Кіріспе І диалог және оның тіл білімінде зерттелуі
жүктеу/скачать 186.15 Kb.
|
| - Сіздер ештеңе түсінбедіңіздер ме //Ол күресу үшін талпынуда //-;
- Біз былтыр сыныппен Астана қаласына барғанбыз // -; -Телефон трубкасын кім көтерген? Маған есеп беруіңізді сұраймын/-. (үнтаспадан көшірме) Ауызекі диалог синтаксисінде стильаралық бір түбірлі сөйлемдерде орын алады: - Ол айтқан/ Ештеңе түсінбедім// - жеке анықтағыштық; - Иә // Барғысы келген// Оны сосын біліп қойған//Иә? (үнтаспадан көшірме) – жеке анықтағыштық емес; Ох! Қандай өлең! – атаулы сөйлем; Тамаша өлең! – атаулы сөйлем; Бұл өлең кімдікі?// -; Астан дін шығарып отырудың қажеті жоқ// – жақсыз сөйлем. Жай стильаралық синтаксистік қатар жалпы сөйлемдер және күрделі стильаралық сөйлемдер қатар жүреді: - Мен Алматыға кеткенде/сен маған/тіпті/бір де бір хат жазбағансың// -; -Өнердің әр түрлі болатындығына/ қарамастан/ иен оны өте жақсы көремін// –.(үнтаспадан көшірме) Басыңқы синтаксисті салада ауызекі диалогіне тән: Төменгі жағы кепкен де/ал үстіңгі жағы дымқылдау// -; Кинода бәрі әдемі/ал өмірде бәрі өзгеше// -.(үнтаспадан көшірме) Ауызекі диалогте қосымшасыз стильаралық әңгімелер кең таралған: Мен білмедім/меннен бұл шыға ма әлде шықпай ма// -; Мен өзімді ғана емес/мен барлық сынып туралы айтып тұрмын/-(үнтаспадан көшірме) Ауызекі сөйлемнің құрылымдық ерекшеліктері арқылы стильаралық синтаксистік қатар бөлігі әртүрлі өзгерістерге ұшырайды. Алайда, негізгі грамматикалық қатардың синтаксистік құрылымы сақталады: сөздік рет, синтаксистік позицияның жоқтығы, бір және екі түрлі предикаттық негіздік барлығы. Бұл орайдағы әңгімелер трансформацияланған (тасымалданған) деген атаумен ауызекі диалогінде ерекше орын алады. Стильаралық синтаксистік құрылымдар ауызекі диалогте екі есе жоспардағыдай өзгереді. Бірінші типті трансформацияланғанда жалпытілдік грамматикалық құрылым тек ауызекі стилистикалық бояу алады, ал мағыналы мән беретін мінездемесі өзгермейді. Ауызекі диалогтегі екінші типті трансформацияланғанда стильаралық синтаксистік ойда өзгеріс болады, ойдың мағынасы өзгереді. Сөйлемдік мәнбінің белсенділігі, бірінші типті тасымалдағанда тілдік қатынас маңызды рөл атқарады. Сөйлеушінің айтып жатқан сөйлем реплика арасына кідіріс болу арқылы синтаксистік стильаралық қатар өзгереді. Мәселен: - Маған өте... - Ым-м... - Ұнады/мен қараған кезде// -; - жоқ/сен бастадың... - Иә... (үнтаспадан көшірме) Кедергі жай ғана стильаралық әңгіменің сызықтық құрылымын бұзады, алайда құрылым кедергіден түпкілікті өзгермейді. Иә, бұл, әне сөздері арқылы стильаралық құрылым қайта жалғасады. -Иә, ол бәрімізді қорқытты// (үнтаспадан көшірме) Айта кетер бір жайт, ауызекі синтаксистік әңгіме құрағанда толықтырғыш сөздер болады, алайда олар стильаралық құрылымнан да стильдік сипаттамасы айырып тұр. Стильаралық өзгертілген әңгімелер өзінің жалпытілдік өзгертілген қатарын сақтай отырып, қатарында бір ғана бағыт алады. Әрдайым ауызекі диалог тасымалданған екінші типтік синтаксистік құрылым ерекше басым болады. Бұл жағдайда формальды-грамматикалық мағына туады. Мәселен: - Әне көрдің бе/саған қараймын деп құлап қалдым//. - Иә айтпа! Қазір бәрі де құлайды//.(үнтаспадан көшірме) Диалогке қатысушы екінші адамның ойы формальды-грамматикалық мағынасы қарсылығы интонация арқылы мағыналық келісім нақтылауға ие болады. Мен байқамай/ мен... кесе аламын.../ ол түсіп... сынып қалды// - Жарайсың! Өте тамаша! -. Соңғы екі ой, әңгіме ерекше интонация арқылы қарсылық мәнге ие болады. Ерекше интонация әсерінен ауызекі диалог стильаралық әңгімеде мағыналық ой өзгереді. Оқиғаның маңыздылығына байланысты да ауызекі диалог стильаралық құрылымда мағыналық ой өзгереді. Ауызекі диалогте нақты тұлға болғанда, өзгешеліктік ауызекі мағынада, белгілі - жеке типтер синтаксистік құрылымы пайда болады: жүктеу/скачать 186.15 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|