк пен әңгіменің айырмашылықтары бар. Атап айтқанда очерктегі кейіпкерлер және олардың есімдері дәлме дәл айтылады. Әңгімеде кейіпкердің аты және өзгеде кейіпкердің есімдері мүлдем өзгертіледі. Мысалы: Айтар болсақ Айгерім очеркте оқиғалар және түрлі жағдайлар нақты өмірдің өзінен ашып алынады. Ал әңгімде оқиғалар кейіпкерлер және олардың іс-әрекеттері, психалогиясы жазушылық ой қиялдан алынуы мүмкін.

Очеркке қарағанда әңгімеде көркемдік элементтер мол ку/ді. Очеркте бұл жағы кемшіл созады. Бұлар очеркпен әңгіменің аралығын ажырататын ерекшеліктер. Очерк қалайша әзірленеді. Ең алдымен очеркке қажетті материал іздестіруі қажет. Одан кейін негізі кейіпкер және негізгі тұлға жайлы тема материал әзірленеді. Негізгі кейіпкер қатысты телехикаяларды журналист пен оператор бейне таспаға түсіреді. Сценариді кадрлар дайындайды. Материал әзірленгеннен кейін кадрлар монтаждалады. Синхромды кадрлардан эпизоттар алынады. Теле очерк сюжетке қарағанда әлде қайда күрделі әрі сойқатпарлы тележайр, теле очерк телефильмнің қысқартылған немесе пікі/ей деуге әбден лайық. Теле очерк журн/к шеберлікті қажет етеді.

1. 
   Журналистік қызметтегі обьективтілік және субьективтілік факторлар
   
2. 
   Шығармашыл ұжым
   
3. 
   Редакциядағы еңбек бөлінісі
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналистика шығармашылық қызметінің саласы болып табылады. Сондай-ақ журналистік қызметтегі обьективті және субьективіт факторлар да көптеп кездеседі. Журналистика шығармашылық қызмет саласы болғандықтан шығармашылық ұжымның еңбегі оның негізгі көрсеткіші. Редакциядағы еңбек бөлінісі де әртүрлі және қызмет түріне қарай ерекшеленеді.

Планетадағы барша қауымды дүр сілкіндіріп, түн ұйқысын төрт бөлетін, кей-кейдегі келісу орнына қырғы қабақ соғыс өртінің тұтанып қалуын, терроризм мен экстремизм сияқты қантөгіске итермелейтін әректтерді немен ақтауға болады? Және оны бұқаралық ақпарат құралдары объективті түрде беруі бұлжымас талап! Сондайда журналистердің де құрбандыққа ұшырап, БАҚ-қа да қысым көрсетіліп қалатыны мынау мазасыз дүниедегі жасырын құбылыс есем. Журналист те бейбітшілік өмірдің жақтаушылары, сол қасиетті міндеттің күзет қырандары.

Міне, сайып келегнде әлем журналистикасының зор парызы осы болса керек.

... ХХІ ғасыр – ақпараттық ғасырға айналатыны бүгінде жиі айтылады.

... Бұған қоса журналистикада да жаһандану процесі жоқ емес.

... Ал ұлттық мүддені журналистикада қалай сақтап қала аламыз?

Осынау мәселелерді өз орнымен жүзеге асыруды ойластыру қажет-ақ, әрі бұл кезек күттірмейтін проблема. Әйтпесе, іздегенге шетел журналистикасының кемшіліктері де жетіп-артылады. Саяси өтірік-өсек, жала жабу, порнография т.б.

Қазақ журналистикасын дамытумен бірге, әлем журналистикасынның тиімді тәжірибесін пйдаланудың еш сөкеттігі жоқ.

Бұл ретте Еуропа мен АҚШ журналистикасының халықаралық деңгейдегі алар орны мен табиғатын сараптап-саралау керек. Оның жалпы адамзатқа тән сипатын интеграциялық жолмен ған байланыстырса артық есем. Әсіресе, қазіргі БАҚ-тағы озық техника мен технологияның өркендеуіне шет қалмау шарт. Сондай-ақ журналистиканың мән-маңызын атррыра беру зор міндет.

Журналистикадағы қазілгі демократиялық бағыт пен гуманистік позиция баршаға ортақ. Жер беріндегі күллі тіршілік те осынау үдеден шықса қанеки! Бұған журналистиканың алдымен қатысы барына еш күмән болмаса керек. Осындай жағдайда ған өркениет пен мәдениеттің бәйгесінде халықтық, ұлттық көкейкесті нәтижеге жетуге ұмтылатынымыз анық.

Халықаралық журналистика ізденістерін байқау, сөйтіп, елдік болмысымыздағы өз журналистикамызды одан әрі дамыта беру – негізгі мақсат болып қала береді.

1. 
   Публицистика, оның түрлері
   
2. 
   Мерзімді басылымдардағы публицистика
   
3. 
   Қазіргі публицистика
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналистикадағы шығармашылықтың негізгі түрі – публицистика. Оның мақала, ақпарат секілді түрлері телерадиода да көптеп пайдаланылады. Қазіргі публицистикадағы негізгі тақырып – еліміздің тәуелсіздігі.

Радиохабарлардың түрлері бар,радиожанрлар бар және радио пішіндер бар екені белгілі. Мұның бәрін хабар дайындау барысында журналистердің өздері жіктеп отырады.Сонымен бірге хабарлардың сипатына қарай тіл қолданыстары да түрліше болыпкеледі.Мәселен радиохабарлар түрлері: қоғамдық саяси хабарлар,мәдени хабарлар,музыкалық хабарлар,әдеби – драмалық хабарлар,жаңалық хабарлар т.б. Ал радиопішіндер : радіожурнал,радиокөпір,радиоүндесу,радиоойын,радиодиспут т.б. Сон дай – ақ радиожанрлар: радиоочерк,радиофельетон,радиосұхбат,радіорепортаж,радиокорреспонденция,радиозаметка т.б.

Бұлардың бәрінде өзіндік тіл қолданыстары бар.Мәселен ақпараттық хабарларда тіл бояулары қанық болмайды.Бұған керісінше көркем хабарларда тіл бояуы барынша пайдаланылады.Жанрларға да осындай қасиеттер тән. Радиозаметка телегравтық стильде келсе,радиоочерк күрделі сюжет тік стильде әрі әдеби тіл қолданылады.Радиозаметка фактлер мен оқиғаны қысқаша хабарлаумен қарапайым тіл де хабарланса,радиоочеркте көркем тіл кестесі қолданылады,суреттеледі. Әсіресе әдеби- драмалық хабарлар мен музыкалық хабарларда тіл б? кіл әрімен,нәрімен бейнеленіп бері леді.Сөздің эстетикалық мәніне Назар аударылады.Жоғары талам көрініс береді.Радиопъессалар,басқа да радиоқойылымдар да кейіпкерлер өмірі,тұлғасы образды түрде жеткізілеі.

Жанрдың ішінде радиоочерк пен радиофельетон көркем тілі қажет етеді.Талап пен талам қатар өріледі. Тілдік бейнелеу құралдары жанр табиғатына сай шығуы тиіс. Астарлы да, нәзік мағаналы сөздер қолданылуы мүмкін. Мұның өзі хабардың қызықты шығуына ықпал етюді. Сондықтан осы жайларды ескере отырып,хабар түрлері мен жанрдлардың жаратылысына орай тіл бояуларын орынды пайдалану міндеті туындайды.

30-лекция. Журналистикадағы ғылыми және әдеби шығармашылық

1. 
   Ғылыми стиль
   
2. 
   Әдеби стиль
   
3. 
   Журналистік шеберлік
   

Негізгі:

1. 
   Амандосов Т.Совет журналистикасының теориясы мен практикасы. Алматы 1978ж.
   
2. 
   Амандосов Т. Публицистика – дәуірі үні Алматы. 1974ж.
   
3. 
   Амандосов Т, Елеукенов Ш, Қожакеев Т, Ыдырысов Т. Газет жанрлары Алматы. 1964ж.
   
4. 
   Әуезов М. Әр жылдар ойлары. Алматы. 1959. 243-бет.
   
5. 
   Кольцов М Писатель в газете. М. 1961ж.
   
6. 
   Қабдолов З. Жебе Алматы. 1977ж.
   
7. 
   Қаратаев М. Туған әдебиет туралы ойлар. Алматы. 1958ж.
   
8. 
   Қожакеев Т. Сатиралық жанрлар. Алматы. 1983ж.
   
9. 
   Мүсірепов Ғ. Заман және әдебиет Алматы. 1982ж.
   
10. 
    Омашев Н. Жол үстінде журналист Алматы. 1999ж.
    
11. 
    Омашев Н. Белестер Алматы. 1999ж.
    
12. 
    Проблематика газетных выступлений М. 1975.
    
13. 
    Прохоров Е.П. Эпистолярная публицистика М. 1966.
    
14. 
    Ысқақов Д. Әдеби – көркем сын. Алматы. 1987ж.
    
15. 
    Назарбаев Н. Журналистикаға кіріспе табалдырығында. Алматы. 1998ж.
    
16. 
    Назарбаев Н. Ғасырлар тоғысында. Алматы. 1996ж.
    

Қосымша әдебиеттер

1. 
   Ученова В.В. Публицистика и политика. М. 1999ж.
   
2. 
   Журналистика и перестройка. М. 1989ж.
   
3. 
   Бурлацский Ф. Новое мышления. М. 1989ж.
   
4. 
   Әшімбаев С. Театр сыны. А. 1989ж.
   
5. 
   Крикунов Ю.А. Моральная тема в газете. А. 1984ж.
   
6. 
   Гороника Н.С. Стиль русской театральной критики. М. 1974ж.
   

Журналистиканың тілдік ерекшелігі де сан алуан. Қазіргі зерттеулер бойынша журналистикада ғылыми, әдеби стильдер бар. Журналистік шеберліктің осыған негізделеді.

Адамның ең басты қабылеті-ой,ойлану.Ойлану,ой туғызу-жаңадан жиналған білімі өткен өмір тәжірибесінің отымен,қызуымен қорыту.Ой- тақырыптың тууына себепші болады.Ойдың өрбуінің қайнар көздері.

Ой дүниесінде міндет пен сезімталдықтың атқаратын ролі зор.Міндеттің ұланғайыр істердің басталуымен аяқталуында атқаратын қызметі ауқымды.Ал, интуиция сол зертпен не айналысып жүрген мәселеңді айқын көру.

Журналисттің творчествалық қызметі тақырып таңдаудан басталады.Ал тақырып қайдан туады?Бізді қоршаған күнделікті ортада қызғылықты,маңызды тақырыптар көп.Тек соларды байқап ,бақылап байыбына барып,мән беріп,тани білу керек.Міндет-тақырыпты терең зерттеп,қыры мен сырын тану,ашу,анықтау,талдау,көрерменге түсінікті жеткізу.Тапқырлық.

Журналистің өмірді зерттеу әдістерінің бірі –бақылау әдісі.Бұл тәсіл журналистикда – тікелей,іштей,ұзақ уақыт бақылау болып үшке бөлінеді.Бақылау жұмсы екі кезеңнен тұрады.Біріншіден,қойылған мақсатқа байланысты мәселелердің түйінін табуға талпынып оны іздеу кезеңі;екіншіден,табылған заттың нақ сол екенін біліп оны басқа соған ұқсас заттардан ажырата білу кезеңі.Бақылау прцесі деп әдетте адамның алдына мақсат қойып,жоспар жасап,белгілі нысандарда кездесетін құбылыстарды толық байқап,оларды тексеріп білу жұмысын айтады.Бақылау барысында есте қалдыру, есте сақтау және есте қалғандарды қайтадан есек түсірудің маңызы да орасан.

Зерттеу әдістерінің тғы бірі –сұрау салу.Мұның кең тараған түрі –интервью,анкета тарату.

Журналисттің кейіпкеріне қоятын сұрақтары:танысу-табысу-байланыс жасау;проггрмалық;бақылау;адрестік сұрақтар болып төртке бөлінеді.

«Журналистикаға кіріспе» пәні бойынша

Жетісай – 2007 ж