№2 Тақырып. Бас ми жарақаттары

42 
Мидың шайқалуы мен соғылуының патофизиологиялық үрдісте 
механикалық фактор негізгі орын алады. Бассүйек ішінде болатын 
зақымдану 2 жағдайды анықтайды: жарақаттаушы агенттік әсер ету 
сипаты және бассүйегі топографиясының күрделілігі. Физикалық 
әсерден болатын жарақатты бассүйек топографиясының кестесіне 
қарап анықтайды. Бұл кезде механикалық фактордың өлшеміне, 
бағытына, қай бөлікке әсер еткеніне мән беріледі. Сонымен бірге 
патогенезінде келесі механикалық факторларға мән берген жөн: а) 
жарақаттану кезіңдегі бастың жағдайы: басты бос ұстау немесе 
қатты ұстау. Басты бос ұстау кезінде механикалық әсердің күші 
артады, ал қатты ұстау кезінде керісінше болады, б)бассүйегінің 
сынуы кезінде жалпы және локалды деформациясында болып, 
бассүйегі қалыпты конфигурациясын уақытша өзгертеді, в) мидың 
бассүйек кеңістігінде қозғалуы. Бір түзу бойында ротациялық, яғни 
айналмалы болады және қозғалыстың жылдамдығы тез болады, г) 
бассүйек пен мидың физикалық параметрлерінің әсерінің күші, 
бағыты және әсер ету аймағы жарақаттанған ошақтармен 
жарақаттанатын 
түрлерімен 
байланысты 
эксперименталды 
тексеріс барысында, әсер етуші күш бас қозғалып тұрған кезде 
тисе, онда мидың шайқалуы тез болады. 
Механикалық энергия бассүйегі қуысының ликвор мен 
сұйықтыққа бай ұлпасына әсер етеді. Бұдан күрделі 
гидромеханикалық белгілер дамиды, мидың сұйық ұлпасына 
кинетикалық энергия толқын тәрізді әсер етуі болды. Мидың 
шайқалуы 
бассүйегінің 
қысымының 
бірден 
көтерілуіне 
байланысты екені эксперименттік тексеріс жүзінде анықталады. 
Мидың шайқалуы (comotio cerebri) бағаналық синдромның 
жедел сатысында мидың жайылмалы жарақаты болып табылады. 
Мидың шайқалуы бассүйек жарақатының бүкіл сатысында 
кездеседі. Мидың шайқалуы кезінде жүйке жасушалары мен жүйке 
талшықтарында дистрофиялық өзгерістердің болуы мидың 
шайқалуының 1-реттік белгілері болып табылады. Циркуляциялық 
өзгерістер 1-реттік зақымдалуын тереңдете түседі. Ұзақ көптеген 
қан құйылулар жабық бассүйек жарақатында,ми шайқалуының 
сүйек жарақатында болады және ми шайқалуының бірден-бір 
морфологиялық белгісі болып табылады. Көптеген жағдайда бұл 

43 
белгілер ақ заттың семиовалды орталығында, варолиев көпірінде, 
III және IV қарыншаның маңындағы сұр затта кездеседі. 
Паравентрикулалық ұсақ қан құйылулардың орналасуы 
Монро тесікшесінің бойында, III қарыншаның каудалды бөлігінде 
және IV қарыншаның орта ми шекарасы мен варолиев көпірі 
маңында кездеседі. Ұсақ геморрагиялар - Дюре қан кұйылулары 
деп аталады. Кіші қан құйылулар пайда болуы гидродинамикалық 
факторлардың әсерімен сипатталады. Жарақат кезінде ликворлық 
соққының толқыны қарыншалар қабырғасына соғылып, олар 
созылып жыртылады, содан қан құюлар пайда болады. Дюре қан 
құйылуларының патогенезі күрделі болады: гидродинамика 
заңдарына байланысты, тар қан тамырлар бойынша жылжитын 
қысым, қан мен тар тамырларға қарағанда аз болады, сондықтан 
тар жерден кең жерге өткенде кернеу пайда болады, ол қарыншалар 
қабырғасын зақымдалуын тудырады. Соққының ликворлық 
толқыны қарыншалар қабырғасында орналасқан қан тамырлар 
және вегативті орталықтарға әсер етеді. Осылардың салдарынан 
мидағы қан айналымына өзгерістер еніп, диапедез жолы арқылы 
қан құйылулар пайда болады. Бассүйек жарақаты кезінде 
морфофункциялық өзгерістер айқын білінеді. 
Клиникасы: Мидың шайқалуы қысқа уақытта естен тану, бас 
ауру, жүрек айну, құсу белгілерімен сипатталады және бұл 
өзгерістер қысқа уақыт аралығында көрініп, адам қанағаттанарлық 
жағдайда болады. Естен тану уақыты ұзарады және неврогенді, 
психоэмоциялық белгілер пайда болады. Онда ол шайқалу емес 
мидың соғылуы деп аталады. Ми жарақаттарының ауыр түрінде 
өмірге қажетті функциялар қызметі бұзылып, ми шайқалуымен 
қоса соғылу белгілері болады. Мидың соғылуының орташа және 
ауыр түрі бассүйек ішілік гематомасы, бассүйек-ми жарақатының 
ауыр тобын құрады. Мидың шайқалуында естен танумен қатар 
терісінің бозаруы, аяқ-қолы бұлшық ет гипотониясы, көз 
қарашықтарының жарыққа жауабының төмендеуі және кейбір 
жағдайларда құсу белгілері болады. 
Мидың соғылуының жеңіл түрлерінде ретроградты амнезия, 
адинамия, астения, бас айналу, жүрек айну, құсу, спонтанды 
нистагм, вегетативті өзгерістер, жүрек-қан тамыр өзгерістері 

44 
байқалады. Ми шайқалуы мен ми соғылуының толық немесе 
жартылай естен тану белгісі болады, кейбір жағдайда адам 
комалық күйге түсуі мүмкін. Естен тану жағдайының ұзақтығы мен 
ауырлығы болжамның негізгі белгілері болып табылады. Егер адам 
4-5 минуттан аса естен айырылатын болса, бұл ми шайқалуына 
жатпайды. 
Естен тануды анықтаудың негізгі критериі жұтыну рефлексі. 
Жұтынудың бұзылуы, сұйықтықтың тыныс алу жолдарына түсуі, 
жағымсыз болжау ретінде сипатталады. Тыныс алудың жиілігі 
артып, ырғағы бұзылса, естен тану ақырының ауыр немесе 
жағымсыз болатынын сипаттайды. Чейн-Стокс тыныс алуының 
болуы, ми бағанының ауыр зақымдалғанын сипаттайды. Бұл 
мидың соғылуының ауыр түріне жатады. 
Субарахноидальды қан құйылу тек ми соғылуының белгісі 
болып табылады. Көбінесе, жабық бас ми жарақатында кездеседі. 
Ми соғылуының жеңіл түрінің өзінде жұлын-ми сұйықтығында аз 
мөлшерде қан болады. Субарахноидальды қан құйылудың орта 
дәрежесі кезінде әр түрлі интенсивті жағдайдағы психомоторлы 
қозу көрінісі болады. Науқастар орбита асты және желке 
аймағының қатты ауруына, фотофобияға, көз алмасының 
қозғалысының ауырсынуына, көзінде жағымсыз белгілердің 
болуына шағымданады. Жұлын-ми сұйықтығында қан мөлшері көп 
болғанда, ол жұлын бойында төмен түсіп, бел-құйымшақ 
түбірлерінің ауырсыну синдромын туғызады. 
Менингеалдық 
белгілер 
жарақаттан 
кейін 
бірден 
айқындалып, жоғарылай түседі. Субарахноидальды қан құйылуда 
алғашқы аптада дене қызуы субфебрильді немесе 38-39 градусқа 
жетеді де, кейін қалпына келе бастайды. Қанда лейкоцитоз болады. 
Жұлын-ми сұйықтығында қанның болуы субарахноидальды қан 
құйылудың соңғы диагнозы болып табылады. Субарахноидальды 
қан құйылу болжамы болган кезде люмбалды пункция жасалады, 
ол клиникалық көрінісінде мидың дислокация белгісі болса 
жасалынбайды. 
Мидың соғылуы (contusion cerebri) ми ұлпаларының жарақат 
көрінісін сипаттайды. Мида контузиялық ошақтың 3 түрлі 
орналасуы анықталады:

45 
1. Үлкен жарты шарларда; 
2. Ми бағанында;
3. Контузиялы ошақтың үлкен жарты шарларында, мишықта, 
ми бағанында кездесуі.
Зақымданған ошақтың мөлшеріне байланысты мидың 
соғылуын жеңіл, орташа, ауыр түрге бөледі. Бас ми жабық 
жарақаты кезінде контузиялық ошақтар, сары дақтар немесе 
шектелген геморрагиялық белгілер ретінде мидың беткейлік 
бөлігінде кездеседі. Субпиалды қан құйылулар контузиялық 
ошақтан тарала қоймайды. Микроскопиялық бұл ошақтар 
зақымдалған жүйке жасушалары мен ісінген перифокалды 
геморрагиялық аймақтан тұрады. Орталық бөліктерінде жүйке 
жасушалары мен глиалық элементтердің толық бұзылуы болады, 
басқа бөліктерінде жасушалық элементтердің әр түрлі дәрежедегі 
деструкциясы байқалады. Шеткері жағынан астроциттер мен 
микрогиалды жасушалардың ұлғаюы байқалады. Тамырдан тыс 
болған қан құйылу ошақтары, қан тамырлар қабырғаларының 
жарылуы мен диапедез нәтижесінде болған көрініс болып 
табылады. 
Ми ұлпаларының мыжылуы зақымданудың ауыр түрі болып 
саналады. Бұл жұмсақ қабықшаларының жарақаттануымен, ми 
детритінің беткейлі бөлімге шығуымеи қан тамырларының 
жарылуы және қанның субарахноидальды кеңістікке ағуымен 
сипатталады. Осының нәтижесінде гематомалар пайда болып, ми 
қабықшасының мыжылып деформациялануына әкеліп соғады. Көп 
жағдайларда мидың соғылуы, мыжылуы соққы тиген аймақта 
болады. Мыжылуың орналасқан жері соққының қарама-қарсы 
бағытында, яғни маңдай және самай аймақтарының базалды 
бөліктерінде болады. Мидың мыжылу ошақтары беткейлік бөлімде 
және терең бөліктерде кездеседі. 
Ашық және жабық бас ми жарақаты кезінде алғашқы 
патофизиологиялық және клиникалық көріністердің маңызы зор. 
Ми ұлпаларының зақымдалуына болжамдық көзқараспен 
қарағанда 2 факторға мән берген жөн: 
1. Жабық бас ми жарақаты кезінде мидың соғылуы 
нәтижесінде жұмсақ глиалық ми тыртықтары мен ми және 

46 
қабықша тыртығының бірігіп өсіп кету көріністері, эпилепсиялық 
синдромның дамуына жағдай жасайды. Ірі емес контузиялық 
жұмсақ қабықшалар 2-3 апта ішінде тыртықтанады. Мидың 
жұмсарған геморрагиялық ошақтары резидуалды күйде беткей 
бөлікте орналасқан ұлпаларға айналады. Ұлпалардың ішінде қою 
қоңыр түсті масса болады, сыртқы қабығы коллаген және тығыз 
глиалық талшықтардан құралған. 
2. Ұлы Отан соғысы кезінде мидың оқпен жарақаттануы, 
инфекцияға жиі шалдыққан, соның салдарынан қысқа уақыт ішінде 
коллагенді ми қыртысы тыртығы түзілген. Бұл тыртыққа ми 
ұлпасы, сүйек, бассүйегінің жұмсақ қабаты кіреді. Бұл кейіннен 
эпилепсия пайда болуына себепкер болады. 
Ми бағанасында сыртқы жағынан да және паравентрикулалық 
жағынан контузиялық ошақтар кездеседі. Бұл ошақтар 1/3 
жағдайда бассүйек жарақатына қарағанда көбірек кездесіп өліммен 
аяқталады. 
Клиникасы: Жабық жарақат кезінде соққының әсерінен 
болған соғылудың белгілері, онша айқан емес және қайтымды 
болады. Егер мидың шайқалуы, соғылуы және мидың қысылуы 
белгілері мен синдромдары кеткенде оларды бірінен бірін 
ажыратудың клиникалық маңызы зор. Мидың шайқалуының жеңіл 
дәрежесінің белгілері жарақаттан кейін біраз күндерден соң 
жоғалса, соғылу кезінде жарақаттанудан 2-3 күннен кейін үдей 
түседі. Ми соғылуының симптоматикасы мен динамикасы 
зақымдану түрімен, перифокалды көріністермен, қан және 
жұлын-ми сұйықтығы айналымдағы өгерістермен сипатталады. 
Маңдай бөлігінің зақымдануы кезінде психопатологиялық 
симптоматиканың неврологиялық көріністері белгі алады. Естен 
айырылу белгісі – психомоторлы қозу, естің ауысуы, агрессия, 
эйфориямен ауысады. Аурудың алғашқы сатысында клиникалық 
көрінісінде, әлсіздік, аспонтандық, психологиялық көріністер 
басым болады. Бассүйегінің маңдай бөлігі сынғанда гипосмия және 
аносмия түрінде, бір ғана немесе екі бағана бойында сезу 
қасиеттері 
бұзылады. 
Премоторлы 
аймақ 
зақымдалғанда 
моторикалық интеграция бұзылады. Айқын пирамидтік гемипарез 
және гемиплегия кезінде тонус бұзылады. Көп жағдайларда 

47 
қозғалу өзгерістері аяқ-қолдарда шектеліп регреске бейім келеді. 
Фокалды эпилепсиялық ұстамаларда, әсіресе Джексондық типінде, 
мидың соғылуының әсерінен соғылудың жедел сатысында 
кездеседі және онда гематомалар болады, оларды алып тастау 
керек. Жарақаттың кеш кезеңінде бұл ұстамалар жиі кездеседі. 
Қысылған жабық бассүйек жарақаты салдарынан аяқтың 
қозғалу, сезілу сезімдері бұзылады. Самай бөлігінің зақым- 
дануында диэнцефалды симптоматика көрініс алады. Сол жақ 
самай бөлігінің зақымдануы нәтижесінде амнестикалық және 
сенсорлық афазия негізгі орын алады. Самай төбе ауыр жарақаты 
әсерінен афагикалық, агностикалық, апратикалық синдромдар 
айқын синатталады. Мидың базальды бөліктерінің қысылуының 
клиникалық көрінісі: ұзақ уақытқа дейін естен тану, ауыр 
нейровегативті синдромдар, тыныс алудың, жүрек-қан тамырлар, 
терморегуляция, 
гуморалды 
және эндокринді 
жүйелерде 
өзгерістердің болуымен сипатталады.

жүктеу/скачать 3.42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: