Компьютерлік технологияны пайдалану арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту

1. A: Excuse me. How much are those jeans?

B: Which …………? Do you mean …………?

A: No, the light blue ………… .

B: Oh, ………… are $59.95.

A: Almost $60! Are you kidding?

2.A: I like ………… backpack over there.

How much ………… it?

B: Which …………?

A: The red ………… .

B: It’s $27.49. But ………… green ………… is only $22.25

A: OK. Let me see it, please.

Оқушылар жоғарыда көрсетілген тапсырманы тыңдап, бос орынды толтырып, кейін өздері ролді сомдады. Жауаптары:

1. A: Excuse me. How much are those jeans?

B: Which ones? Do you mean these?

A: No, the light blue ones.

B: Oh, those are $59.95.

A: Almost $60! Are you kidding?

2.A: I like that backpack over there.

How much is it?

B: Which one?

A: The red one.

B: It’s $27.49. But this green one is only $22.25

A: OK. Let me see it, please.

Listen to Tim and Sandra shopping. Complete the chart.

5. 
   Pronunciation. Sentence stress
   

Listen and practice. Notice that the important words in a sentence have more stress.

Excuse me. They’re perfect. I like the blue one. They’re not very attractive

Practice the conversations. Pay attention to the sentence stress.

5. 
   Word power. Компьютер экранында заттардың суреттері берілген.
   

1. 
   a plastic bracelet 5) a leather jacket
   
2. 
   a gold ring 6) a cotton shirt
   
3. 
   a silk tie 7) silver earrings
   
4. 
   a wool socks 8) rubber boots
   

5. 
   Writing. Бұл жаттығуда оқушылар кестені толтырды.
   

	Price in my country	Price in the U.S.
a newspaper		$ 0.75
a cup of coffee		$ 1.00
a CD		$ 17.99
a paperback book		$ 7.95

5. 
   Reading. Бұл жаттығуда оқушылар мәтінді оқып, берілген тапсырмаларды
   

1. 
   Read the article. Answer these questions. Then write the number of the paragraph where you find each answer.
   

…… b. What do people think about eBay?

…… c. How do you sell items on eBay?

…… d. What is eBay?

…… e. Where is eBay?

…… f. What can you buy and sell on eBay?

2. 
   Find these statements in the article. Which are facts? Which are opinions? Check (√) Fact or Opinion. Бұл жаттығуда оқушылар тексттен төмендегі
   

3. 
   Pair work. Have you ever shopped online? If so, how was your experience?
   

Яғни, сыныпта компьютер көмегімен орындалатын жаттығулардың барлығы жоғары деңгейде өтті деп айтуға болады. Оқушылардың сабаққа деген қызығушылықтары жоғарлап, сөйлеу, ойлау, оқу дағдылары бұрынғыға қарағанда біршама қалыптасты. Олар берілген тапсырмаларды апта өткен сайын жақсы орындап шығуға тырысты. Олардың тапсырмаларды қаншалықты меңгергендігін, күнделікті жаттғуды орындау шеберліктерінен байқап отырдық.

Оны төмендегі диаграммадан көруге болады:

1-диаграмма «Жаттығулар түрлері»

Мысалы: “How much is it?” тақырыбында оқушылар компьютер арқылы Стив және Мария атты қыз бен баланың диалогін тыңдап, сұрақтарға жауап берді (What else do they buy? Who pays for it?), сөйлеу әрекетін дамытуға бағытталған “Which one do you prefer?” деген тақырыпка оқушыларға диалог құруға тапсырма берілді. Сыныптан бірнеше оқушы белсенділік танытып, диалог құруға белсене қатысты. Мысалы:

Akmaral: Look! These jackets are really nice. Which one do you prefer?

Zhazira: I like the wool one better.

Akmaral: The wool one? Why?

Zhazira: It looks warmer.

Akmaral: Well, I like the leather one better. It’s more stylish than the wool one.

Zhazira: Hmm. There’s no price tag.

Akmaral: Excuse me. How much is this jacket?

Nurlan: It’s $499. Would you like to try it on?

Akmaral: Uh, no. That’s OK. But thanks anyway/

Nurlan: You’re welcome.

Оқылымға арналған “The Changing Family” мәтіні беріліп, төменгі жағында толтыруға берілген тапсырманы оқушылар орындап шықты. Компьютерде мәтінмен жұмыс жасау барысында тапсырмалар төмендегідей бірнеше бөлімдерден құрылды: оқушылар берілген мәтіннің тақырыбын ашты; мәтіндегі кейіпкер тобын ажыратты (кейіпкердің аты-жөні, ұнамды ма, ұнамсыз ба?); қызықты оқиғалар бойынша суреттер салды; мәтін мазмұнында кездесетін қанатты сөздерді жазды; мәтін мазмұны бойынша сұрақтар қойылды; мәтінннің әрбір бөліктеріне тақырып қойып, ұнаған тақырыбына қысқаша өз ойын жазды.

Оқушылардың ағылшын тілі пәнінен білімін бағалау негізінен, екі түрлі шартқа байланысты. Оның бірі – түсінгенін дұрыс айта білу, яғни сөйлемді дұрыс құрастыру, жеке дыбыстарды, сөз тіркестерін дұрыс оқуы, яғни оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту. Екіншісінен, сөз тіркестерін ауызша, жазбаша дұрыс қолданып, ерекше дыбыстарды меңгермейінше, дұрыс сөйлеу, сауатты жазу мүмкін емес. Сонымен қатар оқушылардың білім-білік деңгейін анықтайтын негізгі әдістер қолданылды: ағылшын тіліндегі тесттік жұмыстар, өздік жұмыстар, бақылау жұмыстары, практикалық тапсырмалар [4]. Оқушылардың ағылшын тілін үйренуге деген қызығушылықтарын арттыруда оқытудың әдістері мен құралдары, тіпті сабақты ұйымдастыру жағынан да өзгеше болатын дәстүрлі емес сабақтардың төмендегі түрлерін жиі өткізіп тұрдық: конференция, ауызша журнал, жарыс-сабақтары, викторина, іскери ойындар, репортаж, сұхбаттасу, тренинг, оқушылардың баяндамалары және ақпараттық хабарлары, пікір талас. Компьютерлік ойындар жаттықтыру, оқыту және дамыту сипаттарын ескере отырып оқушыларға эссе, хат жазу; слайд-презентациялар әзірлеу; баяндама, реферат дайындау; әңгіме, диалог құрастыру немесе оларды аяқтау, толықтыру; жобалар дайындау тапсырмаларын жүктеп отырдық. Компьютер технологиясы арқылы оқушылар видео роликтер, фильмдерден үзінді көріп, соған байланысты өз ойларын айтып, жаттығулар орындады.

Оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту жаттығуларына диолог және монолог жатады. Осы жаттығуларды орындау нәтижесінде оқушылардың тыңдап-түсіну қабілеті әрекетін дамыту арқылы сөйлеу дағдысын жетілдіріп, одан әрі байланыстырып сөйлеуін дамытуына ықпал тигенін байқадық. Монолог барысында оқушылар мәтін мазмұнын ауызша, алдын ала дайындап, баяндады. Бұл жұмыс оқушылардың жоспар жасап, мазмұндама, шығарма жазып, түсінігін айтып сөйлеу дағдысын дамытуда кең орын алды. Оқушыларды мәнерлеп айту мен оқуға үйретуде мына жұмыстар жүргізілді: қалыпты дем алуға және дыбыстарды дұрыс оқуға үйрету; сөздің айтылу қалпын (орфографиясын) сақтап оқу; дұрыс құбылысы, интонациясын сақтау; үн кідірістерін, паузаны дұрыс пайдалану, ой екпінін түсініп айту. Монолог барысында сөйлеуде оқушылар оқыған, тыңдаған тақырып немесе жағдай бойынша алдын-ала дайындықсыз сөйлей білу, тіл стильдеріне байланысты хабар, сипаттау, пікір айту мәтіндерінің стильдік реңдерін сақтай отырып айтып беру, естіген, көрген оқиғаларды өзінің қатынасын, пікірін, көзқарасын, сезімін білдіре отырып сөйлей білу жаттығулары қолданылды [9. 18]. Бұл жаттығулар оқушыларға олардың сөйлеу қабілеттірін дмытуға берілді.

Диалог тілінің икемділіктері мен дағдыларының қалыптасуы диологтік бірліктің әр түрлі құрылымдық түрінің негізінде жүзеге асырылады. Диалогтік бірлік негізінде сөйлеу дағдыны дамыту үшін оқушылардың төмендегі икемділіктері мен дағдылары қалыптастырылды: 1) әр түрлі құрылымдық-семантикалық түрдегі диалогтік бірлікті құрастыру; 2) хабарды сұрату және оған деген тілдік пікір білдіру түріндегі диалогтік бірлікті құру; 3) деректеме хабарлама және оған деген тілдік пікір түріндегі диалогтік пікір құру; 4) сөйлеу әрекетіне шақыру және оған диолог құру; 5) әр түрлі тақырыпты қолдана отырып, тосыннан диалог құру; 6) белгілі тақырыптар төңірегінде диалог-әңгіме жүргізе білу; 7) жеке көзқарастардың қалыптасуын болжамайтын пікір-сайыс диалогін жүргізу [10. 165]. (How do you spend your day? Why do you need a job? How are they related? How often do you exercise? немесе I really like pop music, Asking about families, About favorite activities.) Бұл икемділік пен дағдыларды қалыптастыру үшін ауызша диалог түрінің мынадай жанрлармен жұмыс жүргізу маңызды болып саналды: күнделікті-тұрмыстық диалог (естігені, көргені бойынша) және ауызша-ғылыми, ресми іс диалогі (әңгімелер, пікірталастар, диспуттар) [11. 43].

Мектепте оқушылардың сөйлеу дағдысын дамыту мәселесі бойынша жүргізілген экперименттің нәтижелерін сараптау барысында әр сабақ мыналарды қамтыды: компьютермен үзіліссіз тілдік қарым-қатынас жасалды; бірнеше рет тыңдау мен оқып-білген материалды қайталаудың арқасында дағдыларды машықтандырғанға дейін меңгертілді; компьютер оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастырды; оқушымен тікелей жұмысты іске асырды; компьютер оқытудың аудио және бейне құралдардың мүмкіндіктерін табысты байланыстырды.

Зерттеудің соңғы кезеңдеріндегі алынған нәтижелерді талдау барысында экперименттен кейінгі көрсеткіштер мен экспериментке дейінгі көрсеткіштерді салыстыру нәтижесінде эксперимент жұмысы оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуға тиімді ықпал етті деп тұжырымдауға мүмкіндік береді.

Компьютерлік технология оқушының жетілген тұлға ретінде дамуы үшін маңызы зор. Ал осы компьютерлік технологияны үйретуші, өзінің шығармашылық еңбегінде жүйелі қолданушы, насихаттаушы ол – мұғалім. Жаңаша ойлай білсең ғана ұстазсың. Сол себептенде компьютерлік технологияны енгізуші таратушы тұлғаға үлкен талаптар қойылып отыр.

Мұғалімдірдің алдына қойылған міндет оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп, оқушылардың сөйлеу дағдысын, қарым-қатынас жасай білуге үйрету. Әрбір компьютерлік технология оқушының өзін өзі дамытуға, оның өзіндік шығармашылық қабілеттерін арттыруға қажетті іскерліктер мен дағдыларды қалыптастыруға қолайлы жағдай жасауға қажетті обьективтік әдістемелік мүмкіндіктерді қамтиды.

Қоғам талабына сай ағылшын тілін оқытуда қойылып жүрген ортақ міндет тілді коммуникативті бағытта оқытып, сөйлеу дағдыларын дамыту. Ондағы мақсат оқушыларды қарапайым болса да, өз ойларын еркін жеткізумен ғана шектелмей, өзара тіл табысып, пікір алысуға үйрету, себебі жалпыға білім беретін орта мектепте берілетін бүкіл білімнің негізгі мақсаты оқушының ағылшын тілінде сөйлеу қабілетін жетілдіру [12. 6].

Ғылыми әдістеменің обьективті түрде дамуы ағылшын тілін оқыту әдістемелерінің жаңа тиімді түрлерін қарастырып, пайдалануына әкеліп соқтырды. Ағылшын тілін үйретудегі коммуникативтік оқыту әдістемесін, интернет мүмкіндіктерін қолдану әдістерін жоғарыда ұсындық.

Компьютерлік технология ағылшын тілін үйренушілерге мәтіндерді қолдануға, тіл тасушыларын тыңдап, олармен қарым-қатынас жасауға қайталанбас мүмкіндіктер береді, яғни ол табиғи тілдік ортаны қалыптастырады.

Ағылшын тілін меңгеру оқушылардың өмір қажеттілігінен туындап отыр. Біздің ойымызша, ағылшын тілі сабақтарында жоғарыда көрсетілген әдіс тәсілдерді , компьютерді қолдану оқушылардың ағылшын тілі сабақтарында шығармашылық, актерлік, логикалық ойлау қабілеттерімен қоса белсенділігін жетілдіріп, қызығушылығын арттырып, оқушылардың сөйлеу дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді. Сондықтан сабақты бір сарынды өткізбей, түрлендіріп, тартымды өткізу, оқулықпен шектеліп қоймай, қосымша материалды да пайланану әр ұстаздың шеберлігіне байланысты болмақ. Оқытудың өзі өнер және ғылым болып табылатындықтан мұғалім өзінің кәсіби іс-әрекетінің аясында біліктілік деңгейін үзбей шыңдап, ғылыми әдістемелік деңгейін көтеріп, ағылшын тілінен өткізетін сабақтарында компьютерлік технологияларды, қазіргі заманда өміршеңдігі дәлелденген әдіс тәсілдерді қолданса ғана XXI ғасырға сай білімді және дарынды азаматтарды тәрбиелей алады.

Біз өзіміздің жұмысымызда барлық қойылған міндеттер мен мақсатқа жеттік деп ойлаймыз. Себебі бұл тақырып кең таралып, жатқандықтан алға қойған талаптар орындалды.

Қорыта айтқанда, қай пәнді оқытуда болмасын оқушылардың танымдық, шығармашылық қабілеттерін жетілдіре отыра оқыту олардың сабаққа деген қызығушылығын оятып, ойлау және сөйлеу қабілетін, ынта жігерін арттыра түседі. Өз ана тілін қадір тұтып, ағылшын тілді еркін меңгерген, ертеңгі ел тұтқасын ұстайтын, тәуелсіз мемлекеттің ойшыл ұрпағын тәрбиелеу еліміздің білікті ұстаздарының қарызы мен парызы деп есептейміз.

Оқушылардың сөйлеу қабілеттерін ағылшын тілі сабақтарын арттыру мақсатында жүргізілген мұндай жұмыстар олардың тек қана ойлау дағдыларын қалыптастырып қана қоймай, шетел тіліндегі сөздерді есте сақтауға, образдық кейіпке бойлау мен өз ойын әсерлі жеткізу дағдыларын бекітуге үлкен көмегін тигізеді. Жоғарыда айтылған тәсілдерді пайдаланудың тиімділігі тәжірибе жүзінде дәлелденіп отыр.Оқушылардың ағылшын тілі пәніне деген қызығушылығын артуы, ағылшын тілінде сөздерді есте сақтауға, образдық кейіпке бойлау мен өз ойын әсерлі жеткізу дағдыларын бекітуге үлкен көмегін тигізеді. Оқушылардың ағылшын тілі пәніне деген қызығушылығын артуы, ағылшын тілінде ауыз екі тілдесу іс әрекетінің белсенділігінің артуы және лексико грамматикалық материалды меңгеру нәтижелері бұған айқын дәлел болып табылады.

Міне осындай әдіс тәсілдерді ағылшын тілі сабақтарында пайдалану арқылы оқушылардың тек қана сөйлеу қабілеттері емес, оқу, тыңдау және жазба тіліндегі білігі мен дағдылары жетіледі. Компьютерлік технология арқылы мұғалім оқушының қандай қабілеті бар екендігін байқап, оқушылардың мүмкіндіктерін, жас және дербес ерекшеліктерін ескеріп, қызығушылықтарын арттыра түседі.

Сонымен оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуда проблемалық оқытуды ұйымдастырудың, мәселелік жағдайларды жасау мен шешудің компьютерлік технологияны пайдаланудың маңызы ерекше. Жүргізілген зерттеу жұмысы зерттеу мәселенің өзектілігіне, ағылшын тілін оқытуда компьютерлік технологияны пайдалану арқылы оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастырудың педагогикалық шарттары мен жасалған үлгісінің әрекетттілігіне көз жеткіздік. Олардың тиімділігі эксперименттік жұмыстар арқылы сынақтан өткізіліп, зерттеу болжамы расталды.

Қорытынды

Ғылыми-тәжірибелік жұмысымызда ағылшын тілін оқытуда заманына сай көрнекі құралдар, аудио материалдар қолдану, мультимедиялық құралдарды пайдалануға үлкен мән берілді. Сабақ барысында компьютерді пайдалануда оқушылардың өз тілінде сөйлейтін адамдардың тілін тыңдап, оны көзбен көре отыра ақпарат алуына көмегі тиді. Бұл жағдай оқушылардың сөйлеу деңгейін жақсартуына көмектесді. Тыңдау арқылы олар өздерінің сөйлеудегі қателерін жөндей алды. Бұл «аудирование» терминінің өзі де шет тілін тыңдап, оны түсіну деген мағынаны білдіреді. Аудио немесе бейне таспаларды тыңдағанда коммуникативті жаттығулар жасалды. Алынып отырған тапсырмалардың жеңіл-қиындығын ескере отырып, жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдаланып, диалог және монолог құрастыру сияқты жаттығулар жасалды. Бейне фильмді көріп отырып, жаңа сөз немесе сөз тіркестері кездескенде тоқтап, сол сөздерді қайталап және әрбір көріністен кейін сұрақтар қойылып отырылды. Сабақтың қорытындысы ретінде тест сұрақтарын беріп, нәтижесін тексеріп, бағалау жасалды. Сонымен бірге, ғаламдық желінің ақпараттық ресурстарын қолдануда оларды оқу үдерісіне енгізіп, дидактикалық түсініктеме беру арқылы дидактикалық мәселелерді шешуге болатынын төмендегі қағидалардан көруге болады:

-интернет желісінен алынған материалдармен мәселелік талқылаудың негізінде монологтық және диалогтық сөйлеу біліктілігін жетілдіруге;

- актив және пассив сөз қорын көбейтіп, соған байланысты жаттығулар орындау барысында оқушылардың сөйлеу дағдысын қалыптастыруға болатына көз жеткіздік.

Компьютердің оқу бағдарламасына қатысты тәжірибелік сабақтың мазмұнына желі материалдарын қосу арқылы ендірілуде қолданылатын келесі мүмкіндіктерді атауға болады:

• 
  мұғалімінің тәжірибелі әрі тиімді сабақ өткізу үшін қандай да бір ауқымды материалды таңдай алу мүмкіндігі;
  
• 
  дыбыстық ақпаратты немесе фильмнен үзіндіні жазып алу мүмкіндігі;
  
• 
  тіл тасушыларының оқылатын тіл халқының мәдениетінде оның қызмет ету ерекшеліктерін көрсететін сөздер, сөз тіркестерімен танысып, оларды сөйлеу барысында қолдану мүмкіндігі;
  
• 
  тәжірибелік сабаққа қосу үшін электронды грамматикалық, лексикалық анықтамалардан, сөздіктерден алынған материалдарды пайдалану мүмкіндігі;
  

Компьютерлік технологияны пайдаланудың тиімділігіне мыналарды жатқызуға болады: мультимедиалық мүмкіндіктерді қолдану (музыкалық дыбыстарды, анимация, видео-мәтінді, бейне-клиптер, слайд-шоу және т.с.с. дайындау) жоғарыда айтылған оқыту жаттығуларын орындау барысында оқушылардың сөйлеу, есту, көру, оқу әрекеттері қалыптасты; білімді бақылау арқылы нәтиже алу, бағалау; интернет желісін пайдалану арқылы оқушылар шетелдік оқушылармен сөйлесіп, өзінің ойын еркін жеткізу арқылы сөйлеу дағдыларын дамыту.

Зерттеу қорытындысы бойынша төмендегідей ұсыныстар жасауды жөн деп санаймыз:

-Ағылшын тілін оқыту тиімділігін арттыру мақсатында бүгінгі күннің талабына сай электронды оқу құралдарын, компьютерлік бағдарламаларды, интернет-сайттарды қолдана отырып, интерактивті әдістерді қолдану арқылы оқыту үдерісін жаңа тұрғыда ұйымдастыру қажет;

-Ағылшын тілін оқытуда сөйлеу дағдыларын қалыптастыру мақсатында ағылшын тіліндегі диалог, монолог оқыту әдістерін жиі қолдану керек;

-Оқушылардың компьютерлік-ақпараттық технологиялар бойынша озық тәжірибелермен танысуларына жағдай жасау;

-Мектептердің материалдық базасын нығайтып, сыныптарды ақпараттық-коммуникациялық технология құралдарымен жабдықтануына жағдай туғызу қажет.

Зерттеу мәселесі күрделі болғандықтан оның барлық салаларын қамтып шығу мүмкін емес, сондықтан қарастырылып отырған мәселе толығымен шешімін тапты деуге болмайды. Келешекте мектептерде компьютерлік технологияларды қолдану, жетілдіру т.б. мәселелер арнайы зерттеулерге сүйене отырып, мемлекет тарапынан қолдауын қажет етеді.