«Криптология» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені
Программалық қамтамасызды тестілеуі
жүктеу/скачать 2.09 Mb.
|
Программалық қамтамасызды тестілеуі. Қорғау өлшемдерін ұйымдастыруды жобалауды қауіпсіздендіруді қамтамасыз ету процесстерін тиімді басқарудың әдістері мен модельдері. Қорғау сенімділігіне баға беру принциптері. Қазіргі уақытта ең жақсы антивирустық программалар. Жүйені қайта қалпына келтіру үш түрі болады: жүйелік, қолданушылық, қоюшылдық. Жүйе автоматты түрде бақылау нүктесінің құрылатын қайта қалпына келтірудің белгілі уақыт интервалында қойылған тізбесі белгіленген. Бұдан басқа, Windows XP-ді қоюдың алдыңда жаңаруда форматтайды және де бірінші компьютерді қосқанның алдында жүйені операциялдың жаңарудан кейін жасалады. Жүйені қайта қалпына келтірудің алдында инсталляциялаудан және программаны жоюдан кейін автоматты түрде жүйені қайта қалпына келтіру нүктесі қойылады. Берілген белгіні өзгерту үшін керекті жүйені қайта құруын таңдап алып параметры батырмасын шерту керек. Параметры диск терезесі ашылады, жәрдем беретін ползунок арқылы керекті белгіні құруға болады (1ден 12% дейін ). Дисктің көлемін кішірейту кезінде кеңістік нүктесі қайта кішірейеді. Таңдап алынған дискідегі жүйенің қайта құру кезінде параметр терезесінде дискті өшіруге болады. Бұған тек қана Отключитьжалауын жүйелік қайта құру жүйесін дискіде орналасуын өшіру керек. Белгілі жүйелік дискіге өшіру үшін оны басқа локальдық дискілік компьютерлерде өшіру керек екенін құлақ асу керек. Параметр өзгерістер жүйені қайта құруын өзгертетін тек қана Применить немесе ОК нүктесін басқаннан кейін ғана іске асады. Отмена нүктесін пайдаланып, белгілі режімде өзгерістерді сақтаусыз шығып кету керек. Жүйенің қалпына келтіру терезесінде кіру үшін 7.1-суретте көрсетілген қосқышты алғашқы қайта қалпына келтіру жағдайына қойып Далее нүктесін басу керек. Қажет кезде қалыпқа келтірудің бақылау нүктелерін дербес құруға қолданушының мүмкіндігі бар. 7.1-суретте бейнеленген. Бұл суретте қосқышты қайта қалпына келтіру нүктесін қою қажет және Далее нүктесін басу керек осының нәтижесінде 7.5-суретте көрсетілген қалпына келтірудің бақылау нүктесін суреттеу үшін мәлімет терезесін қайта баспадан қысқаша ат беріп және құру нүктесін суреттеу жеткілікті. 
Ағымды уақытты автоматты түрде енгізу керкек. Осы жолдың толтырылуына қадағалау керек, себебі кейіннен өзгертуге мүмкіндік болмайды. Суреттеуден кейін құру нүктесін қайта қалпына келтіру батырмасын басу керек. Біраз уақыттан кейін терезеде хабарлама экранда жаңа бақылау нүктесін құру туралы белгіленген уақыт пен күні, және де бақылау нүктесі көрінеді. Жүйені қайта қалпына келтіру қатты дискіде белгілі орын алып отырады және мерзімді түрде жойылады. Әдетте қайта қалпына келтіру нүктесін тигізеді,көбірек қойылған үш айдың тұра кезеңде,егер қатты дискте максималды түрде орын босату, барлық нүктелерді қайта қалпына келтіруін қоспағанда жоюға болады. Дискіні тазалау Служебные-Очистка диска командалары арқылы жүзеге асырылады. Қорғау өлшемдерін ұйымдастыруды жобалауды қауіпсіздендіруді қамтамасыз ету процесстерін тиімді басқарудың әдістері мен модельдері. Кейде былай болады, жүйені қайта қалпына келтіру қалауынша нәтиже бермей және дұрыс бақылау нүктесін таңдамаса қайта қалпына келтіру жүйесі жұмысын істеуі нашарлап кетеді.Осы жағдайда қайта қалпына келтіруді қайтаруға болады. Қайтару терезесінде 7.1- суретте бейнеленген қосқышты қайтарып, Далее нүктесін басу керек. Терезеге мерзім уақыт информациясын қайта қалпына келтіріп, Далее нүктенін басып қайта қалпына келтіруге болады. Керекті уақытта компьютер автоматты түрде қайта жүктеледі. Ақпатратты қорғау жүйесіне кешенді баға беру. Программалық қамтамасызды тестілеуі. Қазіргі кезде компьтерлік вирустар туралы естімеген жеке қолданушыны кездестіруге болмайтын шығар. Бұндай зиянды бағдарламалар интернетте "ұсынылған" Ең келеңсіздігі, көптеген вирус таратушылар өз тәжірибелерінде ІТ - индустрияның жетістіктерін сәтті қолданады. Нәтижесінде қолданушының игілігіне қызмет жасайтын нәрсе, соңында оларға үлкен мәселеге айналу мүмкін. «Компьютерлік вирус» нені өзіне қосады. Бұған көптеген мамандардың ойлары әр түрлі тұжырымдарды ұсынады. Вирус -бұл компьтерге қолданушының назарынан тыс кіретін және бір бағытта белгілі әрекеттерін жасайтын, зиян келтіруші бағдарлама деп санаймыз. Көбінесе вирустар көбейе және өзін өзі тарата алады. Бірінші компьтерлік вирус өткен 100 жылдықтың 80 жылдарының басында жазылған. Бұл біреуге зиян келтіру үшін емес, қызығушылық үшін жасалған. Сол вирустың авторы, оның сауығы қандай салдарға әкелетінін білсе! Қазіргі кезде 150000-ға жуық вирустардың түрлері белгілі, және олардың саны күн сайын өсуде Вирустың пайда болу себебі қандай? Алдында айтылғандай «вирус жазылу» кезінде ол жай ғана тәжірибелер болған. Бірте-бірте вирус өндіре алатын қолданушылар өз білгендерін тәжірибеде қолдана бастады. Әзіл үшін немесе әзіл қалжың үшін зиянсыз, компьютерге және онда сақталған мәліметтерге зиян келтірмейтін вирустар қолданылған. Мысалға, жұмыс кезінде экранда Сыра ішкім келді! Деген жазу шыға келетін, және оны алуға келмейтін. Құпиясы жай болып шықты жайғана Сыра деген сөзді енгізу керек болатын. Соңында вирустарды нақты бағыттармен жасай бастады. Мысалы, қызметкер, амалсыз жұмыстан шығатын және өзін өкпелі етіп санайтын адам вирустың көмегімен өзінің бұрынғы жұмыс берушісінен немесе әріптесінен кек ала алатын Тестерді дайын программаларга инсталяциялау. Қорғау механизмдердің сенімділігіне баға беру. Қазіргі кезде вирустардың бір топтауы жоқ. Вирустардың түрлерін аса мінездік белгілерімен қарастырайық. Белгілі вирустарды келесі топтарға бөлуге болады:
Әр көрсетілген түрлерін толығырақ қарайық. Файлдық вирустардың таралу шыңы өткен 100 жылдықтың 80 -ші жылдарының аяғы- 90-шы жылдардың басына келеді.Бұндай вирустардың ерекшелігі, олар жұғылған программаны қосқан кезде тарайды. Вирустың коды бұл программаны орындайтын файлында немесе қандай да бір динамикалық кітапханада , бұл программа оны пайдаланатын жерде тығылады. Бірақ , файлдық вирустардың уақыты бітуін ескеру керек. Олардың ішіндегі сценарий болып жазылғандардан басқа, бұндай вирустар, тәртіп бойынша, Веб беттерінің құрамына кіреді, және сценарий тілін қолданып жазылған. Желілік вирустардың негізгі «тұратын» орыны, локальдық желі. Желілік вирус, бір компьютерге кіріп, өзі қалған компьютерлерге таратыла береді. Тиелмелі вирустардың ерекшелігі дискінің бөлігіне зақым келтіру болып табылады, бұндай вирус келесі түрде жұмыс істейді. Компьютерді қосқанда тиелмелі жұғылған бөліктен мәліметтер компьютердің ойына түседі. Қазіргі уақытта тиелмелі вирустардың негізгі таралатын орыны дискет болғандықтан, көп таралмаған. Көптеген мамандардың пікірінше макровирустардың болашағы зор. Макро вирустар макростарда немесе Visual Basic Application программалау тілінде жазылған программаларда және программа кодының мәтінінде кездеседі. Макростар Word және Excell қосымшаларында олардың мүмкіндігін кеңейту мақсатында қолданылады. Windоws-тың соңғы нұсқаларында макровирустардан қорғау дұрыс шешімін тапқанмен, әйтседе бұл жеткіліксіз болып отыр. Макровирустарды құрушылар өз шеберліктерін іске асыру үшін тырысып бағуда. Visual Basic Application программалау тілімен таныс қолданушы программа кодының құрамындағы зиян кодты өздігінен танып біле алады (әсіресе ол макросты өз бетімен құрған болса). Қазіргі уақытта трояндық жылқылар көп таралған. Оның ерекшелігі, олар компьютерге немесе оның ішінде сақталған ақпараттарға зақым келтірмейді. Мұндай программаның негізгі функционалдық міндеті - интернеттен берілген компьютерге еркін кіруге болатындығы. Сонымен қатар қолданушы жұғылған компьютермен бәрін жасай алады: мәліметті өшіре және жаза алады, программаны қосу және т.б. Мақсаттары әр түрлі болуы мүмкін: ақпараттарды конфиденциалды ұрлау, парольды бұзу және т.б. Осылайша, трояндық жылқылардың негізгі зұлымдығы, жұғылған компьютермен қолданушы оның компьютерімен бөтен адамдар қолданатынын білмеуі болып табылады. Трояндық жылқылардан тиімді қолдану үшін антивирустық бағдарламалар жеткіліксіз. Одан басқа бранмаузер қолдану керек. Мұндай программалар 4-ші бөлімде қарастырылған. Қорғау сенімділігіне баға беру принциптері. Қазіргі кезде интернетте көптеген әртүрлі вирустар бар, сондықтан қазіргі компьютерге антивирустық программа орнатылуы тиіс. Үлгі ретінде олардың ішіндегі танымалысы- Касперскийдің Антивирусы Personal программасының жұмысын қарастырайық. Қазіргі уақытта отандық компьютерлік нарықта көптеген антивирустық бағдарламалар ұсынылған. Олардың кейбіреуі тегін, кейбіреуі -ақылы. Қазіргі уақытта ең жақсы антивирустық программалар мыналар:
антивирустық программалар болып табылады. Олардың бәрі ақылы. Әр қайсысына толығырақ тоқталайық. Касперскийдің Антивирусы Personal Касперскийдің Антивирусы Personal программасы белгілі Касперскийдің зертханасында өңделеді және қолдау табады. Касперскийдің Антивирусы Personal белгілі антивирустық программалардың бірі болып табылады. Бұлда біз Касперскийдің Антивирусы Personal программасың жұмыс істеу тәртібін 5.0.390 (кітаптің соңғы жазылуы) нұсқасының мысалы ретінде қарастырамыз. Алдынғылардан қарағанда, қазір Касперскийдің Антивирусы Personal бір интерфйспен басқарылатын, бүтін программалық өнімді көрсетеді. Касперскийдің Антивирусы Personal программаның жұмыс терезесі үш беттен тұрады: Қорғау, Баптау, Қолдау. Әр бетпен жұмыс істеу тәртібін қарастырайық. Қорғау беті программаны қосқан кезде ашылады. Берілген беттің оң жақ бөлігінде компьютердің антивирустық қорғаудың ағымдық жағдайы туралы анықтамалық мәлімет келтірілген. Терезенің сол жақ бөлігінде сілтемелер орналасқан, олардың көмегімен сәйкес жұмыс режиміне көшуге болады. Осы ссылкаларды қарайық. Компьтерді, вирус жұғылған және басқада зиянды программаларды толық сканерлеуді бастау үшін, Менің Компьютерімді Тексеру ссылкасын басу керек. Экранда 7.6 суреттегі терезе пайда болады, онда сканерлеу процесін аңдуға болады(онда тексерілген және өшірілген, анықталған және емделінген және басқада вирустардың көлемі көрсетіледі). Сканерлеуді уақытша тоқтату үшін, берілген терезеде Пауза батырмасын басу керек. Стоп батырмасының көмегімен сканерлеуді уақытынан тез тоқтатуға болады. (бұл батырманы кез келген себептермен тоқтатуға болмайды).
7.6сурет Компьютерді толық сканерлеу Алынбалы дискілерді сканерлеу үшін, алынбалы дискілерді Тексеру сілтемесін қолдану керек. Керек жағдайда, компьтерде сақталған объектілерге таңдалған сканерлеу жасауға болады. Сай режимге өту үшін объектілерді Тексеру ссылкасы бар. Осы ссылканы басқаннан кейін, тексеру үшін экранда объектілерді Таңдау терезесі пайда болады. Берілген терезеде сай флажоктарды орнатумен тексерілетін объектілерді таңдайды, ол үшін Қосу батырмасы арналған. Берілген батырманы басқаннан кейін экранда терезе пайда болады, онда талап етілген объектінің жолын көрсетіп және Таңдау батырмасын басу керек. Осылай қосылған объектіні ақырында тізімнен өшіріп тастауға болады- ол үшін оған курсорды орнатып, Өшіру батырмасын басу керек. Тізімнен қолданушы қосқан объектілерді ғана өшіруге болатынын ескеру керек. Бұндай тізімнен ештеңкені өшіруге болмайды. Тексеру үшін объектілерді таңдап, сканерлеу процесін іске қосу үшін Тексеру батырмасын басу керек. Жаңартуларды Тиеу ссылкасы антивирустық базаларды жаңарту үшін арналған. Программаның мүмкіндіктерді антивирустық базалардың сәйкесінше орнатылған кесте бойынша автоматты түрде жаңаруына сақ болуын ескеру керек . Автоматты түрде жаңаруды баптау туралы «Қосымша баптау» бөлімінде айтылған. Жаңартуларды тиеу ссылкасының көмегімен кезектен тыс антивирустық базалардың жаңаруын іске қосуға болады. Жаңару амалын қолданушы береді. Карантин ссылкасының көмегімен күдікті объектілердің жұмыс режиміне көшуге болады, олар қолданушымен немесе Касперскийдің Антивирусы Personal программасымен тексеру процесінде орналастырылған.  Берілген терезеде карантин орналастырылған объектілердің тізімі бар. Әр тізімнің бағытына сәйкесінше бағаналарда объектінің атын, оның дәрежесін , карантин орнатылған күнін және объектіге толық атын көрсетеді. Карантинде жатқан объектілер, « блоктанған» секілді болады және сол үшін қауіпсіз болып қалады.
Объектіні карантинге қолмен қосу үшін, карантин терезесінде Қосу батырмасын басу керек, одан кейін пайда болған терезеде Windows-тың тәртібі бойынша талап етілген объектіге жолды көрсету керек. Объектіні қайта қалпына келтіру үшін оны тізімнен ерекшелеп, Қайта қалпына келтіру батырмасын басу керек. Жіберу батырмасы таңдалған объектіні Касперскидің зертханасына зерттеу үшін жіберуге арналған, ол үшін интернеттің қосылып тұруы қажет. Жіберер алдында күдікті объектіні ең соңғы антивирустық базаларды қолданумен тексеру қажет. Тексергеннен кейін объектінің мәртебесі өзгереді: мысалы, егер объект қолданушымен орналастырылған мәртебесіне ие болса, вирус жұғылғанын көрсетсе, тексерістен кейін бұл объект жұғылмаған деген мәртебені қабылдайды. Объектіні тізімнен өшіру үшін оған курсорды орнатып Өшіру батырмасын басу керек. Тексеру батырмасының көмегімен тізімнен таңдалған объектіні вирусқа жұққанын тексеруге болады. Барлығын тексеру батырмасы барлық объектілерді тексеруге арналған. Жұғылған немесе күдікті объектілерді өшірген кезде, Касперскийдің Антивирусы Personal программасы олардың резервтік көшірмесін жасайды. Соңында өшірілген объектілерді осы көшірмелерден қайта қалпына келтіруге болады. Бірақ, өшірілген объектілерді резервтік көшірмелерден ең керек жағдайда ғана қалпына келтіру керек, өйткені ол компьтерге жұғуға әкеліп соғады. Резервтік көшірмелер жұмыс режйміне ауысу үшін Резервтік қойма ссылкасы арналған. Осы ссылканы басқанда экранда резервтік қойма пайда болады, онда жасалынған резервтік көшірмелер тізімі бар. Объектіні қайта қалпына келтіру үшін бұрынғы орнында оны тізімнен ерекшелеп, Қайта қалпына келтіру батырмасын басу керек. Объектілерді өшіру үшін Өшіру батырмасы арналған. Отчеттар ссылкасының көмегімен отчеттар журналының жұмыс режиміне ауысуға болады. Бұл ссылканы басқаннан кейін терезе ашылады, онда отчеттар тізімі бар. Қалаған отчетты көру үшін оны тізімнен ерекшелеп, Толығырақ батырмасын басу керек. Dr. Web. Dr.Web бағдарламасы бірінші отандық антивирустық программалардың бірі және қазіргі уақытта ең белгілілер арасына қосылады. Dr. Web-ті инсталяциялау кезінде қолданушыға талап етілген орнату нұсқасы ұсынылады. Олар: типті, минимальды және таңдаулы. Типті нұсқасын таңдауға кепілдеме беріледі. Dr.Web программасы интерфейстің екі тілін қолдануды қарастырады: орыс және ағылшын. Талап етілген тілді бағдарламаны инсталяциялау кезінде таңдайды, бірақ арықарай керек жағдайда оны өзгертуге болады. Программаның құрамына бірнеше өзіндік модульдер кіреді, тәртіп бойынша, бір-біріне тәуелсіз жұмыс істейді. Модуль Dr.Web Windows үшін өзімен компьютерді немесе таңдалған объектіні вирустармен жұғылғанын сканерлеу құрал сайманы болып табылады. Программаны орнатқаннан кейін сіз сканерді тиісті бұйрықтың көмегімен Проводник терезесінде, контексттік менюде объект белгісімен шақыра аласыз. Бұл бұйрықты орындағаннан кейін таңдалған объект вирус барын тексереді. Сканерлеу параметірлері программаның баптауында (настройка) орнатылады. Жалпы жағдайда тексеруді қажет ететін объектілер көрсетіледі вирус табылған жағдайда жасалатын іс әрекеттің реті анықталады(вирусы бар объектіге қайта ат беру, оны жою, емдеу немесе көрсетілген бумаға орналастыру), сканерлеуде ерекшеленген компьтердің ресурстар саны орнатылады және т.б. Модуль Spider Mail почталық сканері почталық хабарламаларды вирусқа тексеруге арналған. Бұл мүмкіндікті арнайы параметрлер арқылы баптайды. Почталық сканер Spider Mail жоғары сенімділікпен ерекшеленетінін айта кеткен жөн. Программаның құрамына тағы да файлдық сканер Spider Guard кіреді.Бұл модуль дер кезінде (қосу, дискіге жазу кезінде) файлдарды вирустан тексеруге арналған. Көптеген мамандар осы функцияны программаның ең күшті орны деп есептейді. Norton Antivirus программасы - қазіргі кезде өте танымал антивирустық программа. Оның өңдеушісі бүкіл әлемге танымал фирма -Symantec болып табылады. Касперскийдің Антивирусы Personal және Dr. Web-пен салыстырғанда бұл антивирустың отандық қолданушылар үшін бір жеткіліксізі бар: Ол орыс тілін қолданбайды. Өңдеушілер үйге және офисқа қолдану үшін программаның әр түрлі конфигурациясын қарастырған. «Үйлік» версиясы орташа бағамен 50$ құрайды. Бұл антивирустың инсталяциясы қиын емес және ол бастапқы қолданушыға тиімді. Norton Antivirus -ының интерфейсі қолдануға жағымды әрі ыңғайлы. Көптеген қолданушылардың ойларынша жоғарыда айтылған Касперскийдің Антивирусы Personal және Dr. Web программаларының инетрфейсіне қарағанда оның инетерфейсі қазіргі заманға сай болып келеді. Егер компьютер интернеттке қосылған болса, онда антивирустың ескірген базасы автоматты түрде жаңарады. Бұл программада электрондық почтаны тексеретін өте қуатты функциясы бар. Бұл программа Outlook Express, Microsoft Outlook, The Bat! сияқты анағұрлым танымал почталық программалармен жұмыс істеуге тиімді. Norton Antivirus-ті қолдану вируспен зақымдалған электрондық хабарламаларды жіберуге және қабылдауға мүмкіндік бермейді. Программа терезесінің төменгі оң жақ бұрышында орналасқан Scan Now (қазір скаенерлеу) батырмасы компьтерді сканерлеу процесін қосуға арналған. Сканерлеу процесінде табылған вирустар және жұғылған файлдар арнайы папкаға салынады. Содан кейін қолданушы оларды қарап, алынған нәтижесіне байланысты, файлды өшіріп немесе бұрынғы орнына қоя алады. Басқа да антивирустық программалар.Stop! Антивирустық программасы ақылы.Программаның жетістігі мультитілді болуы. Яғни Stop! орыс, ағылшын, неміс, болгар, украин және эстон тілдерін ұстайды. Программаның стандарттық пакетінің құрамына бірнеше модульдер кіргізілген: Монитор, Жаңарту, Сканер және E-Mail Guardian. Сканер модулі компьютерді немесе таңдалған объектілерді вирусқа тексеру үшін сканерлеуге арналған. Сканерлеу процесін қосу үшін сканерлеу параметрлерін қарап шығу және редактірлеу қажет. Баптау режимінде (настройкада) тексеруге арналған объектілерді (файлдар, бумалар, архивтер) көрсетуге және вирус табылған жағдайда орындалатын іс әрекетті (лечить- емдеу, удалить-жою, т.б) анықтауға болады. Сканерлеудің кез келген сәтінде тексерілген объектілердің вируспен зақымдалғандарының саны туралы ақпараттың динамикалық өзгерісін көруге болады. Монитор модулінің көмегімен антивирустық программа компютердің жағдайын және ішіндегі мәліметтерді қадағалап отырады.Бірақ берілген режимді іске қосқан кезде компьютердің тез жұмыс істеуі төмендеп кетуін ескеру қажет. Қолданушылардың көбі вирустың негізгі бөлімін Stop! программасында электрондық почталық хабарлама арқылы алады. Ол үшін арнайы қабылданатын почталық хабарламамаларды тексеретін E-Mail Guardian модулі арналған. Бұл программа Outlook Express, Microsoft Outlook, The Bat! сияқты анағұрлым танымал почталық программалармен жұмыс істеуге тиімді. Stop! Программасы шығатын почталық хабарламаларды тексермейді. Жаңарту модулі интернет арқылы ескірген антивирустық базаны автоматты түрде жаңалауға арналған. Бұдан басқа ескірген антивирустық базаны қолдан жаңартуға болады ол үшін программаны өңдеушінің сайтынан алуға (скачать) болады. Panda Antivirus. Panda Antivirus-антивирустық программасының өңдеушісі испандық Panda Software фирмасы болып табылады. Бұл антивирустың бағасы мөлшермен 35 евро тұрады. Программаның құрамына сканерлеу мен мониторинг модулі және почталық сканерлеу, антивирустық базаларының автоматты түрде жаңаруы кіреді. Программаның характерлік ерекшелігі, орнатқаннан кейін оны баптауды қажет етпейтіндігі. Программаның мүмкіндігі вируспен зақымдалған жүйені қалпына келтіретіндігінде. Virus Scan Virus Scan программасының өңдеушісі McAfee американдық корпорациясы болып табылады. Бұл программа үйдегі және офистегі компьтерлерге арналған. Программаның құны 50$ құрайды. өңдеушінің сайтынан тегін көшірілген демонстрацияланған нұсқасы орнатылғаннан кейін 15 күнге жарамды. Программа ыңғайлы, қазіргі және эргономикалық қолданушылық интерфейспен иелік етеді. Отандық қолданушылардың көз қарасы бойынша , кемістігі- тек ағылшын тілін қолдайтындығы. Virus Scan антивирустық программасын компьютерді және ақпаратты қорғауға арналған программа ретінде қарастыруға болады. Программаның барлық құралдары бір McAfee Security терезесінен басқарылады. Бекіту сұрақтары:
Дәріс 15. Электронды ақпараттың қауіпсіздігі Мақсаты: Электронды ақпараттың қауіпсіздік шараларымен танысу. Жоспар:
Ақпараттық қауіпсіздік қазіргі қоғам ақпаратының маңыздылығымен түсіндіріледі. Ақпарат – бұл бағалы қор, мәліметтер элементінің бөлігіне қарағанда артығырақ. Авторлық емес енуден жол алу, бұзылу, модификация, енуді ашу және бөгеу ақпаратты қорғаудың шаралары ақпаратты қауіпсіздік деп аталады. Ақпараттық қауіпсіздікке мәліметтерді құру процесін қорғау шараларын, оларды енгізу, өңдеу және шығару кіреді. Ақпараттық қауіпсіздіктің мақсаты жүйенің бағалы қауіпсіздігіне, ақпараттың тұтастығы мен нақтылығын қорғау және кепілдеу, егер ақпарат модификацияланған немесе бұзылған болса бұзылушылықтың минимальданатын орны болуы мүмкін. Ақпараттық қауіпсіздік ақпаратты құру жолын модификациялайды немесе жайылатын барлық жағдайлар есебін талап етеді. Ақпаратты қауіпсіздіктің келесі бағыт өлшемдерін ерекшелеп көрсетуге болады:
Құқықтық өлшемдерге компьютерлік қылмысқа орнатылған жауаптылықты, программистердің авторлық құқығын қорғауды, қылмыстық және азаматтық заң шығарушыны шыңдай түсуді, сонымен қатар сот ісін жүргізуді жоспарлау ережелеріне жатқызуға болады. Сонымен қатар құқықтық өлшемдерге компьютерлік жүйелерді жоспарлауды қадағалайтын жалпы сұрақтар және егер олар әскери, экономикалық және келісімді бекітетін әлеуметтік жайлармен оларды шектейтін халықаралық келісім шарттың жасалуы да кіреді. Ұйымдастырушылық өлшемдерге есептеу орталығының күзетін, нақты мүшені таңдауды, тек жалғыз адаммен ерекше маңызды жүргізу жағдайын алып тастау, оның істен шыққаннан кейінгі орталықтың жұмыс істеу мүмкіндігін қалыптастыру жоспарын ашу, мекеме немесе жеке адамның көмегімен құрылған есептеу орталығын күтуді ұйымдастыру, орталық жұмысының бұзылуының ашылу фактісін қызықтамау, бүкіл қолданушылардың қолдануынан әмбебап қорғау, орталықтың қауіпсіздігін қамтамассыз етіп, орталықтың орналасу орнын таңдайтын жеке тұлғаларға салмақ арту және т.с.с. кіреді. Техникалық өлшемдерге жүйеге рұқсатсыз енуден жол алудан қорғау, ішкі аса маңызды компьютерлік жүйені тіркеу, бөлек бөлімшелердің жұмыс істеу мүмкіндігінің бұзылу жағдайының қорларын бөлу мүмкіндігі жөніндегі есептеу жүйесін ұйымдастыру, өрт сөндіру және су құралдарын құру, ұрлаудан конструкциялық қорғау шаралары, іріткі салу, қылмысты әрекет, жарылыс, электрмен қоректену жүйесінің резервін құру, қамал ішін жабдықтандыру, сигнализация құру және т.б. жатады. Әдеттегі жағдайларда CMOS Setup-тегі қондырғыларды пайдаланып, ДК-ның операциялық жүйесін іске қосу парольін орнатудың ақпараттық құралдарын қолдануға болады. ДК-ді іске қосқанда манитор экранында мына түрдегі хабарлама пайда болады: Press «Del» if want to run Setur немесе Press «Ctrl», «Alt», «Esc» if yoy want to run Setup. «Del» немесе <«Ctrl»+«Alt» - «Esc»> басыңдар, сонда экранда CMOS Setup менюі пайда болады. PassWorg Checking Option операциясын таңдаңдар, пароль енгізіңдер. Setup-жаңа орнатылуын («F10», «Y») сақтаңдар да, ДК-ні қайта жүктеңдер. Енді әрбір компьютерді іске қосу алдында экранда пароль енгізуді сұрайтын хабарлама шығатын болады. Егер сендердің парольдерің оңай табылатын болса, онда ол ақпаратқа рұқсатсыз шығудың ең қарапайым жолы болады. Парольды қорғауға байланысты кейбір ұсыныстарды келтірейін.
Кіріктірілген қатқыл дискіні қорғау – пайдаланушының ұқсастыруға (парольдік идентификацияны) арналған арнайы парольдерді қолдану жолымен жүзеге асырылады. Бұл жағдайда қатқыл дискіге операциялық жүйені жүктеу кезінде парольді дұрыс енгізгенде шығуға болады. Бұлай болмаған жағдайда жүйе жүктелмейді, ал иілгіш дискіден жүктеу жасағанда қатқыл диск пайдаланушыға “көрінбейтін” болады. Жүйеде қатқыл дискіні қорғау тиімділігіне диск құрылымы туралы ақпараты жойылған дискінің жүктейтін секторының түрін өзгерту арқылы жетуге болады. Бұлай қорғау әбден тиімді және ол қатқыл дискіні бөгде пайдаланушыдан сенімді қорғайды. Электронды ақпаратты қорғаудың техникалық шаралары Потенциалды қауіпке қарсы бағытталған ақпараттық техникалық қорғау шаралары:
Техникалық шараларды қорғауды төмендегідей бөлуге болады:
Жаңа технологияда программалық және аппараттық құралды қорғау бағытында жетілдірілетіні бұл жағдайда жеткілікті екенін айта кеткен жөн. Мұндай кеңінен таралған программалық аппаратты құралды енуге жол алуды бақылау мен вирустан қорғау аймақ облысы және т.с.с. бойынша алды. Электронды аппаратты қорғау құралы. Аппаратты қорғау құралы өз бетімен және басқа құралдар бірлестігінде, мысалы программалауда қорғау функциясын орындайтын және техникалық қамтамассыздандырудың құралына тікелей кіретін арнайы құралдар түсіндіріледі. Кейбір өте маңызды аппаратты қорғау элементтерін ерекшелеп көрсетуге болады:
Оларды толығырақ қарастырайын. Электрмен қоректенудің істен шығуынан қорғау. Қазіргі кезде электр қуатының қысқа мерзімге өшірілуі кезінде ақпараттың жоғалып кетуінің алдын алудың анағұрлым сенімді құралы үздіксіз құнарландыру көзін орнату болып табылады. (UPS) Өзінің техникалық және тұтыну сипаттамасы бойынша әртүрлі мұндай құрылғылар магниттік сақтаушыда ақпараттарды сақтау үшін немесе кернеу беруді қалпына келтіру үшін жеткілікті уақыт аралығында барлық жергілікті желілерді немесе жеке компьютерлерді қуаттандырады. Кері жағдайда мынадай құрылғылардың келесі қызметі пайдаланылады – компьютер UPS өз аккумуляторынан жұмысқа көшкені туралы сигнал алады және мұндай автономды жұмыстардың уақыты шектеулі. Осы кезде компьютер барлық орындалып жатқан бағдарламалардың дұрыс аяқталуы бойынша іс атқарады да өшеді (команда SHUTDOWN). Үздіксіз қуаттандыру көздерінің көпшілігі бір мезгілде желідегі кернеудің кенет көтерілуінен қосымша сақтау болып табылады және кернеу тұрақтылығы қызметін атқарады. Қазіргі көптеген жүйелік құрылғылар, серверлер, концентраторлар, көпірлер және т.с.с. электрмен қоректену өзінің қайталанған жүйелерімен жабдықталған. Ірі ұжымдарда өздерінің авариялық электргенераторлары немесе электрмен қоректенудің сақтық жолдары бар. Бұл жолдар әртүрлі қосалқы станцияларға қосылған және олардың бірі қатардан шығарда электр энергиясымен қамтамассыз ету сақтық қосалқы станциямен жүзеге асырылады. Процессордың істен шығуынан қорғау. Мұндай қорғау әдістерінің бірі – ерекше маңызды компьютерлік қосалқы жүйелерді сақтау. Мысалы, симметриалы мультипроцессрлеу. Жүйеде екіден артық процессор пайдаланылады және олардың бірі істен шыққан жағдайда екіншісі есептеуіш жүйені пайдаланушылар тіпті ештеңе байқамай қалатындай етіп жұмысты жалғастыра береді. Әрине мұндай қорғанысқа анағұрлым көбірек қаражат қажет болады. Ақпарат сақтауға арналған құрылғыны істен шығудан қорғау. Мәліметтерді сақтап көшіру мен қайталаудың сенімді әрі тиімді жүйесін ұйымдастыру ақпараттардың сақталуын қамтамассыздандыру бойынша маңызды тапсырмалардың бірі болып табылады. Бір – екі сервер орнатылған шағын жүйелерде серверлердің бос қабаттарына тікелей сақтап көшіру жүйелерін орнату жиі қолданылады. Бұл магнитті таспалардағы, әртүрлі қолданыстағы ықшам-дискісіндегі оптикалық дискілердегі т.б. жазбалар ұйымдастырылуы болуы мүмкін. Ірі бірлескен жүйелерде белгіленген бағытқа салынған мұрағаттандырылған серверді ұйымдастырған әлдеқайда жақсырақ. Мамандар өрт немесе зілзала апаты бола қалатындай жағдайды ескеріп анағұрлым құнды мәліметтер мұрағатының екінші даналарын басқа ғимаратта сақтауға кеңес береді. Мұндай істен шығу мен ақпараттардың жоғалып кетуі жұмыстың қолайсыз тоқтап қалуына әкелуі мүмкін, кейбір жағдайларда айналы винчестерлер жүйесі қолданылады. Ақпараттардың сақтық көшірмесі нақты уақытта жасалады, яғни уақыттың кез келген сәтінде бір винчердің қатардан шығып қалған кезінде жүйе бірден басқасымен жұмыс істеуді бастайды. Сонымен бірге, мәліметтерді сақтық көшірудің аппаратты құралдарынан басқа мұрағаттандырудың таза бағдарламалық құралдары да бар. Электромагнитті сәулелену мәліметтерінің жойылуынан қорғау. ДК тізбегі мен жалғағыш кабельдер бойынша электрлі сигналдардың жүруі қоршаған ортадағы жанама электромагнитті сәулеленудің туындауымен қабаттаса жүреді. Бақылаудағы территориядан шығып он, жүз, кейде мың метрге жанама электромагнитті сәулелену таралуы ақпараттардың жойылуына алдын ала жағдай жасайды, өйткені бақылаудың арнайы техникалық құралы көмегімен оны ұстап қалуы мүмкін. Жеке компьютерде байланыстың сымды желілерінен басқа сондай-ақ, электромагнитті сәулеленудің негізгі көздері мониторлар, принтерлер, магнитті дискідегі жинаушылар, сонымен қатар орталық процессор болып табылады. Зерттеу монитордың бейнесигналының сәулеленуі айтарлықтай күшті, кең жолақты екенін және метрлік және дециметрлік толқындар диапазонын қамтитындығын көрсетті. Қосалқы электромагнитті сәулелену деңгейін азайту үшін ақпараттарды қорғаудың арнайы құралдарын: экрандау, сүзу, жерге қосу, электромагнитті шулауды, сондай-ақ жағымсыз электромагнитті сәулелену деңгейін төмендету мен әртүрлі резистивті және сіңіруші ұйғарымды жүктемелер көмегімен нысаналау құралдарын қолданады. ДК ақпараттарын қорғауды бақылауда арнайы жасалған тестік бағдарламалар, сондай-ақ басқа техникалық құралдармен бірігіп әртүрлі барлау құралдарына арналған жұмыстардың жасырын тәртібін қамтамассыздандыратын ДК жұмыстарын анықтайтын сәулелену деңгейін бақылаудың арнайы аппаратурасы пайдаланылады. Бекіту сұрақтары:
Тәжірибелік жұмыс №1. Тақырыбы:Шифрлаудың қарапайым әдістерін үйрену. Жұмыстың мақсаты: Шифрлаудың қарапайым (классикалық) әдістерін үйрену: шифрды ауыстыру, шифрды жай (қарапайым) алмастыру, шифрды күрделі алмастыру. Тапсырмалар: Алмастыру немесе ауыстыру әдістерінің біреуін қолданып шифрлау және шифрды алу бағдарламасын жаз. 1. Орын ауыстыру шифрлары: шифрлау кестелері, магиялық квадраттарды қолдану 2. Қарапайым ауыстыру шифрлары:полибиандық квадрат, Цезарьдың шифрлау жүйесі, Цезарьдың алмастыруының аффинналық жүйесі, Цезарьдың кілттік сөзбен жүйесі, Трисемустың шифрлау кестелері, Плейфердің биграммалық шифры, омофондар жүйесі. 3. Күрделі алмастыру шифрлары: Гронсфельд шифры, Вижинер шифрлауының жүйесі, Уитстонның «екілік квадрат» шифры, бірреттік шифрлау жүйесі, Вернам әдісімен шифрлау. Бақылау сұрақтары: 1. Қандай шифрлар жай алмастыру шифрлары деп аталады? 2. Жай алмастыру шифрының кілті не? Жай алмастыру шифр кілтінің максималдылық саны? 3. Қандай шифрлар орын ауыстыру шифрлары деп аталады? Қандай шифрлар омфондар деп аталады? Олардың қарапайым алмастырудан артықшылығы неде? 4. Виженер шифрының кілті не болып табылады? 5.А.Грибоедов және Ришелье құпия хабарларды беруде қолданған трафареттер шифрлау тәсілі болды ма? 6.Түрлі мәнді шифрлауды жіберетін шифрға мысал келтір. 7. Цезарь, Галилей, Наполеон, Ришелье қандай шифрларды қолданған? Тәжірибелік жұмыс№2. Тақырыбы: Жалған кездейсоқ реттілік генерациясының әдістерін үйрену. Жұмыстың мақсаты: Жалғанкездейсоқ реттілік генерациясының әдістерін үйрену. Алынған жалғанкездейсоқ реттіліктің сапасын зерттеу. Тапсырмалар: Реализациялау программасын жазу 1. ЖКС конгруэнтті генераторы 2. Сызықты кері байланыстағы жылжыту регистріндегі ЖКР генераторлары (Фибоначчи, Галуа генераторлары). 3. ЖКР аддитивті генераторлар.. 4. М-реттілік генераторлары.
1. Ақпаратты қорғау жүйесіндегі ЖКР генераторларының функциясы. 2. ЖКР генераторын құру принциптері. 3. ЖКР генераторына қойылатын талаптар. Криптоберіктілік. 4. Генератор параметрлері. №3 - Тәжірибелік жұмыс. Шифрлеу әдістері мен криптографиялық қорғау әдістері. Симметриялы шифрлеу жүйелерін зерттеу. Жұмыстың мақсаты: шифрлеу жүйелері мен криптографиялық қорғау әдістерін меңгеру. Қысқаша теориялық мағлұматтар 1. Орналастыру және орын ауыстыру. Криптографияда екі қарапайым орналастыру және орын ауыстыру шифрлеу формасы қолданылады. Олардың біреуі де жоғары дәрежелі сенімділікпен қамтамасыз етпейді, бірақ екі форманың сәйкес келуі код сенімділігін арттырады. Орналастыру тәсілінің түбірінде кодтау кестесінің принципі жатыр. Қарапайым формада оны ағымдағы мәтіннің әрбір әріпіне қолдануға болады. Мысалда көрсетілген жол символдары SOFTWAREPROTECTION келесі түрдің орналастыру жолымен құралған: әрбір әріп әріпке ауысады, олар алфавитте үш позиция алдында тұрады: A->D, B->E және т.б.; алфавитте, яғни Z әріпінен кейін A орналасқан. Орналастыруды кез-келген мәлімет блогына қолдануға болады. S O F T W A R E P R O T E C T I O N V R I W Z D U H S U R W H F W L R Q Орналастыру тәсілі 8-биттік байта болуы қазіргі заманғы микропроцессорға ыңғайлы, кесте орналастыру 256 байтты қамтиды, әрі әрбір шығыс байты 256 кірісінің біреуіне сәйкес келеді. Сондықтан шағын облыс жадысы, барынша күрделі кесте орналастыруын жүзеге асырады. Орналастыруды былай ұйымдастыруға болады, әрбір кіріс символына сәйкесінше кез-келген 255 символының қалғанын қоюға болады; ортасаны (2^8-1)!=255! тең. Криптографиялық кілтті пайдалана отырып, оңай процедура генерациясын мына орналастырудың біреуінен құруға болады. Бұл орналастырулар тиімді болып табылмайды, бірақ компонент ретінде күрделі шифр пайдалы болуы мүмкін. Кесте орналастыруының өлшемі бит санының ұлғаюымен тез өседі; бит санында 30 принципті орналастыруы тәжірибелік мәнін жоғалтады. Классикалық криптографияда орын ауыстыру тәсілі мәтінге қарапайым тілде қолданылған. Суреттегі жол символдарына SOFT¦AREPR¦OTECT¦IONZZ 5 топтан тұратын символдарды қолданған. SOFTW ¦ AREPR ¦ OTECT ¦ IONZZ FSTWO ¦ EAPRR ¦ EOSTT ¦ NIZZO Тапсырма шифрлеуі қысқа сөйлемде әріптердің орын ауыстыруымен сөздің шифрленуіне үйлесімді болып келеді. Қазіргі технология әдетте символдарды емес, екілік кодтардың орналастыруын қолданады. Орналастыру модификациясына орын ауыстыруды емес криптографиялық кілтті қолданған жөн. Бұл тәжірибелік орналастырудың мәнін арттырады, алайда екі тәсіл кодтауы бірін-бірі толықтырып отырады.
Тәжірибеде қолданылатын шифреулердің барлық түрлері міндетті түрде белгілі бір сипаттамалардан тұрады, оларды мүмкіндігі жоғары технологиялар арқылы ашуға болады. Әйтсе де абсолютті сенімді шифрлерді мүмкіндігі жоғары техника да бұза алмауы мүмкін. Мұндай шифрге, бірқолданысты блокнотты жатқызуға болады. Ол алынып тастайтын беттерден тұрады, әр бетте кестеге кездейсоқ сандар немесе әріптер жазылады. Кестенің тек екі көшірмесі ғана болады: біреуін - жөнелтуші қолданып, екіншісін – қабылдаушы қолданады. Бірқолданысты блокноттың қазіргі варианты - бірқолданысты лента. Басында ол перфолента болған, кейін магнитті ленталар болса, қазіргі уақытта магнитті және оптикалық дискілер. Егер кілттер жүйесі кездейсоқ болса, бұл шифр сенімді бола алады.
Мәліметтерді шифрлеу стандарты бірінші рет 1975 жылы баспаға шықты. Басында ол жан жақты зерттеуге және сындарға тап болды. Шифрлеу алгоритмін құрудың бірден бір қиындығы, дешифрлеу алгоритмінің қарапайымдылығын сақтай отырып қажетті күрделілікпен қамтамасыз етуде болып табылады. Қарапайым шифрлеу схемасы әдетте әмбебап болып келеді және де ол тек битер немесе символдар тізбегінен ғана тұрмайды. Стандарттың ерекшелігі мынады, ол мәліметтер блогына амалдар қолдануға мүмкіндік тудырды, нәтижеде шифрлеудің жаңа түрі пайда болды. Стандарт және оны қолдану криптографияда бірнеше жаңа концепциялардың пайда болуына алып келді. Шифрлеу алгоритмінің Стандарты бірнеше ерекшеліктерден тұрады. Оның қасиетінің бірі - қосымшалық. Егер кодтар тізбегі ретінде x, y және k болып, олар y=k(x) қатынасымен байланыста болса, онда ол қатынас тізбегін қосымша кодтармен алмасытыруға болады, атап айтқанда мысалы, 0-ді 1-ге алмастыру арқылы немесе керісінше. Әйтсе де бұл әдіс аса сақтықты талап етеді. 4. Блоктық шифрлеу әдісі. Жақсы шифр әдетте кең көлемді қолданысқа ие болады және де қолданушыға ыңғайлы, әрі сенімді болады. Блоктық шифрлеу жаңа идеяларды туындатты, ол блоктық шифрлеу – диапазоны кең көлемді қолданыста болғаны үшін жақсы шифрлердің бірі деген атқа ие болды. Төменде шифрлеу алгоритмін қолданудың төрт тәсілі келтірілген. 1. Электронды кодтау кітабы (ЭКК) – шифрлеу алгоритмін бір блок үшін қолдану тәсілі. Хабарламаны ЭКК тәсілімен шифрлеу үшін, мәтінді 64 биттік өлшеммен блоктарға бөлу қажет және әр блокты бөлек шифрлеу керек. Егер блок екі рет кездессе, кодтау блогы қайталанады. Кездейсоқ мәліметтерде мұндай жағдай бола бермейді, сондықтан оны ескермеуге де болады, әйтсе де нақты мәліметті жіберер кезде мұндай тәсілдің барлығын ұмытпаған жөн. Мысалы, компьютерлік мәтіндер жол арасындағы бос орындар, сандық жолдардағы нөлдер т.с.с. блоктар көп кездесуі мүмкін. Осындай блоктарды жинақтап, шифрлер блогын жасауға болады, ал содан кейін дешифлеу ойлап табуға болады. ЭКК-ны қолданып шифрлеу әдісі осы қасиетке негізделген. ЭКК тәсілін, кодталатын мәліметтер кездейсоқ болған жағдайда немесе кездейсоқ компоненттердің көлемі өте көп болған жағдайда қолданған қолайлы. Көбіне олар есептеу желісі бойынша сақтауға немесе жеткізуге арналған, басқа кілттермен кодталған кілттер 2. Кері байланысы бар блоктық шифрлеу (КББШ) – көп қолданысты алгоритм үшін хабарлама шифрленуінің көптеген блоктардан құралуы. КББШ тәсілі хабарламаның 64 бит блоктарға бөлінуінен тұрады. Әрбір қадам шифрленуінің нәтижесі сақталады және модификация үшін келесі блок қолданылады. Шифрленген мәтіннің әрбір 64 биті ағымдағы мәтіннің келесі блогымен модуль 2 бойынша орналасады. Көрініп тұрғандай бұл үрдіс дұрыс мәтін шығуына әкеледі. Егер мәліметтерді тасымалдауда қате жіберілсе, мұндай сәйкестік бұзылады. Шифрлеу кезінде бір биттің қате кетуі барлық 64 биттердің жұмыс істемеуіне әкеледі, ал оны келесі блокқа қосу қатені көрсетеді. Көптеген жағдайда жүйе жұмысына аз ықпалын тигізеді, сондықтан қате үлкен блоктың істен шығуына әкеледі. Сондықтан КББШ тәсілін өзіндік синхрондалу деп атаса болады. КББШ тәсілі мәліметтер блокталуының берілген форматына келеді. Соңғы тәсіл «түссіз протокол» деген атпен белгілі. Ол КББШ әдісіне қарағанда әрбір битке жеке-жеке қолданады. Бұл әдісте 64 биттен орындалады.. 3. Кері байланыс бойынша кілті шифрлеу (КББКШ) – шифрлеу әдісі, кері байланыс арқылы жүзеге асады. Бұл әдісте қателердің таралу эффектісі жоқ. Әрбір үрдіс функциясы 64 битпен генерацияланады және кіллтің қатарын табуда қолданады.
Бұл әдіс РША (РИВЕСТА - ШАМИРА - АДЛЕМАНА) деп аталады.Қазіргі уақытта кеңінен таралған ашық кілтті шифрлеу схемасы болып табылады. Бұл схемада шифрлеу және дешифрлеу үшін кілттер қолданылады. Дешифрлеу үрдісі әрине жасырын кілтті қолдану қажет. Бірақ бұл схемада керісінше ашық кілтті қолданады. Шифрлеу және дешифрлеу үрдісінің өзара байланысы кілттерге байланысты. Кілттер де бір бірімен тығыз байланыста болуы қажет. Бірақ ашық кілт жабық кілттің бар екенін білдірмеуі тиіс. Кілтті тарату процедурасы былай жүзеге асады: ақпарат жіберуші абонент кілтті ашық турде ақпарат қабылдайтындарға жібереді. Бұл жағдайда кілттің қауіпсіздігі өзгермейді. Ашық алгоритмдер мен кілттерді қолданғандықтан, шифрлеу функциясы жеткілікті қарапайым емес. 6. Кілтті қолдану Криптографиядағы барлық үрдіс сол криптографияның кілттерін таратуға байланысты. Бұл кілттердің жабықтылығына және толықтығына сенәмді болу керек. Ашық кілтті схема қарапайым болғандықтан оның тек толықтығын қамтамасыз ету қажет. Кілттерді есептеу жүйесінің берілу каналдары арқылы, адамдардың көмегінсіз таратуға болады. Егер олар басқа кілтпен шифрланған болса. Кілттер жиынтығы иерархия құрай алады, бұл жерде әрбір кілт шифрленген түрде сақталады және жоғарғы дәрежелі кілттер жолда ұсталып қалмайтындай яғни білдірмейтін, жасырын тарату жолын қолданады. Бұл басты кілттер арнайы тасымалдаушылармен таралды, себебі барлық схема қауіпсіздігі осыған байланысты. Осы кілттер арқылы басқа кілттер табылады. Кілттерді басқарудың көптеген түрлері бар, олар схеманың қолданылуына байланысты. Сол үшін әрбір бөлек жағдайларға өзінің жеке басқару жүйесі құрылады. Ең жоғарғы дәрежедегі мастер – кілт орналасады, осыдан әрбір жүйеге қосылған құрылғыларға жеке – жеке мастер – кілттен бөлінеді. Соңғылары келесі дәрежеде шифрланған түрде сақталады.Әрбір кілт берілгендердің толықтығын қамтамасыз етуде қолданады. Бұл үрдіс орталықтардың байланыс линияларында жүзеге асуы тиіс. Бұлар аймақтық мастер – кілттер деп аталады. Бұл кілттер құрылғылардың жүйедегі тығыз байланысын қамтамасыз етеді. Ұзақ уақыт ішінде берілгендерді шифрлеуде бір кілтті қайта – қайта қолдануға болмайды. Төменгі дәрежедегі кілттер бүкіл жүйеге таралады. Қазіргі кезде ашық кілтті қаіпсіздік схемасы жасырын кілттерді жіберуде қолданады. Кілттің толықтығын қамтамасыз етеді. Ашық кілтті қолдану қауіпсіздік схемасын есептеу жүйелерінің симметриялық криптографияның адісі деп те атауға болады.
BEGIN PROGRAM Мәтінді енгізу; FOR I:=1 TO бастапқы мәліметтің соңы DO шифрлеу; Шифрленген мәтінді беру; FOR I:=1 TO шифрленген мәтіннің соңы DO дешифрлеу; Дешифрленген мәтінді беру; END PROGRAM. Бұл бағдарлама мәтінді шифрлеуді орын алмастыру әдісімен орындайды. program demo; uses crt; var st,st1:string; i,j,k,v,code:integer; begin
clrscr; write('(255 символғадейінгі) мәтінді енгізіңіз '); readln(st); write('Кодталған:'); for i:=1 to length(st) do begin
v:=ord(st[i]); st1[i]:=chr(v+3); write(st1[i]); end;
writeln; write('Декодтау:'); for i:=1 to length(st) do begin
v:=ord(st1[i]); write(chr(v-3)); end; readln;
end. Тәжірибелік жұмыс 3 сағатқа арналған. Тәжірибелік жұмысты тапсыру бақылау Сұрақтарына жауап берумен жеке тапсырманың орындалуымен анықталады.
1. Теориялық мағлұматтармен танысу керек. 2. Бақылау сұрақтарына жауап беру және мысалдарды орындау керек. 3. Жеке тапсырмаларды орындау керек. Бақылау сурақтары: 1. Криптография дегеніміз не? 2. Криптографиялық білімнің түрлері? 3. Хаттардың берілу кезінде шифрлеу және дешифрлеу? 4. Шифрлық форманың құрылуы? 5. Бір рет қолданатын блокнот? 6. Берілгендерді шифрлеу стандарты? 7. Блоктық шифрлеу? 8. Электрондық кодтау кітабының әдісі? 9. Кері байланыс арқылы блоктық шифрлеу әдісі? 10. Кері байланыс бойынша кезектік шифрлеу? 11. Кері байланыс бойынша кілттерді шифрлеу әдісі? 12. Ашық кілтпен шифрлеу? 13. Кілттерді қолдану? Жеке тапсырмалар: 1. Кодтық қорғаныс. 2. Шифрлеу қорғанысы. 3. Бір реет қолданылатын блокнотты қолдану. 4. Блоктық шифрлеуді қолдану. 5. Ашық кілтпен шифрлеу. Тәжірибелік жұмыс№4. Тақырыбы: Симметриялық криптожүйеде мәліметтерді шифрлау әдістерін үйрену Жұмыстың мақсаты: ГОСТ 28147-89, Rijndael алгоритмінің жұмысын және блоктық алгоритмдердің жұмысының негізгі режимдерін үйрену. Тапсырмалар: 1. Алгоритм құрылымымен танысу. 2. Қарапайым ауыстыру, гаммалау, кері байланысты гаммалау, имитоқою режимін үйрену. 3.Кілттерді табу алгоритмінің схемасын үйрену. 4. Келесі режимдердің біреуін қолдану:
OFB шығу бойынша кері қатынас (Output Feed Back) шифрлау және шифрды алу процедураларын жазу. Бақылау сұрақтары: 1. ECB, CBC, CFB, OFB режимдердегі блоктың ұзындығы қандай? 2. Кілттің ұзындығы қандай? 3. S матрицасында элементті таңдау қалай орындалады? 4. Хабарландыру аутентификациясының коды дегеніміз не? 5. DES алгоритмін қолдану аймағы. Тәжірибелік жұмыс№5. Тақырыбы:PGP программасын үйрену. Жұмыстың мақсаты: PGP программасының мүмкіндіктерін үйрену. Тапсырмалар: 1. PGP программасының құрылымы мен мүмкіндіктерін үйрену. 2. PGP пакетінде қолданушыға ашық және құпия кілт құру. 3. Файлдардың шифрын орындау: - шифрленген мәтін файлына шифрленген сеанстық кілтті қосу; - арнайы кілттік сөзз негізінде сеанстық кілт генерациясымен; - оқылатын форматта (text output); - ашық мәтінді файлмен жою. 4. Файлдың шифрын ашуды орындау. 5. Wipe, Freespace Wipe, PGPdisk, SecureViewer және т.б. программалары мен функцияларының жұмысын көрсету. Бақылау сұрақтары: 1. PGP программасында хэштаудың қандай функциясы және ЭСҚ алгоритмдері қолданылады? 2. Симметриялық шифрлау үшін қандай кілттер қолданылады? 3. Сеанстық кілттер ненің негізінде құрылады? 4. PGP программасында қандай симметриялық криптожүйелер қолданылады?
1. Мәліметтерді шифрлау үшін RSA алгоритмін реализациялайтын программа жазу. 2. Мәліметтерді шифрдан ашу үшін RSA алгоритмін реализациялайтын программа жазу. 3. Мәліметтерді шифрлаудағы Эль Гамаль алгоритмін орындайтын программа жазу. 4. Мәліметтердің шифрын ашу үшін Эль Гамаль алгоритмін орындайтын программа жазу. 5. XML-құжатының бөлігін оның мәліметтерінің негізін өзгерпей көрсету. Бақылау сұрақтары: 1. RSA алгоритмі неге негізделеді? 2. Ашық кілт қалай таңдалады? 3. Эйлер функциясының берілуі? 4. Құпия кілт қалай есептеледі? 5. Эль Гамалядың шифрлау үлгісіндегі шифрмәтіннің ұзындығы неге тең? Тәжірибелік жұмыс №7 Тақырыбы:Microsoft Office құжаттарын рұқсатысыз қол жеткізуден қорғау. Жұмыстың мақсаты: Microsoft Word, Microsoft Excel, Microsoft PowerPoint, Microsoft Access мәліметтер базасының құжаттарына рұқсатсыз қол жеткізуден қорғауды орнату. Тапсырмалар: 1. Microsoft Word құжатына қорғауды орнату 2. Microsoft Excel құжатына қорғауды орнату 3. Microsoft PowerPoint құжатына қорғауды орнату 3. Microsoft Access құжатына қорғауды орнату
1. Microsoft Office құжаттарын рұқсатсыз қол жеткізуден қорғау неге негізделген? 2. Microsoft Word құжатына қандай шифрлау параметрлерін орнатуға болады ? 3. Шифрлау кілтінің мүмкін болатын максималды ұзындығы қандай? Тәжірибелік жұмыс№8. Тақырыбы: Операциялық жүйелерде ақпаратты рұқсатсыз қол жеткізуден қорғау. Жұмыстың мақсаты: Windows қорғалған операциялық жүйе түрінде қауіпсіз бағыныңқы жүйе жұмысын үйрену. Тапсырмалар: 1.Компьютерлік жүйе объектілеріне рұқсатты мандатты және дискреционды басқаруды үйрену. 2. Windows ОЖ қорғалған түрінде бағыныңқы жүйе қауіпсіздігінің архитектурасын үйрену. 3. Windows ОЖ қорғалған түрінде қауіпсіздік жағдайлар аудитін үйрену. Бақылау сұрақтары: 1. Windows ОЖ қорғалған режим қауіпсіз түрінің құрамына қандай негізгі компоненттер кіреді? 2. Қол жеткізу маркерінің субъектісі деген не және онда қандай ақпараттар бар? 3. Объектілерге қол жеткізуді шексіздендіру қалай жүзеге асырылады? 4. Объект қауіпсіздігінің дескрипторы неден тұрады? 5. Аудит саясатының параметрлеріне не жатады? Симметриялық криптожүйелер (сонымен қатар симметриялық шифрлеу, симметриялық шифр) — шифрлеуге және кері шифрлеуге бір криптографиялық кілт қолданылатын шифрлеу тәсілі. Асимметриялық шифрлеу сұлбасы шықпастан бұрын жалғыз шифрлеу жүйесі болды. Алгоритм кілті екі жақтан да құпия сақталу керек. Шифрлеу алгоритмі екі жақтан хабар алмаспастан бұрын таңдалады. Шифрлеу және кері шифрлеу алгоритмі басқа адамдардың қастық әрекетінен ақпаратты жасырын сақтау үшін компьютер техникасында кеңінен қолданылады. Онда негізгі принцип болып жіберуші мен қабылдаушы алдын-ала шифрлеу алгоритмін, сонымен қатар хабарламаны ашу кілтін білу болып табылады. Хабарламаны ашу кілтін білмесе жіберілген ақпарат мағынасыз, тек символдар жиынтығы болып қалады. Мұндай алгоритмдердің негізгі мысалы болып төменде көрсетілген симметриялық криптографиялық алгоитмдер табылады: 1. Қою
2. Ауыстыру 3. Гаммалау 4. Блоктық шифрлеу Кілтсіз қарапайм қою – шифрлеудің ең қарапайым тәсілдерінің бірі. Хабар кестеге баған бойынша жазылады. Ашық мәтін бағандарға жазылған соң шифрді оқу үшін ол жол бойынша саналады. Бұл шифрді пайдалану үшін жіберуші мен қабылдаушы кесте түріндегі ортақ кілт туралы келісу керек. Кілт бойынша жеке қою –алдынғы тәсілге ұқсас көп қолданылатын шифрлеу әдісі. Айырмашылығы кесте бағаны кілттік сөз бойынша, фраза немесе сандар жиыны бойынша қойылады. Екілік қою. Хабарды қосымша жасыру үшін шифрленген хабарламаны қайтадан шифрлауға болады. Бұл тәсіл екілік қою атымен белгілі. Ол үшін екінші кестенің өлшемін оның жолдарымен бағандары бірінші кестеден өзгеше болатындай етіп таңдайды. Олар қарапайым болады. Бұдан басқа бірінші кестеде бағанды, екінші кестеде жолды қоюға болады. Сонымен қатар кестені ирек түрінде немесе спираль тәрізді, басқа да тәсілдер арқылы толтыруға болады. Кестені мұндай тәсілмен толтыру егер шифрдың беріктілігін күшейтпесе, онда шифрлеу процесін көбірек жасайды. «Сиқырлы квадрат» қоюы. Сиқырлы квадрат деп таблица ішінде 1-ден бастап натурал сандар жазылатын және ол сандардың қосындысы тігінен де, көлденеңінен де, диогоналінен де бірдей болатын квадраттық кесте айтылады. Мұндай квадраттар оларда көрсетілген номер бойынша шифрленген тексті жазуда қолданылады. Егер кейін сол кестені баған бойынша жазса, онда әріптерді кері қою шифрлеуі болады. Бірінші кезде сиқырлы квадраттар аз болып көрінеді. Бірақ квадрат өлшемін үлкейткен сайын олардың саны өсе береді. 3 х 3 өлшемдегі сиқырлы квадрат тек біреу, егер оның бұрылыстарын ескермесе. 4 х 4 өлшемдегі сиқырлы квадрат 880 болып саналады, ал 5 х 5 өлшемдегі 250000-дай. Сондықтан үлкен өлшемдегі сиқырлы квадраттар сол уақыттың шифрлеуінің сенімді жүйесі үшін жақсы негіз болды, өйткені кілттің барлық варианттарын қарау мағынасыз болды. 4 те 4 өлшеміндегі квадратқа 1-ден 16-ға дейінгі сандар жазылды. Оның сиқыры сандардың қосындысы тігінен де, көлденеңінен де, диогоналінен де 34-ке тең болды. Алғаш рет мұндай квадраттар Қытайда пайда болды. 16 3 2 13 5 10 11 8 9 6 7 12 4 15 14 1 Сиқырлы квадрат бойынша шифрлеу келесі түрде орындалды: Мысалы, «ПриезжаюCегодня.» сөзін шифрлеу керек болсын. Бұл сөздің әріптері сандары бойынша квадратқа тізбектеле жазылады: Сөйлемдегі әріп позициясы позиция реттік санға сәйкес келеді. Бос ұяшыққа нүкте қойылады. 16. 3 и 2 р 13 д 5 з 10 е 11 г 8 ю 9 С 6 ж 7 а 12 о 4 е 15 я 14 н 1 П Бұдан соң шифрленген мәтін жолға жазылады (оқу солдан оңға қарай жүреді): .ирдзегюСжаоеянП Кері шифрлеген кезде мәтін квадратқа жазылады, ашық мәтін «сиқырлы квадрат» сандарының тізбегі бойынша оқылады. Программа кілт бойынша керегін алу керек. Квадрат өлшемі 3х3-тен үлкен. Көпалфавитті ауыстыру – ағымдағы мәтіннің символдарын басқаға күрделі ережемен ауыстыратын түрлендірудің қарапайым түрі.Үлкен криптоберіктілікті сақтау үшін үлкен кілттерді қолдануды талап етеді.Оған Цезарь ауыстыруы, Вижнер ауыстыруы, Кардано т.б жатады.
жүктеу/скачать 2.09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
