Каирханов Даулет Оралбекулы
АВТОКӨЛІК КӘСІПОРНЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН АРТТЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАРДЫ ЖАСАУДЫҢ ТӘЖІРБИЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛДАУ
жүктеу/скачать 2.79 Mb.
|
| 3 АВТОКӨЛІК КӘСІПОРНЫНЫҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ҚАУІПСІЗДІГІН АРТТЫРУ БОЙЫНША ІС-ШАРАЛАРДЫ ЖАСАУДЫҢ ТӘЖІРБИЕЛІК-ЭКСПЕРИМЕНТ ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ НӘТИЖЕЛЕРІН ТАЛДАУ
3.1 Автокөлік кәсіпорнының экологиялық қауіпсіздігін арттырудың технологиялық жұмыстарының жаңа әдістер түрлерінің ерекшіліктері Бұл ғылыми жобада адамның, атап айтқанда автомобиль көлігінің өнеркәсіптік қызметінің экологиялық қауіптілігін төмендету мәселелері келтірілген, бүгінде олар әлемде ұлттық стратегияларда басымдыққа ие. Автокөлік кешенінің экологияға әсері жыл сайын елеулі бола түсуде, бұл автомобильдер паркінің айтарлықтай өсуімен ғана емес, сонымен қатар КБА инфрақұрылымының, әсіресе автомобильдерге қызмет көрсету және жөндеу саласындағы қарқынды дамуымен байланысты. КБА-ның зерттелетін аймақтың экологиясына әсерін азайту жөніндегі шараларды әзірлеу тікелей зерттеу тақырыбының нақты сипаттамасы бар бағдарламалық тәсілді талап етеді. ҚР-да тұрақтандырылған жүк автомобильдері мен автобустар паркіне қатысты және соңғы жылдары жеке пайдаланылатын автомобильдер паркінің айтарлықтай өсуі жағдайында, сондай-ақ автокөліктің осы түріндегі техникалық жай-күй көрсеткіштерінің кездейсоқтығын ескере отырып, бірінші кезектегі зерттеу нысаны болып жеңіл автомобильдер паркі талап етіледі деп санаған жөн. Автомобиль көлігінің негізгі мақсаты, елдің көлік кешенінің бөлігі ретінде, халық шаруашылығы мен ел халқының жүк және жолаушылар тасымалына қажеттілігін ресурстардың барлық түрлерінің ең аз шығынымен қанағаттандыру болып табылады [75]. Автомобиль көлігінің ішкі жүйесі ретінде техникалық пайдалану автомобиль көлігінің мақсаттарын іске асыруға ықпал етуі, сондай-ақ автомобиль көлігі жүйесінің тиімділік көрсеткіштерімен байланысты басқарылатын тиімділік көрсеткіштері болуы тиіс. Көлік процесінің экологиялылығы немесе экологиялық қауіпсіздігі автомобильдердің техникалық жай-күйіне, сондай-ақ техникалық қызмет көрсету мен жөндеудің технологиялық процестеріне қоршаған ортаның ластануына (пайдаланылған газдармен, тозу өнімдерімен, Шумен, жуу кезінде судың ластануымен және т.б.) әсер етеді [76]. Автомобиль көлігі атмосфералық ауаның негізгі ластаушысы болып табылады және оның шығарындылардың жалпы көлеміндегі үлесі тұрақты өсуде. Алматы қаласы әкімдігінің деректері бойынша Алматы атмосферасына зиянды заттардың жыл сайынғы шығарындыларының көлемі шамамен 232 мың тоннаны құрайды. Бұл ретте 3 мың тонна өнеркәсіптік кәсіпорындар, 16 мың тонна - жеке тұрғын үй секторы және 23 мың тонна ЖЭО-ға тиесілі. Атмосфераның ластану индексі (ИЗА5)2012 жылы 2011 жылмен салыстырғанда 15% - ға ұлғайып, 10,5-ті құрады. Сонымен, 2012 жылы өлшенген заттардың бір реттік концентрациясы үшін максимум 11,7 ШЖК, азот диоксиді - 4,5 ШЖК, көміртегі оксиді - 4,0 ШЖК, формальдегид-1,5 ШЖК, фенол – 1,1 ШЖК құрады. Жалпы қала атмосферасына зиянды заттардың жалпы шығарындыларының күтілетін төмендеуі жылына шамамен 15 500 тоннаны құрайды, оның ішінде стационарлық көздерден жылына 10 мың тоннаға дейін, жылжымалы көздерден жылына 5500 тоннаға дейін. Автокөліктен ластаушы заттар шығарындылары үлесінің артуы автомобильдер паркінің бір мезгілде өсуі және оларды пайдалану қарқындылығының артуы кезінде өндірістің құлдырауымен байланысты. Есептеулерге сәйкес, елордада күн сайын автокөліктерден 4,5 мың тоннаға жуық зиянды заттар шығарылады. Атмосфераның ластануынан тек Алматыда жыл сайынғы шығын 1,5 млрд. АҚШ-тың [77]. Ауадағы зиянды заттар құрамының нормативтік мәндерінің артуы бірқатар жағымсыз салдарлардың, оның ішінде қала халқының аурулары санының өсуінің, шаршаудың жоғарылауының, көңіл-күйдің нашарлауының, генетикалық деңгейде адам мен жануарлар организміндегі теріс өзгерістердің себебі болып табылады [78]. Ластаушы кәсіпорындарға негізінен экономикалық санкциялар қолданылады, оларды шығарылатын ластаушы заттардың мөлшері мен құрамына байланысты экологиялық төлемдерді төлеуге міндеттейді. Өз кезегінде, экологиялық төлемдердің өзі үстеме шығыстарға кіреді және тасымалдау тарифін есептеу кезінде ескеріледі [79]. Көлік кәсіпорындары үлкен экономикалық тәуелсіздікке ие болған кезде, өндірістік персонал зиянды заттардың шығарындыларын өтеу шығындарын азайтуға және шығарындылардың мөлшерін объективті бағалауға көбірек қызығушылық танытады. Ол үшін экологиялық қауіпсіздікті саралап бағалауды қалыптастыру үшін ғылыми негізделген, нормативтік база болуы керек, атап айтқанда жылжымалы құрамды пайдалану параметрлері мен шарттарымен анықталады. Бұл мәселені шешу үшін жоғарыда аталған факторларды ескере отырып, кәсіпорынның экологиялық қауіпсіздігін минималды шығындармен бағалауға мүмкіндік беретін қарапайым және сонымен бірге тиімді әдіс қажет. Материалдар мен әдістер автокөлік кешеніндегі ресурстарды үнемдеу және экологиялық қауіпсіздікті арттыру мәселесі өзекті бола түсуде. Осы проблеманы шешудің маңызды бағыттарының бірі отынды үнемдеу және пайдалануда автокөлік құралдарымен (АТС) пайдаланылған газдардың (ОГ) уыттылығын төмендету болып табылады. Қазіргі жағдайда автомобиль көлігі мұнай өңдеу өнімдерінің негізгі тұтынушысы болып табылады. Жанар-жағармай материалдарын (ЖЖМ) алу үшін АТС үшін жалпы мұнай өндірудің 20% - дан астамы жұмсалады. Бұдан басқа, Автомобиль көлігіне атмосфераға зиянды заттардың барлық шығарындыларының 78% - на дейін келеді [80]. Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау қоршаған ортаның зиянды заттармен ластануы, ішкі жану қозғалтқыштарының пайдаланылған газдары, бүкіл аймақтар, әсіресе ірі қалалар халық үшін экологиялық апат аймағына айналады. Қозғалтқыштардың зиянды шығарындыларын одан әрі төмендету проблемасы пайдаланылатын автокөлік құралдары паркінің үздіксіз ұлғаюына, автокөлік ағындарының тығыздалуына, пайдалану процесінде зиянды заттардың түзілуін азайту жөніндегі іс-шаралар көрсеткіштерінің тұрақсыздығына байланысты барған сайын күрделене түсуде. Автомобиль қозғалтқыштарының жұмыс принципі мұнай тектес сұйық және газ тәрізді отындардың химиялық энергиясын жылу энергиясына, содан кейін механикалық энергияға айналдыруға негізделген. Сұйық отындар негізінен көмірсутектерден тұрады, газ тәрізді, көмірсутектермен бірге құрамында азот және көмірқышқыл газы сияқты жанбайтын газдар бар. Жанармай жанған кезде қозғалтқыштардың цилиндрлерінде улы емес (су буы, көмірқышқыл газы) және улы заттар пайда болады. Соңғылары жоғары температурада болатын жану немесе жағымсыз реакциялар өнімі болып табылады. Оларға СО көміртегі тотығы, CmHn көмірсутектері, азот оксиді (NO және NO2), әдетте NOX белгілейді. Аталған заттардан басқа, қозғалтқыштардың жұмысы кезінде шығарылған Қорғасын қосылыстары, канцерогенді заттар, күйе және альдегидтер адам ағзасына зиянды әсер етеді. 1-кестеде бензин қозғалтқыштарының пайдаланылған газдарындағы негізгі улы заттардың құрамы көрсетілген [81]. жүктеу/скачать 2.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|