Каримова бибигуль жумашовна ақпараттық кеңістіктегі экологиялық мәдениет қалыптастыру жолдары: шетелдік тәжірибе және ұлттық үлгі

Интернет ресурстардағы экологиялық мәселелер 2017 жылы 2027 материалды, 2018 жылдың қаңтарынан шілде айына дейін – 895 материалды құраған.

Алынған мәліметтерге қарағанда экология мәселелері бүгінде арнайы сала мамандарын ғана емес, қарапайым кез-келген тұрғындардың күнделікті өмір сүру қалпында толғандыратын тақырып болып отырғандығы байқалады. Сондықтан да БАҚ-ғы экология, қоршаған орта мәселелері өзекті бола отырып, қоғамның барлық топтарында дерлік шешілуі, қарастырылуы тиіс мәселелердің бірі ретінде орын алып отырғандығын байқауға болады.

Экологиялық мәселелерді қамтыған кезде, теледидар аудиториясының құрамында дұрыс көңіл бөлінуі керек. Осылайша, (мысалы,«Жануарлар әлемінде») көрермендердің барлық аудиториялары үшін берілетін бағдарламалармен қатар, белгілі бір мақсаттағы экологиялық бағдарламаларды құру қажет. Сондай-ақ өтежылдам бағдарламаны құру маңызды.

Бүгінде әрбір адамның экология мәселелерімен ақпараттандыруға радионың қызметінің де зор екендігін, мүмкіндігінің шектеусіз, ауқымдылығын байқаймыз. Мұның бәрі, түптен келгенде экологиялық сананың қалыпатасуына жетелейді.

Адамзат өткенді қорытындылай келе, өркениеттің жетеістіктерін мойындай отырып, экологиялық мәселелердің шешілуін ғаламдық сипатта ескере отырып, жоспарлы және тұрақты даму жолында алға жылжуын назарда ұстаған. Демек, экология тақырыбы әрқашан да өзекті болған, бола береді де. Оның бірден-бір айғағы артқа шегініс жасап, көз жүгіртсек, сонау алғашқы басылымдардан бастау алатын экологиялық жарияланымдардың бүгінге дейін жалғасып келе жатуы.

Баспасөз қай кезендеболмасын өміршен. Баспасөз арқылы елдің бүгіні мен болашағы айқындалады. Баспасөз – қоғамдағы ахуалдарды халыққа құлақтандырып отыратын ақпарат құралы . Баспасөз – күнделікті қоғамдағы болып жатқан оқиғалардыңтізбесін жеткізуі.

Бұқаралық ақпарат құралдарындағы баспасөздің ролі айрықша. Алайда радио мен теледидарға қарағанда өзіндік хабар тарату ерекшеліктері арқылы дараланады.

Егемендік алғаннан жылдары мерзімді баспасөзіміз ушін, сол кеңестік орталық қалдырған зардаптарды жария етуге кеңінен мүмкіндік туды. Солардың негізгілерінің бірі – экология тақырыбы болды. Аталмыш проблемаларға үлкенді-кішілі мерзімді басылымдардың соқпай кеткені болмады.

Елдегі ең бір өзекті мәселе – Арал тағдырына қатысты өз ойын алғаш жазғандардың бірі – Қызылордалық Ә.Әлжанов болды. Оның проблемалық мақаласы алғаш «Социалистік Қазақстан» газетіне Проблема.Пікір.Ұсыныс айдарымен жарияланды» [73, б.10].

Экологиялық журналистикаға арналған практикалық кеңестерге Қазақстандық БАҚ-та көтеріліп жүрген экология тақырыптарын төмендегідей бірнеше топтарға бөліп көрсетеді:

– Қоршаған ортада орын алған оқиғалар мен апаттар. Экологиялық қауіп тудыратын кез-келген оқиғалар кезінде журналистерді зардап шеккендердің саны, қаржылық шығын көлемі, зардап шеккендерге көмек пен өтемақы көлемі сынды сандық көрсеткіштер алу мақсаты тұрады.

– Мемлекеттік бағдарламалар.ҚР-да әр саладағы Үкіметтің белсенділігі қажетті бағдарламаларды жүзеге асыруымен байқалады.

Іскелік басылымдарға бағдарламаның жүзеге асыруы кезеңдері, жоспарланған қаржы көлемі, жауапты мекемелер мен күтілетін нәтижелер туралы ақпараттар беріледі.

– Болашақта пайда болуы мүмкін мәселелер. Көп жағдайда проблемаларды шешуді жекелеген тұлғалар мен уйымдар (ҒЗИ, ҮЕҰ редакциялар) ұйымдастырады. Әдетте, экологиялық мәселелерді шешудің механизмдерді талқыланып, баға беріліп болған соң балама әдістер ұсынылады.

– Экологиялық әсер етуші бизнес жобалар. Бизнес – іскерлік басылымдардың басты обьектісі.Көп жағдайда бизнес табиғатқа зиян келтіруші болып қарастырылады. Олар: өндірістік қалдықтар, құрылыс нысандарын салу. Журналистердің міндеті – бизнесмендердіңәрекеттерін, қаржыландыруын заңға сәйкес екендігін байқау .

– Жер байлығын өңдіруші мен мемлекет арасындағы дау-дамайлар.ҚР-да жер байлығын өндірушілер іскерлік басыламдардың жағымсыз қаһармандары. Қоршаған ортаны қорғау туралы занды бұзу үлкен көлемді айыппұл төлеуге мәжбүрлейді.БАҚ өкілдері үшін айыппұл көлемін білу өте қызықты. Сонымен қатар, бұл жерде жер байлығын өндірушінің табиғатты қорғау мақсатында қанша ақша жұмсайтыны, жобаның мерзімі қызықтырады.

– Ірі экологиялық шаралар. Журналистер оқиғаның барысы туралы әңгімелеп, оның көлемі мен экономикалық әсеріне баға береді.

Диссертациялық жұмысты жазу аясында әр жылдардың жарық көрген бірнеше басылымдарды зерттеуге алып (2016, 2017 жылдары) экология мәселерінің берілуіне, тақырыптың көтерілуіне басты назар аударылып, контент талдаулар жасалады, нәтижесінде төмендегідей мәліметтер көрсетіледі.

Басылымдардағы экология тақырыбының көрінісіне контент талдау жасау барысында орыс тілді басылымдардағы экология тақырыбындағы жарияланымдар көрсеткішіне де салыстырмалы талдау жасалды.

Әр аймақ басылымдарындағы экология тақырыбындағы мақалаларға контент талдау жасау барысында Қазақстанның түрлі жерлеріндегі жарық көрген басылымдар назарға алынды.

Ақпарат мәліметтеріне сүйенсек (2017 жыл), республикалық басылымдарда – 1624, аймақтық басылымдарда – 921материалдар ұсынылған.

Зерттеу барысында «Жас Алаш» газетіндегі (2017 жыл) экологиялық мәселелердің берілу көрсеткішіне контент талдау жасай отырып мақалалар тақырыбы да қарастырылды.Олар:

– Ұйқылы ауылдың ұнжырғасы түсіп тұр.

– Ақтөбедегі Нұрдәулеттен нұр тайғандай.

– Түтін,түтін...Астанадан кет!

– Текелі тазарғысы келеді

– Superman

– 5 тонна өлі балық табылды

– Президент ашқан саябақты бұзақылар тас-талқан етті

– Көкжайлауды ақша жымқыру үшін сала ма?

– Қызылордаша ағаш егу

– Балқаштың тынысын кім ашады?

– Жағымсыз иіс үшін Сапарбаевтан сөз естіді

– Құдықтағы судың азаюына мүдделі емеспіз

– Құдалар салатын қоқыс зауыты қайда?

– Бір грамм қоқыста миооиард микроб бар

– Қызылорда мұғалімдері күн сайын көше сыпырады

– Наразылық білдірді

– Атырау ауа құрамын тексеретін құрал ала алмай отыр

– Қырғыздар суқоймасымен қыр көрсетіп отырма?

– Ноғаев ашқан саябақтың реңі қашып тұр.

– Орманшының өзі ағашты заңсыз отаған.

– Ізмұхамбетов қасқырлардың ізіне түсті.

Жоғарыда берілген зерттеу көрсеткіштері барысында қолданылған салыстыру талдау әдісі – баспасөздің бір жыл аралығындағы ұстанымдары мен ықпалын,қабылдаған шаралардың өзара нәтижесі мен салдарын бағамдауға мүмкіндік береді.

Қазіргі ««Егемен Қазақстан», «Жас Алаш», «Түркістан», «Заман Қазақстан», «Атамекен» тағы басқа басылымдарда табиғатты қорғау туралы проблемалық мақалалар баспасөз бетінен белді орын алды. Егер экологиялық журналистика мерзімді баспасөзде де заңды түрде түрлі жанрларда қажетті туындылар жариялап жатса, демек, оны зерттеге сұраныс бар [78].

Сондай -ақ оған қандай деңгейде көңіл бөлініп, қоғам мүшелерінің назарын қандай жиілікте (тұрақты немесе өтпелі, кездейсоқ тақырып ретінде) аударып отырғанын, оның қандай нәтиже бергенін, экологиялық тәрбие мен экологиялық мәдениетке қаншалықты көңіл бөлінгенін нақты деректер арқылы көрсетеді.

Жоғарыда айтып өткендей, БАҚ-тың бірі баспа ісінің адам санасын қалыптастыру мен өзгертудегі рөлі ерекше. Осындай қызметтерін ескере келе бүгінде елімізде экология мәселелерін арнайы қозғайтын экологиялық альянстың «Таза ел» атты газеті жарыққа шыққан болатын. Бас редакторы – Сейдахмет Рыскожаұлы Құттықадам. Аталмыш басылымда экомәселелер, экошаралар,экожобалар қамтылады.Сонымен қатар 2018 жылғы сәуір айынан бастап елімізде экология тақырыбына арналған телеарна жұмыс істейтін болады деп жазады Қазақпарат мәліметіне сүйеніп Qamshy.kz ақпарат агенттігі. Бұл туралы «Жаңартылған энергия көздері туралы қолданыстағы заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізудің концептуальдық негіздерін талқылау» атты республикалық ғылыми конференцияда «Байтақ Болашақ» РҚБ президенті Азаматхан Әміртай: «Экология бағытында жұмыс атқаратын телеарна ашуды қолға алып отырмыз, телеарнаның негізгі контенті жастарға бағытталады. Себебі, жастар мен жасөспірімдер экология тақырыбымен жиі айналысып, белсенділік танытып отырады. Сондықтан оларды осы мақсатқа тереңірек баулысақ жақсы нәтиже береді» - деген болатын [79].

«Environmental journalism is an increasingly significant area for study within the broader field of journalism studies. Henrik Bødker (Aarhus University, Denmark) and Irene Neverla (University of Hamburg, Germany), who have edited the collection of essays published here, suggest that this significance reflects the fact that environmental journalism connects the concerns of politics, science, business, culture and the natural world, but also explores the boundaries between the local, regional and global. A central and typical focus for its concerns are the global summits convened to share scientific knowledge about global warming and to formulate policies to mitigate its consequences in particular locales. But reporting environmental change creates difficulties for journalists who are often ill equipped to resolve the uncertainties in the disputed scientific accounts of climate change. Further problems emerge from the need to balance the journalistic requirement for objective coverage when confronted with the prospect of famines and flood which might call for a journalistic approach tempered by advocacy» [80].

Экология тақырыбына арналған материалдардың басым көпшілігі проблемалық мақалалар, очерктер, корреспонденциялар, репортаждардан тұрады. Белгілі экология саласының мамандарының пікірлері, олармен ашық сұхбаттар берілсе бұл тақырыптағы материалдардың маңыздылығын арта түспек. Өкінішке орай бүгінгі таңда арнайы терең сұхбаттар мен сараптамалық ғылыми құнды дүниелер жазылмауда. Ьұл бір жағынан экология саласына терең бойлай алатын, эколог-журналистердің жетіспеушілігінен туындауда.

Қоршаған ортаны қорғау жайлы ақпараттарда әр кезеңде мәселен, Кеңестік кезеңде әкімшілік қолдануға рұқсат етілді және кейбір аймақтарда облыс немесе қаладағы экологиялық ахуалдың нашарлауы берді.Баспасөз беттерінде «жаман» ақпаратқа ашық түрде рұқсат етілмейді. Кезінде-ақ журналистер оқырманға қоршаған ортаның жай-күйі турал ақпараттарды жеткізуге, техникалық заңдарды бұзуға және Glavlit (кеңістік цензура) олардың материалды ұсынуға мүмкіндік алды.

«Огонек», «Кешкі Мәскеу жаңалықтары» және «Аргументы факты» басылымдарында арнайы экологиялық мәселелерге арналған мақалалар беріліп тұрған. «Огонек» журналындағы (желтоқсан,1989 жыл) әлеуметтік сауалнамалар, респонденттердің көпшілігі қоршаған орта жағдайы туралы алаңдаушылық білдіреді.

Дегенмен сол кезеңдегі ақпараттық кеңістікті мәселен, басылым беттеріндегі теріс ақпараттар адамдардың психологиясына кері әсерін тигіздідеген ойлар кейбір зерттеулерде кездеседі. Сондай-ақ адамдарға газет және теледидардағы ақпарат жағымды әсер бермеді, бұл жағдайдан шығу нақты жолын көрген жоқ. Өйткені, дағдарыс, қоғам, қорқыныш және үмітсіздік жайлаған еді. Мұндай жағдайаттан шығу үшін әрине тұлғаның дамуына әсер етіп, қызығушылық, экологиялық қызығушылық тудыру қажет.

Адамның қоршаған ортаға, табиғатқа деген ерекше ықыласы мен шынайы сезімі қызығушылық тудырады. Бұл адами психологиялық күй арқылы табиғаттағы белгісіз жағдайларға қызығу, оның заңдылықтарын, құпия сырларын, табиғат құбылыстарының бір-бірімен қатынасы мен өзара байланысынің себебін біліп, оны әрі қарай зерттеуге ұмтылудан тұрады.

90-жылдардың басында Ресейде 160-тан астам өз еркімен жұмыс әстейтін экологиялық басылымдар болған. 1990 жылы сәуір айында алғаш рет апта сайын шығып тұратын «Жасыл әлем» атты экологиялық газеттің бірінші саны жарық көреді. Аталмыш басылым әлі де өміршеңдігін жойған емес.

Осы мезгілмен тұстас қараша айында «Экологиялық газет», «Құтқару атты»халықаралық экологиялық газет жарық көрген. Бірақ материалдық қиындықтарға байланысты жабылып қалған. Газеттермен қатар журналдар да жарық көрген. Солардың бірі – «Жарық» (бастапқы «Адам және табиғат») деп аталды. 1990 жылдары жоғары сапалы «Экос хабаршы» атты орыс және ағылшын тіліндегі журнал жарық көрді. Осы аталған журналдар бүгінде де оқырмандарына жол тартуда.

Бірнеше экологиялық ақпарат агенттіктері құрылды. Ең табыстыларының бірі – Волга экологилық ақпарат агенттіктгі (Волга облысы). Кейін Санкт-Петербург қаласында, Повольже, Башқұртстан, Мәскеу қалаларында бірнеше бірлестіктер құрылған. Соның ішінде Мәскеу қаласындағы әлеуметтік ақпарат агенттігі үнемі қоршаған орта тақырыбындағы материалды саралап, беріп отырған.

Баспасөз, радио және теледидардағы табиғаттың тылсым күштері мен табиғат таңғажайыптары туралы қызықты материалдар беруден Ресейдегі түрлі каналдар мен бағдарламалар үздіктер қатарынан көріне білді. Алайда соңғы бірнеше жылда дағдарыс әсерінен айналымы да күрт төмендеді деп атап көрсетуде. Басты орынға шексіз сериалдар, экшн-фильмдер және ток-шоулар шықты. Біздің еліміз «әлемдегі ең көп оқылым»ретінде беделін жоғалтты деген де пікірлер кездеседі.

«Аргумент и факты» газеті тұрақты түрде жаңа ғажайып шөп, табиғи негізді дәрі-дәрмектер жайлы жариялайды. Осы мақалалардың авторлары шөптер және басқа да табиғи өнімдерді пайдалана отырып, ескі орыс рецептін немесе «әженің» кеңесі жайлы материалдарды жариялап отырды. Осындай материалдар көбінесе кең аудиторияға арналған мамандандырылған «жасыл» газеттер мен журналдар беттерінде кездеседі.

Мәскеу қаласында пәтер сатып алу бағамында да «Экологиялық фактор» алдыңғы орынды иеленеді.

Адамның өмір сүруі үшін ең қажетті, әрі экология мәселелердің ішіндегі маңыздысы – ауыз су. Өнеркәсіп, кәсіпорындардың қалдықтарының салдарынан судың сапасы төмендеп, адамзаты алаңдатып отыр. Судың сапасына қатысты жарияланымдар көбінесе (суды ішуге болмайды, Мәскеу су обьектілерінде жүзуге болмайды) ұсыныстармен (шартты де «сүзгілер сатып алыңыз!») шектеледі.

Адам өмірін қалай қорғауға болатыны туралы ақпарат міндетті түрде маңызды, бірақ судың сапасын жақсарту мәселесін шешуге іс жүзінде ешқандай материал ұсынылмайды.

Барлық экологиялық мәселелермен тығыз байланысты экологиялық құқық тақырыбы Ресей баспасөзі беттерінде жиі естіледі. Адамдар күнделікті қауіп туралы ғана емес, сондай-ақ мемлекет пен өндірушілердің яғни, Ресей Федерациясының Конститутциясымен кепілдендірілген қолайлы орта үшін оларды құқықтары туралы жауапкершілігін білу керек дегенді назарда ұстайды.

Зерттеу мәліметтеріне қарағанда мәселен, Америка басылымдарының бірінде әлемдегі экологиялық таза мемлекеттердің рейтингі жарияланған. Онда 140 мемлекеттің экологиясы 25 критеримен бағаланған және критерилерге толық сай келген Швейцария – ең таза ел деп танылған. Бұл мемлекет зерттеу барысында судың тазалығы бойынша ең жоғарғы көрсеткіш танытып, 8 критерийге жауап берген.

Бүгінде экологтар зерттеулері де өзара салымтырулар мен деректердің өзгерісіне назар аудартады.

Мәліметтерде экологтар бүгінде екі ғасыр бұрынғыға қарағанда тірі организмдердің ескі түрінің 10000 есеге жоғалғанын, 15589 түрдің жойылу қаупі барлығын көрсетеді.

Бүгінде экологиялық журналистика қарқынды даму үстінде. Қазірде «экология» ұғымының қолданыс аясы кеңіп, саяси мәселелерге де қатыстылығын танытып отыр. Журналистика және экология қазіргі әлемде саясатпен тығыз байланысты болып отыр.

Өйткені, бұлардың бәрі экологиялық саясатпен де байлынысты дамуда. Сондықтан экологиялық журналистика үздіксіз, жүйелі жергілікті маңызы бар қоршаған ортаны қорғау мәселелерін қарастырады.

Қазір дүниежүзіне белгілі болған Чернобыль атом элекр станциясындағы апатты алайық. Оның негізгі отыны теорий элементінен құралған. Бұл өте күшті радиоактивті элемент. Ол ыдыраған кезде ядросынан көптеген радиоактивті сәулелер бөлініп шығып, айналадағы тірі организмдерге зиянын тигізеді. Семей полигонында болған ядролық сынақтарда да тап осындай болған. Заманымыздың көрнекті ақыны Олжас Сүлейменов «Известия» газетінде «Мараторийді халық жариялады» деген көлемді мақаласында:«Ол шеті мен бұл шетіне көз жетпейтін қазақ елінің жазира даласында 1945 жылдан 1989 жылғы желтоқсанның 31ші жұлдызына дейін 642-і атом және термоядролық сынақтар өткізілгенін айтады.Әрбір сынақ кезінде 25-30 миллион сом ақша жұмсалып отырған.Жалпы қазақ жеріне атом және термоядролық сақтау қондырғылары 1945 жылдан бастап салына бастаған.Және осы жылдан бастап сынақ жұмыстары жүргізіліп отырған.Ол кезде бұл халыққа құпия еді» [2].

Әрине, бұл жылдары Семей ядролық сынақ полигоны жайлы,оның мемлекеттік сипатын,ядролық жарылыстардың әсерінен болған апаттарды жариялауға тыйым салынған болатын.

Қазақстан Республикасының тұңғыш Президенті Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауында («Қазақстан – 2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты) ядролық сынақтар бөлімінде: «Ядролық қаруды таратпау режимін нығайту жөніндегі бастамаларымыз – әлемдік тұрақтылыққа, тәртіппен қауіпсіздікке қосқан сөзсіз үлесіміз. Әлемде алғашқы болып Семей ядролық полигонын жауып және атом қаруынан бас тарта отырып, біз жетекші ядролық державалардан – АҚШ-тан, Ресейден, Ұлыбританиядан, Франциядан және Қытайдан қауіпсіздігімізге берік халықаралық кепіл алдық.

Біз Орталық Азияда ядролық қарусыз аймақ құруда негізгі рөл атқардық және жер шарының басқа да аймақтарында,әсіресе,Таяу Шығыста осындай аймақтар құруға белсенді қолдау көрсетеміз.Біз ядролық терроризм қатеріне қарсы тұрудағы күш-жігеріне қолдау жасаймыз.Қазір біз ядролық қатерді таратпау жөнінде одан әрі табанды шешімдер қабылдау қажеттілігі туралы батыл айтамыз.Ядролық қаруды таратпау туралы шарт таратпау режимінің арқауы болады және солай бола бермек.Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарттың тезірек күшіне енуі таратпау режімін нығайтудың маңызды қорғаушысы болуға тиіс. Бұдан 3 жыл бұрын БҰҰ-ның Бас Ассамблеясы 29 тамызды Халықаралық ядролық сынақтарға қарсы іс-қимыл күні деп жариялау ұсынылды. Осының барлығы –жаһандық саясаттағы біздің рөлімізді тану. Осындай жауапты саясаттың арқасында Қазақстан ядролық қаруды таратпау режімінің көшбасшысы, басқа мемлекеттер үшін үлгі болып танылды» [1] - делінген.

Қырғызстан республикалық баспасөзіндегі экологиялық мәселелерді талқылау барысында кейбір маңызды мәселелер оң өзгерістер әкелді. Осылайша, баспасөзде қазірдің өзінде белгілі бір экологиялық мәселе болды. Және ол жылдар бойы көптеген материалдар қоғамдық пікірді қалыптастырып, эволюция үшін өте маңызды рөл атқарды. Солардың бірі – Ыстықкөл мәселесі. Ыстықкөл мәселелері оқырманның назарын аударуға мүмкіндік беретіні айта келе, Бішкектегі кешкілік шығатын басылымдардың жариялануы турасында да айтады.

Қырғызстандағы баспа қызметінде, атап айтсақ, экологиялық басылымдарында ақпараттық-аналитикалық жанрлар басым. Бұл жөнінде «Спектр обсуждаемых экологических проблем в кыргызской печати с каждым годом расширяется, происходят изменения и в характерних освещения. В последнее время экологические проблемы особенно актуальны. Экологическая печать образуется по принципу«микросистем» универсальная, политематическая или монотематическая. Как показывает практика, в определении системы экологической печать главным типообразующим фактором считается аудиторная направленность... В журналах по сравнению с газетами появляется аналитическая информация.Научно-технические и научно-аналитические издания ориентированы на научные проблемы» - деп ерекшелеп айтады [82].

Американдық зерттеуші ғалым Эрик Фридман: «Қырғызстан мен Қазақстандағы экологиялық журналистика: экологиялық және бұқаралық ақпарат құралдарындағы проблемалар туралы репортаждар» атты мақаласында Қырғызстан мен Қазақстандағы экологиялық журналистика жайында, экологиялық мәселелерді шешу меніс-шаралар турасында былайша сипаттайды: «..This article focuses on environmental reporting by domestic media in Kazakhstan and Kyrgyzstan.It does not mean to suggest that all journalists there lack substantive knowledge or professionalskills to report articulately and in depth on environmental news. To the contrary, many do so despite political, financial, institutional, and other impediments. However, their coverage most commonly appears in foreign news outlets that are difficult for most residents to access» [83].

Жанрлар арасында ерекше орын алатындары – проблемалық сипаттағы сұхбаттар, есептер, аналитикалық мақалалар. Көркем журналистік жанрдағы жанрлардың бірі – эссе сирек қолданылады.

Атақты журналист А.Ермоловтың аналитикалық мақалаларының бірі 1997 жылы «Слово Қырғызстан» газетінде жарық көрген «қара айдаһардыңқұшағында» атты мақаласы болды.Мақалада шағын қалалардың және қалдық қоймалардың мәселелерін шешуге үлес қосу туралы болды. Бұл материал көтерілген мәселелерді шешуде кеңінен жауап берді.

Мерзімді баспасөзде экологиялық мәселелерді қамту әрдайым маңызды. Қоғам дамуының әртүрлі кезеңдерінде экологиялық мәселелерде әртүрлі болды. Өнекәсіптің қарқынды дамуына байланысты соңғы екі онжылдықта, су ресурстарын басқару климаттың өзгеруі,ауаның ластану мәселелері Қырғызстандағы басылымдарда кең түрде көрсетілуде.

Түpкі тектес елдеpдің енді біpі – Тәжікстанда да экологиялық ахуал, экологиялық білім беpу, экологиялық мәдениет қалыптастыpу бағытындағы материалдарды еpекше атап өтуге болады. Ол экологиялық мәселелеpді ақпаpат құpалдаpында және ғаламтоpда жаpиялау бойынша зеpттеулеp жүpгізіп, «экологиялық жуpналистика» теpминінің пайда болуына себеп болды.

Тәжік ғылымында алғаш pет экологиялық жуpналистика 1991-2009 жылдаpдағы зеpттеулеpдің хpонологиялық негіздеpімен зеpттелді. Бұл кезеңде Тәжікстанда тәуелсіздік жылдаpында бұқаpалық ақпаpат құpалдаpында қоpшаған оpта туpалы матеpиалдаp жаpық көpді.

Аpгентинада да БАҚ-тың маңызы, қандай pөл атқаpып тұpғандығы туpасындағы зеpттеулеpде төмендегідей сипатталады:

«...Асross the sаmple period from Oсtober 2009 to Oсtober 2010, 196 аrtiсles from Сlаr´ın аnd 290 from Lа Nасio´n were аnаlyzed; in аggregаte а sаmple of 486 news items. Аll were inсluded in the quаntitаtive сontent аnаlysis; а sub-sаmple of 186 news аrtiсles wаs inсluded in the textuаl аnаlyses to identify generiс frаmes. We begin with results from the newspаper Сlаr´ın sinсe it enjoys the higher сirсulаtion in Аrgentinа....» [84, p.198].

Жаһандық экология бойынша пpоблемалық мақалалаp, біздің ойымызша, қоғамдық-саяси БАҚ-қа оpалуы тиіс. Апта сайынғы елеулі газеттеp саясат, экономика, мәдениет, споpт тақыpыбындағы пpоблемалық мақалалаpды жаpиялағаны оң іс болаp еді. Дегенмен, бұқаpалық ақпаpат құpалдаpы бүгінгі күні жеpгілікті экологиялық мәселелеpге де айыpықша назаp аудаpуда.

Сонымен шетелдік БАҚ-тағы экологиялық мәселелеpді қаpастыpа отыpып шетелдік тәжіpибенің кейбіp оpтақ тұстаpын отандық тәжіpбиелеpмен біpіктіpудің мүмкіндіктеpі мен қажеттіліктеpі көpінеді.

Қоғамда экологиялық жағынан білімді адам өзі айналысатын ісін мейлі ол мемлекет қайpаткеpі, басшысы болсын, мейлі ол елдің құқық саласын білетін заңгер болсын, мейлі ол ата-ана болсын сауатты жүргізе алады.

Бүгінде экологиялық білім бар сауатты жуpналист қана көпшілікке экологиялық мәселелеp турасында дұрыс, нақты ақпаpат беpе алады. Олай болса қоғамның дамуының, ілгерлеуінің кепілі – қоршаған ортаны сақтау мен қорғау, бұл ретте қоғамның әр мүшесінің жоғары экологиялық мәдениеттілігі болғаны абзал.