Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1.82 Mb. Pdf көрінісі
|
| и әрпімен беріледі.
Қазақ жазуында лық бар: бірінші тау, сау деген сөздерде реді, екінші су, ту дегенде [ұу], [үу] дыбыс тіркесін береді. Сонда ашық езуліктерден кейін келгенде бір дыбысты, қысаң еріндіктерден кейін келгенде қосар дыбысты таңбалайды. Ол <ұ>, <ү>, <у> фонемаларының еріндік сипатынан шығады. Және алдыңғы дауыстының жуан-жіңішкелігіне сәйкес [у], [у’] ретін- де оқылады. Кезінде Григорьев илминскийге жазған хатында: “й, у әріптерінсіз қосар әріппен жазу мүлде дұрыс емес, орыс та, қырғыз да Сіздің ай, ей, ій, оу, уу тіркестеріңізді бір дыбыс етіп емес, екі дыбыс қылып оқиды, содан кейін қазақ тілінің айтылы- мы бұзылады” (Григорьев а.а. 1993:169) деп, бір әріппен қосар дыбысты таңбалағанды жөн санаған. Біздіңше, соңғы функциядағы у әрпінен қазақ жазуы қиындық көрген жоқ. тек жазуды тілдің өзі деп оқытқан үрдіс қазақ тілі фонемаларының санын, дауысты, дауыссыз фонемаларының арасын айыру проблемасын тудырды. Қазақ жазуында <п-б> гиперфонемасының пайда болуы араб жазуынан басталды. араб жазуында <п> фонемасы үшін әріп болмады да, оны <п> жіңішке фонеманы беретін пар- сы әліпбиінен алды. Сөйтіп, п әрпі жазуда <п> фонемасының функциясында толық жұмсала алмады. Сондықтан бүгінде п/б дыбыстық вариант қатарларында мағыналық айырмашылық жоқ (бәле/пәле, пейіл/бейіл, парапар/барабар, палуан/балуан, пайым- дау/байымдау, шүберек/ шүперек). Қазақ тілінде сөз аяғындағы <б> фонемасы болмайды делінеді. алайда сөз аяғындағы <п> дыбысы дауыстыдан басталатын жалғау жалғанғанда <б> дыбы- сына айналғанмен, сөз мағынасы өзгермейді. Біздіңше, осы позицияда – сөз аяғында <б-п> гиперфонема- сы бар. мұнда позициялық түрленім таңбаланған сияқты. Көне түркі тілінде сөз басында айтылмаған <б> фонемасы бүгінгі қазақ тілінде сөз басында қолданылу жиілігі жағынан үшінші орында (мырзабеков С. 2003: 59). ендеше аяққы позицияда да қолданылу мүмкіндігі бар. Кезінде Х.Досмұхамбетұлы сөз аяғындағы жүктеу/скачать 1.82 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|