Каирханов Даулет Оралбекулы
жүктеу/скачать 2.79 Mb.
|
| Екінші топқа көміртегі оксиді (ШРК 20 мг/м3; 4 кл.) қосылған. Бұл түссіз газ, дәмі мен иісі жоқ, суда өте аз ериді. Адам деммен жұтып, ол қанның гемоглобинімен байланысады және оның дене тіндерін оттегімен қамтамасыз ету қабілетін басады.
Нәтижесінде дененің оттегі ашығуы пайда болады және орталық жүйке жүйесінің жұмысында бұзылулар пайда болады. Әсердің салдары ауадағы көміртегі оксидінің концентрациясына байланысты; сонымен, 1 сағаттан кейін 0,05 пайыз концентрациясында әлсіз улану белгілері пайда болады, ал 1 пайыз кезінде бірнеше дем алғаннан кейін есін жоғалту пайда болады. Үшінші топқа азот оксиді (ШЖК 5 мг/м3, 3 кл.) - түссіз газ және азот диоксиді (ШЖК 2 мг/м3, 3 кл.) - өзіне тән иісі бар қызғылт-қоңыр түсті газ кіреді. Бұл газдар түтіннің пайда болуына ықпал ететін қоспалар болып табылады. Адам ағзасына ене отырып, олар ылғалмен әрекеттесіп, азот және азот қышқылдарын құрайды (ШРК 2 мг/м3, 3 кл.). Әсердің салдары олардың ауадағы концентрациясына байланысты, сондықтан 0,0013 пайыз концентрациясында көз мен мұрынның шырышты қабаттарының аздап тітіркенуі, 0,002 пайызында метагемоглобиннің пайда болуы, 0,008 пайызында өкпе ісінуі байқалады. Төртінші топқа көмірсутектер кіреді. Олардың ішіндегі ең қауіптісі - 3,4-бенз (а) пирен (ШРК 0,00015 мг/м3, 1 кл.) - қуатты канцероген. Қалыпты жағдайда бұл қосылыс суда нашар еритін және органикалық еріткіштерде жақсы еритін инелер тәрізді сары кристалдар болып табылады. Адамның сарысуында бенз(а)пиреннің ерігіштігі 50 мг/мл-ге жетеді. Бесінші топқа альдегидтер кіреді. Акролеин мен формальдегид адамдар үшін ең қауіпті. Акролеин-акрил қышқылының альдегиді (ШРК 0,2 мг/м3, 2 кл.), түссіз, күйдірілген майдың иісі бар және суда жақсы еритін өте Ұшпа сұйықтық. 0,00016 пайыздық Концентрация-иісті қабылдау шегі, 0,002 пайыздық иіс беру қиын, 0,005 пайыз төзімсіз, ал 0,014 минуттан кейін 10 өлім болады. Формальдегид (ШРК 0,5 мг/м3, 2 кл.) - өткір иісі бар түссіз газ, суда оңай ериді. 0,007 пайыз концентрациясында көз мен мұрынның шырышты қабықтарын, сондай-ақ жоғарғы тыныс алу органдарын аздап тітіркендіреді, 0,018 пайыз концентрациясында тыныс алу процесі қиындайды. [32]. Алтыншы топқа тыныс алу органдарына тітіркендіргіш әсер ететін күйе (ШРК 4 мг/м3, 3 кл.) кіреді. АҚШ-та жүргізілген зерттеулер жыл сайын ауаның ластануынан 50-60 мың адам қайтыс болатындығын анықтады. Күйе бөлшектері бенз(а)пиренді белсенді түрде сіңіретіні анықталды, нәтижесінде тыныс алу органдарының аурулары бар балалардың, астма, бронхит, пневмония бар адамдардың, сондай-ақ қарт адамдардың денсаулығы күрт нашарлайды. Жетінші топқа қорғасын және оның қосылыстары кіреді. Бензинге антидетонациялық қоспа ретінде тетраэтилсвинец (ШЖК 0,005 мг/м3, 1 кл.) енгізеді. Қорғасын мен оның ауаны ластайтын қосылыстарының шамамен 80 пайызы қорғасын бензинін қолданған кезде оған түседі. Қорғасын және оның қосылыстары ферменттердің белсенділігін төмендетеді және адам ағзасындағы зат алмасуды бұзады, сонымен қатар кумулятивті әсерге ие, яғни организмде жинақталу қабілеті. Қорғасын қосылыстары әсіресе балалардың зияткерлік қабілеттеріне зиянды. Баланың денесінде оған енген қосылыстардың 40 пайызы қалады. Ресейде қорғасын бензинін барлық жерде қолдануға тыйым салынады. Қалалардағы автокөлік шығарындыларынан қоршаған ортаға және халық денсаулығына келтірілген залал құрылымында 9 зат жалпы залалдың 95 пайызын анықтайды: азот оксиді (44,5 пайыз), акролеин (7,5 пайыз), күйе (7,4 пайыз), қорғасын (21 пайыз), көміртегі оксиді (6 пайыз), күкірт диоксиді (3,4 пайыз), формальдегид (2,8 пайыз), бенз(а)пирен (1,3 пайыз), ацетальдегид (1,1 пайыз). Шығарылған газдармен қатар атмосфералық ауа иінді газдар мен отынның булануын ластайды. Бензин қозғалтқыштарының картерлік газдары құрамында: СО - 2-8 пайыз; Схн - 150-300 пайыз, NOx - пайдаланылған газдарға пайыздық қатынаста 2 пайыздан артық емес. Пайдаланылған газдарға пайыздық қатынаста Дизельдердің картерлік газдары: СО - 0,3-0,5 пайызды; Схн - 0,1-3 пайызды; NOx - 0,2 пайызды құрайды. Улы компоненттердің адам ағзасына әсері әртүрлі: жағымсыз сезімдерден қатерлі ісікке дейін. Ірі қалалардың өнеркәсіптік аудандарында аурулардың саны күрт артып келеді, әсіресе ауа алмасу жағдайлары нашарлайтын төмен аудандарда. Көміртек тотығы-СО (улы газ). Мөлдір, түсі мен иісі жоқ газ - автомобильдің пайдаланылған газдарындағы басым компонент. Автокөлік қозғалысы көп аудандардағы атмосфералық ауа ауаның 1 млн.бөлігіне СО-ның 10-15 бөлігіне дейін болады. Адам ағзасына және жылы қанды жануарларға улы әсер-бұл қанның гемоглобинімен әрекеттесетіндігінде және оны оттегінің берілуінің негізгі функциясын орындау мүмкіндігінен айырады Нв+О2 = НвО2 (оксигемоглобин) Нв + СО = НвСО (карбоксигемоглобин) [33]. Бірақ Нв-ның СО-мен қосылуы О2-ге қарағанда 300 есе тез жүреді, сондықтан оттегі Nvo2 оксигемоглобинінен шығарылады. Карбоксигемоглобиннің нвсо диссоциациясының кері процесі 3600 есе баяу жүреді. Бұл процестер ағзаның оттегі ашығуына әкеледі - көміртегі тотығымен улану. Уланудың алғашқы белгілері (маңдай аймағындағы бас ауруы, шаршау, тітіркену, әлсіздік) НВ-ны НвСО-ға айналдырудың 20-30 пайызында пайда болады. Нв-ны НвСО-ға айналдырудың 40-50 пайызында терең әлсіздік пайда болады. 80 пайыз-өлім келеді. Көмірқышқыл газымен улану кезіндегі өлім деп аталатын" қызғылт өлім " жыл сайын 1000-ға жуық адам қайтыс болатын ресейлік гараждарда нағыз апат болды. Сот сарапшылары сипаттағандай, көміртегі тотығының қауіптілігі оның түсі де, иісі де жоқ. Улану байқалмайды және адам уланғанын түсінген кезде, ол енді тұруға және таза ауаға шығуға күші жоқ. Мұны" қызғылт өлім " деп атайды, өйткені қанда пайда болған карбоксигемоглобин ашық қызыл түске ие. Ашық терезелері бар жол жиегінде тұрған автомобильде және қозғалтқышпен жұмыс істеп тұрған автомобильде, егер жел бұл ретте қолайсыз бұрқ ете қалса, улы газдан өлуге болады. Осылайша, СО - ны 0,1 пайыздан астам немесе одан да көп концентрацияда ұзақ уақыт деммен жұту қауіпті, ал 1 пайызы бірнеше минутқа ұшыраған кезде өлімге әкеледі. Алкоголь көміртегі тотығымен улануды күшейтеді. Көміртек тотығы сонымен қатар атеросклероз мен жүрек ауруларының дамуындағы қауіп факторы болып табылады. Темекі шегу СО-ның адамдарға ұзақ әсер етуінің аналогы болып табылады. Темекі шегетін адамдарға СО әсер еткен кездегі жүрек аурулары темекі шекпейтіндерге қарағанда 9 есе көп. Ресейде атмосфералық ауадағы СО-ның ең жоғары рұқсат етілген шекті дозасы 3 мг/м3 қабылданады. Азот тотығы-NOx. Барлық белгілі азот қосылыстарынан no азот тотығы мен NO2 азот диоксидінің құрамы анықталады. No-ның NO2-ге және керісінше, атмосфералық ауада, әсіресе күн сәулесінде оңай жүреді. Азот оксиді жоғары концентрацияда орталық жүйке жүйесіне әсер етеді. Азот диоксиді өкпеге тітіркендіргіш әсер етеді, өкпе эмфиземаларын тудырады. Ауаның шекті рұқсат етілген концентрациясының дозасы (ШРК) no - 10 мг/м3. ШРК дозасы NO2-0,085 мг/м3 ауа. Азот оксидтері лас улы тұман-түтіннің пайда болуының бастапқы өнімі болып табылады. Күкіртті ангидрид-SO2 немесе күкірттің қостотығы-өткір иісі бар түссіз газ. Жоғарғы тыныс жолдарына тітіркендіргіш әсер етеді, ылғалмен әрекеттескенде қышқылдар түзеді. [35]. Ол ақуыз алмасуын бұзады, 0,0017 пайыздық концентрацияда көздің, тамақтың, назофаринстің шырышты қабаттары тітіркенеді; 0,04 пайыздық концентрацияда үш минуттан кейін жалпы улану пайда болады. Пайдаланылған газдары бар күкіртті қосылыстар Іштен жанатын дизельді және бензинді қозғалтқыштарды бөліп шығарады, олардың саны артады. Автомобильдердің пайдаланылған газдарындағы SO2 мөлшері рұқсат етілгеннен асып түседі және 50-98 мг/м3 шегінде болады. Рұқсат етілген бір реттік ШЖК SO2 - 0,5 мг/м3, орташа тәуліктік - 0,05 мг/м3. Қорғасын-Pb. Этил сұйықтығымен бензинге антидетонациялық қоспа ретінде қосылады. Ол денеге тыныс алу кезінде, тері арқылы және тамақпен бірге басқа элементтермен қосылыстарда аэрозоль түрінде енеді. Қорғасынның қосылыстары жиналады, ағзада қауіпті концентрациясын тудырады бұзылған зат алмасу, қорытылуына, жүйке-бұлшық ет жүйесінің, ми, қан түзетін органдардың аурулары. Сіңірілген қорғасынның шамамен 30 пайызы ас қорыту жолымен сіңеді. Қорғасынның интоксикациясының белгілері: бас ауруы, бас айналу, ашуланшақтық, тез шаршау, ұйқының бұзылуы, қандағы гемоглобиннің төмендеуі, түйіршікті эритроциттер санының көбеюі. Қорғасынның 20-60 пайызы тыныс алу жолында орналасуы мүмкін, оның бір бөлігі сұйықтық ағынымен шығарылады, ал бір бөлігі қанға енеді. Қандағы қорғасынның биологиялық жартысы-25 күн. Тәулігіне қорғасынның ең аз рұқсат етілген дозасы 0,00042 мг / м3 құрайды. Көмірсутектер немесе органикалық қосылыстар-Schnu қоршаған ортаға әртүрлі күйде келеді: қарапайым молекулалардан бастап полициклді құрылымның күрделі көп ядролы қосылыстарына дейін. Қазіргі уақытта 200-ден астам жеке СН және СН қосылыстары бар. Олардың адамға әсер ету сипаты бойынша екі топ бөлінеді: тітіркендіргіш және канцерогенді. Бірінші топтың қосылыстары орталық жүйке жүйесіне есірткі әсерін тигізеді және шырышты қабығын тітіркендіреді. Екінші топтағы қосылыстар-канцерогенді, адамдар үшін ең үлкен қауіп, бенз (а) пирен - полициклді көмірсутектердің (ПАУ) ең канцерогенді өкілі. Адам ағзасына ене отырып, олар сыни концентрацияға дейін жиналып, қатерлі ісіктердің пайда болуын ынталандырады. Тыныс алу жолдары мен асқазан-ішек жолдары арқылы сіңеді. Шекті деңгей 0,2 мг/м3. Күйе немесе көміртек-С. ауада қатты бөлшектер түрінде тоқтатылған күйде болады. Ингаляция кезінде оның бөлшектері өкпеде, тыныс жолдарында қалып, аллергия тудырады. Ең бастысы, күйенің қатты бөлшектері канцерогенді полициклді көмірсутектердің жинақтаушысы болып табылады. Түтін-қолайсыз ауа - райында әртүрлі аудандарда әртүрлі құрамы бар Лас ту-ман немесе түтін пайда болады. Жапонияда түтін күйе мен пы-ли бөлшектерінен лас тұман түрінде байқалады. [36]. Лондонда түтін күйе, күкірт оксидтері, күкіртсутегі, күкірт буы және күкірт қышқылдарынан тұрады. Калифорнияда түтін салыстырмалы түрде төмен концентрациясы бар NOx және CN-ден қалыптасады. Мұндай түтін еліміздің кейбір аудандарында байқалады. Ол фотохимиялық тұман деп аталады, өйткені оның пайда болуы үшін көмірсутектер мен азот оксидтерінің қоспаларына күрделі фотохимиялық түрленулерді тудыратын күн сәулесі қажет. Уытты реакция нәтижесінде пайда болатын күрделі қосылыстар бастапқы қосылыстардан асып кетуі мүмкін. Түтін-бұл шамамен 70 пайыз ылғалдылықтағы тұман. Фотохимиялық тұманның негізгі себебі автомобильдердің пайдаланылған газдары болып табылады. Ауадағы түтінмен жағымсыз иіс пайда болады, көріну күрт нашарлайды, адамдарда көздер қабынады, тұншығу белгілері байқалады, өкпе созылмалы аурулары, бронх демікпесі күшейеді. Ол өсімдіктерге зиян келтіреді, сонымен қатар бояулардың, резеңке және синтетикалық өнімдердің коррозиялық бұзылуын тудырады. Фотохимиялық реакцияларға қатысатын заттарға 4-7 см3/м3 аз концентрацияда көзді тітіркендіретін және жұлдыруды тудыратын альдегидтер жатады. Шамамен 14 см3/м3 жоғары концентрацияда-10 минуттан кейін өлім болуы мүмкін. [37]. жүктеу/скачать 2.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|