Кәсіпорын экономикасы : оқу құралы. Атырау,2019
Кәсіпорынның бәсекеге кабілеттілігі,оған әсер
жүктеу/скачать 1.45 Mb. Pdf көрінісі
|
| 9.3 Кәсіпорынның бәсекеге кабілеттілігі,оған әсер
етуші факторлар Бәсекеге қабілеттілік - компаниялардың бәсекелестеріне қарағанда өз бағасына және бағалық емес параметрлеріне неғұрлым тартымды өнімдерді жобалауға, шығаруға және сатуға қабілеттілігі. Нарықтық экономикада өндіруші ұзақ уақыт бойы өз өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігіне сүйене отырып, нарықта тұрақты позиция ұстай алмайды. Бір өнім емес, өндірушінің бәсекеге қабілеттілігін бағалау қажет. Мұндай көзқарас жаңа нарықты меңгерген кәсіпорындарға, қызметті кеңейтуге немесе қысқартуға, сондай-ақ басқару мәселелерінің және проблемаларының кешенін шешуге қатысты шешімдер қабылдағанда ортақ болуы керек. Компания бәсекеге қабілеттілігінің деңгейі нарық әлеуеті арқылы анықталады; оған кіру жеңілдігі; тауар түрі; нарық біртектілігі; салалық құрылым немесе фирмалардың бәсекелестік жағдайы; технологиялық инновациялар мүмкіндіктері және т.б. Бұл факторларды талдау компанияның экономикалық көрсеткіштерін егжей- тегжейлі бағалаумен бірге жүруі керек. Мұндай көзқарас белгілі бір шектерде тек жеке кәсіпорынның ғана емес, сондай-ақ тұтастай саланың қызметіне қатысты қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Кәсiпорынның бәсекеге қабiлеттiлiгiн бағалау мәселесi күрделi және кешендi болып табылады, өйткенi бәсекеге қабiлеттiлiк көптеген әртүрлi факторлардан тұрады. Дегенмен, бұл баға компания үшін талап етілетін өнімді жасау мен өндірудің негізгі бағыттарын дамыту сияқты бірқатар іс- шараларды жүзеге асыру үшін қажет; өнімдердің жекелеген түрлерін сату перспективаларын бағалау және номенклатураны қалыптастыру; өнімдерге баға белгілеу және т.б Кәсіпорынның бәсекеге кабілеттілігін талдаудың негізгі әдістерінің арасында мыналар кеңінен таралған: 1) көлденең талдау немесе трендтерді талдау, онда көрсеткіштер басқа кезеңдермен салыстырылады; 2) тік талдау, онда индикаторлар құрылымы біртіндеп егжей-тегжейлі деңгейге дейін зерттеледі; 136 3) факторлық талдау - кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің жекелеген элементтерінің жалпы экономикалық көрсеткіштерге әсерін талдау; 4) салыстырмалы талдау - зерттелетін көрсеткіштерді ұқсас салалық орташа немесе бәсекелестердің ұқсас көрсеткіштерімен салыстыру. Кәсіпорынның нарықтағы бәсекелестік жағдайын талдау оның күшті және әлсіз тұстарын ғана емес, сондай-ақ сол немесе өзге де факторлардың сатып алушылардың кәсіпорынға қатысты әсерін анықтауды қамтиды Бәсекеге қабілеттілік факторы кәсіпорынның өндірістік және шаруашылық әрекеттерінің және қоғамның әлеуметтік-экономикалық өмірінің құбылыстары болып табылады, бұл өндірістік шығындардың абсолютті және салыстырмалы шамасының өзгеруіне әкеліп соғады және нәтижесінде кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің деңгейі өзгеріп отырады. Факторлар кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін жоғары және төмендете алады. Факторлар мүмкіндіктерді шындыққа айналдыруға көмектеседі. Факторлар бәсекеге қабілеттілік қорларын пайдаланудың құралдары мен әдістерін анықтайды. Кез-келген кәсіпорынның қызметі экономиканың субъектісі мен басқару мәселелері, сондай-ақ сол тапсырманы шешуде кәсіпорынның сыртқы ортасымен ашық өзара іс-қимылынан туындайтын факторларға әсер етеді. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілік факторларының жиынтығы оған қатысты сыртқы және ішкі бөлінеді. Сурет 2. Кәсiпорынның бәсекеге қабiлеттiлiгiне әсер етуші ішкі факторлары Ішкі факторлар - кәсіпорынның өзінің бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету қабілеттілігін анықтайтын объективті критерийлер. . Ішкі факторлар: 137 м а р к е т и н г т ік қ ы з м е т т е р д ің ә л е у е т іғ ы л ы м и -т е х н и к а л ы қ ә л е у е т ө н д ір іс т ік ж ә н е т е х н о л о г и я л ы қ ә л е у е т қ а р ж ы -э к о н о м и к а л ы қ ә л е у е т іа д а м и р е с у р с т а р (қ ұ р ы л ы м , к ә с іб и б іл ік т і қ ы з м е т к е р л е р )ж а р н а м а ж ә н е с а т у ж а р н а м а л а р ы н ы ң т и ім д іл іг іл о г и с т и к а д е ң г е й і,қ ы з м е т к ө р с е т у д е ң г е й і ө н ім д і с а қ т а у , т а с ы м а л д а у , о р а у ш а р т т а р ы т а л а п т а р ғ а с ә й к е с т и е у -т ү с ір у ж ә н е т а с ы м а л д а у қ ы з м е т т е р ін ің д е ң г е й іө н д iр iс т iк п р о ц е с с т е р д i ә з iр л е у ж ә н е д а м ы т у , о ң т а й л ы ө н д iр iс т iк т е х н о л о г и я н ы т а ң д а у ө н д iр iс т iк б а қ ы л а у д ы ң , с ы н а қ т а р д ы ң , з е р т т е у л е р д iң т и iм д iл iг iө н д iр iс т iк к е з е ң д е к ү т iп ұ с т а у д е ң г е й i 1) маркетингтік қызметтердің әлеуеті; 2) ғылыми-техникалық әлеует; 3) өндірістік және технологиялық әлеует; 4) қаржы-экономикалық әлеуеті; 5) адами ресурстар (құрылым, кәсіби білікті қызметкерлер); 6) жарнама және сату жарнамаларының тиімділігі; 7) логистика деңгейі; 8) өнімді сақтау, тасымалдау, орау шарттары; 9) талаптарға сәйкес тиеу-түсіру және тасымалдау қызметтерінің деңгейі; 10) өндiрiстiк процесстердi әзiрлеу және дамыту, оңтайлы өндiрiстiк технологияны таңдау; 11) өндiрiстiк бақылаудың, сынақтардың, зерттеулердiң тиiмдiлiгi; 12) өндiрiстiк кезеңде күтiп ұстау деңгейi; 13) қызмет көрсету деңгейі және кепілдік қызметі. Сыртқы факторлар - әлеуметтік-экономикалық және ұйымдастырушылық қатынастар, ол компанияға бағамен және баға белгілерімен емес, тартымды өнімдерді жасауға мүмкіндік береді. Сыртқы факторлары деп саналады: Сурет 3. Кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігінің сыртқы факторлары 1) мемлекеттік шаралар: экономикалық сипаттағы (амортизация, салық, қаржы және несие саясаты, инвестициялық саясат, халықаралық еңбек бөлінісіне қатысу); әкімшілік сипаттағы (заңнаманы әзірлеу, жетілдіру және енгізу, стандарттау және сертификаттаудың мемлекеттік жүйесі, тұтынушылардың мүдделерін құқықтық қорғау); 2) нарықтағы кәсіпорынның қызметінің негізгі сипаттамалары (оның түрі мен қабілеті, бәсекелестердің қол жетімділігі мен мүмкіндіктері); 138 М е м л е к е т т ік ш а р а л а р : э к о н о м и к а л ы қ с и п а т т а ғ ы (а м о р т и з а ц и я , с а л ы қ , қ а р ж ы ж ә н е н е с и е с а я с а т ы , и н в е с т и ц и я л ы қ с а я с а т , х а л ы қ а р а л ы қ е ң б е к б ө л ін іс ін е қ а т ы с у ); ә к ім ш іл ік с и п а т т а ғ ы (з а ң н а м а н ы ә з ір л е у , ж е т іл д ір у ж ә н е е н г із у , э к о н о м и к а н ы м о н о п о л и я с ы з д а н д ы р у , с т а н д а р т т а у ж ә н е с е р т и ф и к а т т а у д ы ң м е м л е к е т т ік ж ү й е с і, т ұ т ы н у ш ы л а р д ы ң м ү д д е л е р ін қ ұ қ ы қ т ы қ қ о р ғ а у ).М е м л е к е т т ік ж ә н е м е м л е к е т т ік е м е с м е к е м е л е р д ің қ ы з м е т і Н а р ы қ т а ғ ы к ә с іп о р ы н н ы ң қ ы з м е т ін ің н е г із г і с и п а т т а м а л а р ы (о н ы ң т ү р і м е н қ а б іл е т і, б ә с е к е л е с т е р д ің қ о л ж е т ім д іл іг і м е н м ү м к ін д ік т е р і 3) мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелердің қызметі; 4) елдегі әлеуметтік-экономикалық жағдайды құрайтын саяси партиялардың, қозғалыстардың, блоктардың қызметі. Осылайша, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі, бір жағынан, кәсіпорынның өзіндік ерекшеліктерін (ішкі факторлар), ал екінші жағынан, сыртқы факторларды қарастырады. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі бәсекеге қабілеттіліктің барлық деңгейлерінің негізінде жатыр, өйткені ол экономиканың ең маңызды белгілері болып табылады және барлық өндірушілерге әсер етеді. Өнімнің бәсекеге қабілеттілігі көбінесе кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі, оның қаржылық және экономикалық мәртебесі мен беделі бойынша анықталады. Бірақ бұл, егер сатылған өнім құрылымында бәсекеге қабілетті тауарлардың үлесі ең үлкен табысқа және пайданың айтарлықтай бөлігіне ие болса. Соңғы өнімді шығару кезеңінде ол барлық көрсетілген сипаттамаларға сәйкес болуы керек, яғни, ол әзірленген және оның негізінде оның мақсатты сегменті нақтыланған көрсеткіштерге және қасиеттерге нарықтық баға және нарыққа шығудың бастапқы бағасы белгіленеді. Өнімнің бәсекеге қабілетті сапасының ажырамас бөлігі оның қызмет көрсету деңгейі: ақпараттық қолдауды дамытудан, өнімнің дұрыс таңдауына кепілдік беруден және кепілдемеден кейінгі қызмет көрсетуден кеңес беру, оның ішінде тұтынушыны нақты талаптарына материалдарды өңдеу. Көптеген бәсекелестерге қатысты рынокта позицияларды иеленудің негізгі ұстанымы өндірілген тауарларды уақтылы жаңарту, өнімнің жаңа түрлерін өндіруді ұйымдастыру және ұйымдастыру болып табылады. Қазіргі заманғы әлемде жаңа өнімдерді жасау және өндіру кәсіпорынның өркендеуі үшін шешуші мәнге ие. Статистикаға сүйенсек, өндірістің негізін құрайтын жаңа өнімді игергеннен кейін, оны сатудың өсу қарқыны бәсекелестердің көрсеткішінен екі есе жоғары. Бәсекеге қабілеттілік жүйесін енгізу: кәсіпорынның операциялық, инвестициялық, қаржылық, маркетингтік стратегиясының мақсаттарын теңгерімдеуге және теңгеруге мүмкіндік береді; индустриялық, инвестициялық және қаржылық саясатты әзірлеу және оңтайландыру мәселелерін жүйелі түрде және жан-жақты шешу; материалдық, қаржылық және адам ресурстарын тиімді пайдалану; және, сайып келгенде, кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етеді. Сонымен бірге, бағаны басқаруды кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуге бағытталған интегралдау процесі ретінде қарастыруға болады, ол ең маңызды факторларға ортақ күштерді шоғырландыру арқылы жүзеге асады. Себебі ол тек қана белгілі басқарушылық ақиқаттарға көзқарасын түбегейлі өзгертетін жүйе қалыптастыратын идеяны ғана енгізеді. Шын мәнінде, өнім (жұмыс, қызмет) пайда табудың жалғыз құралы және бәсекелестіктің негізгі құралы, оның материалдық негізі. Егер іс-шаралар нәтижесінде кәсіпорын өнімдері бәсекелестікке төтеп бере алса, яғни тұтынушы тауарларға арналған бағаны қабылдайтын болса, онда өнімдер (салыстырмалы түрде) нарықта нақты жоғары сапалы және 139 өміршең болуы мүмкін. Бұл өз кезегінде компанияның бәсекеге қабілеттілігін алдын ала анықтайды. Сол сияқты, бизнестің нарықтық құны көбінесе ақшалай қаражаттардың қозғалысы индикаторымен байланысты. Бұл кәсіпорынның құнын бағалау және басқару бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз етудің негізгі құралы болып табылады, өйткені тиісті әдістер нәтижелерді бағалау үшін дәл және өзара байланысты критерийлерді ұсынады - кәсіпорын қызметінің құндылығы, жеке бизнес құрылымдары мен бизнес-процестер, оның негізінде кәсіпкерлік қызметті құруға болады. Жаңа өнімдерді шығарып, ұсынылатын өнімдер қатарын кеңейте отырып, фирмалар нарықтағы күтпеген өзгерістерді ескере отырып, банкроттыққа алып келген кез-келген уақытта мүмкін болатын бір өнімге тәуелділікті төмендетуге ұмтылады. Негізгі себептері: бұл өнімге сұраныстың жеткіліксіз болуы, өнімнің техникалық және операциялық кемшіліктері, жарамсыз жарнама, бәсекелестердің артық бағалануы, күтпеген жауаптар, нарыққа шығудың дұрыс таңдалған уақыты, шешілмеген өндіріс проблемалары, яғни, бәсекелестік болжау мүлдем дұрыс емес саясат. Өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін жоғарылату мәселелерін шешуде жыл сайын жаңа өткізу нарығын таңдау және дамыту мәселесі барған сайын маңызды. Осыған байланысты, кез келген кәсіпорында осы саладағы аналитикалық және іздестіру күші өте маңызды. Жаңа нарықтар шешуші жолмен өнімнің бәсекеге қабілеттілігін және сатылымдардың тиімділігін өзгерте алады. Өнімді жаңа нарыққа енгізу өнімнің өмірлік циклін кеңейте түседі. жүктеу/скачать 1.45 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|