Картография лекция
жүктеу/скачать 5.55 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қозғалыс тәсіл
- Қозғалыс векторы Қозғалыс жолағы (
- Лекция №13. Карталар сериясы. Атластар.
| А реалдар тәсілі – қандайда болмасын құбылыстың үздіксіз, тұтас(мыс, мұзбасудың) немесе шашыранды таралу атырабын шекаралық сызық, бояу немесе түрлі сызықтар арқылы көрсететін картографиялық тәсіл.
Қозғалыс тәсіл - нысандардың қозғалысын табиғи және саяси-әлеуметтік (құстардың ұшуы, халықтардың миграциясы, жүк тасымалдау, ағыстар) жағдайларын көрсетеді. Қозғалыс белгілерінің екі түрі бар: Қозғалыс векторы Қозғалыс жолағы (лента) Картодиаграмма. К бетіндегі территориялық бөліктің белгілі бір статистикалық көрсеткішінің жалпы мөлшерін диаграмма көмегімен көрсететін карта. М, облыс, аудан бойынша халықтың саны және оның құрамы, өнеркәсіптің жалпы өнімін және оның құрамын, оның белгілі бір мерзім ішінде өсуін көрсетеді. Картограмма. К белгілі бір экономикалық, әлеуметтік құбылыстардың қарқындылығы. К-ға түсірілген территориялық бөліктің жене аудандары бойынша көрсететін карта.Белгілі бір аумаққа қатысты статистикалық деректердің диаграммалар не суреттер арқылы графикалық бейнеленеді. Картограммалар картада әдетте статистикалық көрсеткіштерді бейнелегенде қолданылады.Яғни халықтық санын, ауыл шаруашылығында, орман шаруашылығын аудандастырғанда қолданылады.Картограммалар сапалық фонға өте ұқсаса болып келеді. Бірақ олардан ерекшелігі - сапалық фон белгілі бір ауданды аудандастырғанда қолданылса, картограммалар басқару аудандарында қолданылады. Лекция №13. Карталар сериясы. Атластар. 1.Карталар сериясы, олардың түрлері. 2. Атластардың жіктемесі. 1. Географиялық атлас - географиялық карталарының немесе планета бөлімдерінің (әдетте жер планетасы) жиынтығы. Бірақ күн жүйесіндегі басқа планеталар мен олардың серіктеріне арналған атластар да бар. Әдеттегі атластар кітап түрінде, ал қазіргі таңдағы атластар электронды түрде беріледі. Жер туралы тереңірек мағлұмат алу үшін атласқа жер бедерін көрсететін физикалық карталар, саяси, климаттық, діни (діндердің әр таралу аймақтары), әлеуметтік (халықтың орналасу тығыздығы, орташа табыс мөлшері, өлім-жітім), экономикалық (өнеркәсіп салаларының дамуы) карталарды енгізеді. Дүние жүзі картасынан тұратын алғашқы атласты Абрахам Ортелия (Theatrum Orbis Terrarum)1570 жылы жасап шығарды. Алғашқы кездері олар атлас деп аталмады, тек 1595 жылдан бастап Г. Меркатордың атласы шыққанда ғана осы атқа ие болды. Алтас деген атауға ие болған алғашқы кітапты б.з.д. 150 жылы Александриядан шыққан К. Птолемей құрастырған. Бірінші басылымы 1477 жылы Болоньи қаласында шықты, ол 27 картадан тұрды. 1544 жылдан бастап Рим, Венеция сияқты ірі сауда орталықтарында көптеген карталар басылып шығарылды. Бірақ ол кездегі карталар бір-бірінен айырмашылығы көп болды. Оларды бір-бірімен сәйкестендіру үшін уақыт керек болатын. 1544 жылы «атлас» термині қолданылмаса да, бұл карталар «атлас IATO» (итальяндық карталар жинағы) немесе «Лафрери атласы» деп аталды. Абрахам Ортелий өз атласын 1570 жылы 20 мамырында басып шығарды. Басқа атластардын айырмашылығы, ол қазіргі таңдағы атластарға өте ұқсас болуында. Оның атласы әр түрлі мемлекеттерді көрсететін 53 картадан құралды. Алайда, «атлас» термині тек Г.Меркатордың атласы шыққан кезден бастап қолданысқа ие болды. Атлас – карталар, кестелер, диаграммалардың және т.б. жинақ тары, атластардың негізгі үлгілері : O анатомиялық атлас, мысалы Синельникованың адам анатомиясы атласы O георгафиялық атлас - георгафиялық карталардың жиынтығы. O қандай болмасын планетаның физикалық атласы . O аспан денелерінің атласы O халықтардың атласы (этнографиялық атлас). O тілдердің атласы (тілдік атлас). Карталардың сериялары екі түрде болады: - бір территорияға арналған, бірақ тақырыбы әртүрлі; - тақырыбы бір, бірақ әртүрлі территорияларға жасалған. 1. Бірінші серияға жататын карталар территорияның мінездемесін жан-жақты береді, барлық карталардың мазмұнын бір ғана маңызды мәселеге арнайды, мысалы экологиялық мәселелер немесе бір деңгейдегі оқушыларға (бір сыныптың) қойылатын бағдарламалық талаптар. Мысал ретінде Мәскеу облысының әртүрлі экологиялық тақырыптарына сай карталардың серияларын келтірсек болады – батпақтану, ауаның, топырақтың, жерасты және жерүсті сулардың ластану дәрежесі, т.б. Әртүрлі тақырыптарды қамтитын 10 сыныптарға арналған карталар да карта сериясының бірінші түріне жатады. Бір территорияға арналған, бірақ тақырыптары әртүрлі карталар сериясынының мынадай ерекшеліктері болады: - бірыңғай математикалық негіз (проекция, масштаб) - бірыңғай географиялық негіз (карталардың мазмұны бірдей өзен, елді мекен, жол, шекара каркасын т.б. бейнелейді) - шартты белгілер мен мәліметтер белгілі бір келісілген жүйемен беріледі. Барлық карталар серияларында қосымшалар кездеседі: кестелер, графиктер, түсіндірме жазбалар. 2. Екінші серия түріне жататын карталар (тақырыбы бір, бірақ территориясы әртүрлі) құбылыстардың, шартты белгілердің және мәліметтерді беру әдістерінің біртекті топтасуымен (жіктелуімен) ерекшеленеді. Барлық карталар сериясы бірдей жасалады (бір бояу, бір өлшем, т.б.). Екінші түрге жататын карталар сериясында бірыңғай математикалық, географиялық негіз болмайды. Бірақ осы серияларды жасайтындар бұрмалану жағдайына байланысты біртекті проекцияларды, бірдей немесе еселік масштабтарды қолдануға тырысады. Географиялық негіз бірдей генерализация дәрежесін иеленеді. Екінші түрге жататын карталар сериясына мектептегі материктердің физикалық немесе экономикалық, аудандардың экономикалық картасын т.б. жатқызуға болады. 2. Атластар географиялық карталар сияқты территориясына, мазмұнына және мақсатына байланысты бөлінеді. Карталардан айырмашылығы, атластар тағы пішініне байланысты бөлінеді – үстелдік, кітаптық және қалталық. 1. Территориясы бойынша дүниежүзі, материктер, мұхиттар, үлкен географиялық аймақтар, жеке мемлекеттер мен олардың бөліктері атластары деп бөлінеді. 2. Мақсатына байланысты атластарда маман-оқырмандарды (туристтер, автомобилистер, оқушылар және т.б.) қызықтыратын мәліметтер беріледі немесе жалпы мағлұматтар беретін мәліметтер атласы ролін атқарады. 3. Мазмұнына байланысты атластар жалпыгеографиялық, тақырыптық және комплекстік деп бөлінеді. Жалпыгеографиялық атластар шектелген картографиялық проекциялар, бірдей немесе еселік масштабтары берілетін біртекті математикалық негізде жасалынады. Картаның мазмұны белгілі бір территориалдық бірлікке жатуы мүмкін, мысалы, мемлекеттер, аудандар және т.б. Тақырыптық атластар белгілі бір тақырыпты ашады. Мысалы, 2003 жылы ПКО «Картография» дұниежүзі Атласын басып шығарды, оның негізгі мазмұны саяси және саяси-әкімшілік карталарға арналған. Қосымша ретінде атласқа мәліметтер мен 24 парақты физикалық карталарды енгізген. Комплекстік атластар бөлімдердегі мазмұнына байланысты әртүрлі болады. Алайда, ереже бойынша, онда екі негізгі бөлім болады: табиғат картасы және экономикалық карта. жүктеу/скачать 5.55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|