Тақырыбы: Қазақстанның қалған территориясындағы қола кезеңі

1.Солтүстік және Батыс Қазақстанның қола кезеңі.

2.Шығыс Қазақстан мен Оңтүстік Қазақстанның қола ескерткіштеріне сипаттама беру.

3.Қазақстан жерінде мекендеген халықтын антропологиялық және миграция мәселесі.

4.Қазақстан даласындағы қола кезіндегі мәдени дамушылық, жерлеу әдісі мен дүниетанушылық көзқарастын қалыптасуы.
Глоссарий: Миграция, антропологиялық тип, «қола қазаңдары».
Пайдаланатын әдебиеттер:

1.Теплоухов С.А. Опыт классификация древних металлургических культур Минусинского края. В книге Материалы по этнографии. Л., 1929. Т.4.

2.Маргулан А., Акишев А. Древняя культура Центрального Казахстана. А., 1966.

3.Федорова-Давыдова Э.А. К проблемам андроновской культуры. В книге Проблемы археологии Урала и Сибири. М., 1973.

4.Ахинжанов С.М., Макарова О.А. К истории скотоводства и охоты в Казахстане. А., 1992.

5.Кадырбаев М.К., Курманкулов Ж. Культура древних скотоводов и металлургов Сары-Арки. А., 1992.

6.Оразбаев А.М. Нұрмамбет бейіттері не дейді?. Білім және еңбек. А., 1960.

7.Акишев К.А. Аркаим. Памятники его типа. /Россия и Восток: проблемы взаимодействия/.

1.Қола кезінде қалыптасқан екі хронологиялық кезең:

- энеолит пен ерте қола дәуірі

- дамыған қола мен соңғы қола өнері

- үлкен аймақтағы қола кезіндегі өнердің айырмашылығын көрсету.

2.Орманды жер мен жазық далада қалыптасқан ерекше өнер-балбал тас өнері. Символдық өнердің пайда болуы.

3.Ыдыс жасау әдісіндегі пайдаланған өрнектер: геометриялық, меандр, табиғи өсімдіктер өрнегі.

4.Қола дәуіріндегі адамның рухани мәдениетіне сипаттама беру.

2.Дэвлет М.А. Петроглифы на кочевой тропе. М., 1982.

3.Кадырбаев М.К., Марьяшев А.Н. Наскальные изображения хребта Каратау. А., 1977.

4.Самашев З.С. Наскальные изображения Верхнего Прииртышья. А., 1992.

5.Шер Я.А. Петроглифы Средней Азии. М., 1980.

Тақырыбы: Еуропаның жазық даласындағы ерте темір дәуіріндегі ертеректегі мемлекеттер.

Жоспар:

1.Ерте темір дәуіріндегі скиф тайпаларының мемлекеттік билігінің пайда болғаны жөнінде Геродот, Лукиан деректерімен көрсету.

2.Бесшатыр қорғаны мен Ысық қорғандарындағы ескерткіштер арқылы қоғамдық-әлеуметтік бөлінісін дәлелдеу.

3.Скиф-сібір әлеміндегі материалдық мәдениетке сипаттама беру. /Андық стиль/.

1. Геродот. Тарих. Т.7. 1964.

2. Акишев К.А. Ысық қорғаны. А., 1978.

3. Алексеев А.Ю. Чертомлык – скифский царский курган IV век до н.э. М., 1991.

4. Грач А.Д. Древние кочевники в центре Азии. М., 1980.

5. Маргулан А.Х., Акишев К.А. Древняя культура Центрального Казахстана. А., 1970.

6. Хабдулина М.К. Степное Приишимье в эпоху раннего железо. А., 1994.

7. Толстов С.П. По древним дельтам Окса и Яксарта. М., 1990.

8. Кадырбаев М.К. Памятники Тасмолинской культуры. А., 1966.

9. Прошлое Казахстана по археологическим источникам. А., 1976.

10.Қазақстан тарихы. А., 1996. Т.1.

Тақырыбы: Ерте темір дәуіріндегі Қазақстандағы Қаңлы тайпалары.

Жоспар:

1.Қаңлы тайпаларының Оңтүстік Қазақстандағы және Орталық Азиядағы табылған ескерткіштеріне сипаттама беру.

2.Қаңлы тайпаларының жерлеу әдісі.

3.Шаруашылығы, қол өнердің дамуы.

4.Суармалы егіншілік және сауда жолдарын контур картасына белгілеу.

5.Ерте темір дәуірінде Қазақстан даласында мекендеген тайпалардың антропологиялық мінездемесін беру.

1. Бернштам А.Н. Проблемы древней истории и этногенеза Южного Казахстана. Из НАН РК № 67. А-А., 1950.

2. Байпаков К.М. Взаимодействие оседлого и кочевого населения как фактор развития этнических процессов. Вестник АН Каз ССР. 1987., № 8

3. Байпаков К.М., Подушкин А.Н. Памятники земледельческо-скотоводческой культуры Южного Казахстана. А., 1989.

4. Нұрмухамбетов Б. Могильник Мардан. А., 1987.

5. Байпаков К.М. Новые данные по археологии Отрарского оазиса. Вестник АН Каз ССР. 1990, № 6

1.Оңтүстік Қазақстан мен Жетісудағы отырықшы мәдениеттің дамуы, қала мәдениеті /контур картасына түсіру/.

2.Қазақстанның ерте қалаларымен қалашықтарына сипаттама беру, үйлерді салу әдісі.

3.Қала қорғаныс бекініс, қала некропольдары.

4.Түрік дәуіріндегі Ұлы Жібек жолында салынған қалаларды көрсету. Айналысқан шаруашылығына сипаттама беру.

5.Қол өнердің дамуы – керамика, темір өндеу т.б.

1. Бартольд В.Б. Туркестан в эпоху монгольского нашествия. Т.1. М., 1963.

2. Байпаков К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и Семиречья. А., 1992.

3. Қазақстан тарихы. Т.1. А., 1992.

4. Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. А., 1951.

5. Айдаров Г.Т. Күлтегін ескерткіші. А., 1993.

6. Акишев К.А. Ысық қорғаны. М., 1978.

7. Кляшторный С.Т. Древнетюркские письменные памятники. М., 1976.

8. Плетнева С.А. От кочеви к городам. М., 1951.
6. Студенттердің өз бетімен істейтін жұмыстары
Силлабустағы лекцияның гипертексімен, семинар сабақтарға арналған әдістемелік нұсқаулармен, сарамандық жұмыстардың әдістемелік нұсқауларымен, оқулықпен жұмыс істеулері керек.
Студенттің өзіндік жұмыс тақырыбы: Славяндардың және олардың көршілерінің пайда болуы.
СӨЖ-тың тапсырмалары: Төмендегі сұрақтарды өз бетінше оқып білу:
1. Славян этногенезіндегі кейінгі зарубенец және черняхов мәдениеттерінің алатын ролі. /4с./

2. Ромен – боршев мәдениеті. /2с./

3. Салт – маят мәдениеті. /2с./

4. Хазар қағанаты /2с./

5. Солтүстік Кавказдың ежелгі аландықтары. /2с./
СӨЖ – тың бақылау түрі – тест тапсырмаларының құрылуы, баяндамалар.
Студенттің өзіндік жұмыс тақырыбы: Археологиялық деректер бойынша славян-орыс этногенезі жөніндегі сұрақ.
СӨЖ - тапсырмалары: Төмендегі сұрақтарды өз бетінше оқып білу:
1. Мемлекеттің пайда болуы кезеңіндегі ежелгі орыс некрополдері /Гнездово, Чернигов, Шестовицы, Ярослав қорғандары/. /2с./

2. Археологиялық деректердегі норман сұрағы. /2с./

3. Балтықтар және угор-финдер. /2с./

4. IX – XIII ғғ. Шығыс Еуропа көшпенділері. /2с./

5. Алтын Орда кезеңі. /2с./
СӨЖ – тың бақылау түрі - тест тапсырмаларының құрылуы, рефераттар.
Студенттің өзіндік жұмыс тақырыбы: Рустьегі қалалардың пайда болуы жөніндегі археологиялық мәліметтер.
СӨЖ – тың тапсырмалары: Төмендегі сұрақтарды өз бетінше оқып білу.
1.Киевтің және Киев жерінің археологиясы. /4с./

2.Новгородтың және Новгород жеріндегі археологиясы. /4с./

3.Мәскеудің археологиясы. /4с./

4.Ежелгі русьтің архитектурасы. /3с./

5.Ежелгі Рустьегі қол өнері. /3с./

6.Археологиялық деректердегі ежелгі орыс феодалдық князьдықтары. /3с./

- Орталық Қазақстанның ескерткіштері

- Батыс Қазақстан мен Солтүстік Қазақстанның ескерткіштері. Солтүстік ескерткіштердің ерекшелігі.

- Шығыс Қазақстан ерте темір дәуірінде.

- Оңтүстік Қазақстан ерте темір дәуірінде.

- Қазақстан жеріндегі халықтың ерте темірдегі шаруашылығы мен өмірі.

- Мәдениеті мен өнері.
2. Ерте темір дәуірінің кезеңдеу мәселесі:

- Шығыс Қазақстан мен Орталық Қазақстанның ерте темір дәуіріне жататын ескерткіштердің кезеңділігі.

- Батыс пен Солтүстік Қазақстанның ескерткіштерінің хронологиясы мен кезеңділігі.

- Оңтүстік Қазақстан ескерткіштерінің хронологиясы мен кезеңдері.

- Савроматтар мәселесі.

- Үйсіндер. Ескерткіштері мен материалдық мәдениеті.

- Қаңлылар мен Жетіасар мәдениеті.

- Түркі, қарлұқ, қимақтардың археологиялық ескерткіштері.

- Қыпшақтардың ескерткіштері.

- Моңғол дәуірінің ескерткіштері.

- Ходжа Ахмет Яссауи, Айша биби, Бабаджа хатун кесеңесі.

- VI – X ғ. қалалар мен қалашықтар.

- Отырықшы халықтың материалдық мәдениет ескерткіштері.

2.Археологиялық барлау.

3.Көне жерлеу орындарындағы қазба жұмыстары.

4.Ежелгі қоныстарда атқарылатын зерттеу жұмыстары.

5.Археологиялық кезеңдестіру мен хронология.

6.Оңтүстік Сібірдегі түріктердің заттай мәдениеті.

7.Көне Хорезм қаласындағы қазба жұмыстарының тарихы.

8.Ежелгі славяндардың жерлеу орындары мен қоныстарын зерттеу тарихы.

9.Қола дәуіріндегі Қазақстан тайпаларының шаруашылығы мен мәдениеті.

10.Қола ғасырындағы Қазақстан тайпаларының антропологиялық сипаттамасы.

11.Ертедегі темір дәуіріндегі Жетісу мен Оңтүстік Қазақстан.

12.Сақ тайпаларының мәдениеті мен өнері.

13.Үйсіндер мен ғұндардың материалдық мәдениеті.

14.VI-IX ғ. басындағы Қазақстандағы қалалар мен қоныстар.

15.IX ғ. 2-ші жартысы – XIII ғ. басындағы Қазақстандағы сәулет өнері және құрылыс.

16.Ежелгі палеолиттегі олдувай дәуірі.

17.Ежелгі палеолиттегі мустье дәуірі.

18.Кейінгі палеолит.

19.Кейінгі палеолиттегі Қазақстан.

20.Палеолит дәуіріндегі өнер.

21.Мезолит дәуіріндегі өнер.

22.Ерте неолит.

23.Кейінгі неолит.

24.Мал өсіруші тайпалардың энеолиттік мәдениеттері.

25.Орта Азия қола ғасырында.

26.Еуразия орманды аймақтарындағы қола ғасыры.

27.Солтүстік Батыс Кавказдағы темір дәуіріндегі ежелгі мәдениеттер.

28.Меоттардың шаруашылығы мен қоғамдық құрылысы.

29.Ерте темір дәуіріндегі Урарту патшалығы.

30.Боспор қалаларындағы археологиялық жұмыстар.

31.Ольвия.

32.Херсонес.

33.Темір ғасырындағы Оңтүстік Сібір мәдениеттері.

34.Б.з. I мыңжылдығындағы Қиыр Шығыс халықтары.

35.Закавказьедегі темір дәуірі ескерткіштерінің археологиялық қазба жұмыстары.

36.Қола дәуіріндегі Шығыс Қазақстан тайпалары.

37.Ертедегі темір дәуіріндегі Шығыс Қазақстан.

38.Ертедегі темір дәуіріндегі Солтүстік Қазақстан.

39.Ертедегі темір дәуіріндегі Орталық Қазақстан.

40.Батыс Қазақстанның савромат-сармат мәдениеті.

41.Ертедегі темір дәуірі мен б.з. шебіндегі Қазақстан халықтарының антропологиясы.

42.Ұлы Жібек жолының Қазақстандағы сілемі.

43.Қожа Ахмет Яссауи архитектуралық кешені.

44.Қазақстан аумағының орта ғасырлар кезеңінің антропологиясы.

45.IX ғ. екінші жартысы мен XIII ғ. басындағы Қазақстан аумағында қалалар санының өсуі.
7. Ұсынылған әдебиеттер тізімі:
1.Авдусин Д.А. Основы археологии. М., 1989.

2.Акишев К.А., Байпаков К.М. Вопросы археологии Казахстана. Алма-Ата., 1972.

3.Алпысбаев Х.А. Памятники нижнего палеолита Южного Казахстана. Алматы., 1979.

4.Байпаков К.М., Таймагамбетов Ж.К., Жумагамбетов Б. Археология Казахстана. А., 1993.

5.Блаватский В.Д. Античная археология Северного Причерноморья. М., 1961.

6.Борисковский П.И. Древнейшее прошлое человечества. 2-изд. М., 1980.

7.Гальперина Г.А., Доброва Е.В. Популярная история археологии. М., 2002.

8.Деревянко А.П., Таймагамбетов Ж.К. и др. Исследования российско-казахстанской экспедиции в Казахстане /1998-2001/. Новосибирск., 2003.

9.Зайберт В.Ф. Атбасарская культура. Екатеринбург., 1992.

10.История Казахстана. 1-том, А., 1996.

11.Кадырбаев М.К., Курманкулов Ж. Культура древних скотоводов и металлургов Сары-Арки. Алма-Ата., 1992.

12.Крупнов Е.И. Древняя история Северного Кавказа. М., 1961.

13.Кызласов Л.Р. Таштыкская эпоха в истории хакасского-минусинской котловины. М., 1970.

14.Логвин В.Н. Каменный век Казахстанского Притоболья./мезолит-энеолит/. А-А., 1991.

15.Маргулан А.Х. Соч. в 14 томах. Том 1. Бегазы-Дандыбаевская культура Центрального Казахстана. А., 1998.

16.Маргулан А.Х. Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана. Алматы., 1950.

17.Маргулан А.Х., Акишев К.А., Кадырбаев М.К., Оразбаев А.М. Древняя культура Центрального Казахстана. А-А., 1966.

18.Мартынов А.И. Археология. М., 1996.

19.Монгайт А.М. Археология Западной Европы. Каменный век. М., 1973; Бронзовый и железный века. М., 1975.

20.Пугаченкова Г.А., Ремпель Л.И. Очерки искусства в Средней Азии. М., 1972.

«Археология» пәнін оқытудың бағдарламасы

2 кредит (90 сағат)

Қостанай 2009.

Археология – ежелгі дәуір мен кейінгі орта ғасырлардағы адамзат қоғамы дамуының заңдылықтарын зерттейтін, жазбаша ескерткіштер болмаған жағдайда оны материалдық ескерткіштер арқылы зерделейтін ғылым саласы болып табылады. Сол себепті де археология бүкіл әлемде тарихқа қызығушылық танытатындар үшін аса маңызды да, қажетті ғылым ретінде есептелінеді.

Бұл курстың міндеті студенттерді аталмыш ғылыммен, оның әдістері мен проблематикаларымен таныстыру, пәннің негізгі теориялық танымын көрсету болып табылады.

Археологияны оқытудың басты мақсаты – тарихи үрдістерді қалайша археологиялық деректер жаңғырта алатындығын көрсету, сондай-ақ тарих ғылымы үшін археологияның танымдық маңызы мен рөлін айқындау, археологияның қазіргі дәрежесі мен деңгейіне, оның шешімдері мен міндеттеріне, болашағына студенттер назарын аудару деуге болады.

Археология жаратылыстану ғылымдарының зерттеу әдістерін, олардан алынған қорытындыларды археологиялық мәліметтерді дұрыс пайымдау үшін қолданып қана қоймай, өз тарапынан осы сала ғылымдарын дамытуға елеулі үлес қосып та отырады. Ол әсіресе гуманитарлық пәндермен үнемі аса тығыз ғылыми байланыста болады. Олардың арасынан алғашқы қауым тарихын, этнологияны, антропологияны, өнер тарихын, архитектураны және қосалқы тарих пәндерді ерекше атап өткен жөн.

Пәнді оқыту барысында студенттерге мынадай тапсырмаларды меңгеру жүктеледі:

- Археология пәні жөнінде анықтама алу;

- Тарихи оқиғалар мен факторларға талдау жасап үйрену;

№	Тақырыбы	күндізгі	сыртай
1	Кіріспе.	1	1
2	Археологиялық қазба жұмыстарын жүргізу жүйесі.	2	1
3	Археологиялық барлаушылар және ескерткіштерді қорғау.	2	1
4	Тас дәуірі. Төменгі, орта палеолит.	1	1
5	Соңғы палеолит.	1	1
6	Мезолит.	1	1
7	Неолит.	1	1
8	Металл дәуірі. Энеолит.	1	1
9	Қола дәуірі. Кавказ бен Еуразияның солтүстік қоласы.	1	1
10	ТМД елдерінің орманды даласының қола дәуірі.	1	1
11	Еуразияның жазық даласы мен Орта Азияның қола дәуірі.	1	1
12	Қазақстанның қола дәуірі.	2	1
	Барлығы	15	15