Каспий экологиясы

Теңіз деңгейі

Теңіз деңгейі үнемі өзгеріп тұрады. 1830-1929 жылдары 25,5 және 26,6 м көрсеткіштен айнымалы. 1929 жылдан 1977 жылға дейін деңгейдің күрт төмендеуі (-29 м) байқалды. 1978 жылдан бастап Каспий қайта көтерілді, 1995 жылдың басында - 26,5 м-лік көрсеткішке жетті. Жағалауды теңіз суы қайта басты. Еділ сағасында 4-5 км, Жайық сағасында 6-12 км, Қаратон Теңіз, Прорвада кен орындарының тұсында 35-45 км, Бозашы түбегінде 4-10 км жер су астында қалды. Теңіз суының қазіргі деңгейінің жоғарылауын климаттық жағдайға байланысты түсіндіреді. Каспий суының көтерілуі 45%-ы теңізге құятын өзендер, 16%-ы айдынға жауатын жауын-шашынның молаюы, 25%-ы теңіз үстінен булану мөлшерінің азаюы және 14%-ы Қарабұғазкөл Шығанағына құйылатын суды шектеуге байланысты.

Каспий теңізінің жағалауы бүгінде тәуелсіз 5 мемлекеттің шекараларымен шек­тесіп жатыр. Жоғарыда айтып өтке­німіздей, теңіздің солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс жағалауларында Қазақстан шекарасы 2320 шақырымды, оңтүстік-шығыс жа­ға­лауында Түркімен­стан шекарасы 1200 ш­а­қы­рымды, оңтүстік-ба­тыс жағалауында Әзірбайжан шекарасы 955 шақырымды, оң­түстік жа­ғалауында Иран шекарасы 724 шақы­рымды, батыс және солтүстік-батыс жағалауында Ресей шекарасы 695 шақы­рымды алып жатыр. Міне, осы деректер­ден анық көрініп тұрғанындай, Каспий теңізі жағалауының үштен бір бөлігінен артық аумағы Қазақ­стан иелігінде. Осы­ның өзі-ақ қарт теңіздің қазынасы мен тағдырының егемен еліміздің бүгіні мен ертеңі үшін қаншалықты көкейкесті екендігін көрсетсе керек.

• Каспий теңізінің жағалауы бүгінде тәуелсіз 5 мемлекеттің шекараларымен шек­тесіп жатыр. Жоғарыда айтып өтке­німіздей, теңіздің солтүстік, солтүстік-шығыс және шығыс жағалауларында Қазақстан шекарасы 2320 шақырымды, оңтүстік-шығыс жа­ға­лауында Түркімен­стан шекарасы 1200 ш­а­қы­рымды, оңтүстік-ба­тыс жағалауында Әзірбайжан шекарасы 955 шақырымды, оң­түстік жа­ғалауында Иран шекарасы 724 шақы­рымды, батыс және солтүстік-батыс жағалауында Ресей шекарасы 695 шақы­рымды алып жатыр. Міне, осы деректер­ден анық көрініп тұрғанындай, Каспий теңізі жағалауының үштен бір бөлігінен артық аумағы Қазақ­стан иелігінде. Осы­ның өзі-ақ қарт теңіздің қазынасы мен тағдырының егемен еліміздің бүгіні мен ертеңі үшін қаншалықты көкейкесті екендігін көрсетсе керек.