«Криптология» ПӘнінің ОҚУ-Әдістемелік кешені

1. 
   Ақпараттық кауіптерге карсы әрекеттер қандай?
   
2. 
   Қорғау пәні дегеніміз не?
   
3. 
   Қорғау құралдарын атаңыз.
   
4. 
   Прокси-сервер деген не және оны қалай қолданады?
   

• 
  Анонимайзерді қолдану;
  
• 
  Ақпаратты қауіпсіздендіруді қамтамасыз ету құралдары;
  
• 
  Ақпаратты қауіпсіздендіруді камтамасыз ету әдістері.
  

Анонимайзерді қолданудың ешқандай қиындығы жоқ оның жұмысы прокси-сервер жұмысына ұқсас. Әр анонимайзердің өзінің адрес жолағы болады, қажетті адресті сол жерге енгізіп қасындағы батырманы басу керек. Нәтидесінде сіз қажетті сайтқа өтесіз. Интернет-обозревательдің адрес жолағына көңіл аударыңыз, ондағы адрес әдеттегідей болмайды. Мысалға, әдетте ол мына түрдегідей болса www.piter.com, http://www.anonymizer.ru анонимайзерін қолданғанда оның түрі мынадай болады: http://www.anonymizer.ru/cgibin/webprox? session=demo&form=header&url=www.pit er.com.

Кейбір анонимайзерлерде параметірлерін теңшеуге (настройка) болады, бірақ ол міндетті емес. Әдетте олардың теңшеулері жалауша мен ауыстырғыштар арқылы теңшеледі.

Жұмыс істеп тұрған прокси-серверді табудан гөрі жұмыс істеп тұрған анонимайзерді табу оңай екедігін ескерген жөн.

Интернеттегі алаяқтықтың көп тарағаны алдап ақша алу. Интернетте алдаудың бұл түрінің дамуы соншалық оған арнап бір бөлек кітап шығаруға да болады. Күн сайын олар өздерінің шеберліктерін арттырып, дүние жүзіндегі интернет қолданушыларға миллиондаған шығын әкелуде. Бұл бөлімде Интернет арқылы алдап ақша алудың дамыған және де кең таралған жолдарымен танысасыздар.

Олардың көбі негізінен бір жобамен жұмыс істейді: пайдаланушыға тез әрі оңай байып кетудің амалын ұсынады, тіпті ол үшін ешқандай жұмыс атқарудың да керегі жоқ деп көндіреді. Жалғыз шарты берілген мекен-жай бойынша белгілі бір көлемдегі ақшаны аудару керек, содан кейін ақша судай ағып келеді. Бұл кәдімгі бизнес шарттары: «жұмыстан пайда түсіру үшін ең алдымен оған салым жасау керек»- деп еліктіреді. Әрине ақша аударылғаннан кейін хат жіберуші із-түссіз жоғалып кетеді. Кейбір жағдайларда еш бір мәнісі жоқ шаррат келуі мүмкін. Алдау жолдарын анығырақ талқылайық.

«Нигериялық спам» -бұл ақшаны алдап алудың бірден-бір аламы, бұл амал бойынша пайдаланушы хат алады оның мәтіні шамамен мынадай:

Мен, Пәленшеев Пәленше, жақын арада Саддам Хусейннің хатшысы болып жұмыс істедім (Ясир Арафат, хатшы, бухгалтер т.б) сол уақытта 50 млн-ды (Баға сан алуан болуы мүмкін) жасырын жол мен иемденіп алдым. Бірақ оларды өзім счеттан ала алмаймын(себебтерде әр түрлі болуы мүмкін) маған бөтен адамның көмегі керек. Сіз маған көмектесе аласыз. Ол үшін сіз шетелдік банктерден ақша аударылатын счет ашуыңыз керек. Көмегіңіз үшін сізге түскен ақшадан 5% (1%және 20% арасында) тиесілі болады.

Одан кейін пайдаланушыға накладнойға кеткен шығынды жабу үшін ақша аударуды сұрайды. Әдеттегідей ақша аударылғаннан кейін пайдаланушыдан еш қандай көмектің керегі де жоқ. Ал хат жіберуші жоғалып кетеді.

Ақшаның пайда болу тарихы әр түрі болуы мүмкін: «ақшаны жасырын иемденіп алдым»-деген сияқты басқа «қиыншылық жағдайына түскен олигархтың ақшасын сақтап

қалуға көмектесуіңізді сұраймыз. Ол үшін счет ашыңыз.... Ақша аударылады.... кейбір

шығындарды төлуіңіз қажет... » амалдар болуы ғажап емес.

Алайда бұл амал неге «нигериялық спам» деп аталады? Өйткені осы тектес алғашқы хаттарда Нигерияның бұрынғы диктаторы жазылып соның ақшалары деп сипатталатын. Қазіргі уақытта көпке танымал, атақты адамдардың аттары жиі қолданылады.

1. 
   Анонимайзерді қолдану дегеніміз не?
   
2. 
   Ақпаратты қауіпсіздендіруді қамтамасыз ету құралдарын ата.
   
3. 
   Ақпаратты қауіпсіздендіруді камтамасыз ету әдістері.
   

• 
  Web Money және басқада ақша төлеу қызметтері;
  
• 
  Мәліметтерді өңдеу электрондық жүйелердің кұрылысы;
  
• 
  программалы қамтамасыздандырудың кұрылысы;
  
• 
  Мәліметтерді өңдеудің жүйелік құралдары
  

Бұл жағдайда ақшаны алдап алу әр түрлі хакерлік қызметтерді төлеу арқылы жүзеге асырылады. Көбінесе почталық қорапшаны амалдап ашу, пароль іздеп табу, сайтқа жарнама жасап танымал ету деген амалдар қолданылады. Мысалға, кез-келген пайдаланушы өзінің бастығының почталық қорапшасын көргісі келеді. Немесе өзінің бәсекелесінің почтасын, пайдаланушыны қызықтырарлық жағдайлар өте көп. Осының бәрі бар болғаны 30-$ (кез-келген баға болуы мүмкін). Қызмет төленгеннен кейін пайдаланушы жауабын еш бір үмітсіз шексіз күтуі ғажап емес.

«Сайттарды танымал ету» амалдарын да қарастырып кеткен жөн болар. Кез келген сайт иелері өзінің сайтына кірушілер саны көп болғанын қалайды. Сайтқа кірушілер санын бақылау үшін сайтқа арнайы есептеуіш орнатады. Оларды Интернеттен сан алуан түрлерін табуға болады. Егер сайтқа кірушілер саны көп болса онда соның арқасында біраз пайда табуғада болады. Мысал ретінде онда ақылы жарнама қоюға болады. Осы жағдай сайт иелерін алаяқтардың қолына түсіреді.

Сайт иелерінің көбі Интернеттен «Қысқа мерзімде сайттарды танымал ету- арзан әрі сапалы»-деген көптеген хабарламалар көрген болар. Кейбір жағдайларда тіпті алдын ала ақша төлеуді де талап етпейді. Пайдаланушы сол қызметтерді пайдаланады да көп ұзамай нәтижесін көреді: сайтқа кірушілер саны екі, үш еселене бастайды. Әрие бұл жағдайда пайдаланушы Интернетте өз сайтына мықты жарнама жасалып сайтқа кірушілер саны тағыда артады деген оймен ол көрсетілген қызметке ақша аударады. Алайда ақша аударылған соң сайтқа кірушілер саны тез арада азайып кетеді. Олардың саны бұрынғы қалпына келеді. Негізінен Интернетке ешкім ешқандай жарнама жасаған жоқ. Оның орнына алаяқтар есептеуішті оңай амалдармен жасанды айналдырады.

Күн сайын неше түрлі интернет төлеу жүйелері дамып келе жатыр, оларды ішінде дамыған әрі танымалдары мыналар: Web Money және «Яндекс. Деньги». Бүл жүйелерді қолдану көптеген жұмыстарды жеңілдетеді, мысалы, тез арада алынған заттардың ақшасын төлегенде, істелген жұмыстарға төлегенде көптеген жеңілдіктер әкеледі. Бұл жүйенің дамуына бірден бір себеп ақша аударғанда ол аударылымдар туралы салықшылар мен сол сияқты мекемелер еш нәрсе біле алмайды. Сол үшін бұл жерде де алаяқтар өз жұмыстарын істеуде.

«Қақпан» интернеттегі көптеген тегін жарнама тақтайшаларына хабарлама ретінде қойылады немесе спамерлік хат арқылы жіберіледі. Хабарламаның немесе хаттың құрама шамамен мынадай:

Қайырлы күн! Мен Web Money (немесе «Яндекс.Деньги» т.б.) компаниясында техникалық қолдауқызметінде ұзақ уақыт жұмыс істедім. Жақында мені еш бір себебсіз жұмыстан шығарып жіберді. Бірақ жұмыстан шығар алдында мен құпияларын ұрлап үлгердім. Егер арнайы кошелекқа (кошелектарға) ақша аударса, онда үш күннің ішінде ол ақша сізге кем дегенде үш есе(пес есес, он есес) көлемде қайтып келеді. Кошелек нөмірі: №. Ақшаны жиып алуға асығыңыз! Уақыт шектеулі! Сәттілік тілеймін!

Бұл қарапайым алдаудың бір түрі екенін және ешқандайда «кошелек» жоқ екндігін түсіндірудің керек жоқ деп ойлаймын. Кейде өздерінің компьютерлеріне ақша төлемдерін жүргізетін интернет-жүйесін жаңадан орнатып олардың мүмкіндіктерімен толық таныспайды да қолданушылар осындай қырық өтіріктерге сеніп қақпандарға түсіп жатады.

Windows XP операциялық жүйесінің құрамында Интернетке қосылған брандмаузер бар. Оны қосу үшін Панель управлениядан Сеть и подключений к Интернету категориясын таңдаңыз, содан кейін Сетевые подключения пиктограммасын шертіңіз. Нәтижесінде желілік қосылымдар тізімі бар терезе ашылады. Бұл терезеден подключенияны белгілеу керек. Осыны брандмаузермен қорғауымыз қажет, ол үшін терезенің сол жағындағы шарттар тобында (Сетевые задачи) Изменение настроек подключения сылкасын шерту керек.

Windows XP-дің өзінің брандмаузерінен басқа сол сияқты көптеген бағдарламалар бар. Олардың ішінде сіздерге ұсынатынымыз ZoneAlarm.

1. 
   Web Money және басқада ақша төлеу қызметтері дегеніміз не?
   
2. 
   Мәліметтерді өңдеу электрондық жүйелердің кұрылысы қандай?
   
3. 
   Программалы қамтамасыздандырудың кұрылысы қандай?
   
4. 
   Мәліметтерді өңдеудің жүйелік құралдары қандай?
   

Дәріс 11. Ақпараттық жүйелердің қауіпсіздік модельдері. Формальды модельдер. Қауіпсіздіктің модельдері. Қауіпсіздіктің саясаты. Ақпаратты қорғау дұрыстығының әдістемесі. Қорғау жүйелерінің дұрыстығын зерттеу

• 
  Есептеу техникасының кұралдары мен автоматтандырылган ақпараттық жүйелердің қорғалуының критерийлері мен кластары;
  
• 
  қорғалған жүйелерді бағалау бойынша стандарттары;
  
• 
  Бүтіндікті тексеру саясатының моделі;
  
• 
  Қорғауды зерттеу мен жобалаудың әдістемесі.
  

Есептеу техникасының кұралдары мен автоматтандырылган ақпараттық жүйелердің қорғалуының критерийлері мен кластары, қорғалған жүйелерді бағалау бойынша стандарттар. Күн сайын маңызды және құпиялы ақпараттардың саны өсіп келе жатыр, осы ақпараттарды көптеген Интернетті пайдаланушылар электронды пошта арқылы жіберді. Мұндай ақпараттар алаяқтарды қызықтырады. Қазіргі уақыттағы пошталық программалардың өзіндік электрондық ақпараттарды шифрлеу механизмі орнатылған. Атақты Outlook Express және The Bat программаларының электрондық пошталарды қалай шифрлейтінін қарастырайық.

Қызметтік стандарттар ақпараттық қорғаныс режимінің орындалуын қамтамасыз ететін қорғалған ақпараттық жүйедегі шаралар жиынтығын сипаттайды. Бүл стандарттарға халықаралық стандарттар BSI, BS7799 немесе қорғалған жүйе процессін сипаттайтын отандық нормативтер.

• 
  Internet Explorer-ді қосқан кезде өзінен-өзі таныс емес веб- парақтары ашылады;
  
• 
  Біршама шығу трафиктерінің көбеюі;
  
• 
  Операциялық жүйе жұмысының бұзылуы;
  
• 
  Телефон байланысының сенерсіз жағдайдағы көп мөлшерде төлем ақылары (мұндай жағдайда компьютерге «автоматический дозвон» модульді шпион программа кіріп кеткен );
  
• 
  Избранноетізімінде кейбір таныс емес пунттерді өшіру мүмкін емес жағдайы;
  
• 
  Интернетке қосылмаған жағдайдың өзінде, мониторда жарнамалық терезелер пайда болады;
  
• 
  Жұмыс үстелінде белгісіз белгілер пайда болады және оларды шерткен кезде автоматты түрде бөтен веб-парағына кіресіз;
  

• 
  Пернетақта шпиондарының кіріп кетуінен алдын-алу;
  
• 
  Мұндай шпионды қалай алдауға болады, мүмкін ол кіріп кеткен болса (құпия мәліметерді кіргізудің алдын алу);
  
• 
  Шпион программаны қалай тауып және жоюға болады.
  

Бүтіндікті тексеру саясатының моделі

• 
  Мекеме және ұйым басқармасына. Қызметкерлерінің компьютеріне қандайда бір шпион-программаны енгізіп, олардың жұмыс уақытында не істейтінін бақылап отыруына мүмкіндік береді. Әр түрлі программаларды ашып-жапқанда қандай мәтін терітінін, компьютерді өшіріп-қосқанда буфер айырбасының құрамына не кіреді және т.с.с. біле алады. Кейбір шпион-программа белгілі уақыт аралығында экран суретін түсіріп отырады.
  
• 
  Жүйелік администраторларға. Шпион-программаның көмегімен үнемі әр пайдаланушының жасаған жұмыстарын қарап отырады.
  
• 
  (Фискальным органам и силовым структурам). Шпион-программаның көмегімен ойластырылған қылмыстық іс туралы оперативті ақпарат алып оның алдын-алуға болады. Ата-аналарға. Компьютерде қондырылған шпион-программа баланың компьютерде не істегенін көруге мүмкіндік береді. Мысалы: информатикадан үй жұмысын орындадыма немесе ойнап отырдыма.
  
• 
  Қатардағы пайдаланушыға. Егер бір компьютермен бірнеше адам қолданылса, шпион-программаның көмегімен сіз жоқта қандай жұмыс істегенін білуіңізге болады.