Курбаналиев бауржан умурзакович

Мұғалім әр сабақтың құрылымдық элементтерін түрліше бағытта іске асырды. Мысалы, жаңа материалдың өзіндік белгілері ауырлау болған кезде мұғалім оларды түрлендіріп, оқушыларды өз бетінше іздендіріп, дамытып шығармашылық тұрғыда орындауға жұмылдырды. Бастауыш мектеп оқушыларын шығармашылыққа баулу және қызықтыру әдістері мен дүниетанымдық шығармашылық қатынасты, танымдық белсенділігін және өз бетінше жұмыс жасай алатынын барлық педагогтар тарапынан оқушыларға қойылатын бірыңғай талап ретінде жүзеге асырылуы қажет.

Жалпы тәжірибе қорытындысындағы оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру деңгейі 9-кестедегі көрсеткіштермен салыстырмалы тексеруден өтіп, арнайы ұйымдастырылған тәжірибе сабақтары барысында балалардың бейнелеу өнері саласында жинақтаған білімдері мен түсініктері және түрлі көркем шығармашылық жұмыстары негізінде сапасын анықтауға мүмкіндік берді. Егер алғашқы бақылауда экспериментік топтардағы оқушылардың ішінен жеткілікті деңгейдегі бала саны тәжірибеге дейін «үздік» 15% болса, тәжірибеден кейінгі көрсеткіш 41% көтерілді. Бұдан жеткілікті деңгей көрсеткішінің екі есеге жуық артқанын көреміз. Сол

Кесте 9 - Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру деңгейі.

сияқты, орта деңгейдегі көрсеткіш, 4,1% дейін көтерілді. Бұл көрсеткіштер балалардың шығармашылық қабілетінің қалыптасу дәрежесінің бірте-бірте жоғарылағанын және жалпы бейнелеу өнерін қабылдау үдерісі оқушылардың көркемдік шығармашылық қабілетін қалыптастыру «жақсы» 40% дан 45% артқан көрсеткіші анықталды ал «қанағаттанарлық» деңгейдегі балалар санының, 45 % дан 14 % дейін кемуі біздің эксперимент жұмысымыздың алдына қойған мақсат пен міндеттеріміздің сабақта пайдаланған әдіс-тәсілдеріміздің сонымен бірге арнайы дайындалған бағдарламамыздың жалпы мазмұндық жүйесінің дұрыстығын айқын көрсетіп берді.

Жалпы оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру көрсеткіші тәжірибеге дейін «А»тобы бойынша 3,7% болса, тәжірибеден кейін 4,1% көтерілді, ал «Б» тобы бойынша тәжірибеге дейін 3,5% болса, тәжірибеден кейін 4,3% көтерілді. Эксперимент нәтижелері бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетінің қалыптасуы және бейнелеу өнерін өз түсінігі бойынша талдай білуіне шығармашылық іс-әрекеттерінің жүйелі түрде дамуына тікелей байланысты екенін дәлелдейді. Бастауыш мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін қалыптастыру көркемдік бейнелеу іс-әрекеттерінің дамуы негізінде жалпы білімге деген ынтасын, қызығушылық қатынасын өнер туындыларын өз қолымен жасауға деген шығармашылық белсенділігін, көркемдік талғамын көтеруге ықпал еткенін айқындай түсті. Бастауыш мектеп оқушыларын бейнелеу өнері арқылы шығармашылық қабілетін қалыптастыру, өнер туындыларын бағалай білуге, әсемдікті сезінуге баулитын шығармашылық іс-әрекеттерді қамтитын дидактикалық әдіс-тәсілді тиімді пайдалану, көркемдік талғамды дамытуға ықпалын тигізетіні анықталды (2,3 суреттер).


Бастапқы көрсеткіш Аралық көрсеткіш Соңғы көрсеткіш

Сурет 2 – Бейнелеу өнері сабақтарында оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастырудың пайыздық көрсеткіштер диаграммасы (бірінші кезең)

Бастапқы көрсеткіш Аралық көрсеткіш Соңғы көрсеткіш

1. Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін бейнелеу өнері сабақтарында қалыптастыру мәселесінің қазіргі кезеңдегі әлеуметтік-педагогикалық жағдайы мен бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін бейнелеу өнері сабақтарында қалыптастырудың ғылыми теориялық негіздері айқындады.

2. Шығармашылық – бұл жеке тұлғаның қойылған міндеттерді шешуде немесе бір нәрсені жетілдіруде белсенділік пен дербестік таныта отырып, өмірде болмаған тың жаңалықтарды туындататын мақсатты іс-әрекеті.

3. Бастауыш мектепте оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастырудың маңыздылығы мен мүмкіндіктері бейнелеу өнері сабағы тұрғысында анықталды.

4. Оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастыру келесі міндеттердің жүзеге асырылуын көздейді: шығармашылық ұғым-түсініктермен, көркем-шеберлік, дағды, іскерлікпен қаруландыру; шығармашылық іс-әрекет, жаңаша педагогикалық технология, интербелсенді оқыту әдістерін пайдалану; көркемдік білім мен эстетикалық тәрбие жұмысының үздіксіздігін, сабақтастығын қамтамасыз ету.

5. Тәжірибе кезеңінде бастауыш мектепте бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін қалыптастырудың педагогикалық технологиясы түрлі бағыттарда қарастырылды.

6. Тәжірибелік-эксперимент жұмыстарының нәтижелері ұсынылған ғылыми -әдістемелік жұмыстары оқушылардың шығармашылық қабілеттілігі, танымдық көзқарастарының өсуіне, рухани-интеллектуалдық, тұлғалық қаситтерінің дамып жетілуіне көмегін тигізді.

Зерттеу мәселесі күрделі болғандықтан, оның барлық салаларын жеткілікті дәрежеде қамту мүмкін емес, сондықтан қарастырылып отырған мәселе толығымен шешімін тапты деуге болмайды. Осыған сәйкес зерттеу болашағы, біздің ойымызша, мынадай мәселелерді қарастыру бағытында дамуы қажет:

• 
  педагогикалық оқу орындарындағы болашақ мұғалімдерді бейнелеу өнері сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға даярлау;
  
• 
  бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық қабілеттерін өнер түрлерін ықпалдастыру негізінде қалыптастыру;
  
• 
  бастауыш сыныпта кіріктірілген бейнелеу өнері мен көркем еңбек сабақтарын ұйымдастыру, сонымен қатар оларды шығармашылық жоба жұмыстарына баулу және т.б.
  

1. 
   Бейнелеу өнері және еңбек сабақтарындағы эстетикалық тәрбие. Әдістемелік құрал . - Жетісай, 2004. 40 б.
   
2. 
   Ағаш қолөнері. Әдістемелік құрал. - Шымкент, 2005. - 191 б.
   
3. 
   Развитие творческих способностей учащихся начальных классов на уроках изобразительного искусства. Әдістемелік құрал. (Д.Ә.Кемешевпен авторлық бірлестікте). - Шымкент, 2008.- 96 б.
   
4. 
   Психологические барьеры в инновационной деятельности учителя. «Узлуксиз таълим тизимида маънавий-касбий баркамол шахс тарбияси» Гулистан, 2007. - Б.18-19.
   
5. 
   Бейнелеу өнері сабағында оқушыларға ою-өрнекті салдыру тәсілдері. Ғылыми әдістемелік журнал «Оралдың ғылым жаршысы», №3. - Орал, 2008. - Б. 66-69.
   
6. 
   Формирование готовности студентов к инновационной педагогической деятельности Научно-теоретический и практический журнал «Современный Научный Вестник», №7. - Жетісай, 2008. - Б.59-63.
   
7. 
   Занятие в начальных классах по изобразительному искусству. Труды международной научно-практической конференции «Казахстан в новом мире и проблемы Национального образования», посвященной 10-летию университета «Сырдария». Том ІІ, - Жетісай, 2008. - Б.471-473.
   
8. 
   «Халықтық қолөнер арқылы мектеп оқушыларының отбасы тәрбиесін ұйымдастырудың негізі-қазақ отбасының дәстүрлі тәрбиесі. «Сырдария» университетінің 10 жылдығына арналған «Жаңа әлемдегі «Қазақстан және Ұлттық білім беру проблемалары» халықаралық ғылыми-практикалық конференция еңбектері. ІІ том, - Жетісай, 2008 - Б.474-476.
   
9. 
   Условия развития творческих способностей учащихся начальных классов. Научно-теоретический и практический журнал «Современный научный вестник». №2. - Шымкент, 2008. – Б.15-20.
   
10. 
    Рухани байлықты жетілдіретін-өнер. Научно-теоретический и практический журнал «Оралдың ғылым жаршысы», №5. - Орал,2008.-Б.60 63.
    
11. 
    Бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту. Научно-теоретический и практический журнал «Оралдың ғылым жаршысы » № 5. - Орал, 2008. - Б.64-69.
    
12. 
    Возможности развития творческих способностей учащихся начальных классах. «Динамика исследования» - София, 2008. – Б.57-59.
    
13. 
    Дамыта оқыту технологиясы арқылы оқушыларды шығармашылыққа баулудың әдіс-тәсілдері. Научно-теоретический и практический журнал № 7. - Орал, 2008. - Б.54-57.
    
14. 
    Бейнелеу өнері және сызу пәндерін оқытудың тәрбиелік міндеті. Қазақстан Республикасы Заң ғылымдары академиясының академигі, заң ғылымдарының докторы, профессор Төкіжан Ағдарбековтың 70 жылдық мерейтойына арналған «Қазақ мемелекеттілігінің хронологиясы, құрылымы және қалыптасу заңдылығы туралы мәселелер» атты Халықаралық ғылыми-теориялық конферениция. - Түркістан, 2008. - Б.582-284.
    
15. 
    Инновациялық білім берудің педагогикалық шарттары. Научно-теоретический и практический журнал «Оралдың ғылым жаршысы», № 7. – Орал, 2008. - Б.58-60.
    
16. 
    Әдептілік пен сұлулыққа тәрбиелеу бастауыш мектептен басталады. Научно-теоретический и практический журнал «Оралдың ғылым жаршысы».
    

17. 
    О методах воспитания и путях их реализации. Гулистон давлат университети «Бошланғич синф уқитувчиларини тайерлаш жараенида замонавий касбий таълим муаммолари» Республика илмий анжуманининг материаллари. – Гулистан, 2008. - Б.129-131.
    
18. 
    «Иновациялық білім берудің педагогикалық шарттары» білім беруді реформалау: ұлттық басылымдылықтар және олардың шемімін табу жолдары Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының еңбектері - Тараз, 2008, - Б.17-19.
    
19. 
    Қазақ халқының ұлттық құнды мұраларымен оқушыларды сауаттылыққа тәрбиелеудің маңызы. - София: «Бял градбг оод».2009,-с.52-58.
    
20. 
    Ою-өрнектер сыр шертеді. MATERIALY 5 MIEDZYNARODOWEJ NAUKOWI-PRAKTYCZNEJ KONFERENGJI NAUKOWA MYSL INFORMACYJNEGO WIEKU. Volume 9. Pedagogiczne nauki 32-34.
    
21. 
    Бастауыш сыныпта бейнелеу өнері сабағында оқушылардың шығармашылық көркем өнерін байыту. // «Бастауыш мектеп» Республикалық ғылыми-әдістемелік және педагокикалық журнал. №10, 2009.- Б.70-71.
    
22. 
    Бастауыш мектеп оқушыларының шығармашылық қабілетін қалыптастырудың педагогикалық аспектілері //«Қазақ тілі мен әдебиеті» Республикалық ғылыми-педагогикалық басылым. 2009.- №11.- Б. 97-100.
    
23. 
    Бейнелеу өнері пәнінде оқушылардың шығармашылық жұмыстарында дәстүрден тыс әдіс-тәсілдерді пайдалану тиімділігі. //«Бастауыш мектеп» Республикалық ғылыми-әдістемелік және педагогикалық журнал. (Д.Кемешевпен авт.бірлестікте). №12 2009.- Б.61-62.
    
24. 
    Бейнелеу өнері сабағында бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық таным белсенділігін қалыптастыру//«Қазақстанның ғылыми әлемі»Халықаралық ғылыми журнал.Желтоқсан-Шымкент,2009,№6.-Б.55-56.
    

В Законе «Об образовании» (2007 г.) поставлены задачи – «развитие творческих, духовных возможностей личности, ... создание условий умственного развития интеллекта ...». Отсюда, одной из главных задач, стоящих на современном этапе перед педагогической теорией и практикой является формирование личности, способной овладевать не только знаниями, умениями и навыками, но и умеющей самостоятельно мыслить, творчески трудиться и способной на большие открытия. Осуществление данной задачи требует поиска и разработки наиболее эффективных путей и форм развития творческой активности современных школьников. В данном аспекте становится особенно важным использование огромных возможностей искусства, в особенности – изобразительного искусства, в потенциале которого объективно заложено творческое начало.

Методы исследования: теоретический анализ философской, психолого-педагогической, исторической, социологической, культурологической, методической литературы, официальных документов по проблеме исследования; педагогическое наблюдение, беседа, анкетирование, интервьюирование, опрос, изучение и обобщение передового педагогического опыта, изучение школьной документации, анализ творческих работ школьников, анализ школьных программ по изобразительному искусству, педагогический эксперимент, обработка и обобщение результатов опытно-экспериментальной работы.

- обоснованы научно-теоретические основы формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства;

- уточнены возможности формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства;

- разработана педагогическая технология формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства; определены основные критерии и признаки исследуемого качества у младших школьников;

- теоретически и экспериментально обоснована методика формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства.

Практическая значимость исследования заключается в том, что теоретические выводы и научно-методические рекомендации позволяют обеспечить эффективность организации формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства. Разработанное и апробированное учебно-методическое пособие «Методика формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства», а также полученные в ходе исследования результаты и сформулированные на их основе педагогические рекомендации могут быть использованы в практике общеобразовательных школ, педагогических колледжей, высших учебных заведений, в системе повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров Республики Казахстан, а также в создании методических рекомендаций по совершенствованию процесса обучения младших школьников.

Основные положение выносимые на защиту:

- особенности организации процесса формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства;

- возможности, роль и содержательные требования предмета к формированию творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства;

Апробация и внедрение результатов исследования в практику осуществлялись в форме научных докладов на международных и республиканских (Шымкент, Алматы, Тараз, Урал, Туркестан, Жетысай, Гүлистан, София (Болгария), 2004 г.) научно-практических конференциях, а также посредством публикаций в научно-педагогических изданиях Республики Казахстан: «Бастауыш мектеп» (Алматы, 2009 г.), «Қазақ тілі мен әдебиеті» (Алматы, 2009).

Этапы исследования:

На первом этапе исследования (2004-2006 г.г.) изучалась философская, психолого-педагогическая, культурологическая литература по исследуемой проблеме. Разработаны научный аппарат и процедура исследования, определены возможности и современное состояние проблемы.

На втором этапе (2006-2008 г.г.) разработана методика формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства, проведена опытно-экспериментальная работа с целью выявления эффективности исследования. В итоге определено содержание формирования творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства.

На третьем этапе (2008-2009 г.г.) осуществлялось обобщение итогов опытно-экспериментальной работы, обрабатывались ее результаты, формировались выводы; полученные результаты исследования по формированию творческих способностей младших школьников на уроках изобразительного искусства дали возможность внедрить в практику школы методические рекомендации.

Перспективы исследования. Дальнейшее исследование проблемы может быть проведено в направлении организации творческой деятельности младших школьников в интеграции уроков изобразительного искусства и художественного труда, в привлечении их к разработке творческих проектов; а также в профессиональной подготовке будущих учителей в педагогических вузах к формированию творческих способностей у школьников начальных классов.

Summary
Kurbanaliyev Baurzhan Umirzakovich
The theme of research: “Formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts”
13.00.02 - Theory and methodology of training and education (fine arts in the system of primary, secondary and high education)
Actuality of the research. Dynamism inherent to modern development of civilization, intensification of the role of personality in all spheres of public progress, revival and development of cultural and spiritual traditions make extremely sharp the problems of radical restructuring of the system of education in Kazakhstan as one of the main sources of mental potential of the society.

In the Law “About education” (2007) the following tasks are put – “development of creative, spiritual opportunities of a person ..., creation of conditions of intellectual development ... “. As a result, one of the main tasks of the present stage of pedagogical theory and practice is formation of a person, capable to seize not only knowledge, skills, but also able to think independently, work creatively and capable of big discoveries. The realization of the given task demands search and development of the most effective ways and forms of development of creative activity of modern schoolchildren. In the given aspect especially important becomes the use of huge opportunities of art, in particular - fine arts in the potential of which the creative beginning is objectively put.

- scientific-theoretical bases of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts are proved;

- opportunities of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts are precised;

- pedagogical technology of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts is developed; the basic criteria and attributes of the researched quality at primary schoolchildren are determined;

- the technique of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts is theoretically and experimentally proved.

The practical significance of the research consists in: theoretical conclusions and scientific-methodical recommendations allow to provide the efficiency of the organization of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts. Developed and approved training-methodical manual “Technique of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts”, and also the results received during the research and pedagogical recommendations formulated on their basis can be used in the practice of comprehensive schools, pedagogical colleges, high educational institutions, in the system of improvement of professional skills and retraining of pedagogical staff of the Republic of Kazakhstan, and also in creation of methodical recommendations on perfection of the process of training of primary schoolchildren.

The positions taken out for defence:

- peculiarities of organization of the process of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts;

- opportunities, role and substantial requirements of the subject to formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts;

- developed pedagogical technology on formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts;

- methodical system of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts.

Approbation of results of the research was carried out by means of participation in International and Republican scientific-practical conferences: (Shymkent, Almaty, Taraz, Ural, Turkestan, Zhetysai, Gulistan, Sofia (Bulgaria), 2004), and also by means of publications in scientific and pedagogical editions of the Republic of Kazakhstan: “Bastauysh mektep” (Almaty, 2009), “Kazak tili men adebieti” (Almaty, 2009).

The stages of the research:

At the first stage (2004-2006) philosophical, psycho-pedagogical, culturological literature on the researched problem was investigated. The scientific apparatus and procedure of the research were developed, opportunities and modern condition of the problem were determined.

At the second stage (2006-2008) the technique of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts was developed, the experimental work with the purpose of revealing the efficiency of the research was carried out. In the result the maintenance of formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts was determined.

At the third stage (2008-2009) generalization of the results of experimental work was carried out, its results were processed, the conclusions were formed; the received results of the research on formation of creative abilities of primary schoolchildren at the lessons of fine arts enabled to introduce methodical recommendations into school practice.

The perspectives of the research. The further research of the problem can be carried out in the direction of the organization of creative activity of primary schoolchildren in integration of the lessons of fine arts and art work, in their attraction to development of creative projects; and also in vocational training of intending teachers in pedagogical high schools to formation of creative abilities at schoolchildren of primary classes.