Кояш җилләре. (Хикәя, повесть, сәхнә әсәрләре)

Берсендә кичен концерттан кайткач та йоклар алдыннан Фатыйма болай диде:

• 
  Дустым, туганым, гафу ит, ләкин күңел кылларыңа чиертәм бугай...
  
• 
  Куркытма инде, ни әйтергә телисең?
  

-Син миңа Таирга якынаерга кушасың. Ләкин бит ул сине сөя. Бу бит ачык күренеп тора. Нишләргә миңа? Ул бит бар булмышы белән сөю утларында янып көя бит инде, бичара...

-Зинһар өчен, Фатыйма, сөйләмә миңа бу турыда. Мин сине тыңлаганда да Насыйрыма хыянәт иткәндәй тоям үземне.

-Ләкин бит син аның сиңа булган хисләре турында беләсең...

-Юк, белмим. Белергә дә теләмим. Сөйләмә дә миңа бу турыда...Без бит синең белән дуслар. Дуслар гына да түгел, рухи якын апалы – сеңелле кебек. Күп вакыт туганнар да болай якын булмыйлар. Син минем аңа якынаюымны телисеңме?

-Син үзеңне анардан, аны үзеңнән коткарырга теләмисеңдер бит...

-Нәрсә әйтмәкче буласың?

-Сез миңа икегез дә якын. Ләкин аңа бик авыр бит. Үзең дә күреп торасың бит аның хәлен.

-Ничек соң аның хәле?

-Хәйләләмә, син якыннарыңны күрәсең һәм һәрбер сулышларын сизәсең .

-Син минем миемне яктыртсаң яхшырак булыр ахыры. Мин бөтенләе белән аңлап бетермим.

-Белмәсәң – бел! Таир синең карашың белән очрашудан курка. Сиңа карарга туры килгәндә дә гашыйк яшь малай кебек күзләрен янга ала. Сүзләре бутала, теле бәйләнә... Ничек ул синең уйларыңны һәм теләкләреңне белергә тели. Гомеремдә беренче мәртәбә ирләр елаганын күрдем мин... Өзгәләнеп, ачыргаланып, җавапсыз мәхәббәттән елады ул...

-Кайчан һәм ничек күрдең инде син моны?

-Үткән язда син Насыйр белән Төньяк Кытайга төркиләрнең язу тарихын өйрәнергә киткәч тә.

-Әйе, бик истәлекле сәяхәт булган иде шул ул. Чыннан да төркиләрнең , шул исәптән татарларның язу тарихы турында күпме мәглүмат җыеп кайткан идек без анда.

-Менә шул чакта салкын, вак яңгырлы көзге кичтә шәһәр белән сокланып өйгә кайтып барам.Салкынча, авыр һава... Нәрсәгәдер өйгә кайтасы да килми. Шул вакытта башыма бер уй килде . Берәр чәйханәгә кереп бераз гына күңел ачып утырсаң иде, дим. Ләкин кайда, кем белән? Ник бер кеше булсын. Тагын кем белән барыйм инде? Әлбәттә, Таир белән. Такси туктаттым да Таирның өенә юл тоттым. Ул яшәгән катка күтәрелдем. Баскыч мәйданына туктадым. Ә монда моң агыла, баяннан. Баян елавына кушылып Таир елый. Үзе җырлый, үзе елый. “Йолдызлар балкышы” операсыннын бер өзекне җырлый иде ул. Ишеге дә бикле түгел. Мин ишекне шакымыйча гына эчкә үттем. Ул шулкадәр хисләренә бирелгән иде ки, кеше кергәнен дә сизмәде. Уйнап туктагач та мин әле генә кергәндәй ишекне яптып һәм шакыгандай иттем. Ул тиз генә баянын куйды һәм минем каршыма килеп чыкты. Күзләре кызарган һәм кабарган иде. Яшьләре әле кибеп тә бетмәгән (иде). Мине күргәч тә, елмаерга тырышты. Бу кызганыч елмаю иде. Үзенең кузгалган хисләрен яшерергә тырышкан Таир килеп минем җилкәләремнән кочып алды, күкрәгенә кысты, ике битемнән үпте. Бу хәлгә минем күңелемә авыр иде. Нишләп ул мине шулай яратмый икән , диеп кат- кат сорадым мин үземнән шул чакта.

Чыннан да без аның белән ресторанга киттек. Шунда инде бераз тынычлангач, җиңелчә көйләр дулкынында җаен туры китереп мин аны тикшереп карарга булдым:

- Гөлсинай һәм Насыйр белән күптәннән күрешкәнең юктыр инде, алар бит сәяхәттә , дидем.

Ул минем нәрсәгә тартканымны аңлады булса кирәк, карашын читкә борды, хисләрен яшерегә тырышты, тиз – тиз , өзек- өзек сүзләр белән:

-Әйе, күптәннән инде...

Бу сүзләрдән аның йөзе кызарды һәм ул читкә карады. Ул шундый кеше, хисләрен яшерә белми. Йә, әйт инде? Сиңа тагын ничек исбатларга була аның сөюен.

Моны тыңлап торган Гөлсинайның күзләре дымланды. Кечкенә куллары калтырангандай тоелды. Җилкәләрен чарасызлыктан хәрәкәтләндерде.Кара энҗедәй чәчләре ай нуры белән балкыды.

Бу халәт икесенә дә авыр иде.

Авыр уйлардан коткармакчы булып Фатыйма фужерларны тутырып шәраб салды. Гөлсинай аны иреннәренә китерде. Бер- ике йотым эчеп куйгач та бераз тынычланып:

-Мин үземнең аңа үземнең барлыгым белән авырлык китерүемне аңлыйм. Ләкин минем йөрәгем бер генә. Һәм ул Насыйр белән яши. Миңа хатын- кыз буларак анардан башка бер кем дә кирәк түгел. Ә Таир? Мин аны кешелеклелеге өчен яратам. Абыемны яраткан кебек. Ул минем җан дустым. Ә хатын- кыз буларак миңа тик Насыйр гына кирәк. Хатын- кыз икегә бүленергә тиеш тә түгелдер ул. Насыйрны минем үземнең икенче яртым кебек кабул итәм. Мин аның белән бербөтен... Җаным- тәнем белән аның сулышын, ягымлы карашын тоям. Аның көчле ир- ат хисләре белән сөю назларында эреп юкка чыгам мин, сөю бишегендә тирбәләм. Икебез бер сулыш һәм йөрәккә әйләнеп диңгез дулкыннарында йөзәбез без.

-Синең бу сүзләреңнән минем утырып торасым килми башлады.

Икесе дә рәхәтләнеп көлештеләр.

-Менә инде танышуыбызга бер ел вакыт үтте. Ул әле һаман мине кочарга һәм үбәргә курка. Күпме көтәргә була инде миңа моны? Аның минем белән чын- чынлап якынаюын?

-Ашыкма, карлыгачым, сабыр гына көт. Берникадәр вакыт үтәр һәм син моның өчен түземлелегең үзе үк бүләкләр.

-Нишләргә соң миңа? Бәлки аңа сөйдергеч эч(ер)ереп аның кочагында уяныргадыр?

-Бернинди дә сөйдергеч кирәк түгел. Син үзең – тылсымлы сөйдергечтән торасың. Әйт үзеңә: Мин гүзәл, чибәр, кабатланмас,- диген. Шуны беркайчан да онытма һәм көзге каршында кабатла.

Фатыйма көзге каршына йөгереп барып шушы сүзләрне кабатлый- кабатлый йомшак хәрәкәтләр белән җилкәләренә сибелгән чәчләренә кагылды. Гәүдәсен биетеп сыгылмалы хәрәкәтләрдә:

-Нәрсә генә кирәк соң бу Таирга тагын?

-Тиздән синеке булачак ул.

-Кайчан?

-Насыйр белән өйләнешүебезгә ел булган көнне без бәйрәм оештырачакбыз. Чирмешән елгасы буенда. Елга ярына зур ак чатыр корачакбыз. Таирның язмышын да шушында хәл итәчәкбез. Үзе өчен генә яшәвеннән туктатабыз аны. Сине бәхетле итәргә вакыт. Кырык яше эчендә ул инде күрәсен күрде, йөрисен йөреде. Салмак тормыш сукмагына керергә вакыт. Кайда гына булмады, нәрсә генә күрмәде инде ул. Һөнәр училищесын тәмамлагач та электрик булып хезмәт юлын башлады. Ике ел армия хезмәтен дә үтте. Аннан соң Бирабиджанда сәүдә баржаларына электрик булып эшкә урнашты. Шунда эшләп Тын һәм Һинд океаннарында ике ел йөзде. Күп илләрдә булды. Чит илдә калырга да уйлаган иде, чөнки сәяхәт итәргә ярата ул. Кечкенәдән үк чит телләргә хирыс булуы турында сөйли (ул). Менә шулар булышкан да инде аңа чит илләрдә.

Таирда чыннан да ике агым яшәде. Беренчесе: мин - минеке, икенчесе- якыннары алдында үзен бурычлы тою. Беренче агым аңа: Тормышыңның тәмен бел, дөнья белән ләззәтлән. Ә икенчесе: кайгы шатлыгыңны дусларың белән бүлеш, ди. Хәтере һәм акылы

аны үзенекеләр янына, әйтелмәгән хисләре янына чакырды. Кайчакта йөрәгендәге сагышларын моңлы матур телдә һәм көйдә тиңдәшсез дусты баян аша чыгара иде.

Оялчан йөзле татар хатын- кызларын күрү аны яшәртеп, дәртләндереп җибәрә (иде). Ә әнисе һәм сеңлесе? Аларның яратуын һәм ышанычын бернинди акчаларга да сатып алып булмый. Ул бит ир- ат! Чын татар, туран ире! Аның өчен бурыч һәм намус - изгеләрнең изгесе! Эшләгән акчаларын ул үзенә җитәрлек кенә калдырып аларга җибәреп торды. Ә үзенең изге уе исә – Азиянең Туран даласын күрү иде. Төрле җирдә яшәүчеләрнең тормышын күреп ул күңеленә тынычлык ала иде. Төрки дөньяда яшәү ошый иде аңа. Монда тәкәбберлек юк.

Азиянең күп кенә шәһәр һәм авылларында булып андагы тормышны Русия һәм Татарстан тормышы белән чагыштырып ул шундый нәтиҗәгә килде: алар хезмәт сөючәнлекләре белән аерылмыйлар диярлек. Төрле диндә, телдә, мәдәнияттә булуларына карамастан аларда бер - берләренә кызгану хисләре белән яшиләр алар. Азиядә күп еллар яшәгән Таирдан Гөлсинай төрекләрнең яшәү рәвешләре, мәдәниятләре турында сораштырырга ярата иде. Таир моңа:

• 
  Урта Азиянең тарихы бар илләр белән, шул исәптән Татарстан белән дә бәйләнешле. Төрки гаиләнең килеп чыгышын чын- чынлап белергә теләгән кеше төрки дөньяда яшәргә, аның мәдәниятен һәм тарихын белергә тиеш, - диеп җавап бирде.
  

-Бу төрки варианттагы БМО буламы инде?

-Гафу ит, күп сөйләдем бугай,- диде. - Ләкин мин моңа ышанам. Бу чыннан да шулай булачак. Китап кибетләрендә бу “Төрки халыклар тарихы” дип исемләнгән китап пәйда булачак. Изге китаплар янәшәсендә ул мәгърифәтчеләрнең өстәл китабына әйләнәчәк. Нишләргә соң? Болганчык сәясәт дөньясында йөзәсе килми. Үз халкым исеменнән дан һәм шөһрәт, нәфес артыннан ияреп кайбер аталарыбыз үзләренең артларыннан коллыкка алып китәләр.

Мин беркайчан да байлыкка, тәхеткә тартылган кешеләрне аңламадым. Син яшәгән кешелек авыру икән, димәк бу авыру сиңа да иярә. Хәзергең үткәнеңә һәм якыныңа әйләнәчәк.

Бушлыкта йолдызлар һәм планеталар әйләнәләр. Кеше дә үткәненнән киләчәккә бер туктамыйча әйләнә. Табигатьнең кануннары шундый. Үз- үзеңне алдау – көчсез кешеләр эше, - диде ул.

Өстәл янына чакырдылар. Фатыйма белән Насыйр пылау пешергәннәр иде. Өй буйлап аның тәмле исе чыкты. Өстәлдә тагын помидор һәм кыярдан салатлар ясалган.

Бүген алар бер- берсе белән аралашып өйдә генә утырырга булдылар. Насыйр һәрберсенә туран шәрабы салып чыкты һәм сүзне Таирга бирде. Ә ул сүзне болай башлады:

-Кадерлеләрем,- диде ул,- мин бу илаһи җирнең җимеш суын ялкынлы кайнар хисле сөю хакына , бер- беребезне хөрмәт итү, аңлау хакына эчәргә тәкъдим итәм.

Гөлсинай кара күзләрен зур итеп ачып:

-Сөю аңлашыла, ә бер- береңне аңлау да шул дәрәҗәдә үк мөһимме?- диеп сорады.

-Әйе, аңлашу ул- кешенең үз- үзен тотышының, аек чынбарлыкның төп билгесе.

Фатыйма, бу сүзләрнем аңлап бетермичә:

-Белмим, сөю һәм аек акыл бер- берсеннән ерак торган ике тауның ике биеклеге түгелме соң ул?

Таир:

Гөлсинай елмаеп иренә карап:

-Әйт әле, кадерле ирем? Бертөрле булмавым белән сиңа кайчан да булса авырлык китердемме?

(-Юк, ул сезнең чын тормышта түгел, ә төштә яшәвегез турында гына әйтергә теләгән иде.)

-Бәлки әле сез безне үзенең матурлыгы һәм хуш исе белән акылдан шаштырып , башка бер чәчәккә дә игътибар бирдерми, инде дә килеп күктә очыртмый торган сарацений чәчәгенә тиңләрсез.

Бөтенесе дә көлештеләр. Радиодан Фәридә Алсу дуэты җыр суза иде. Бу көйнең матурлыгыннан әлегәчә селкенмичә дә утырып торган Фатыйма хәрәкәткә килде һәм кунак бүлмәсенең уртасына чыгып сыгылмалы зифа гәүдәсен җиңелчә хәрәкәткә китереп бии башлады. Өстендәге күлмәге аның биюен тагын да тулыландырды. Күзләре йолдызлардай янып балкыды. Ул көчле һәм ялгыз булудан арыган һәм туйган иде. Юк, үзен кызгануларын теләми ул. Ир- атның аны аңлавы да аңа буш сүз. Ул әле һаман да шул көйләргә бирелгән иде. Янында бер кемне дә күрми. Сары йолдызлар сибелгән күлмәге аның биюен тагын да тулыландыра. Аңа кушылып бердәй агымда бөтерелә. Олы мәхәббәт көтеп, көчсезлегенә аптырап,җанындагы бушлыктан, тормыш мәгънәсен таба алмаганлыктан аптырап җан ачысы белән бии иде ул. Гел бер сорау бирә (ул) үз- үзенә:”Нәрсә соң ул хатын- кыз бәхете?” Язмышка буйсынумы? Фатыйманың ничек һәм нинди хисләрдә бөтерелүе Таирны үз уйларына этәрде : “Фатыйма бит аннан тәвәккәл адымнар көтә.” Акылына килергә вакыт инде Таирга. Инде танышуларына бер елдан артык вакыт үтсә дә әле һаман аңлый алмый ул, яратамы аны, юкмы. Яратамы ул аны, әллә кызганамы. Әллә куркамы ул анардан. Тагын анардагы ике хис уяндылар: мин һәм бурыч! Насыйр белән Гөлсинай көйгә бирелгән булып әле Фатыймага, әле Таирга күз төшереп утырдылар. Ике утлы йөрәкнең көрәшүе күренеп тора иде монда. Хатын- кыз сиземләве белән Гөлсинай бу көрәшкә катнашырга тиешлеген тойды. Ят кайгылар булмый. Ул әкерен генә урыныннан торды һәм Фатыймага таба ике кулын канатларын җәйгән коштай ике якка җәеп атлады. Ул үзе белән язны алып килүче яз кызына охшаган иде. Алар бер- берсенә яшьле күзләр аша карап язгы тамчылар тамуын хәтерләткән көйгә кушылып әйләнделәр дә әйләнделәр. Фатыйма чыдый алмады эчке елавы белән Гөлсинайның күкрәгенә капланды. Насыйр белән Таир бер- берсенә карашканнан соң сүзсез бер- берсен аңлап җәйге бакчага юл алдылар.

Бакча җимеш агачлары белән тулы иде. Анда нинди генә чәчәкләр үсми.

Фатыйма сулкылдап:

-Нишләргә миңа? Мин бит аны сөям. Аннан башка минем тормышым буш. Бәлки мин аның өчен барби курчагына гына тиңмендер. Матур , ләкин тере түгел курчакка.

-Син искиткеч чибәр, тере гомер уты белән янып торучы хатын- кыз. Мин аның сине сөюенә ышанам. Ләкин ул куркадыр . Сине бәхетле итә алмам диеп уйлыйдыр.

-Нигә дәшми соң ул? Нәрсә көтә? Миңа беренче булып сөюемне аңлатыргамы әллә?

-Юк, юк. Уйлама да бу турыда. Туран ир- атларына беренче булып сөю аңлатырга ярамый. Бу аларга ошамый. Син көчле һәм түземле(к) булырга тиеш. Ә бүләккә сиңа үлемсез сөю утындагы кайнар йөрәк булачак.

Төн уртасында мәҗлесне тәмамладылар. Фатыйма кайтып йөрмәскә булды. Ә Таир барысы белән дә , соңыннан Фатыйма белән дә саубуллашты. Хушлашканда ул Фатыйманың күзләренә күтәрелеп карарга базмады. Тынчу кич иде бу. Кинәт кенә күкнең төбе тишелгәндәй булды. Ничек тиз башланган булса, бу шулай тиз тәмамланды да. Татарста(р)нның табигате шундый инде. Әллә кайдан гына килеп чыккан болытлар бер мизгелдә агызып китәрдәй яңгыр яудыралар. Башка илләрдән килгән дусларының әйткәннәре дә бар:

-Сездәге һава торышы бигрәк кызык инде: ул нәкъ хатын- кыздай. Кайчан нәрсә көтәргә икәнлеген бер дә алдан белеп булмый. Әле кояш пешерә, әле җылы җил назлап яфраклар шавында йокыга талдыра. Йокыга киттем генә дигәндә генә аяктан егар җил бәреп егеп яшен яшьнәп, күк күкрәп чиләкләп яңгыр коя. Һәм син әзер! Юеш койрыгын кая илтеп яшерергә белмәгән эттәй яңгырдан качар урын эзлисең.

Ә Таиргә менә шундый һава торышы ошый да инде. Менә шунда гына үзеңнең тереме, юкмы икәнлегеңне аңлыйсың. Яшисеңме син әллә әкеренләп үлеп барасыңмы, аңыңа килеп уйланып куясың.

Кечкенә чагында караган бер фильм исенә төште аның. Төп героиня юлбасарлардан качып яңгыр астында калып йөрәк яргыч тавыш белән елаган иде. Яшьле күзләре белән юлбасарлар ягына карап ачу белән:

-Менә мин! Килегез яныма, - диеп кычкырган иде. Тегеләре бу чакыруны ишетеп: салкын яңгыр тамчылары астында озак кына аны күзәтеп көзге яңгыр пәрдәсе астында эреп юкка чыкканнар иде.

Менә Таирның тормышында да тагын бер көчле яңгыр. Тикмәгә генә түгелдер бу. Ничек сагынган булган ул бу яңгырны. Чиләкләп койган яңгыр аның акылын ачып җибәргәндәй булды.

Татарстанда иртә ата таңнар. Кояш гаризонттан еракта, ул күренми дә диярлек. Ләкин якты кояш нурлары үзенең җылы нурлары белән тереклекне җылытып җибәрде. Яңгырдан соң саф җиңел татлы һава үлән һәм чәчәкләрнең хуш исләрен бар җиһанга таратты.

Казанкай елгасын үтәр өчен салынган күпер аша чыкканда көчле итеп өргән эт тавышларын ишетте ул. Кызыксынуы чамасыз иде. Күпер челтәрләре арасыннан аска карды. Анда ике эт өскә карап өрәләр иде. Таир әк(е)рен генә күпер яныннан вак ташлар буйлап аска атлады. Этләр селкенмәделәр дә, туктамадылар да. Алар эрүләрендә булдылар. Алар карап өргән якка таба атлады Таир. Якынырак килгән саен ул төренеп утырган кешене якынрак күрде. Кара плащлы кеше башыннан ук карадан төренеп утырган иде. Таир:

-Син кем? Булышырга кирәкмиме?

Бу кеше әкерен генә күтәрелде. Олы кеше дә түгел икән. 11-12 яшьлек кыз бала. Кысыграк күзләрен күтәреп ул Таирга карады. Аның өстендә зур һәм үзенә буш киемнәр иде. Аяк киеменә дә кереп баткан, гүя көймәдә басып тора.

-Син кем? Исемең ничек синең?

Кыз нечкә генә тавыш белән:

-Нино,- диде.

-Ә ни өчен Нино? Нина түгел.

-Әни мине шулай атый. Син беремнеке дә түгел, - диде.

-Алай димә... Син кояш һәм кеше баласы. Ләкин әниең – табигатьнең ялгышы булып бик үк акыллы түгел икән, шулай дигәч...

Таир үзенең сүзләре белән кызны җәфалавына уңайсызланып куйды.

-Әйдә мин сине кайтарып куям, - диде.

-Юк, мин берәүгә дә кирәк түгел.

Таир сүзсез генә нишләргә кирәклеген уйлый иде. Күтәрелеп кызга караганда кыз да аңа карап тора иде.

Бу кызның күзләре акыллы. Ләкин балалык кайгысы белән тулы. Бераз гына Фатыймага да охшаган иде бугай ул. Ярдәмчесез, кайдан нәрсә көтәргә белмәгән бала язмышлар чатында басып тора иде.

-Әйдә, мин сине әниең янына кайтарып куям. Аннан нишләргә кирәклеген үзең карарсың. Киемнәре иләмсез булганлыктан аңа ярдан өскә менәргә җайсыз иде. Таир аңа кулын сузды. Бу калтыраган кечкенә салкын кул аның зур учына кереп чумды. Аңа бу кулда шулкадәр абыйларча, туганнарча җылылык һәм терәк сизде ки, кулын аласы да килмәде.

Кыз атлаган якка атлады Таир.

-Син ничек болай күпер астына эләктең соң?- диде ул.

Ул әкерен тавыш белән:

-Әтием юк, әни бертуктаусыз эчә. Энем ачлыктан һәм салкыннан тилмерә.Еларга да хәле юк, бары тик ыңгыраша гына. Инде мин шундый карарга килдем: әгәр дә мин үлсәм энемә ашарга һәм игътибар күбрәк булыр иде, дим.

-Һәм син батып үләргә җыендыңмы?

-Әйе абый. Сез миңа батып үләргә комачауладыгыз.

-Мин түгел, фәрештәләр сиңа үләргә бирмәделәр. Этләр булмаган алар , фәрештәләр ярдәмгә чакырганнар мине. Димәк , әле синең бу дөньядан китәр вакытың җитмәгән. Яшә һәм яшәвеңә сөен! Бу тормышта күңелле нәрсәләр бик күп. Шуларны күрми, тоймый, татымый торып үз теләгең белән китмә бу тормыштан. Бу күренешләр вакытлыча. Бик тиз үтәр. Үсеп җитәрсең. Үз тормышыңны үзең корырсың. Әле хәзергә энең янында бу. Аны кара, үстер. Аңа да синсез бик күңелсез булачак. Ә ашарга табылыр. Ышаныч һәм өмет белән яшә. Син көчле һәм зирәк булырга тиеш. Вакыты белән барысы да үтәр.

Бер- берсе белән әңгәмә корып бара торгач алар әнисенең ишек төбенә кайтып җиткәннәрен дә сизмәделәр.

Әнисе сеңелесе һәм аның да балалары белән яши иде. Сеңелесе һәм кияве соравы буенча шулай иде бу.

Таирның әнисе күңеле белән улының киләсен сизгән иде. Төнлә дә начар йоклады. Ә таң алдыннан гына төш күрде.

Имеш, тын диңгез өстендә күктә биектә илаһи Ай йөзә. Диңгез дулкыннарында көймәдә ялгыз гына улы йөзә. Ул күңелсез. Әнисе улын чакыра, имеш, ә ул аны ишетми. Үз тавышына үзе уянып китте Халимә. Тәрәзәгә карады. Пәрдәләр артыннан йокы бүлмәсенә качып кына Ай шәүләсе кергән иде.

-Күкнең йөрәге!- диде ана Айга таба кулларын сузып . - Булыш минем улыма үз юлын, ярын, тиңен табарга. Дөнья бәла- казаларыннан сакла аны!

Шушы сүзләрне әйткәч тә Ана Айга карап белгән догасын кабатлады. Юынып алды да вак итеп икмәк ваклады. Аны тотып балконга кошларга ризык бирергә чыкты.

Әнисе йорт- җирсез кош- кортларга ярдәм итеп үзебезгә ярдәм итәбез , диеп уйлый иде. Инде йокысы тәмам качты һәм ул җәймәгә камыр баса башлады. Улы килер төсле иде . Һәм ана йөрәге алдамады. Ә кызы белә: иртүк әнисе җәймә пешерсә , димәк, улын көтә.

Үзе камыр баса. Ә йөрәге тыныч түгел. Чыгып юлны карыйсы килә. Күңел шунда тарта. Йөрәге сикереп ишеккә борылып- борылып карый. Барып ишекне ачып карый, Тагын килеп җәймәсен җәя. Биш алты җәймә пешерергә әзер. Шулвакыт таныш тавышлар ишетелә. Йөрәге дөп- дөп тибә. Ишек ачыла. Ана сөенеченнән нишләргә белмичә ишеккә атыла. Ишек төбендә улы- күз нуры басып тора. Ә... ә янында... бөгәрләнеп беткән шыксыз киемнән үсмер кыз күзләре белән кая карарга белми күзл(з)әрен һәм үзен яшерә.

Әнисе сөенеченнән улын кат- кат кочаклый. Чәчләреннән, күзләреннән үбә. Улы күзләре белән кызга күрсәтә. Әнисе икесен дә аш бүлмәсенә дәшә. Кайнар чәй белән җәймә ашарга кыстый. Улына бер сорау да бирмәенчә ул кызны юыну бүлмәсенә алып керә. Юынырга бар нәрсәне җайлап бирә. Чиста киемнәр әзерли. Юындыргач та аны балалар бүлмәсенә алып кереп урын җәеп йокларга яткыралар.

Шуннан соң гына әнисе улының каршысына утырып чәчләреннән сыйпап:

-Улым, ябыккансың. Ак чәчләрең минекен куып тота язган. Сине нәрсә борчый? Ничек яшисең?- дип сорады.

Таир үзе һәм Фатыйма турында сөйләде. Әгәр дә өйләнә калса , аңа бәхет бирә алырмы, үзенә күңелсез булмасмы? Ул бит үзе генә яшәргә өйрәнгән кеше.

-Ә Фатыйма үзе бу турыда нәрсә ди? Ул бер сүз дә әйтми. Беренче адымны минем ясавымны көтә. Ләкин әни, нишләптер гаилә корырга куркам мин. Мәшәкатьләр бигрәк күп бит анда. Күңелсезлек, бертөрлелек, бурыч, намус... Бигрәк күп йөк.

-Сине ничек яратканымны беләсең улым. Сине башка бер генә кеше белән дә бүлешәсем килми. Ләкин мин – ана. Мин синең киләчәгең турында уйларга тиеш.

-Әни, син миңа иң мөһим, бер кем белән дә чагыштырмаслык хатын- кыз. Бәлки миңа кирәкмидер гаилә?

-Юк, улым! Туран ир- атына ялгыз булу, үзе өчен генә яшәү килешми. Ялгыз ир- атны каргалганга саныйлар. Аны бер кем дә хөрмәт итми. Улым, мин горурланам синең белән. Синең тәртиплелегең, кешелеклелегең, намуслылыгың белән горурланам.

-Йә инде, әнием. Мактама мине. Мин кимчелекләрдән генә торам.

-Тыңлыйм, улым . Нәрсә борчый, сөйлә.

-Син менә өйлән, сөю- сәгадәт белән, тынычлыкта яшә , дисең.

-Әйе, мин моңа ышанам. Бу шулай булачак та.

-Әнием, кадерлем минем!

Колагына пышылдап:

-Мин хатын – кызлардан куркам!

Әнисе чын күңелдән көлеп:

-Шулкадәр әтиеңә охшасаң да охшарсың икән... Мин аның белән егермедән артык ел яшәдем. Беркайчан да аңламадым, кайчан ул дөресен сөйли, кайчан ялганны.

-Юк, юк, әнием! Сезнең серлелегегез безне юкка чыгара.

-Ничек инде юкка чыгара?

-Өйләнгәнче без шәхесләр. Безнең үзебезнең “мин”ебез бар. Ә өйләнгәч кызганыч “көлүебез” генә кала.

-Кемдә инде кызганыч көлү?

-Әйтәм, тик үзеңә генә. Насыйр. Гөлсинайга өйләнде дә кызганыч көлүе генә калды. Мин дә шулай булмаммы?

-Әллә чынан да өйләнергә булдыңмы?

-Алай дип үк әйтүем дә түгел...

-Әниеңне алдый алмассың. Чөнки син минем карынымда үстең. Йә, әйт инде. Кем ул? Булчак киленем?

-Ник алай сорыйсың? Әллә минем алар күбәү булдылармы?

-Күп булмасалар да булдылар.

-Бик күп белгәч, әйт инде алайса. Кемгә мин тәкъдим ясадым?

-Күрәзәче түгел бит мин. Ләкин сизеп торам. Ул кыз сине ычкындырмаячак.

Хәлимә:

-Әни, кем диим соң инде? Үзең дә беләсең инде... Ярый, әйтәм. Син миңа тормыш бирүче. Киңәшеңне дә бир. Хатын- кызны син миннән яхшырак беләсең. Нәрсә әйтсәң, шул була. Күңелем тарткан кыз- зәңгәр күзле Фатыйма...

-Улым, мин бит сине беләм . Син үзеңә тиң булмастайга күз төшерә алмыйсың. Минем аны күргәнем булмаса да , сеңелең белә. Ул миңа барын да сөйләде. Аны чибәр һәм акыллы диде.

-Мин аның әйбәт икәнен беләм. Ләкин мине бер нәрсә куркыта...

-Нәрсә куркыта инде?

-Аның күзләренең зәңгәрлегенә чумам да чыга алмый тилмерәм. Насыйрга әйләнермен дип куркам...

-Башка бер нәрсә дә куркытмыймы сине?

-Куркыта... Ул үрмәкүчкә әйләнмәсме, дим. Минем тормыш суымны эчеп бетереп төкермәсме?

-Син нәрсә инде хатын- кыз турында шундый начар фикердә?

-Мин шаярам.

Аерым бер җылылык белән хушлаштылар ана белән ул. Ходай: “Җәзалыйсым килсә, җүнсез бала бирермен”,- дип әйткән ди. Ә анасын сөендергән бала мәңге бәхетле була.

-Нино белән нишләргә , әни?

Халимә апа тыныч кына:

-Кайгырма, аның белән бар да яхшы булыр... Мин җирлек милииионеры Мидхәткә шалтыратырмын. Ул аңа булышыр. Язмышы уңай хәл ителер дип ышанам.

Бер көннән Халимә апа Мидхәткә шалтыратты. Килеп ки(м)түен сорады. Эш бар, диде.

Ул озак көттермәде. Шул ук көнне кичен илле яшьләр тирәсендәге бөдрә чал чәчле, арыган йөзле, якты елмаюлы Мидхәт ишеген шакыды.

Халимә апа, сүзен тыңлап тиз килеп җиткәненә сөенеп аны каршы алды , кунак бүлмәсенә дәште.

-Рәхмәт, энем. Синең бит борчу- мәшәкатьләрең минекеннән башка да җитәрлек . Вакыт табып килеп тә җиткәнсең.

-Мин бит сезнеке. Сезнең борчу- мәшәкатьләрегез минеке дә.

-Гаиләгезгә вакытыгыз да калмый торгандыр. Эшегезнең сәгате дә юк бит. Көне- төне.

-Әйе, Халимә апа. Бу шулай. Арыта бераз. Ләкин кешеләрнең безгә ышануларын күреп күңел сөенә.

-Әле кичә генә министр Рәшит Нургалиевның сөйләгәнен тыңладым телевизордан. Ул да: “Җинаятьләрне бетерергә үзләре үк тәртипле кешеләр кирәк ”,- диде.

-Әйе, ул безне кеше мәшәкатьләрен үзеңнеке кебек кабул итәргә өйрәтә.

-Хәзер, энем, син бераз ял ит . Мин сиңа мишәр төнәтмәсе алып киләм.

-Ә Нино кайда?

-Ул күрше бүлмәдә. Минем оныкларым белән рәсем ясыйлар. Аларны өйрәтә.

-Халимә апа, минем бит әле тагын берничә өйгә керәсем бар.

-Юк инде улым. Мишәр төнәтмәсе һәм кабак бәлешен ашамый торып беркая да җибәрмим.

-Буйсынам. Буйсынмый чарам юк.

Икесе дә көлештеләр. Тәмле итеп ашап- эчеп утырганның соңында Халимә апа кулыннан тотып Ниноны алып чыкты һәм:

-Менә бу абыең белән таныш бул. Бу балалар дусты Мидхәт абыең була. Аны бөтен балалар да яраталар. Ул синең тормышыңны җиңеләйтергә, сиңа булышырга дип килгән.

Мидхәт утырган җиреннән торып кыз янына якынрак килеп әкерен генә чәченнән сыйпап кире кәнәфигә барып утырып, кызга диванга утырырга күрсәтте. Нино милиционерның шушындый йомшак холыклы булуына гаҗәпләнеп кыяр – кыймас кына карады. Ул кызга үзен борчыган сорауларны бирде. Һәм бераздан алар күптәнге танышлардай тагын очрашырга булып хушлаштылар.

Халимә апаның өеннән ергагайган саен Мидхәт кешеле(н)кнең бөтен барлыгына ачуланып барды. Кайчан гына кешелек акылына килеп җаны- тәне белән төзәлер икән? Яшь балаларны һәм картларны ташлап бит без үзебезне үк җәзалыйбыз. Үсемлек дөньясымы, хайваннар дөньясымы, кайсын гына алсаң да үзенекеләргә ярдәм итә. Булыша, ташламый. Кешене тагын табигатьнең таҗы, диләр. Юк, таҗы түгел, җинаятьчесе ул. Шушы уйлар белән Мидхәт үсеп утыручы агачларга карады. Алар аның белән килешкәндәй ботаклары белән чайкалдылар.

Милиция бүлегендә ул Нино яшәгән урамның җирлек милиционерын эзләп тапты. Аңа хәлне аңлатты.

-Беләм мин ул гаиләне. Аның ата- анасы балалар йортыннан . Бер нинди дә яшәү шартлары булмаган бер бүлмәле фатирда яшиләр алар. Күптән түгел генә атасын нәрсәдер урлаган өчен төрмәгә утырттылар. Гаилә юлдан язган. Эчүдән башка берни белмиләр . Беркайда да эшләмиләр. Мин инде ни генә эшләп карамадым. Файдасы юк.

-Ләкин балаларны ничектер бу пычрак ач тормыштан коткарасы иде.

-Коткарырга кирәклеген беләм. Ләкин ничек? Бәлки син әйтерсең? Киңәш бирерсең? Син бит олы кеше. Әйдә уйлашыйк та берәр хәл кылыйк. Югыйсә , бу балаларның бәхетсезлеге безнең намусыбызда калачак.

-Нинди бәхетсезлек турында әйтәсең?

Олы кызлары Нино Иделгә, суга сикереп батып үләргә җыенган булган. Ярый әле бер таныш кеше аны коткарган.

Бу сүзләрне көтмәгән лейтенантның күзләре зур булып ачылды:

-Менә, кешелекнең кимчелекләре... Аракы хөкемендә яхшылык көтмә дә инде син.

Алар икәүләшеп Нино яшәгән фатирга киттеләр. Барып җитсәләр, ишек ачык. Фатирда пычраклык. Тынчу, сасы ис килә. Бөтен җиргә дә буш шешәләр сибелгән. Шулар арасында нәкъ җансыз шешәләр кебек тәгәрәп исерек ир белән хатын аунап яталар. Ирнең көчле гырылдаганы ишетелә. Бүлмәнең почмагында кечкенә балалар караватында шакшы юеш юрганнар өстендә бер яшьләр тирәсендәге бала ниндидер бер бау тоткан да шуны суырып утыра. Аның күзләрендә нур юк. Ул ач, үзе йөткерә, калтырана... Җан өшет(а)кеч бу күренеш, күкрәк баласының шушындый хәлдә булуы бөтен кешелекнең гаебе... Моңа охшаш хәлләр белән еш очрашканнары булса да икесе дә аптырашта иделәр алар. Ниндидер бер мизгелдә яшь лейтенант Әмир очып диярлек исерек ир- ат янына килде дә битен кулы белән тотып алып икенчесе белән китереп тартырга җыенган җиреннән Мидхәттән оялып туктап калды.

Үзен селкеткәнгә уянып киткән исерек алпан- тилпән килеп торып (с)утырды. Әмир аны җилкәсеннән эләктереп:

-Әгәр дә тагын сине монда күрсәм, үзем өчен җавап бирмим, - диде дә төрткәләп чыгарып җибәрде.

Тегесе куркуыннан айнып (и)киткәндәй булып:

-Тыңлыйм сезне...- диде дә урамга чыгып китеп һавада эреп юкка чыкты(кандай булды).

Мидхәт хатынны да уятты. Кырыс тавыш белән:

-Кызың кайда ?- дип сорады.

-Белмим.

-Ничек белмисең? Нино синең кызыңмы?

-Әйе...

-Кайда соң ул?

-Кайчан син аны соңгы тапкыр күрдең?

Мидхәт инде аның белән сөйләшүдән мәгънә юклыгына төшенгән иде. Шулай да, хатын- кызның авырткан җиренең кайда икәнлеген белгәнгә кечкенә бала янына килеп:

-Аңа мондый әни кирәкми,- диеп баланы кулларына алды. – Мин аны балалар йортына тапшырам. Анда аны карарлар да, ашатырлар да, яратырлар...

Сүзләрен дә әйтеп өлгерә алмады, хатын кыргый җанварларча аның кулларына килеп ябышты, баланы эләктереп калтыранган гырылдык тавыш белән тартып та алды.

-Бирмим! Минеке ул! Чыгып китегез моннан!

Аның кыргыйланган күзләреннән очкыннар чәчелде.

Әмир Мидхәтне6ң уйларын һәм хәрәкәтләрен аңлап иртәдән алып беренче мәртәбә елмаеп җибәрде һәм:

-Син нинди ана инде? Үзеңнең балаларыңны тоймыйсың, алар өчен яшәмисең, тәрбияләмисең!

-Алар минекеләр. Мин яратам аларны.

Мидхәт идәндәге шешәләргә күрсәтеп:

-Кара, син нәрсәләрне яратасың. Алар артына качып үз балаларың турында уйламыйча да, түбән тәгәрәгән җиреңдә яшисең...

Әмир:

-Әгәр дә тормышыңны үзгәртмәсәң, мин сине аналык вазыйфасыннан мәхрүм итәчәкмен.

-Мин сезгә вәгъдә бирәм. Караячакмын мин аларны.

-Тәүлекнең теләсә кайсы вакытында килеп караячакын. Әгәр дә тагын шундый хәл кабатлана икән, мин сине ана буларак та түгел, хатын- кыз буларак та түгел, пычрак җанвар урынына төрмәгә утыртачыкмын. Һәм балаларыңны да беркайчан да күрмәячәксең.

Ул кыргыйланып беткән калын басынкы тавыш белән :

-Балалардан башка мин үземне юк итәчәкмен.

-Синең үле гәүдәңне җир дә үзенә алмаячак. Синең кебек түбән җаннар аңа да кирәкми.

Язма рәвештә бу хәлләрнең башка кабатланмасына язу алдылар. Ике ирнең берсенә күтәрелеп карамады ул.

Чыгып киткәндә Мидхәт:

-Бу хатын әле бөтенләй дә югалмаган. Ул балалары каршында үзенең ана булуын, алар каршында җаваплылыкны тоя.

Ике ай үтте. Әмир белән Мидхәт очраштылар. Әмир аның хәлләрен сорашкач та сөенеп Ниноның әнисенең карт- корылар карарга эшкә урнашуы, эчми башлавы, ике баласын да каравы турында әйтте.

Мидхәт инде бу турыда белсә дә белмәгәнгә салышып тыңлап торды. Яшь дустында үз- үзенә ышаныч артуы мөһим иде.

Зирәклек кешегә еллар белән килә. Ул әле иртәрәк тә килергә мөмкин. Моның өчен гомер һәм үлем арасындагы сызыкны тоярга кирәк.

Мидхәт эшкә урнашкан чакта аның остазы милиция башлыгы үзе булды. Һөнәре буенча тарихчы, яшьләр өчен зирәк укытучы да иде. Ул кабатларга яраткан сүзләр, кешене абый яки апаң урынына күреп аңларга тырышырга кирәк, дия иде. Ә яшь белгеч моңа аптырап:

-Ә кеше эшләгән эшләренә җавап бирергә тиеш түгелмени?- дип сорады.

-Кешенең эшләгән бер эше - аны кеше буларак ачып бетерә алмый. Аның бер генә буын түгел, берничә буынын, тарихи чынбарлыгын хәзергесе һәм киләчәге белән капма- каршы куеп өйрәнергә кирәк,- диеп җавап бирә иде ул.

Бала - бербөтен булган кешелек, ирләр һәм хатыннар чылбырында бер исән тере организм. Һәм бу өчлекне бер - берсеннән башка карап та булмый. Балалар безнең киләчәгебез. Картлар- зирәклегебез. Ә тормыш итүчеләр гомер төенебез, бәйләвечебез.

Мидхәт әле хәзер дә үзенә үрнәк булган остазын бер җылылык белән искә ала. Бүген ул ярты шәһәрне җәяү әйләнде. Замана Казанына сокланды. Бары арыганлыгы һәм ашыйсы килү генә аны өенә чакырды. Кичен генә хәләл җефетенең сүзләре исенә төште. Ул иртән иртүк инде бәрән итеннән пилмән пешерәсен әйткән иде. Пилмән янына базарга кереп туран шәрабы белән узумнар алырга булды. Гаиләсенә дә бәйрәм кирәк бит. Гомер бик кыска. Үзеңне һәм гаиләңне дә онытырга ярамый, дип уйлады ул. Аңа һәрвакытта да бидуин гарәп(р)ләре белән Туран даласының төркиләре ошый. Бу ике халык та тормышны сөеп, дөнья мәшәкатен арткы планга куеп яшиләр. Кояш нурларын, аның җылылыгын, дөньяның үлемсезлеген тоеп, пәйгамбәрләр өйрәткәнгә буйсынмыйча, үзләренең акыл күрәзәлекләре белән яшиләр.

Ә без ничек яшибез? Бигрәк тә шәһәрләрдә? Таш капчыкларда. Тагын әле үзебезнең хәзерге заманча яшәвебез белән горурланабыз . Театрлар, стадионнар – болар барысы да кешеләр ясаган һавасыз һәм яктылыксыз зур читлек. Үлгәндә дә гомернең ничек узганын тоймыйча үлеп китәбез. Ничә еллар элек шәһәргә күчеп килгәч тә әнисе шулай дигән иде. Хәзер генә бу сүзләрнең күпме дәрәҗәдә дөрес булуын аңлады ул. “Пенсиягә чыгам да хатыным белән шәһәрдән ерак бер авылга яшәргә кайтам. Бакча үстерәм,”- диеп уйлады ул үз хыялларына үзе сөенеп.

Нишлисең бит, яшәргә кирәк. Чынлап та тормышка ашар хыялмы соң бу? Әле бит әнә кызы да кодалар килергә тора диде. Тагын ярты еллап укыйсы калды . Юк инде. Укып бетерсен башта. Гаилә ул җитди нәрсә. Булачак кияү турында белешергә кирәк булыр . Беркем дә сизмәслек итеп эшләргә кирәк булыр моны. Өендә алты якты йолдызның балкып аны көтеп торуларыннан күңеле булып, сөенеп, аларның аңа булган сөюләрен тоеп, гаиләсендә ялгызлык һәм салкынлык булмауга сөенеп, гаилә учагы яктысында җылынырга диеп адымнарын үзе дә сизмәстән ешайтып өенә таба атлады.

Ботаника бакчасында чәчәкче булып эшләүче олы кызы Нурия аңа ике онык бүләк итте. Икенче кызының өч фәрештәкәе үсеп килә. Алар ире белән төзү кооперативында эшлиләр. Өченче кызының әле бер генә бәбие. Ул укытучы булып эшли. Ә менә дүртенчесе, тормыш ялкынында янып торучы бәгырькәе Әсма үзенең курсташына кияүгә чыгарга җыена. Дәүләт университетының юридик факультет студентлары алар. Ул холкы белән дә Мидхәткә охшаган булып чыкты. Юрист булырга хыялланганын белгәч тә әтисе:

-Ирләргә юрист эше дә калмас инде,- дигән иде. Ул:

-Ярый, әтием, калмаса. Мин дә синең кебек гади милиционер булып эшләрмен,- диде.

-Авыр эш бит. Вакыты да билгеләнмәгән. Безне аңламаучылар, гаепләүчеләр, үпкәләүчеләр дә күп.

-Сез эшлисез бит әле , әтием. Авырлыклар мине куркытмый.Кемнеңдер аңлавын да өмет итмим. Иң мөһиме – үз-үземә канун һәм намусым буенча ышаныч.

-Нәрсәсе ошый инде сиңа милиция эшенең?

-Күп нәрсә. Иң мөһиме: мин кешеләрне яратам. Нинди булуларына карамастан. Сез бит үзегез безне кешеләрне яратырга, аларның табигатен аңларга өйрәттегез.

-Кешеләрне яратып була торган тагын бик күп эшләр бар.

-Әйе, дөрес. Ләкин менә милиция туп- турыдан үпкәләгән һәм ярдәмчесез кешеләр белән эшли. Мин дә бу сихри дөньяның серләренә төшенәсем килә. Безне менә шуңа өйрәтәләр дә инде укытучыларыбыз. Кешенең табигатен һәм тормыш мәгънәсен белсәң - теләсә кайсы җинаятне дә ачырга авыр түгелдер ул.

-Кызым. Без бит җинаятьләр белән генә шөгыльләнмибез. Югалган, көчсез кешеләргә тормышның асылын аңлатып аларны туры юлга кайтару, үзләрен һәм әйләнә- тирәне тәрбияләү өстендә дә эшлибез.

Шуларны искә төшерә- төшерә кайтып җиттем дигәндә генә кесәсендә телефон шалтырады аның. Аның җирлегендә бер исерек ирнең хатынына пычак белән ташлануы хакында хәбәр иттеләр аңа. Алган каүчтәнәчләрен генә өенә кертеп чыкты да тагын эшенә китте ул. Соңга калмыйм, диеп тизрәк атлады.

Улы киткәч тә, аның белән булган сөйләшүләрне искә төшерә- төшерә Халимә апа сөенеп йөреде. Менә , ниһаять, аның улы да өйләнәчәк. Аның өчен тыныч булачакмын, диеп фикер йөртте ул. Фатыйма! Нинди матур исем. Ул бит аның икенче кызы булачак . Үз анаң белән каенананың аермасы бодай белән тары ярмасы кебек, диләрме соң әле? Тиздән булачак килененең кулын да сорарга барырлар. Ходай кушып, ризалыгын алгач та, сарык суеп, мулланы чакырып мәетләр рухына Коръән дә укытырлар. Һәм шуннан соң туйга әзерлек башланыр. Туй мәшәкатьләре - иң күңелле мәшәкатьләрнең берсе. Шунда ул гомер юлдашын, аның күзләрен исенә төшерде. Үлем алдыннан моңсу гына карап торганның соңында ул аңа:

-Сиңа үзеңә генә балаларны күтәрергә авыр булачак. Ләкин курыкма. Минем рухым һәрвакыт синең белән булачак. Күзләреннән тәгәрәп төшкән яшьләрен кулъяулыгы белән сөртеп алып:

-Кадерлем минем. Син һаман да безнең белән,- диде.

Көтмәгәндә килеп чыккан кызы:

-Әнием, син кем белән сөйләшәсең?- диде.

-Әтиең белән, кызым.

Кызы куркынып кына әнисенә карап куйды , ләкин бер сүз дә дәшмәде. Аларның ничек матур яшәүләрен һәм әтисен әле һаман да юксынуын, сагынуын белә иде бит ул әнисенең.

Мидхәт ул гаиләне яхшы белә (күтәреде). Алар иске Хрущёв таш йортының дүртенче катында дүртәү яшиләр иде. Гаилә башлыгы, анасының итәк астыннан әле дә чыга алмаган әлкәш , ике бала һәм бөтен гаилә мәшәкатьләрен аркасында сөйрәп баручы хатыны.

Ерактан ук ишетте Мидхәт гауганы. Тизрәк атлап дүртенче катка күтәрелде. Монда инде милициянең оператив төркеме булган яшь егетләр берничә күршесе аш бүлмәсендә милиционерлар белән чолгап алынган кулларына яшь балалар тоткан үзенең яшенә караганда күпкә олырак хатын күзләреннән аккан яшьләрне тоя алмыйча басып тора иде. Аның ике баласы да тавыш чыгарыр- чыгармас кына шыңшыйлар. Балкон челтәрләренә тотынып исерек ире хәзер сикерергә торган хәрәкәтләр ясап тора(лар). Хатыны һәм балалары аны сикермәскә үгетлиләр. Бүлмәгә килеп кергән Мидхәткә:

-Ә соры кординал! Тагын мине өйрәтергә килдеңме?

-Юк, Вася! Сине өйрәтергә инде соң. Син кеше кызгануына лаек та түгел. Сиңа гомер биргән анаң да синең аркаңда вакытыннан алда гүргә кереп ятты. Син аны да һәрвакыттагыча кызганмадың. Әле хәзер дә үзеңнең балаларың, хатының , гаиләң турында уйламыйсың. Аларны үзеңнең колларың урынына күрәсең.

-Тукта, акыллы баш! Синең аркада хатыным миңа каршы сөйли башлады.

-Син ир түгел. Чөнки синдә ир- ат намусы горурлыгы юк. Чыгарасыңмы юкмы аны фатирдан куып....

-Сиңа балконнан сикерергә булышмый торып беркая да китмим мин. -Син... син... – диеп ачуыннан лыгырдана- мыгырдана кулы шуып теге ягына очып төшеп тә китте.

Бөтен халык аска йөгерде. Куаклыклар арасында хайван тавышы белән мыгырданып ул ята иде. Бераз гына бәргәләнгән урыннары бар, ләкин бер җире дә сынмаган. Искитмәле! Мондый хәшәрәтләрне җирнең дә үз кочагына аласы килми. Иң беренче аның янына хатыны йөгереп килде.

-Син исәнме, Вася? Берәр җирең сынмадымы?

Васясы үзен- үзе капшаштыргалап:

-Исән бугай,- диде.

Мидхәт аңа җирәнеп кенә карап:

-Кабатларга кирәк, син әзерме?- диде.

-Юк, мин башка алай эшләмим...

Яшь кенә бер егет килеп:

-Нигә сез алай эшләдегез? Сез бит киресенчә кешеләрне коткарырга тиешсез, - диде.

-Әйе, кешеләрне, ә кан эчүчеләрне түгел. Үзен үтерергә теләгән кеше болай эшләми. Ул бит сатулаша. Кеше йөзле тере мәетләр бит алар. Җитмәсә әле якыннарының язмышлары белән дә уйныйлар.

-Ә кайчакта кешеләр ялгышалар, абый...

-Биш яшькә кадәр ялгышырга була . Аннары инде алар үз тормышларын үзләре төзиләр. Биш яшьтән унбишкәчә алар көчле үсештә булалар.

-Үзе үскән мохит аның кеше буларак формалашуына аз тәэсир итәмени?

-Әйе, биш яшеннән соң бала белән бик җитди эш итәргә кирәк. Аның горурлыгын аяк астына салмыйча олы кешеләр белән сөйләшкән кебек. Шуклыкларын төрттермичә генә. Унбиш яшеннән инде бала үсеп беткән кеше, Һәм аның белән үз- үзең белән сөйләшкәндәй сөйләшергә һәм эш итәргә кирәк.

-Ничек итеп аларны олыларны хөрмәт итәргә өйрәтергә соң?

-Шәхси үрнәк белән. Төньяк Кытайдагыча. Балаларына сез дип эндәшәләр алар. Җитмешенче еллар башында Мидхәтнең абыйсы Мәсәллим Рязань шәһәрендә Дяговали хәрби шәһәрчегендә бөтен Союздан да солдатлар хезмәт итәләр иде. Монда фаҗигале үлем булды. Бу үлем алар белән бергә хезмәт иткән егет бөтен нәрсәгә дә тыныч караган хезмәттәшләре аркасында якты дөньядан китте. “Бабайлар” төнлә дүртәү кайтып керәләр. Кизү торучы солдатка бәйләнәләр. Төнге уникеләр тирәсе була бу. Ә дусты аны яклап каршы төшә. Алар дүртәүләп егетне кирз итекләр белән тибеп- тибеп кыйныйлар. Бу вакытта башка хезмәттәшләр моны карап торалар. Ләкин берсе дә каршы төшәргә батырчылык итмиләр.

Дүртесен ачык хөкем белән хөкем итәләр. Хөкем залында алар оялмыйча күз яшьләре белән елап кичерү сорадылар. Бу хөкем үз өстеннән вөҗдан һәм ирлек намусын югалтып карап торучы хезмәттәшләрен яшерен хөкем итү дә иде. Чөнки бит алар тыныч күңел белән карап тормаган булсалар ул егет үлмәгән дә булыр иде. Хезмәтләрен тәмамлап өйләренә кайтып киткәнче бу солдатлар бер- берсенең күзләренә карарга читенсенделәр. Кычкырып көлмәделәр. Ә бу исә фронт старшинасының күңелләргә кереп калырлык сүзләреннән соң булды.

-Дошманнан түгел, бернигә дә исе китмәгән дуслардан куркыгыз. Алар кешеләрнең шәүләләре. Алар кешеләр дә хайваннар да түгел. Ә үләксәләр. Ялгыш юлдашлар.

Шул вакыйганы сөйләгәннән соң Мидхәт аңа:

-Ничек һәм кем белән яшәргә соң?- дигән сорауны бирде.

-Намус һәм вөҗдан белән яшә! Көчлеләргә ияр. Хатын- кыз һәм балаларга булыш. Түбән җанлы кешеләрдән кач. Ялкауларны жәлләмә!

Мидхәтнең җирлек милиционеры булып эшләргә җыенуын белгән абыйсы аңа:

-Җирлегеңдә рухи яктан исән, шәхси горур кешеләр тәрбияләргә тырыш. Һәм синдә тәртип бозучылар аз булыр,- дигән иде. Аның сүзләре ничек дөрес булганнар икән. Абыйсының сүзләре хак булган икән.

Явыз Иванның ерткычларына мөрәҗәгать итеп Кол Шәриф болай дигән:”Батыр бер тапкыр, куркак үз гомерендә күп тапкыр үлә...”

Таир иртәдән үк Фатыйма янына китте.Фатыймага Кол Шәриф мәчетенә барачаклары турында белдерде ул. Алар Муса Җәлил һәйкәле янында очрашырга сүз куештылар. Язмышлары хәл ителә иде. Фатыймага да әнисе күңелне тынычландыргыч сүзләр әйтте:

-Кызым, Ана йөрәге сизеп тора. Бәхетең ишек шакый. Мәчеткә сафланып, башыңа яулыгыңны бәйләп, җиңеллек, тыныч күңел белән бар.

Очрашкач та бер мәлдә бер- берсенең күзләренә карашып тордылар. Икесе дә кулларын сузып күрештеләр һәм кулларын ычкындындырмаган хәлдә мәчет ягына таба атладылар.

Фатыйма тыйнак кына сары төстәге озын бөркәнчектән, ак яулыктан, аякларында бик биек булмаган үкчәле түфлиләр иде. Йөзендә бизәнүнең әсәре дә юк. Ул болай да бизәнергә яратмый. Ходай аны гүзәл итәр өчен матур төсләрне кызганмаган иде.

Таирның күлмәге ачык төстә булып, төрки каракүл папахасы болай да озын гәүдәсен, кискен карашын тагын да җитдиләндерә , карарының ныклыгын исбатлый иде.

Алар очрашу белән Фатыйма оялган йөзен аска төшерде. Озын керфекләре астыннан сөт аклыгындагы йөзе, бөдрәләнеп тузгыган, яулык астыннан чыгып торган чәчләре белән күк фәрештәсен хәтерләтәләр иде.

Аның сабыйларча сафлыгыннан бер мәлдә ул югалып калды. Тынычлангач та, тәненең үзенә күрә бер дерелдәвек аша Ходайдан иңдерелгән сөю дулкыннары белән тулуын тойды.

Алар сөйләшмичә генә атладылар. Йөрәк тавышлары гына ишетелде. Мәчеткә якынлашкан саен Таирның сөйгәненең җылы кулларын кулына аласы, аның ризалыгын сорыйсы килде. Кире какмасмы дигән уйлар да килде башына. Ул адымын әкеренәйтте. Фатыйма да әкеренләп тукталды. Алар мәчетнең эченә керделәр. Мондагы күренеш таң калырлык иде. Ләкинн Таир үзенең монда нинди максат белән килүе исенә төшереп:

- Фатыйма, газиз Фатыйма! Сез ризамы минем йөрәгемнең уты, гомеремнең назлы чәчәге булырга?

Фатыйманың нурлы йөзе оялып, сөенеп балкыды. Аның йөзе алсу буяуга манылды. Таирга бу мизгелдә аяк астыннан җир киткәндәй тоелды:

-Сезнең йөрәгегездә минем өчен урын табылырмы?

Бу сүзләрдән аның хәтта тыны кысылды. Аның Гөлсинайга булган хисләре , ачыклыгы? Җитди булырга тырышты. Ләкин йөзе аның ярдәмсезлеген күрсәтте.

-Йөрәгем сезнең белән тулы. Әйтегез әле, мин бөтен барлыгым белән сезнең йөрәгегезгә сыярмынмы?

Ул үзенең ялкынлы күзләрен аерып алды.

-Мин сезнең йөрәк ялкыныгыз булырга риза.

Ул шатлыгыннан аның тулы җилкәләреннән кочып алды. Чәчләренән үпте.

Җылы кочакны үзенә гомерлек терәк итеп кабул иткән Фатыйма язгы боздай эреп китте. Яшьләренә буылды. Яшь арасында еш- еш сулады.

-Фатыйма, җаным, мин яратып һәм сөенечтә сезнең гомерегез белән яшәрмен.

Фатыйма инде чыныннан да үксеп- үксеп елый иде. Алар яныннан үтүчеләр аларның тынычлыгын бозмаска тырышып аңлагандай үтеп киттеләр.

-Мин бит сезне гомер буе көттем. Сез кайда идегез соң?

-Мин сезне яшь һәм үземне сезгә лаек түгел дип аңладым.

-Утыздан узган кыз яшь булаламы?

-Ничек кенә әле!

-Хатын- кыз саф күңелле һәм зәвыклы булганда гел яшь булып кала.

Һәм менә шулар кешене илһамландыра да инде.

Алар сөйләшеп тә бетерә алмадылар, алар янына Насыйр белән Гөлсинай килделәр. Аларның килүләренә Таир аптырап калды. Гөлсинай ирләргә сиздермәстән Фатыймага күз кысты. Ә тегесе Фатыймага рәхмәт йөзеннән шатлыгын яшерергә тырышып аны кочаклап үпте.

Насыйр Фатыйманың бабасын яхшы белгәнлектән анда барырга тәкъдим ясады. Бу Фатыйма өчен дә сөенечле тәкъдим иде.

Фатыйманың бабасы сиксәннән узган ап- ак чәчле ак чырайлы карт, аларны елмаеп каршы алды. Фатыйма аның хәлләрен сорашканның соңында дуслары белән таныштырды һәм ни өчен килгәнлеген аңлатты. Бабай бу яңалыкка чын күңелдән сөенде. Оныгының ялгызлыгына күптән эче поша иде инде аның. Бигрәк тә аңа Таирның тәкъдимне Кол Шәриф мәчетендә ясавы ошады.

-Анда бит безнең ата- бабаларыбызның Ватанны, милләтнең иреген һәм киләчәген, телен, мәдәниятен саклап каннары түгелгән,- диде ул. Төрки халыкларның йолалары буенча кыз һәм егет никахка кадәр күрешергә тиешләр түгел. Ата- баба йолаларын үтәмәгән кеше беркайчан да бәхетле булмаячак. Кеше үзенең милләтенә, теленә, йолаларына тугрылыклы булган вакытта гына бәхетле була,- диде.

Хатын – кызлар үзара аралашкан чакта бабай ир- атларга мөрәҗәгать итте:

-Улларым. Сез тормыш иптәше итеп сайлаган мәликәләр, бикәләрне күрү – минем өчен сөенеч булды. Сез бәхет таратып шундый җиңеллек белән килеп кердегез ки, мин сезгә чын күңелдән сокландым. Һәм милләтемә горурлык хисләре уянды. Шушындый яшьләрне күрү – миңа җан азыгы. Авырлыклардан курыкмыйча бәхет эчендә йөзегез. Хатын – кызларны һәм балаларны саклагыз. Ир – атның гомер озынлыгы да, бәхете дә – үзенең милләтенең туганлык җепләре. Миңа чит көйләр, чит җомаһ бакчаларына караганда халкыбызның ачы сүзләре, халкым мәхәббәте белән сугарылган кырыс туган ягым якынрак.

Яшьләр килеп киткән шатлыктан бабай сарык суйдырды. Якыннарын, тирә- күршеләрен чакырды. Бөтенесенең дә каршысында болай диде:

-Яшьләр кунакка килделәр миңа. Димәк тиздән бездә туй, ә нәселебездә яңа гаилә артачак. Оныгымның туен үз кулларыма алам, ә сез миңа ярдәм итәрсез диеп ышанам. Туй ул якыннар, туганнар җыелып бергә бәйрәм итә торган бердәнбер чара.

Туйны мин монда , үзебезнең авылда, ата- бабалар җирендә дә уздырачакмын. Монда урын иркен, ашарга бөтен кешегә дә җитәчәк. Чирмешән елгасы буендагы үләннәрнең һәм чәчәкләрнең хуш исе, татлы саф һава илаһи төшкә тиң.

Алар көзге кояш нурлары җиле белән уяндылар. Бакчаларда яшелчәләр һәм җиләк – җимешләр алтынсу төсләргә буялган тормыш дымы белән сугарылганнар иде. Бу көзге мизгелдә бар тереклек дөньясы йокыга җыена. Үзенә кыш чыгарга азык әзерли.

Яшьләр башта бабаларына бардылар. Аннары гына кайтып әти- әниләренә әйттеләр. Башта олы нәселнең иң олы кешеләре белергә тиеш дигән фикердә иделәр алар. Бу йола сирәк кенә үтәлми кала иде. Олы кешеләрне олылаган балалар гына бәхетле һәм киң күңелле булып үсәләр.

-Авыл тулы безнең туганнар, - диде Таир берсендә Фатыймага.

-Шулай да буламы?

-Ник булмасын? Алар авылда гына да түгел әле бар дөньяга сибелгәннәр. Безнең ата- бабаларыбыз тулы бер милләтне , телне, җиребезне саклый һәм арттыра алганнар. Дөнья хәзер бар кешегә ачык. Көчләүләрсез һәр зур яки кечкенә милләт үзенең урынын ирекле дөньяда табачак. Кайбер милләтләрнең олылыгы, аермалыгы юкка чыга бара. Аңа алмашка көчләп тагылган ризасызлык килә.

Бабайның сүзләренә караганда ул үз гомерендә бик күп җирләрне гизгән Ауроазия континентының күп почмакларында булган. Анда кешеләрнең бәхетле һәм бай яшәүләрен күргән. Кешеләр начармы, яхшымы, бар җирдә дә бер төсле яшиләр. Яхшы яшәүчеләр туган Ватаннарында ялкауланмыйча, үзләренең башларын эшләтү бәрабәренә яшиләр. Финляндия, Норвегия, Швеция, Исландиядә салкын климат булса да алар муллыкта, башкаларга булышып яшиләр. Казахстан, Үзбәкстан, Төрекмәнстанда кешеләр су җитмәүгә дә карамастан җиңелчә күңелле яшиләр. Ватан алар өчен буш сүз түгел. Бәхетне башка җирләрдә түгел Ватаныңда эзләргә кирәк. Башка илл(ф)әр өчен үзеңнең эшләреңне сарыф итү дөрес гамәл дә түгелдер әле ул. Кайсы илдә тугансың һәм үскәнсең – шунда яшәргә дә кирәк.

Төрекләр меңәрләгән еллардан алып таджикларны үлемнән, сугыштан, ачлыктан сакладылар. Таҗикстан дәүләте берничә бөек эшлекле аркасында барлыкка килгән. Алар үзләрен таҗга санап һаман да кулларын сузып йөриләр.

Татарларның киләчәкләре дә үз диннәрендәге башка милләтләр белән кушылган. Ул моңа дине, мәдәнияте, мәхәббәте белән килә.

Әби әзерләгән ризыкларны ашагач та яшьләр җыелышып китеп бардылар. Алар үзләренең моңлы, назлы, гүзәл, төрки- татар дөньясының изге җире булган Казаннары урамында алга атладылар.

Туганнар һәм дуслар Таир белән Фатыйманың туена әзерлән(е)деләр.

Таир да бу уйлары белән тулып, хисләнеп , иләсләнеп йөреде . Менә бер көнне ул Мәскәү районы паркын әйләнеп кайтырга булды. Гаилә корулары турындагы уйларына чорналып атлады. Уйлар бер- бер артлы килә һәм китә тордылар.Фатыйма белән икесенең язмышлары хәл ителә торган чак. Гаиләнең тылсымлы бәйләнмәләре нәрсә бүләк итәр икән аңа?

Парк буйлап кечкенә балалар үзләренең яшь әти- әниләре белән анда – монда йөриләр, карусельләр тирәсендә бөтереләләр. Шулвакыт бер хатын- кыз берничә мәртәбә:

-Хавас, Хавас...- дип кычкырды. Бу исем аны йокысыннан уяткандай булды. Дулкынланып ул паркның бар җиренә күз төшерде. Күзләре белән борынгы Сәмәркандта очраткан биюче кызны эзләде. Ялкын чәчкән ягымлы серле күзле беренче мәхәббәтен эзләде Таир.

Ләкин юк, бу өч – дүрт яшьләрдәге сап- сары чәчле кыз әнисе янына йөгерә иде. Бу кызның Хавас икәнлеген аңлагач та, ул моңсуланып таш юлның чит- читләрендә үскән агачлар һәм чәчәкләр арасына кереп китте. Аңа уйлары белән ялгыз калырга кирәк иде.

Көньк кешеләре бик еш кушалар мондый исемнәрне балаларына. Бу “Соклану ” дигәнне аңлата.

Армиядә хезмәт иткәннән соң дуслары чакыруга карап Азия якларында яшәп калырга булды. Әнисе дә хуплады моны. Гаилә белән бәйләнгәнче дөнья , чит җирләр күрсен, диде. Төркмәнстан һәм Казахстанда һәм барлык Туран алтын даласында булды ул. Ике ел яшәде ул монда. Сәмәркандта яшәүче хезмәттәш дустында яшәде. Сәмәрканд кешеләренә хөрмәт уянды анарда. Алар да туган татар халкы кебек шул ук дин, охшаш, аңлаешлы тел, әхлаклы аралашу һәм таныш мәдәният, гореф- гадәтләр барысы да үзенеке иде. Нәкъ монда, Алтын Туран даласында бик күп еллардан бирле мәһәбәт кар таулары арасында иңгә- иң куеп күп кенә төрки этнослар, аларның мәдәнияте, тарихы яшәгән. Ул барысы өчен дә бер булган.

Таир кечкенәдән үк опера һәм балетка гашыйк иде. Ә Сәмәрканд – шигърият һәм театр үзәге. Театр сәхнәләрендә Көньяк – Көнбатыш илләренең йолдызга тиң артистлары һәм көйчеләре чыгыш ясыйлар. Аның монда яши башлагач та иң зур теләге шул Сәмәрканд театрына бару булды.

Теләгенә дә иреште. Көннәрнең берсендә килделәр алар бу театрга. Монда таетрның фойесыннан ук үзенә бер төрле күңелләрне иләсләндергеч хисләр биләп алды. Кечекнәдән үк яратты шул Таир театрны. Чөнки әнисе белән алар бер генә премьераны да калдырмадылар. “Театр яктылыкка, нурга илтә”, диеп кабатларга ярата иде әнисе. Ул гүзәллеккә сокланырга да өйрәтте инде.

Шушы уйларга бирелеп зур залга кереп утырдылар алар. Тамаша башланды. Сәхнәгә күктә йөзгән аккошны хәтерләтеп биюче кыз килеп чыкты. Аның хәрәкәтләре шуның кадәр җиңел иде ки, әллә бу кеше түгел ә мамык микән дип уйлап куйды хәтта Таир. Аның сәхнәдә матур- нәзәкәтле хәрәкәтләре биюнең серле телендә кешенең акылын сихерләп кенә дә калмыйча матурлык һәм илаһилык күгенең әкияти дөньясына үзе белән алып китә иде.

Калган кешеләр бу кичерешләрдән аңнарына килсәләр дә , Таир сихерләнде дә калды. Инде шушы мизгелдән башлап ул башка бер генә нәрсә турында да уйлый алмады. Бу кыз аңа сулышы кебек кирәк иде. Тормышының мәгънәсен бары анарда гына күрде.

Хавас исемле бу башкаручы катнашындагы бер генә тамашаны калдырмас булды Таир. Барган саен барасы, баргач кайтасы килми иде аның аннан. Нинди генә хәрәкәтләр ясамады ул. Нинди генә бию башкарса да, үзенең мамыктай җиңел гәүдәсе белән төрле төсләрдәге күбәләкне хәтерләтеп төрле утлар яктысында биеде дә, биеде. Аның биюе башкаларныкына һич ошамыйча бию теленең матурлыгы белән аерылып тора иде.

Зур зал аның фәрештәи матурлыгына чумган да, тын да алмыйча аның җан һәм тән очышын күзәтә иде. Тамаша беткәч тә сихерләнгән халык аңа рәхмәт йөзеннән басып кул чаба. Алкышлар, чәчәкләргә күмелгән Хавас бәхет диңгезендә коена.

“Мин аның янында була аламмы соң?”- дигән сорауын бирде Таир берсендә үз- үзенә. Юктыр, мөгаен.

Йөрәге кушуы буенчамы, ирексездән Таир аны театр ишеге төбендә көтеп тора башлады. Тамаша беткәч тә барлык башкаручылар кайсылары төркемләп, кайсылары берәм- берәм караңгы төн яктырткычларыннан ераклашкан саен төнге караңгыда эреп югала бардылар.

Таир инде тынычсызлана башлады. Кайсысы соң ул? Танырмы ул аны башка киемнәрдән, кичке караңгылыкта? Тормышта алар башка хатын- кызлардан аерылмыйлар да диярлек. Шулай да бер аерма бар. Алар җирдән йөреп бармыйлар. Гүя күбәләкләрдәй очалар.

Хавас башка балериналар кебек тыныч табигатле, тырыш бал кортларыдай эш сөючән , сәхәнәдә гүзәллек фәрештәсе иде. Ул балет күгендәге йолдызларның берсе булып, Аравия чүленең һәм Туран даласы кызы иде. Ябык, уртача буйлы, карасу тәнле , янып торган кара күзле кызның әби- бабалары бөтен Көньяк буйлап сузылып гарәпләр кабиләсенә барып тоташа. Ул- зирәк һәм язмыш тарафыннан куылган Исраил халкының газиз баласы иде.

Язмыш иреге белән ул Сәмәркандта эшләде һәм яшәде. Көнен – төнен эшкә чумганга бердәнбер улын әнисе карап үстерә иде. Илләр , шәһәрләр буйлап берөзлексез гастрольләрдә йөрү кемгә генә охшар икән? Аның ире түгел, якын дуслары да юк. Чөнки бу анардан аерым вакыт таләп итә иде. Әнисенә ул:

-Мин үзем өчен, үземне яратып, беркемгә дә корбан булмыйча яшәргә телим,- дип кабатларга ярата. Ә улына исә әкерен тавыш белән икәүдән – икәү генә калып:

-Син минем тормышымда иң мөһим ир- ат. Син миңа бар кешедән, бар нәрсәдән артык. Сиңа тиңнәр юк. Мин нәрсә эшләсәм дә сине яратып, синең өчен эшлим. Һәм сиңа булган ана мәхәббәте миңа көч бирә. Минем тормышым синең кулыңда. Белеп тор: кайда гына булсам да, җаным гел синең яныңда. Шуны онытма, улым...

Ул аны кочаклады, битләреннән үпте. Йөрәгенең тибешен тойды. Бу көчле ана мәхәббәте һәм бәхете иде.

Чыннан да ана мәхәббәтен берни белән дә тиңләп булмыйдыр. Бу иң изге, иң рәхәт, иң татлы хис. Балаңны кочкандагы рәхәтлекне берни белән дә чагыштырып булмый. Бөтен барлыгың, кайгыларың онытыла. Сәмави рәхәтлек кенә кала.

Хавасны кечкенә чагында Хана дип атыйлар иде. Әтисе үз итеп яратып кыскартып шулай атады. Әтисе аяк киеме цехы башлыгы иде. Күбесенчә әтисе эшеннән моңсу кайта. Шул чакларда ул кызына биергә куша. Ә кызы аңа әле испан, әле аккошлар биюе бии. Бәхетле кыз сөенеп, елмаеп оча- оча бии. Куллары белән җилпенә, очы китәргә торган кошны хәтерләтә. Ә әтисе көмеш савытын әйләндереп куеп бармаклары белән көйгә китереп думбырада каккандай кагып утыра.

Кичен балалары йоклап беткәч кенә ул аның әнисенә көндез нәрсәләр булганын, нидәне борчылганын сөйли.

-Безне кечкенәдән үк өйрәтеп үстерделәр. К(У)еше хайваннар һәм үсемлекләр дөньясыннан аермалы буларак акыл бирелгән. Юк, бу дөрес түгел. Үсемлек һәм хайваннар дөньясы да бездән акыл(д)сызрак түгел .Һәм беркемнән, бернәрсә дә таләп итмиләр. Ә кешегә гел җитми. Аңа әле бу җирдә яшәү генә җитми, бу җирнең аның кул астында булуын да тели.

-Ләкин бит бу җирдә тәртипне кеше үзе урнаштырган.

-(Ләкин) Шуның кадәр үк булырга тиеш түгелдер бит инде ул. Ирекле ачык дөньяда кешенең үсеше тизрәк бара.

Хана үзенең татлы йокысында олылар дөньясының барлыгын да белмичә үзен күбәләккә тиңләп бакчадагы гөлләр арасында очып йөргән итеп хис итә. Һәм гомер буе шулай яшисе килә аның. Бернәрсә дә белмичә, бары тик очып.

Менә инде хәзер дә бию дөньясында яшәгән Хавасның биюләре белән җирдән, кешеләр арасындагы аңлашылмаучанлыклардан күкләргә очып китәсе килә.

Ташкент бию мәктәбендә укыганда аңа дус кызлары яратып Хавас дигән исем бирделәр. Ул каршы килмәде. Үзенә дә ошады . Мәктәптә дә, биюдә дә ул эш сөючәнлеге белән аерылып торды.

Иреннән аерылгач та ул үзенең янына беркемне дә китермәде. Аның йөрәгенә юлны күп кенә бай, акыллы , зирәк ирләр эзләп карадылар. Ләкин аның йөрәгенә юлны беркем дә таба алмады. Үзенең эчке дөньясында гына яшәде ул. Тышкы дөньядан аермалы буларак ул анда гына тынычлык тапты. Ә иң зур дөньясы – сәхнә, улы һәм әнисе иде аның . Хисле тәне җаны белән биегендә тәңгәл килә иде. Биегәндә ул кешеләрне күрми дә аларның барлыгын тоя һәм шәүләләрен шәйли иде. Алардан килгән тавыш , аларның сулышлары, шатлыклары, кайгылары , күз яшьләре сизелеп тора иде аңа.

Аңа якынрак булыр өчен Таир театрга төрле эшләр башкаручы булып урнашты. Төрле йомышлар үтәде. Алтын куллы иде егет. Театрга кирәкле кеше булып чыкты.

Ә тагын да авыррак мәсьәлә - Хавасны үзенә карату иде. Башкалардан аерылып тормаган Таирга бу авыр иде. Әле тагын аны бер сорау борчыды: кирәкме мин аңа? Утлы күзләре үз эшләрен эшләделәр. Аны бик тиз саттылар. Күз нурлары белән яндырып тиз арада юкка чыккан егеткә игътибар итә башлады Хавас. Юкка чыккач та егет янәдән ничек аның янында булуы турында тәүлекләр буена планнар кора башлый иде. Планы килеп чыккач та аны куркытмас, яки биздермәс өчен тизрәк китеп барырга тырыша иде.

Кызлар, хатын- кызлар! Кем генә соң аларның табигый бүләгеннән кача ала. Хаваска яңалык тапшырдылар: сине өзелеп сөюче , син дип янып көюче бар , диделәр. Ул моны тыныч кабул итте. Миңа нәрсәгә яшь егет, диде. Аның тынычлыгын бозарга теләүчегә хәтта ачуы да килде. Аның үзенә сүз кушарга теләүчеләргә аерым бер җирәнгеч караш ташлап тиз арада яныннан китәргә мәҗбүр итә торган гадәте бар иде. Ләкин һәрвакытта да килеп чыга торган бу ысулы барып чыкмады. Таирның күзләренә карагач та ул аерым бер салкынлык катыш ут күрде. Ул үзенең ягымлы карашын керфекләре белән яшереп дәшми - тынмый на үтеп китте.

Таир хисле , кешедәге хисләрне дә тоючан иде. Менә хәзер дә аның үтеп китүеннән тәвәккәллек чалымнарын аңлап алды. Һәм бу күзгә күренмәс хисләр аңа да күчтеләр. Акылы да, барлыгы да аңа “Бар, нәрсә көтәсең?”- диделәр.

Таир үзенә- үзе ачулы иде. Ул үзен аның каршында мескен итеп тойды. Хавасның дус кызларының хәйләкәр елмаюлары аны чыгырыннан чыгардылар. Хавасны күрми торса, үзен читлектәге кечкенә бер кошка тиңләде. Сагыш һәм ялгызлыгы аны ашадылар. Аны күргәндә ул аның күз нурлары белән пеште. Хавас аның өчен буй җитмәслек хыял иде. Вакыт үтә торды. Ул үз эченә бикләнгәннән - бикләнә барды. Тора – бара кипкән яшүсмергә әйләнде. Күзләр, сөю күзләре аны саталар иде. Алар тавышсыз гына ут булып яналар. Карашлары яшен ташыдай атыла. Тәне тулып киткәндәй тоела, өскәрәк тартылып күкләргә сузылгандай була. Салкын акылы, тыныч җаны егетне якын китермәсә дә, алар арасында хисләр ялкынын йөгәрли торган көрәш бара. Бер - берсе белән хәтта исәнләшмичә дә ара саклыйлар иде алар. Йөрәк уты, сөю уты теләсә нинди киртәләрне дә вата, чөнки сөю кәсәләре чын сөю уты белән мөлдерәмә тула.

Бу тамашаны читтән күзәтеп йөрүчеләр сөю һәм акыл арасында барган ике йөрәк көрәшенең уңай тәмамлануын, ике йөрәкнең бергә кушылу тамашасын көтәләр иде. Хавасның танышлары:

• 
  Йә инде, кызган яшь егетне. Алайса без аны үзебезнеке итәрбез, - диеп көләләр иде.
  
• 
  Хавас коры гына:
  
• 
  Мин инде бер сандугачтан кирәген алдым. Монысы сезгә булсын, - дия иде.
  

• 
  Ләкин бит бу сандугачка үз гөлчәчәге кирәк. Ул башкаларны тоймый.
  

• 
  Шайтан алгыры, ирләр. Сезнең белән дә начар. Сездән башка тагын да начаррак.
  

Ничектер берсендә концерттан соң артистлар Заравшан елгасы буендагы “Туран принц» ресторанында зур банкет оештырдылар. Тирә- якта хуш исле гәлчәчәкләр үсеп утыралар. Фонтаннардан чәчрәгән вак тамчылар да бу чәчкләрнең хуш исләрен баса алмыйлар.

Кичә уңышлы оештырылды. Ашарга – эчәргә мулдан. Монда тик опера артистлары гына. Алар яңа куелган операны “юалар”. “Илаһи Зәкәрия” дигән куелышны тамашачылар алкышлар белән каршыладылар.

Бераз гына күңеллеләнгән Хавас як- ягына каранды. Аны әле һаман да кемдер күзли сыман иде. Ут яктысында гөлчәчәкләрдә җемелдәгән нурлардан башка берни дә күрмәде ул. Гөлчәчәкнең таҗлары аңа елмаялар сыман иде. Улаклар буйлап Заравшан елгасының саф суы ага иде.

Бу гүзәл кичтә ул ялгыз. Аның ялгызлыгыннан чәчәкләр дә көләләр сыман иде.

Кайткач та ул йокларга ятты. Икенче көнне ял иде. Ул шуңа да тормады, йокы(ф)сы туйганчы йоклады. Ваннадан чыгып йокларга яткан булса да йоклый алмагач янәдән шунда кереп ятты.

-Ни өчен соң әле мин ялгыз?- дип сорау бирде ул үзенә үзе. Ходай Тәгалә бар нәрсәне җепле итеп яраткан. Тән һәм җанны хис һәм мәгънә белән тутырырга кушкан. Парлы яшәгез, дигән. Ә мин нәрсә?Мин – Хатын- кыз, ана, Ходай яратылмышы!Мин тормыш кәсәсен бөтенләе белән тамчысын да калдырмыйча эчеп бетерергә тиеш. Алай түгел икән, яшәүнең мәгънәсе дә юк. Ә нишләп соң әле хатын- кыз пәйгамбәрләр юк. Югыйсә, барлык пәйгамбәрләр дә хатын- кыздан туганнар.

Үз уйларыннан үзенә кызык булып ул көлеп җибәрде.“Кайдан килеп чыкты соң әле бу бәндә?”дип уйлап куйды ул Таир турында. Кемдер аны Туран тигезлегеннән килгән икән диде. Нинди яшь ул! Ә чыннан да ул минем хисләремә, холкыма туры киләме соң?Нишләп була ? Корбаны үзе кулына килә. Хавас тешләрен шыгырдатып:Ашыйм! Кызык өчен. Тормышымда тагын бер бию артсын әле. Тик ул аны газапка гына салмасын.

Нечкә иреннәре тагын да нечкәргәндәй булды. Аннан энҗедәй ак тешләр шатлыктан, ниндидер билгесезлектән балкыйлар иде. – Яшен яшьрәк инде, тик хатын- кызның яшенә карап кына берни дә әйтеп булмый. Әгәр дә әле артистлар да булсалар. Ән(ш)ә бит япь - яшь артистлар да җитәрлек. Ә аңа менә ул кирәк. Үзе сайлады.

Шушы уйларына чорналып ул иртән эшкә килде. Репетициягә иртәрәк иде әле. Ул инде театрда иде һәм Хавасны көткән кебек тоелды. Якынрак килгән саен йөрәге ярсып типте, ниндидер курку хисе биләп алды(п). Таир аны күрмәгәнгә салышып, башын бер якка иеп, йөгерек караш белән нәрсәдер күзәтә, шул арада Хаваска да карап ала иде. Хавас нәрсәдән сүз башларга икән дип уйлап куйды. Һәм исәнләшергә булды. Таир да аңа тыныч кына җавап бирде.

Берничә көннән соң концерттан соң чиста, пөхтә , матур киенгән Таир елмаюлы күзләре белән төз генә сәхнәгә менеп аңа ак гөлчәчәкләр бүләк итте(.):

-Сезгә тиңнәр юк,- диде ул аларны биргәндә һәм тиз генә төшеп китте.

Хавасны бу дулкынландырды. Ак гөлчәчәк- саф дуслык нишаны. Шушы көннән башлап ул аңа ак яисә кызыл гөлчәчәкләр бирә торган булды.

Сәхнә йолдызы ул! Ул бу җирнең гади бер яшәүчесе. Нәрсә әйтә ала соң ул аңа. Аның кебекләр бик күп бит. Байлыкка кызыктырып булмый аны. Бәһасез ул. Акылын әйтеп булмый. Ул үзен тирән акыллыга санамый да. Мәктәптә укыганда математика укытучысы аңа: “Син акыллы, ләкин миеңне бераз эшкә җигәсең генә килми” дигән иде. Тормышта аңа әйләнә- тирә дөньяда күзгә ялтырап күренгән барлыгы белән күңелне тутыручы гади нәрсәләр. Үскәч тә аңа математика бик кирәкмәде. Төзүчелек эшендә материалны һәм өй салу өчен материалларны санарга алган белеме җитәрлек. Ләкин янәдән кулга мәктәп математикасы һәм геометрияне алмыйча булмады. Тимер белән эш итә башлагач та тагын физика кирәк булып чыкты. Кешегә күрсәтмичә, аңгырага санамасыннар дип формулаларны кабатлый - кабатлый укыды ул.

Мәхәббәттә ул куркак иде. Кызларның карашларыннан да курка . Сыйныфташ кызлар(р)ының күзләренә дә карарга курка. Әнисе аңа :

-Улым, мондый булсаң, сине теләсә кайсы кыз үзенә өйләндерәчәк.

Менә шуңа ышанып үсте дә инде ул. Ул үзенең оялчанлыгы алдында көчсез иде. Башка кызлар каршында үзенең көчсезлеген күрсәтмәскә тырышты. Ниндидер могҗиза көткән бу егет чыннан да могҗизаның үзенә тап булды. Ул чын - чынлап йолдызга - биюче кызга гашыйк булды. Аңа мәхәббәт егерме ике яшенә театрның нәкъ үзендә килде. Биюче кыздан сөюенә җавап булырмы, юкмы, билгесез. Кирәк тә түгел бу турыда үзенең әкияти хыялларында уйланырга, хыялы белән бәхет күкләрендә күбәләк булып очарга гына булышсын. Могҗиза бар, ул килде. Биюче кыз сиңа үзенең якты елмаюын бүләк итә. Хәйләкәр карашы, шома елмаюы аңа тиздән буласы очрашуга өмет уята. Көтә һәм көтәчәк ул якты кояшының нурлары сөю юлына чакыруын. Ул аңа якынаюга төрле юллар эзләгәндә Хавас башка уйлар белән яна иде. Хәнифләрдән калган сүзләр исенә төште аның :

-Әгәр гомер юлыңда тормыш уты очраса, аны читләп үтмә, аны язмыш үзе җибәргән.

Кешеләр арасында ошау бәйләнеше бар. Менә шушы ошау ике йөрәкне берләштерә. Чын хис дулкыннары аша бәйләнешкә керәләр алар.

Хавас бер көнне Таир яныннан узып киткән булып кына, фатирындагы бикне алыштыра алмассыңмы икән диеп сорады. Көтмәгән бу чакырудан ул югалып калды. Йөзенә кан йөгерде. Тизрәк җавап бирергә булды. Барачагын баш селкүе белән аңлатты. Инде яшьлегеннән аерылып баручы, көчле холыклы Хана аның югалып калуын күреп тантана итте. Матур хәйләкәр нурланып торган йөзе, кечкенә кара күзләре, керфекләр арасында тирән чаткылар белән аны хатын – кыз гүзәллегенең чын алиһәсе итәләр иде. Ул әле һаман шаккаткан хәлдә басып тора. Ә сәхнә патшабикәсе җиңел, сыгылмалы гәүдәсе белән аккоштай узып та китте. Моны күргән булсалар һәммә кеше Таирга сокланган булыр иде. Беркемнең дә буе җитмәслек күпләрнең якты хыялы булган горур хатын- кыз Таирга килеп ярдәм сорасын әле. Ә күпне күргән ирләр аңлар иделәр моның нәрсә икәнен. Җанвар корбаны артыннан килгән диеп уйларлар иде алар мөгаен. Ашап туйгач та ташлап калдырасын беләләр иде алар. Ә Таирга нәрсә торсын бу. Көлүләр, егылулар, намус аңа бернигә дә тормыйлар. Сөю хакына, ул бер генә мизгеллек ләззәт биргән өчен ул үзен язмыш корбаны ясарга да риза. Шуның өчен туган ул. Туран ир- аты булып туган.

Икенче көнне төштән соң ул инде аның янында иде. Ак күлмәген кара чалбар белән туры китереп, аягына бәйләнгән тире туфлилар киеп бер кулына купшы кызыл гөлчәчәкләр, икенчесенә шоколад конфетлар тартмасы белән тотып килеп керде ул аның янына. Биленә аскан эш кораллары салынган букчасы да үзе белән иде.

Йөзе ялкынланып яна. Ябык төз гәүдәсе артистларныкыннан кәм түгел. Бернинди хушбуйсыз яшьләрдән генә килә торган хуш ис килеп тора. Хушбуйлар сибенергә яратмый да ул. Әбисенең сүзләре исендә “ ир- ат маймылдан аз гына матур булырга һәм ир- ат исе аңкытып торырга тиеш”- дия иде бит. Көлеп әйтә иде инде әбисе, әлбәттә. Ләкин менә сүзләре исендә калган шул.

Ике бүлмәле фатирда вакытлыча яши иде ул. Улы белән. Ләкин улы үзе янында түгел, күбесенчә шәһәрнең икенче башында әбисе янына яши, чөнки Хавас өйдә сирәк кунак. Ә малайга күңелсез. Ә әбисе исә гел аның янында.

Килеп җиткәч тә Таир бераз ишек төбендә тын да алмыйча басып торды һәм аннан соң башта кыңгырауга таба сузылган кулын тиз хәрәкәт белән тартып алып ишекне шакыды. Шул мизгелдә ишек ачылып та китте. Әйтерсең фәрештәкәй аны көтеп ишек төбендә үк басып торган. Аның таралып торган кыска чәчләре гаврош стилендә җыелган, өстендә зәңгәр халат, аякларында йомшак башмаклар. Ул кулында алып килгән бүләкләрен кыяр – кыймас кына аңа сузды. Рәхмәтен ишетелер – ишетемәс кенә әйткән Хавас аны кулы белән ишарәләп түргә үтәргә чакырды. Үзе аш бүлмәсенә кереп китте. Таир ник килгәнен исенә төшереп тышкы ишекнең биген әкерен генә, вакытны сузып кына алыштырды.

Ә хуҗабикә бик теләп өстәл әзерләде. Бу вакытта Таир да эшен тәмамлады. Бүлмәгә әзерләнгән ризыклардан хуш ис таралды. Алар кара- каршы утырып ашадылар - эчтеләр. Аш арасында кискен күз карашы белән Таирны тикшерде Хавас. Янәсе, кем , нинди син, яшь бөркет?

Бераз утырып ашап эчкәч, ике арадагы бушлык таралгач, бераз батыраеп якынаеп киттеләр алар. Җайлы гына биген алыштырганга сөенепме, әллә инде моның Таирны китерү өчен бер сәбәп кенә булуына хозурланыпмы, Хавас сөенеп утыра иде. Һәм ул аңа:

-Яһүди хатын – кыз белән бәйләнүдән курыкмыйсыңмы? Коръәндә бит бу тоелган,- дигән сорау бирде.

Таир аны төрттереп әйтүен, очлы карашыннан качып котыла алмаганлыгын аңлады. Аска карап кына елмаеп:

-Мин йөрәгем кушканча яшим,- диде.

Бу ир - атларча җавап Хаваска , әлбәттә, ошады. Табигате белән кискен , яндыргыч шәхес иде ул. Кырыс тоелырга теләсә дә, Таир аның эчке дөньясын күрде. Иң беренче булып шул эчке дөньясына гашыйк булган булса, икенчедән тылсымлы биюләренә, сихри матурлыгына гашыйк булды ул. Нәрсәдер бәйли иде аларны. Ниндидер җепләр. Ялгызлыкта да горур булып кала алган, төрле хәлләрдән дә җайлы чыгар юлларны таба алган , нәселенә, милләтенә, мәдәниятенә тугры кала алган бу хатын- кыз чын- чынлап мактауга лаек иде.

Ә Хавас бу вакытта үз уйлары эчендә утыра иде. Нәрсә артыгырак соң аңарда, бу егеткә кызгану хисеме әллә хатын- кызның икенче җенескә тартылу көчеме? Ә Таирда нәрсә күбрәк? Хисләр утымы, әллә хыялый күзаллаулармы? Ул бит аның улыннан бераз гына өлкән. Әнә аңа охшаган да бугай әле. Бераз дулкынланганда борын яфраклары киерелә. Ул аның дулкынлануын күрә, бу исә аны тагын да кызыксындыра төшә. Аның төлкегә әйләнеп аны куян итеп күршәсе килә. Хәнифиләрдән килгән хәл: төркиләр һәм гарәпләр үзләреннән олырак хатын – кызларны сайларга тырышканнар. Димәк Хавас та шулардан искәрмә түгел.

Юк- барны сөйләшеп утыра торгач. Вакыт үткәне сизелмәде дә . Алар бу вакыт эчендә бер- берсенә якынайдылар. Шул вакыт Хавас кунак бүлмәсендә торган пианино янына килде. Йөзе бераз җитдиләнде. Таирны бу билгесезлек куркуга салды.

Пианиноны әкерен генә ачып өстеннән иркәләгәндәй сыпырды да озын сыгылмалы бармаклары белән тияр- тимәс хәрәкәтләрдә башта әкерен, тора – бара көчлерәк тавыш белән җырлый башлады.
-Кояш җиле канатында килдең ялгыз тормышыма,

Тылсым сере булып килдең, ал мине дә юлларыңа.

Җылы кояш җиле дәшә алга зәңгәр офыкларга, ,

Тере ялкыннар өстәдең сүнеп барган учакларга.

Диңгез дулкыннары булып килеп бәрелдем ярларга,

Кайсы якка барсам да яр, чыгып китә алмаем ла...

Илаһи нурлы төшемдә әверелеп хыялларга

Күк йөзендәге болыттай очтым синең тарафларга.

Синең барлыгыңны белгәч бу дөньяга кабат тудым.

-Нишләргә миңа?

-Мин синнән олырак...

-Нишләргә тиеш мин. Өйрәт мине, нишли алам мин? Ярату һәм яраттыру өчен нишләргә миңа? – диеп аның каршысына тезләнде. Хавас аны тезләреннән күтәреп, ягымлы, назлы тавыш белән иреннәре белән аның күзләренә кагылды. Аларның гәүдәнең кечкенә, ләкин иң кирәкле өлешләре булган йөрәкләре яктылык нурларында авырлыкларын, бөтенләй дә барлыкларын югалтып бер сулышта көтелгән сөю үременә бәйләнеп, сөю диңгезе ярларына бәргәләнделәр.

Сөюнең чын торышын кем аңлата алыр икән? Төшме бу, өнме? Акылның өлгерешеме, акылсызлык очышымы? Кешелек таңында Җирдәге барлыкка килү сөюнең биек ноктасында үлемсезлек чыганагына әйләнә.

Кем син, Кеше туган! Исмәгыйл улымы син? Исхак кызымы? Син - Бөек Акыл яратылышы. Кемгә генә , ничек кенә табынсаң да, син бер үк Ходайның яратып, яратылу өчен иңдергән баласы. Җир йөзе яктылык, сөю белән яратылган. Шушы тавыш белән бар кешелеккә кычкырасы килә.

Шуларны уйлап таң белән Таир эшенә (т)юл тотты. Җәяү йөрергә ярата ул. Җәяү йөргәндә акыл сафлана. Үзеңне бу зур дөньяның бер өлешенә саныйсың. Яктылык белән чагыштырганда кеше нинди кечкенә һәм көчсез. Ә нинди күп нәрсә кирәк кешегә.

Ник ямансулыйсың, йөрәгем?

Оялмыйсың яшьләр тамудан?

Тормыш шундый – ул төш һәм ялган,

Күк җисемнәреннән ал илһам.
Кеше каршысында елама,

Алардан син берни сорама,

Бала елмаюга горурлан,

Җил тавышы белән хозурлан,

Аның белән оч хыялыңа ,

Һични комачау итмәс сиңа.

Таирга Татар иленең ап- ак карлары, елга, тугайлары, болын- күлләре , анда калган әнисе белән сеңелесе керә төшенә. Аларның һәммәсе бер тавыштан аны туган иленә дәшәләр. Монда бер нәрсә бәйләсә , күзгә күренмәс туган як җепләре аны әкеренләп үзенә тарта.

Ярты елдан соң Хавас Таирны үзенең якыннары белән таныштырырга булды. Ап - ак чәчле әнисе София һәи улы Давид белән. Аларны үзенең ишеге төбендә ак чәчле акыллы кара күзле гади киемнән сөйкемле әби каршылады. Дөньяның барлык аналары кебек аннан яхшылык һәм тынычлык бөркелде. Аның артында үз яшенә караганда күпкә озын күренгән сыгылмалы нәфис, әнисенекедәй озын керфекләре арасына яшерелгән күңелле нур сибәр елмаюлы ялкынлы карашлы яшүсмер басып тора иде.

Хавас аларның икесен дә кочты, үпте, аннан соң аларны Таир белән таныштырды. Ул аны эшендәге иптәше диде. Ә үзе алар күрмәгәндә генә нык җылы бармаклары белән аның кулын кысты. Гүя, син аңла мине , диде. Өчәү өстәл артына кереп утырдылар алар. Давид олыларга кушылмады. Аларда бу гадәт юк иде.

Бераз ашап- эчеп алгач алар бер- берсе белән аралашырга керештеләр. Элек дусларын бер дә алып килмәгән Хаваска әнисе сынап карады.

Тормыш тәҗибәсеннән чыгып әнисе җанлы әңгәмәне үзе алып барды. Яшьләргә күңелселәнергә ирек бирмәде. Таир йөгерек караш белән генә өйне күздән кичерде.

Иң кызыксындырганы шул булып чыкты: киштәдә өч дин китабы рәттән торалар иде. Болар: Түәрат, Коръән һәм Инҗил. Болар янәшәсендә Һиндстан Махатмасы һәм ниндидер бер авторның Фэн- Шуй турындагы китабы иде. Бик кызыксынып китапларны күзәтеп утырган Таирны Хавас тиз аңлады. Ул сөйкемле елмаеп әнисенә дәште:

-Әни, Таир бик кызыксынучан. Аны синең китапларың кызыксындырды бугай. Ул кунак икән инде, кем белән аралашканын белергә тиеш. Әнисе кысык күзләре белән елмаеп Таирга карады. Аның шулкадәр кызыксынып каравына оялып китте. Карашын аска төшерде.

Әнисе кыскача гына үзенең тарихын сөйләде. Ул бай ата- аналар баласы булган. Ләкин байлыкка һәркем көнләшә. Шулай ук кайберәүләр бу байлыкка кызыгып , акыл белән берәүгә дә комачауламыйча яшәүләренә көнләшеп начарлык белән эш иткәннәр. Матур тормышларын җимергәннәр.

Ул вакытларда дөнья белән ирексезләү хакимлек иткән. Уйлап чыгарылган нәрсәләрдән күп кеше югары белем ала алмаган. Бу үз илләрендә яшәгән кече милләтләргә кагылган. Дөнья яхшы якка үзгәрә. Кешеләр Акыл һәм Яхшылыкның якты нурларына очалар. Бу турыда Тәүратта да язылган. Таир чынлыкта Мөселманнарның изге китабы белән таныш булып , бераз гына Инҗилне белсә дә, Тәүрат белән бөтенләй дә таныш түгел ул. Ишетеп белә : Ходай тарафыннан җиргә дүрт китап иңдерелгән: Тәүрат, Зәбур, Инҗил, Коръән. Зәбурны бөтенләй дә күргәне дә, ишеткәне дә юк. Менә беренче тапкыр Тәүратны күрде ул. Күргәч тә моның нәрсә икәнен белү теләге туды. Хавасның әнисенә шушы сорау белән мөрәҗәгать итте . Әнисе үзенең алдында җитди кеше утыруына төшенде. Акыл белән эш итүен аңлады.

-Без күпләгән гарәп кабиләләре арасында яһүдиләр буларак халык булып саклаганбыз икән, димәк бу безнең Тәурат казанышы. Ул безне биш- җиде мең еллар буена зур бер гаиләгә берләштерде. Үзара гына түгел, башка кабиләләр белән дә тынычлык һәм ризалыкта яшәргә өйрәтте. Тәурат кешеләр турында болай дип аңлата: Кеше яхшы якка таба үзгәрә торган җан иясе. Ул инде әзер җан иясе түгел. Аңа үзен камилләштереп, үзен- үзе аңлауга ирешеп яшәү хас.

Хавас әнисен тыңлап торганнан соң елмаеп куйды. Тәуратта да Ч. Дарвин эволюциясенә хас нәрсәләр бар. Яшәү өчен көрәш, табигый сайлап алыш. Барлык җан ияләренә дә кагыла ул. Әнисе башын селкеде:

-Бөек Акыл бер генә. Һәм ул барысыннан да көчлерәк. Ул үзен һәм үз юлларын сайлап (сайлап) алудан азат. Таир , син бәлки уйлыйсыңдыр әле. Ни өчен яһүдиләр меңәрләгән еллар буена куылып яшәгәннәр диеп. Яһүдиләр үзләрең үк акылларының әсирләренә әйләнгәннәр. Бөтен укучылар да өйрәткәннәре өчен үзләренең укучыларына рәхмәтле булмаган кебек. Укучылар әле үзләрен кайчакта укытучылардан өстенгә саныйлар. Көнкүрешкә коллык салынган кешенең аңына.

Алар гомумкешелекнең дөньяны танып белү турындагы кануннары турында озак сөйләштеләр. Яшьләр Софиядә кунып калырга булдылар. Хавасның әнисе белән үзенең әнисе арасында күп кенә охшашлыклар тапты ул. Яһүдиләр белән татарларда да охшашлыклар күп.

Таир дәшми. Аларны зур Ватаннары бары тик авырлык килгәндә генә искә төшерә. Алар бу кешеләрне ризалыкларын алмыйча гына эретергә телиләр. Таирга шунысы ошады, алар ничек матур итеп сөйләшеп утырдылар. Аларда нинди җылы хисләр уянды. Яһүдиләрне Тәүратның илаһи тылсымлы көченә ышанып яши диләр түгелме? Алар барыс(м)ы да рухи сафлык һәм күңел киңлеге белән яшиләр түгелме? Яһүдиләр дә мөселманнар һәм католиклар кебек шул ук егерме бер пәйгамбәргә буйсынып яшиләр. Алар шуларны ук изгеләштерәләр. Кешеләргә булган аккүралмаучанлык тупас, надан кешеләр эше. Шушындый уйлар белән айсыз төндә үзенең йокы мәмләкәтенә очты Таир. Йокы бүлмәсенең тәзәзәләреннән җилләр тавышы ишетелде. Әйләнә - тирә дөньясы сулышы белән җаны җилләр җыры ишетелде.

Хавас Таирны туганыдай көнчелек хисләре белән ярата иде. Ул аны үзенә татлы хуш исле сәмавилек белән сеңдереп, җаны- тәне белән тоеп, ир - ат буларак хөрмәт итеп һәм зурлап кайнар сулышында эри иде. Ул аны ана мәхәббәте белән яратып сөю колы буларак кабул итә (иде). Анарда гүзәл Мата Хари рухы белән Собаньcкая рухы кушылан иде. Ул табышмак хатын- кыз буларак килешле тән төзелешле аксөякләргә хас булган үзен- үзе тотышы белән мәңге яшь Майя Плесидскаяга охшаш иде.

Туран ирләре хатын- кыз турында: “Хатын- кызның җиде йөзе. Һәм һәр йөзенең дә җаны бар”. Хавас турында бу сүзләрне һич шикләнүсез әйтеп булыр иде.

Хавас үзенең бар булмышы белән тиздән килеп җитәчәк аерылышу турында борчыла иде. Кеше тормышы белән үзеннән бөек көчләр идарә итә бит .

Чыннын да Хавасның китәр вакыты җитеп килә иде. Чит илләр министрлыгыннан аңа шул турыда хәбәр килеп иреште. Улы белән чикне чыгарга рөхсәт кәгазе килде. Моны алар утыз ел көттеләр. Көнчыгышка китү теләге аларны беркайчан да ташламады. Хавас моңа нишләргә дә белмәде. Елады ды көлде дә. Менә хәзер , якын йөрәк юлдашы тапкач кына китәргә туры килә түгелме соң аңа? Монда туды, монда үсте ул , шәхес буларак формалашты. Ләкин үзе теләгән үз урынын таба алмады. Сөенер өчен җирлек тә бар. Күп кенә дуслар тапты. Гашыйк булды.Якыннарын югалтты. Кайнап торган туган җирендә яшәде.

Кешеләр барысы да бертөсле туа. Ышаныч һәм өмет белән яшиләр. Байлык җыеп болай да тиз ага торган гомерләрен яндыралар. Авыру һәм үлемнән, кайгылардан котылу юлын эзлиләр.

Хавасның әнисе бу турыда кыска һәм аңлаешлы итеп сөйләргә ярата иде. “Матур һәм искиткеч кызыклы дөньяда кошлар тормышы белән яшәсәң иде. Кошлар үзләренең мөмкинлекләрен беләләр. Һәм акыл сулышы белән яшиләр. Кешенең бәхете дә бәхетсезлеге дә аның кеше булуында. ”

Икәү генә төн караңгылыгында бәхәсләшеп утырганда Таир сорап куйды:

-Соңгы гомереңне кайда яшәргә теләр идең?- диде.

Ул шунда бу сорауга инде күптәннән җавап әзерләп куйгандай:

-Гибралтар бугазы ярларында. Азия һәм Аурупаның Һинд һәм Атлантик океаннар кочаклашкан җирендә яшисем килә. Менә шушы җирдә гомерем чикләнеп шушы океаннарның җылы суларында күчәр идем икенче дөньяга.

-Ә син, минем батырым? Кайда булырга теләр идең?

-Ә мин гел синең белән булыр идем Син кайда, мин шунда.

-Ә чынлап?

-Мин сине бик яратам. Һәм синнән башка берни турында да уйлыйсым килми.

-Рәнҗетмә мине, ачыл, хәйләкәрем минем.

Елмаеп кына Таир:

-Тыңла инде, алайса. Минем Туран далаларында яшисем, ирекле җилләр тавышын, дала кошлары сайрауларын тыңлыйсым килә.

-Шул гынамы?

-Юк, тагын да зуррак хыялым бар әле минем. Кояш очкычы белән кояш көймәсе төзисем килә. Шул очкычта синең белән Җир шарының бөтен почмакларын кояш нурларына күмелеп әйләнер идем. Ә инде гомеребезнең соңында, чәчләребезгә чал кунганда, кояш көймәсенә утырып ике бөек океанның җылы диңгезләре буйлап җиләк – җимешләр белән туенып сөюдән исереп, син алиһәм белән йөзәр идек. Ул Хавасны кочаклады.

-Сөйгәнем, ә ничек атарсың үзеңнең көймәңне?

-Нур. Матур исем. Якты һәм җылы.

-Ә ни өчен синең мәңгелеккә суга китәсең килә?

-Без бу дөньяга су белән килдек, суга китсәк дөресрәк булыр иде.

-Ә ни өчен океан суларына?

-Ана карынындагы су эчендә яралганда безгә шул су да җитә иде, ләкин без үстек, буй җиттек, хәзер инде елга сулары да җитмәс төсле. Океан сулары кирәк. Шул бөек суда кояш нурларына коенып бакыйлыкка китсәк – дөнья серләрен ачарбыз кебек.

-Алай булгач мин синең белән.

Алар бер- берсенә елмаештылар. Алар бергә чакта сәгатьләрнең үткәнен дә сизмәделәр. Аларга бергә рәхәт һәм яхшы иде.

Төрле милләт арасында озак яшәгән Таир рухи яктан баеп, бу кешеләрнең мәдәниятләренә күнеккән һәм аларны белеп бетергән иде. Төрле мәдәният кешеләре бергә яшәп, бер- берсенә хөрмәт белән карасалар, алар рухи яктан бай һәм сафракка әйләнәләр.

Соңгы вакытта алар икесе аерылышу көннәренең килүен сизәләр иде. Алар бу турыда сөйләшмәскә тырыштылар, янәсе, аерылышу көнен ераккарак куалар иде. Алар икесе дә бер- берсенә кешелек бәхете бирә алмаячаклар иде. Якыннары каршындагы бурыч моңа комачаулый иде. Моңа җәмгыять әзер түгел. Диннәр төрлелеге икенче киртә иде. Коллык буйсынучанлыгы хисләре кемнәрне ташлаган, кемнәрне юк. Кеше үзенең горурлыгын чуалчыклар, нәфес һәм кырыслыкларда югалтты. Кешеләрдә изге җиребездә акыл, күңел киңлеге белән яшәү, коллык богауларыннан азат булып яшәргә нәрсә комачаулый кешегә? Җир дигән зур гаиләдә акыл белән яшәргә ни җитми кешегә? Шул уйлар белән мәгърифәтле кешеләр яши һәм аларның нәтиҗәләре дә күренеп тора. Ничектер ул аңа :

-Сезнең халыкка иң беренче чиратта балалар һәм хатын- кызлар. Сине кеше һәм ир- ат буларак бәхетле итә алам, ләкин әти кеше ясый алмыйм. Балаларсыз гаилә – ул гаилә түгел.

Патшабикә Хавас рояльдән күтәрелгәч тә сыгылмалы гәүдәсе белән очып китәргә җыенгандай ялкынлы карашыннан очкыннар чәчеп озын чәчләрен сибелдереп озын кара керфекләреннән моң чәчеп биергә тотынды. Ул бу вакытта очып китәргә җыенган аккошны хәтерләтә иде. Өстенә япкан мамыктай япмасы аны фәрештәгә охшата (иде). Биюдәге хәрәкәтләре төз һәм җиңел булып бераз гына тамчыларга охшаган иде. Шуңададырмы үзенең биюен ул “Сөю күз яшьләре ” дип атады.

Бу вакыйгадан соң аның исенә икенче бер вакыйга төште. Хавас аңа еланнар патшабикәсе кобра турында сөйләгән иде. Хатын – кызны шуларга тиңләде ул. Аны күрергә һәм сокланырга гына була. Аны күрмичә калырга ярамый. Ул үзен күрмәүчеләрне ысылдый да, чага да. Аның белән исәнләшергә һәм сакланырга кирәк. Ул үзен санга сукмаучыларны кичерә алмый. Әгәр инде ул сезгә гашыйк икән, сез сихри дөньяга эләгәсез. Бу дөньяда вакыт та юк. Мондагы вакыт төш һәм тормыш арасында үтә. Тормыш һәм мәңгелек татлы ләззәт дулкыннарында үтә.

Кеше сөю уты белән туа һәм сөю нурларында яши. Сөю юк икән, акыл да яктылыксыз юкка чыгачак. Аерылышу минутлары да җитте. Шуннан соң ул аны улы һәм әнисе белән самолётка ,ирекле дөньяга озатты.

Таир үзен бушлыкта туктап калгандай итеп тойды. Эшендәге берәүгә дә бернәрсә дә аңлатмыйча Татар иленең салкын буранлы кышына очты. Ләкин Хавас аны кайчан да булса чакырса, ул һичшиксез аңа киләчәк иде.

Иртәгә аерылышасы төндә Хавас җырлаган җыр аның күңеленнән озак китмәде.

Ай һәм йолдызлар балкышында

Йөрәкләр кушылган мизгелдә

Күкләр биеклегендә

Мин сине таптым.

Төнге тынлыкта кошлар сайравында

Сөю сулышында үскән гөлчәчәк

Төнге тынлыкта күкләр дәшүендә

Сөю нурында мин сине таптым.

Таир туган ягына үзгәреп әйләнеп кайтты. Апасы әнисе белән аны дулкынланып каршы алдылар. Ана белән бала мәхәббәтен бернәрсә белән дә аңлатып булмый. Аны берни дә алмаштыра алмый. Әнисенең моңсу күзләренә карап ул күптән булган вакыйганы исенә төшерде. Әтисе белән алар әбисенең каберенә барганнар иде. Әтисе шунда әбисенең каберенең баш очына утырып:

-Кадерле әнием! Синең алдыңда булган барлык гөнаһларым өчен гафу ит мине. Сине аңламаганым авырлыклар китергәнем өчен... Гафу ит мине.

Шул вакытта Таир уйлап куйган иде. Әтисе бит әнисен һәрвакыт яратты һәм сүзләрен дә тыңлады. Нинди гөнаһлары бар соң аның әнисе каршында?

Барысы да кара диләр,ә ул әйтә юк, ак ди.

Барысы да башсыз диләр, ә ул юк, акыллы ди.

Күралмый һичкемне диләр, ә ул дөрес түгел,ди,

Кара көчтә яши диләр, ә ул әйтә аклыкта

Кем турында кем сөйлиме? Бала турында ана...

Таир әнисенең ничек якын булуын менә хәзер генә аңлый башлады. Һәм аны башка озакка калдырмаска,ташлап китмәскә булды.

Кояшлы рухи яктан бай Сәмәркандтан кайткач та Таир тиз генә тынычлана алмады. Аерылышу аның холкын үзгәртте. Ул үз- үзенә бикләнде.

Тормышка аны бары тик балалар тавышы яки кошлар сайравы гына кире кайтара алды. Вакыт үз агымы белән ага торды. Сеңлесе кияүгә чыкты. Яучы карчык үз эшен яхшы башкарды. Чыннан да күп белгән, күпне күргән тәҗрибәле яучылар ярдәме белән туган гаилә озын гомерле һәм нык була. Хөрмәт, аңлашу, бәхет тә була бу гаиләдә.

Ә сөю, мәхәббәт? Кеше тормышында аларның урыннары кайда соң? Бу сорау белән Көнбатыш кызыксына. Кешелекнең таҗы булган мәхәббәтне Көнбатыш мәдәнияте тиз генә татып калырга ашыга. Үз- үзен, кешеләр арасындагы урынын югалтудан да курыкмый хәтта. Һәм күбесенчә әкияти хыяллар артыннан куган шушы бәндәләр югалып та калалар.

Ә менә Көнчыгыш галиме, фикерчесе Бируни, Ч.Дарвин кебек үк меңъеллыклар аша үзенең үсеш юлында туганнан үлгәненә кадәр меңләгән, миллионлаган еллар үтәргә тиешлеген азсызыклап калдырган. Кеше үзенең акыл көчен тоеп, камиллекнең үзенә тиңләп, Ходайдан яшәр өчен аз вакыт бирелүен тоеп, барысына да өлгереп, татып, яшәп калырга ашыга.

Көнчыгыш цивилизация үзенең тарихи мәдәнияте белән йокымсырагандай яши. Монда исә дин дә, климат та үзенең ролен уйный. Көньяк- Көнчыгыш, Һинд- Кытай,Япон иле өйрәтүләреннән дә тора бу. Көнчыгыш цивилизациясенең рухи дөньясы тумыштан ук кешегә рухи яктан көчле булуын өйрәтә. Аның тәне - вакытлыча кулланылу өчен савыт ролен генә үти. Кешене аңлар өчен аның иң беренче чиратта рухи дөньясын аңларга кирәк. Әгәр дә ике төрле ягы белән ике агым тормышыңа килеп керәләр икән - алар икесе бергә кушылып бер агымга әйләнәләр.

Таир йөгерек елмаю белән, ирен чите белән генә көлеп куйды. Аның шушы җирдә тууы, тамак туклыгы турында уйлавы , җанын - тәнен канәгатьләндерү өчен яшәве, тәртиплелеге, вөҗданы, үзе өчен генә түгел башкалар өчен дә җаваплылыгы - барысы да ифрат та кызыклы һәм серле иде. Тулысынча канәгатьләнүне кеше үзен бу зур җирнең бер кисәге итеп тоеп, язмышының башкалар язмышы белән кушылып күк яктырткычлары астындагы бер җепкә тезелгән булуын аңлагач кына ала.

Таир Насыйр белән Казанның зур яңа микрорайонында яшиләр. Алар икесе дә бер үк вакытта бер үк троллейбуста йөриләр . Казан- миллионлаган зур шәһәр. Үзе генә җирнең бер сулыш, бер тын белән яшәүче хисле урынын хәтерләтә . Монда бөтен кеше бер - берсен беләләр бугай. Аларның карашлары да, сулышлары да, хәрәкәтләре дә, бер - берләренә ышанычлары да бердәй кебек тоела. Ике дус җәяүләп урамда йөрергә, бахта ял итәргә, театрга йөрергә яраталар. Бигрәк тә Идел буе ошый аларга.
Казанда бар кешеләр дә бер- берсен таный сыман. Шулай да якыннан дуслашырга атлыгып тормыйлар. Бигрәк тә ир- атлар дуслашканчы бер - берсен озаклап күзәтәләр.

Ир - ат- табигать баласы, хатын - кыз исә үзе табигать . Шуңадырмы, кечкенә чакларында ук табигать малайларга кырыс. Алар ешрак авырыйлар, авыр үсәләр. Кайберләре нигә килгәннәрен дә аңламыйча китеп тә баралар. Кызларны табигать үзе саклый, ярдәм, көч бирә бугай. Шуңа да алар әйләнә тирәгә хис, ышаныч, мәхәббәт белән үсәләр.

Та(һ)ирга кайчакларда күңелсез булса , үзен көчсез итеп, бушлыкта калгандай сизсә, дусты галим астроном Стивен Хоукинг исенә төшә аның. Бу кеше инвалид коляскасына бөреккән, якты елмаюлы, акыллы фикерле көчле шәхес. Үзе шундый хәлдә булса да исән кешеләргә киңәш бирә, Сау- сәламәт, акыллы, җаны- тәне сау булуына сөенергә өнди.
Нәүрүз бәйрәмнәрендә хатын- кызларның зиннәтле, нәзберек тавышларыннан бөтен җир гөр килеп тора иде. Татар көйләре яңгырый. Таир белән Фатыйманың бергә тормыш коруларына инде җиденче ай. Алар Насыйр белән Гөлсинайның көтеп алган, яраткан кунаклары. Гөлсинай, үзен камап алган якыннары арасында тулган айдай балкый. Кулларында үзе узумнан ясаган шәраб. Әнә ул тост әйтә:

-Якыннарым минем, кадерлеләрем! Яшәсен Җир шул чуалчыкларындагы пәрәвез эчендә. Гел яктылык нурларына коенып яшик, минем алтыннырым! Тереклектә һәрбер кеше бер генә. Ул- могҗиза кебек. Кояш безне беркайчан да җилләре белән җиребездәен кумасын иде! Без бит- җир балалары. Аны өйрәнеп, иртәгесе көнгә ышанычта яшәвебез белән бәхетле дә без.

Ирләр һәм хатын- кызлар ниндидер бер канәгатьләнү хисе белән аны тыңлап тордылар һәм бер- берләренә йөзләре белән дә, күзләре белән дә елмаештылар.

Мондагы халык барчасы сәмави халәттә иделәр. Гөлсинай шул халык арасыннан Фатыйманы эләктерп китте дә аны барысыннан да арырак алып китеп колагына пышылдады:

-Дускынаем минем, белсәң иде син минем нинди әшәке икәнемне! Күралмас та идең хәтта!

-Ни сөйлисең син? Шәраб үзенекен итә бугай!

-Сер... Сер... Серем бар. Әгәр дә бүлешмәсәм, шартлаячакмын. Инде буылам бугай.

-Куркытма инде шуның кадәрле. Табышмак тудырма. Әйт инде тизрәк. Беләсем килә. Нинди сер ул?

-Дустым. Мин тумыштан ук җүләр бугай һәм кеше буларак оятсыз!

- Ни бул- ды?

-Шәраб эчкәч тә башыма әллә нинди уйлар килә. Бөтен ирләргә бер төсле карый башлыйм. Барысын да яратам, барысы да минеке сыман тоела.

Гөлсинай серен чишә алганына шатланып бар җирне яңгыратып көлде. Фатыйманың йөзе алсу төс белән кап(р)ланды. Моны күреп торган Гөлсинай да бераз үзен кулга алды. Эченнән генә:

-Юкка гына серемне сөйләдем. Барыбыр аңламасыңны белә идем (ия),- диде.

-Юкка а(д)лай дисең. Беләм бит мин сине. Үтәли күрәм. Күрмәсәм, дустың була да алмаган булыр идем әле. Без барыбыз да төрле төрлеләр. Кайберләребез хисләрен яшерә, йөгәнли беләләр .

-Юк, мин синең кебек үк акыллы түгел, шул. Бераз җиңелрәк фикер йөртәм.

-Оялма хисләреңнән. Син шундый булып яралаган инде. Яратып һәм яратмыйча яшәүнең аермасы бар , - диде.

-Сезнең әти һәм әниегез бер - берсе белән сөйләшәләрме соң алар? Миңа калса, бер- берсеннән качып йөриләр кебек.

-Аларның мөнәсәбәтләре яхшы. Бездә хисләрне кешегә күрсәтеш юк. Моның өчен күзләр бар. Иң мөһиме - гаиләдә барлыгың яки сүзләрең белән бер- береңне туйдырмау.

-Ә нәрсә соң сездә мөһим?

-Бу- хөрмәт, аңлашу, тәртип. Гөлсинай гаиләсендә дә менә шуларга таянырга диеп үзенең хәтеренә сеңдереп куйды. Насыйр менә шуңададырмы әле дә хатынының үзен яратамы, берәр нәрсә белән рәнҗетмәдеме икәнен аңлый алмады. Чөнки Гөлсинай алай ачылып китә торганнардан түгел иде. Хатыны һаман да аңа табышмак булып кала бирде.

Үзен ничек тотарга, нәрсә эшләргә, ничек ярарга белмәде Насыйр. Хатыны җаны һәм тәне белән аның янында булса да күңеле белән әллә кайларда иде сыман аңа. Аларның гаиләсендә кайчакларда ерак туганы актриса Тамара ханым була торган иде. Ул алтмышка якын тел белә. Тамара ханым әрмәннәрнең генә түгел тураннарның да горурлыгы булып тора . Кешеләрне яратуы белән бу олы йөрәкле ханым кешелектә беренче урында иде булса кирәк. Ул театрның илаһи алиһәсе иде. Кунакка килгәч тә Гөлсинайга ул мондый сүзләр әйтеп калдырды:

-Мәхәббәт - ул кояш нурлары белән баетылган сулар һава кебек.

Ләкин башка сулар һава да булырга тиеш.

Гөлсинай бу сүзләрнең мәгънәләрен аңлап бетермәде һәм кыенсынып кына кайтарып сорады:

-Ничек мнде?

-Мәхәббәт булмаган гаилә - ул яктылыксыз тормыш. Ләкин һәр кешенең үз- үзе булып калырга да вакыты булырга тиеш.

-Хәзер аңладым. Рәхмәт. Мин моны истә тотармын...

Гөлсинай да иренең йөзенә карап аны холкын билгеләүчегә әйләнде. Кәефе булмаганда юк- бар сораулар белән борчымаска тырыша. Ишек төбеннән елмаеп каршы алганда:

-Сез өйдә, кадерлем. Мин - тыныч!

Йөрәкнең ике яртысы бер - берләрен бушлыкта тулыландыра иделәр. Кайчакта Гөлсинайга үткән тормышы кызганыч булып тоела:

- Ярым бушлыкта , акылыбыз камилләшмәенчә гомер узып китә заяга,- дип әйтергә ярата ул. - Борынгы Эллада һәм Һинд фикерчеләренең хезмәтләрен укып үземне янәдән укучы кыз итеп тоям. Үземә яңадан- яңа дөнья ачам. Аның төсле буяуларында яңа тормышка чакыруны сизәм.

-Кадерлем. Килешәм синең белән һәм өстисем килә.

-Рәхим ит!

-Табигать һәм кеше әкренләп үсеш ягына барып үзеннән кирәкмәгән йөкне бушата. Акыллырак тормышка омтыла. Моңа исә каләм ияләренең өлешләре дә зур.

-Бераз арттырасыз, ирем. Без әле камиллектән бик ерак. Үзебезнең ашказаныбыз һәм ялкаулыгыбыз коллары без.

Таир белән Фатыйманың өйләнешеп яши башлауларына да ел узып бара. Өйләрендә пыяла үтә күренмәле шкаф тора. Аның эчендә Таир Һималай, Кавказ тауларыннан һәм төрле җирләрдән җыйган тылсымлы ташларны кадерләп саклый.

Алар мәңгелек һәм тынычлык нишанына әверелгәннәр. Бик ярата шул Таир ул ташларны җыярга һәм вакыт - вакыт аларны кулларына алырга. Кояш җилләре белән килгән ташлармы болар? Әллә алар яктылыкны үзләренә сеңдереп меңъеллыклар аша безгә нәрсәдер алып килгәннәрме? Ташлар... Кояш җилләре...