Рефлекторлы доға бөлімдеріне .... кіреді

Е) афференттік және орталық

1. 
   сезімтал талшықтарымен дене терісін және бұлшық еттерін
   
2. 
   қозғалғыш талшықтарымен дене бұлшық еттерін
   
3. 
   қозғалғыш және сезімтал талшықтарымен қолдың терісін және бұлшық еттерін
   
4. 
   қозғалғыш талшықтарымен аяқтың терісін және бұлшық еттерін
   
5. 
   дұрыс жауабы жоқ
   

10. Адам жұлынының бел сегменттерi ... иннервациялайды.

А) табан жамбас

В) кеуде, жамбас

С) жамбас, аяқты

Д) ано- генитальды аймақ, жамбас

Е) бет, ано- генитальды аймақ,

1. 
   реципрокты /қарама-қарсы/
   
2. 
   пресинаптикалық
   
3. 
   постсинаптикалық
   
4. 
   қайтымды
   
5. 
   пессимальдi
   

1. 
   ГАМК, глицин
   
2. 
   энкефалиндер, Р- субстанция
   
3. 
   ацетилхолин, адреналин
   
4. 
   эндорфиндер, ГАМК
   
5. 
   эндорфиндер, адреналин
   

1. 
   II-IV бел сегменттерiнде
   
2. 
   жұлынның сегiзкөз бөлiмiнде
   
3. 
   жұлынның кеуде сегметтерiнде
   
4. 
   Х-ХII кеуде сегменттерiнде
   
5. 
   жұлынның мойын сегменттерiнде
   

1. 
   Сеченов И.М.
   
2. 
   Павлов И.П.
   
3. 
   Анохин П.К.
   
4. 
   Декард Р.
   
5. 
   Шерингтон Ч.
   

1. 
   қайтымды
   
2. 
   cеченовтың
   
3. 
   реципрокты
   
4. 
   прессинаптикалық
   
5. 
   постсинаптикалық
   

1. 
   Ухтомский А.А.
   
2. 
   Введенский Н.Б.
   
3. 
   Быков К.М.
   
4. 
   Парин В.В.
   
5. 
   Анохин П.К.
   

1. 
   жойылады
   
2. 
   жоғарлайды
   
3. 
   төмендейдi
   
4. 
   өзгермейдi
   
5. 
   фазалық түрiнде өзгередi
   

1. 
   Реншоу жасушаларының қозуы, қышқыл рефлексi уақытының ұзаруы
   
2. 
   Реншоу жасушаларының , рефлекс мотонейрондарының мембранасының
   

3. 
   Реншоу жасушалары қозуы, мембрана деполяризациясы
   
4. 
   Реншоу жасушалары қозуы, қышқыл рефлексi уақытының қысқаруы
   
5. 
   Реншоу клеткаларының тежелуi, постсинаптикалық мембрананың гиперполяризациясы
   

• 
  ВЖЖ-ң парасимпатикалық бөлімінің орталық, преганглионарлы талшықтар, ганглилер, постганглионарлы талшықтарды сызбадан көрсете алу;
  
• 
  Вегетативтік жүйке жүйесінің симпатикалық және парасимпатикалық бөлімдерінің құрылысының сызбасын сызу;
  

1. Симпатикалық жүйке жүйесінің орталықтық және шеткі бөлімдері туралы түсінік.

2. Парасимпатикалық жүйке жүйесінің орталықтық және шеткі бөлімдері туралы түсінік.

3. Вегетативтік және соматикалық жүйке жүйесі бөлімдерінің бірігуі:

4. Вегетативтік жүйкелендірудің маңызы;

5. Жүйкелендірілген ағзаның жағдайына қарай вегетативтік жүйкені тітіркендіруге тәуелділігі.

6. Тері бездер және қан тамырларының жүйкелендіру ерекшеліктерін атаңыз.
5. Білім берудің және оқытудың әдістері: тақырып бойынша тәжірибелік жұмыстарды орындау, хаттамаларды дайындау.
Лабораториялық жұмыс №1.

Тыныс ырғағының бұзылу белгілері (Геринг рефлексі).

Зерттелуші адамның білегінен пульс жиілігін есептейді де, бірнеше рет терең дем алуын өтінеді (дискомфорт сезіміне дейін). Оны бастапқы алынған нәтижемен салыстырады. Тамыр соғысы 10-12 ретке баяулауы тиіс.

Вегетативтік жүйке жүйесінің рефлекстері бұзылған жағдайда, тамыр соғуы жиілеп кетеді.

Вегетативтік рефлексті орындау кезіндегі алынған мәліметтер ВЖЖ–нің ЖТЖ-не нақты әсерін көрсетеді.

1. Симпатикалық жүйке жүйесін тітіркендірсе:

А. жүрек жиырылуының жиілігі және күші жоғарылайды

В. асқазан қызметінің моторлық және секреторлық қызметін күшейтеді

С. жүрек жиырылуының жиілігі және күшін төмендетеді.

Д. сілекей бездері және тіл тамырларын кеңітеді

Е. көз қарашығын тарылтады

2.Симпатикалық жүйке жүйесінің орталығы ... орналасқан

А.жұлынның торако-люмбальді бөлімінде

В.сопақша мида

С.жұлынның кеуде бөлімінде

Д.көпірде және мишықта

Е.ортаңғы мида

3. Жүйке жүйесі парасимпатикалық бөлімінің тонусы жоғарыласа көз қарашығы

А. тарылады

В. кеңейеді

С. кеңейеді, содан кейін тарылады

Д. өзгермейді

Е. тарылады, содан кейін кеңейеді

4. Жүйке жүйесі симпатикалық бөлімінің тонусы жоғарыласа көз қарашығы

А. кішірейеді

В. ұлғаяды

С. тарылады, содан кейін кеңейеді

Д. өзгермейді

Е. кеңейеді содан кейін тарылады

5. ... жүйке талшықтарын тітіркендірсе тамырларды тарылтады

А. симпатикалық және адренэргиялық

В. симпатикалық және холинэргиялық

С. парасимпатикалық және холинэргиялық

Д. парасимпатикалық және серотонэргиялық

Е. соматикалық және холинэргиялық

6. Кезбе жүйкесінің перифиялық бөлімін тітіркендірсе:

А. жүректің жұмысы баяулайды, АҚ жоғарылайды

В. жүректің жұмысы жиілейді, АҚ төмендейді

С. жүректің жұмысы баяулайды, АҚ төмендейді

Д. жүректің жұмысы жиілейді, АҚ жоғарылайды

Е. жүрек жұмысы және қан қысымы өзгермейді

7. Қыша қағазын қойғанда тамырлардың жергілікті кеңуі ... жүзеге асады

А.Бейнбридж рефлексімен

В.аксон рефлексімен

С.аорталық рефлекспен

Д.Цион-Людвиг рефлексімен

Е.Парин рефлексімен

8. Парасимпатикалық жүйкелерді тiтiркендiргенде сiлекей бездерiнiң секрециясы ... .

А. көбейедi

В. азаяды

С. өзгермейдi

Д. көбейеді,сонан кейін азаяды

Е. азаяды,сонан кейiн көбейедi

9. ...ішкі ағзалардың тамырлары кеңейеді

А. симпатикалық жүйке тонусын жоғарылатса, белсенді түрде

В. парасимпатикалық жүйке тонусын жоғарылатса, белсенді түрде

С. парасимпатикалық жүйке тонусын төмендетсе,енжар түрде

Д.соматикалық жүйке тонусын жоғарылатса, белсенді түрде

10.Тыныстың рефлекторлық реттелуі ... импульстердің түсуімен жүзеге асырылады

А. альвеоланың механорецепторлары,проприорецепторлардан

В. тамырлардың механорецепторлары және проприорецепторлардан

С. мұрын кілегей қабаты рецепторлары және қаңқа бұлшықет проприорецепторларынан

Д. сопақша ми хеморецепторлар және ішкі ағзалар интерорецепторларынан

Е. қаңқа бұлшықеттердің проприорецепторларынан

• 
  ішкі сөлденіс бездерінің топографиясы
  
• 
  гормоналды реттелу нәтижесін бағалау
  
• 
  ішкі сөлденіс бездерінің қызмет бузылу барысындағы клиникалық белгілерін анықтау
  

1. Эндокриді жұйенің құрылымдық функционалдық ұймдастыруы.

2. Гормондардын әсер ету механизімі

3. Эндокринді бездердің транс және парагипофизарлы реттелісі

4. ІСБ-ның жұйке жүйесімен байланысы.

5. ІСБ- ның әдісін оқып үйрену.

6. Өздігінен реттелістің жергілікті және гормоналды жүйелік.

7.Гипоталамо-гипофизарлы жүйе. Гипоталамус нейросекреттері: либериндер және статиндер.

8.Гипоталамустың гипофизбен функционалды байланысы.

9. Адено-нейрогипофиздың гормондары.

10.Қалқанша безі. Тиреоидты гормондардың және олардың организмдегі маңызы.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: зерттеу нәтижелерін талқылау, хаттамаларды дайындау.
6. Әдебиет. № 1 қосымшаны қараңыз.

7. Бақылау

Есептер

2. Адамда қалқанша без белгісінің көлемдік ұлғайғаны анықталды. Топырағы мен су құрамын ескеріп тамақпен судағы қандай заттардың жетіспеушіліктері туралы айтуға болады?

3. Ағзаларды көшіргенде (жүрек, бүйрек) не мақсатта гормондық ем қолданады. Ол үшін қандай гормондарды қолдануға болады?

4. Көмір сулар алмасуын қайсы гормон реттейді?

5. Кальций мен фосфор тұздарын реттеуде қандай эндокриндік бездер қатынасады?

6. Су мен тұз алмасуын реттеуге қандай гормондар қатынасады?

7. Қандай эндокриндік бездер ақуыз алмасуы мен ағзаның өсуін реттеуге қатысады.

8. Науқасқа ұзақ мерзім ішінде қолданылатын гормонның әсерінен науқас терісінің қараюы, ұлпаның майлы қабатының жұқаруы байқалады.

Науқасқа қандай гормон қолданылатынын түсіндір.

Тесттер

1. 
   паратгормон
   
2. 
   тирокальцитонин
   
3. 
   инсулин
   
4. 
   глюкагон
   
5. 
   альдестерон
   

1. 
   кальцийдiң жоғарылауын
   
2. 
   кальций төмендеуiн
   
3. 
   амин қышқылдарының жоғарылауын
   
4. 
   амин қышқылдарынын төмендеуiн
   
5. 
   фосфордың жоғарылауын
   

1. 
   ФСГ, эстрогендер, ЛСГ, прогестрон
   
2. 
   меланотропин, андрогендер, ЛСГ, прогестрон
   
3. 
   СТГ, ФСГ, прогестрон, эстроген
   
4. 
   ФСГ, глюкагон, СТГ, паратгормон
   
5. 
   ФСГ, инсулин, прогестрон
   

1. 
   гипогликемия тудырады, клеткалармен глюкозана пайдалануын жоғарлатады, гликогеннiң бауырда, бұлшықетте глюкозадан синтезiн тудырады
   
2. 
   жасуша мембранасында глюкоза өткiзгiштiгiн жоғарлатады, гипергликемия тудырады, бауыр жасушаларында гликогенолиз тудырады, гликонеогенездi тежейдi
   
3. 
   амин қышқылдары мен глюкоза өтуiн төмендетедi, глюкоза гликогенге айналуын тежейдi, гипергликемия тудырады
   
4. 
   гликогенездi күшейтедi, глюкоза тотығуын күшейтедi, кетондық денелердiң түзiлуiн азайтады
   
5. 
   ақуыздардың катаболизмін азайтады, гипергликемия тудырады, глюкоза мен амин қышқылдарына жасуша мембранасының өткiзгiштiгiн жоғарлатады
   

1. 
   вилликинин, бомбезин, секретин, мотилин
   
2. 
   гастрин, секретин, АКТГ, ФСГ
   
3. 
   вилликинин, бомбезин, тироксин, мелатонин
   
4. 
   АКТГ, бомбезин, ФСГ, секретин
   
5. 
   мотилин, адреналин, тироксин, гастрин
   

1. 
   эстрон, эстрол, эстрадиол
   
2. 
   паратгормон, серотонин, тирокальцитонин
   
3. 
   серотонин, экстриол, брадикинин
   
4. 
   тироксин, экстрон, тестотерон
   
5. 
   тестотерон, тироксин, серотонин
   

1. 
   су-тұз алмасуының бұзылуы
   
2. 
   ақуыз алмасуының бұзылуы
   
3. 
   май алмасудың бұзылуы
   
4. 
   көмiрсулар алмасуының бұзылуы
   
5. 
   витаминдер алмасуының бұзылуы
   

1. 
   азаяды
   
2. 
   өзгермейдi
   
3. 
   көбейедi
   
4. 
   көбейедi, сонынан азаяды
   
5. 
   азаяды, сонынан көбейедi
   

1. 
   қалқанша бездiң
   
2. 
   бүйрек үстi бездерiнiң
   
3. 
   ұйқы безiнiң
   
4. 
   жыныс бездерiнiң
   
5. 
   нейрогипофиздың
   

1. 
   тропты гормондар
   
2. 
   глюкокортикоидтар
   
3. 
   минералокортикоидтар
   
4. 
   адреналин, норадреналин
   
5. 
   релизинг-фактор
   

• 
  қанның клинико-гематологиялық зерттеу әдістерін игеру.
  
• 
  ағзаның функционалдық жағдайын дурыс бағалау.
  

1.Ағзаның сүйық ортасының жалпы сипаттамасы. Жасуша ішілік және жасушадан тыс суйықтықтары.

2. Қанның басты қызметтерін атап көрсетіңіз.

3. Қанның депосы, олардың саны және маңызы.

4. Қан плазмасының құрамы. Қан плазмасының ақуыздары, олардың саны және маңызы.

5. Қанның қорғаныс қасиеттері.

Қан топтарын анықтау барысында 4 нұсқаның біреуі алынуы тиіс.

ГАР сарысудың ешқайсысында жоқ. О(I) қан тобы.

I, III сарысуында ГАР А (II) қан тобы

I, II сарысуында ГАР В (III) қан тобы

I, II, III сарысуында ГАР АВ(IV) қан тобы

Тесттер

1. 
   фибриноген, глобулин, альбумин
   
2. 
   глобулиндер, миоглобин, фибрин
   
3. 
   фибриноген, карбгемоглобин, альбумин
   
4. 
   миоглобин, оксигемоглобин, альбумин
   
5. 
   фибриноген, метгемоглобин, альбумин
   

1. 
   оттегімен
   
2. 
   көмір қышқыл газымен
   
3. 
   иiсті газбен
   
4. 
   глюкозамен
   
5. 
   сумен
   

1. 
   сәйкес келмейтiн қанды құйғанда
   
2. 
   эфир, сiлтiлi,қышқылдың әсерiнен
   
3. 
   жоғары t°-ның әсерiнен
   
4. 
   плазманың осмостық қысымының төмендеуiнен
   
5. 
   электрлiк тоқтың әсерiнен
   

1. 
   гепарин
   
2. 
   норадреналин
   
3. 
   адреналин
   
4. 
   кальций
   
5. 
   пепсин
   

1. 
   қан жасаушы және қан бұзушы мүшелер, циркуляциялайтын қан, реттеушi аппарат
   
2. 
   циркуляциялайтын қан, жүрек, қан тамырлары, реттеушi аппарат
   
3. 
   қан жасаушы және қан бұзушы мүшелер, қан, жүрек
   
4. 
   циркуляциялайтын қан, қан жасаушы және қан бұзушы мүшелер, реттеушi аппарат, жүрек
   
5. 
   циркуляциялайтын қан, қан депосы, жiлiк майы, қан тамырлар
   

1. 
   эрироциттердiң гемоглобинге қанығу дәрежесiн
   
2. 
   эритроциттердiң темiрге қанығу дәрежесiн
   
3. 
   қандағы гемоглобин мөлшерiн
   
4. 
   эритроцит санының лейкоциттерге қатынасын
   
5. 
   пiшiндi элементтер мен плазма қатынасын
   

1. 
   бүйректе, бауырда, көк бауырда
   
2. 
   жүректе, көк бауырда, бүйрек үстi бездерде
   
3. 
   көк бауырда, гипофизде, бұлшықеттерде
   
4. 
   өкпеде, ас қазанда, iшекте
   
5. 
   iшекте, гипототаламуста, қызыл сүйек майында
   

1. 
   6,5-7% дене салмағынан – 4-5 л
   
2. 
   3-5% дене салмағынан – 1,5-2 л
   
3. 
   9-10% дене салмағынан – 7-8 л
   
4. 
   11-12% дене салмағынан – 8-9 л
   
5. 
   13-15% дене салмағынан – 10-12 л
   

9. Тромбоциттер ... .

1. 
   ретрактоэнзим, серотонин бөлiп шығарады, тромбопластин құрылуына жағдай жасайды
   
2. 
   антидене бөлiп шығарады, оттегiнi тасмалдайды, топтық өзгешелiкке ие болады
   
3. 
   аллергиялық реакцияларға қатысады, серотониндi бөлiп шығарады, суды тасымалдайды
   
4. 
   тромбопластиннiң пайда болуына жағдай жасайды, фагоцитоздық қызметке ие болады
   
5. 
   серотонин және гепарин бөлiп шығарады, қан ұюына кедергi жасайды
   

1. 
   иiстi газбен
   
2. 
   көмiр қышқыл газымен
   
3. 
   оттегiмен
   
4. 
   глюкозамен
   
5. 
   сумен
   

• 
  миокардтің және тамырлардың физиологиялық қасиеттерін білу
  
• 
  ағзаның функционалдық жағдайын дурыс бағалау.
  
• 
  ЭКГ-ны талдай алу
  
• 
  ВЖЖ-нің жүрекке әсерін білу
  

1 Жүрек қақпақшаларыжәне олардың құрылысы.

2. Жүрек бұлшық етінің физиологиялық қасиеті және ерекшіліктері.

4. Кардиомиоциттер, олардың құрылысы.

5. Тәждік қан айналымы.

6. Электрокардиография (ЭКГ) маңызы.

7. Жүрек оралымы

8. ВЖЖ-нің жүрек реттелуіне әсері

9. Жүрек ішілік реттелу механизмінің физиологиясы.

10. Жасушу аралық өзәра реттелуі.

11. Жүректегі жүйке импульсының химиялық өткізгіш механизімі.

12.Жүрек қан-тамыр қызметінің жалпы рефлекторлық реттелу сипаттамасы.

13. Тамыр қозғалтқыш орталыгының орналасуы және тонусы.

14. Тамыр тонусының кортикалды реттелуі.

15. Тамырларға гуморалды әсер.
5.Білім берудің және оқытудың әдістері: Тәжірбиелік жұмыстарды орындау және талқылау, хаттама рәсімдеу
№1 Зертханалық жұмыс
Электрокардиограмманы талдау.

Электрокардиография дегеніміз —жүрек еті қозған сәтте пайда болатын электр құбылысын жазып алу әдісі. Электрокардиографпен жазып алынған қисық сызық – электрокардиограмма д.а. Ол латын алфавитінің соңғы әріптерімен (P, Q, R, S, T) белгіленеді. Р-тісі екі жүрекше қозған кезде туған ток жиынтығын көрсетеді. P мен Q тісшелері қозудың атриовентикулярлық түйінінен ГИС шоғырына өту жылдамдығын көрсетеді. QRS тісшелер комплексі қарыншалардағы қозу үрдістерін көрсетеді. Т тісшесі қозудың «СӨНУІН» реполяризациясын көрсетеді.


I тіркеу

II тіркеу

III тіркеу

Электрокардиограммамен зерттеу кезінде қолданылатын стандартты тіркемелер

ЭКГ көрсеткіштері жүректің ырғағын бағалауға және миокардтың ( өткізгіш жүйесін қоса) зақымдалуының әр түрлі деңгейін, кардиотроптық дәрілердің әсерін бақылауға мүмкіндік береді.

Зерттелуші адамның білегінен пульс жиілігін санайды. Содан кейін адамның жұмылған көздерін бармақтарымен 10-30 с бойы ауыртпай басып тұрып, жібергеннен кейін тамыр соғысын тағы да санайды. Жұмысты 3-4 рет қайталайды.

Рефлекстік әсерден кейін пульс сирейді ( минутына 8-10 ретке).

Вегетативтік рефлекстің көрсеткіштері ВЖЖ –нің ЖТЖ-не нақты әсерін көрсетеді.

Тесттер

1. 
   0,8 сек.
   
2. 
   0,4 сек.
   
3. 
   0,6 сек.
   
4. 
   1,0 сек.
   
5. 
   1,1 сек.
   

1. 
   жеке дара
   
2. 
   тоникалык
   
3. 
   тетаникалык
   
4. 
   пластикалык
   
5. 
   фазалык
   

1. 
   күшi
   
2. 
   жиiлiгi
   
3. 
   қозушылығы
   
4. 
   өткiзгiштiгi
   
5. 
   жиырылғыштығы
   

1. 
   қозу мен өткiзгiштiктi
   
2. 
   қақпақшалардың жабылғанын
   
3. 
   жиырылғыштық пен өткiзгiштiктi
   
4. 
   жиырылғыштық пен тонусты
   
5. 
   тонус пен жүрек дүрсiлiн
   

1. 
   екi жүрекшенiң қозғанын
   
2. 
   қарыншаларда қозу процесiнiң аяқталуын
   
3. 
   қарыншаларда қозудың басталуын
   
4. 
   сол жак жүрекшенiң қозғанын
   
5. 
   қозудың жүрекшеден қарыншаға ауысуын
   

1. 
   К- иондары
   
2. 
   Са- иондары
   
3. 
   адреналин
   
4. 
   тироксин
   
5. 
   глюкокортикоидтар
   

1. 
   I-тон
   
2. 
   II-тон
   
3. 
   III-тон
   
4. 
   IV-тон
   
5. 
   I және II-тондар
   

1. 
   «бәрi немесе ештеңе емес» заңына
   
2. 
   күш заңына
   
3. 
   жекелеп өткiзу заңына
   
4. 
   аккомадация заңына
   
5. 
   конвергенция заңына
   

1. 
   жүрек дыбыстарды
   
2. 
   кеуде бөлiгiнiң ығысуын
   
3. 
   электрлiк құбылыстарды
   
4. 
   механикалық құбылыстарды
   
5. 
   контрасты зат енгiзгенде жүрек көлемiн
   

1. 
   босаңсу және қанға толу
   
2. 
   ширығу және айдап шығару
   
3. 
   ширығу және босаңсу
   
4. 
   қанға толу және айдап шығару
   
5. 
   қанға толу және босаңсу
   

1. 
   диастола кезiнде жүрек бұлшықетiнiң созылуы мен қанға толу көлемiне
   
2. 
   қан қысымыың көлемiне
   
3. 
   қозу жылдамдығына
   
4. 
   қозу күшiне
   
5. 
   рефрактерлiк кезеңнiң ұзақтығына
   

1. 
   өткiзгiштiгi
   
2. 
   күшi
   
3. 
   жиiлiгi
   
4. 
   қозушылығы
   
5. 
   жиырылғыштығы
   

1. 
   К- иондары
   
2. 
   Са- иондары
   
3. 
   адреналин
   
4. 
   тироксин
   
5. 
   глюкокортикоидтар
   

1. 
   жиiлейдi
   
2. 
   баяулайды
   
3. 
   өзгермейдi
   
4. 
   жүрек жұмысы тоқтайды
   
5. 
   баяулайды, кейiн жиiлейдi
   

1. 
   шартты рефлекторлық
   
2. 
   гуморальдi
   
3. 
   креаторлы
   
4. 
   эндокриндi
   
5. 
   миогендi
   

1. 
   жасуша аралық, жасуша iшiлiк механизмдер, жүрек iшiндегi рефлекстер
   
2. 
   креаторлық байланыстар, вагальды рефлекстер
   
3. 
   жүрек iшiндегi вегетативтi рефлекстер
   
4. 
   нексустардың қарым-қатынасы, гуморальдық әсер
   
5. 
   қозғалтқыш жүйкелiк және соматикалық әсерлер
   

1. 
   жиiлiгi
   
2. 
   күшi
   
3. 
   қозушылығы
   
4. 
   өткiзгiштiгi
   
5. 
   қозбаушылығы
   

1. 
   жоғарлатады
   
2. 
   төмендетедi
   
3. 
   өзгертпейдi
   
4. 
   фазалык әсер етедi
   
5. 
   жүректi тоқтатады
   

1. 
   PQRST
   
2. 
   QRSTP
   
3. 
   RSTPQ
   
4. 
   STPQR
   
5. 
   TPQRS
   

1. 
   баяулайды
   
2. 
   өзгермейдi
   
3. 
   жиiлейдi
   
4. 
   тоқталады
   
5. 
   фазалық түрiнде өзгередi
   

• 
  қанның тамырда қозғалысын биофизикалық негіздері білу.
  
• 
  артериалды қанның қысымын Коротков әдісңмен өлшеу.
  
• 
  тамыр соғының анықтау, оның көрсеткіш сипаттамасын білу.
  

1. Гемодинамиканың тусінігі.

2. Гемодинамиканың негізгі заңдылықтары.

3.Организмдегі қан қозғалысын қамтамасыз ететін артериолалардың маңызы.

4. Қанның минуттық көлемі.

5. Қанның сызықшалы ағу жылдамдылығы.

6. Қанның көлемдік жылдамдылыңы.

7. Қанның тамырдағы ағу жылдамдылығы.

8. Артериалды тамырдың соғуы, оның көрсеткіштері.

9. Сфимография әдісінің маңызы.

№1 Зертханалық жұмыс

Артериалдық пульс деп артериалық қысымның өзгеруіне байланысты, артерия қабырғасының ритмді тербелісін айтады. Артериалдық пульс жүрек қызметін, қан-тамырлардың жағдайын және артериалық қысымның деңгейін көрсетеді. Пульстың негізгі 4 қасиетін ажыратады: оған жиілігі, күші, жылдамдығы және серпімділігі жатады. Зерттелушінің білек артериясына төрт саусақты қойып лүпілдік нүктесін анықтайды. Ал пульсті жазатын аппаратты сфигмограф дейді.

Қалыпты – 60-80 соққы. мин.
№2 Зертханалық жұмыс
Адамның артериялық қан қысымың Коротков әдісімен өлшеу.

Коротков әдісі бойынша АҚ-ды сфигмоманометр құралымен өлшейді. Тоқпан жілікке манжетті орналастырып фонендоскоптың мембранасын артерия тұсына тақап, резеңке груша арқылы манжетке ауа үрлейді. Груша клапанын жәй босата отырып ауаны шығарады. Алғашқы лүпіл пайда болған манжеттегі қысым көрсеткіші систолалық қысымға сәйкес келеді. Манжеттегі қысым төмендегенде тамыр лүпілі жойылады, ол жүрек еті босаған сәтте диастолалық қысымды көрсетеді.

Қалыпты жағдайда систолалық қысым 120 мм с.б.б., диастолалық 80 мм с.б.б.

6. Әдебиет. № 1 қосымшаны қараңыз.

7. Бақылау

Тесттер

1. 
   жоғарлайды
   
2. 
   өзгермейдi
   
3. 
   төмендейдi
   
4. 
   кенет төмендейдi
   
5. 
   фазалық түрде өзгередi
   

1. 
   артериолаларда
   
2. 
   артерияларда
   
3. 
   веналарда
   
4. 
   капиллярларда
   
5. 
   венулаларда
   

1. 
   веналардың пульстiк толқындарын
   
2. 
   артериялардың пульстiк толқындардың
   
3. 
   жүректiң биопотенциалдарын
   
4. 
   көкiрек қуысының тыныс алу қозғалыстарын
   
5. 
   қан қысымының қисығын
   

1. 
   Коротков-Рива-Роччи
   
2. 
   реокардиография
   
3. 
   капилляроскопия
   
4. 
   плетизмография
   
5. 
   фонокардиография
   

1. 
   жүректен тамырларға қан айдап шығарылған кезде пайда болатын
   

2. 
   веналармен қолқа қысымының айырмасы
   
3. 
   диастола кезiндегi тамырлардағы минимальды қан қысымы
   
4. 
   қолқа мен капиллярлардың қысым айырмашылығы
   
5. 
   айшық қақпақшалар жабылған кездегi пайда болатын қысым
   

1. 
   артериолалар
   
2. 
   артериялар
   
3. 
   веналар
   
4. 
   капиллярлар
   
5. 
   венулалар
   

1. 
   қанның толуына және тамырлардың тонусына
   
2. 
   қанның толуына және систолалық қысымға
   
3. 
   қанның толуына және диастолалық қысымға
   
4. 
   қанның толуына және пульстiк қысымға
   
5. 
   қанның толуына және ортаңғы қысымға
   

1. 
   веналарда
   
2. 
   венулаларда
   
3. 
   артериолаларда
   
4. 
   капиллярларда
   
5. 
   қуысты веналарда
   

1. 
   бүйректе
   
2. 
   мида
   
3. 
   өкпелерде
   
4. 
   бауырда
   
5. 
   терiде
   

1. 
   тасымалдауды, сыйымдылықты
   
2. 
   қоректенуді, бөлiп шығаруды
   
3. 
   тыныстық, алмасу
   
4. 
   бөлiп шығару, тасымалдау
   
5. 
   қоймалық, тыныстық
   

• 
  спирометр көмегімен сыртқы тыныс алуын анықтау
  

1. Тыныс алу жүйесінің түсінігі. Оның маңызы.Тыныс алу үрдісінің кезеңдері.

2. Сыртқы тыныс алудың түсінігі. Оның ағзадағы маңызы.

3. Тыныс булшық еттерінің тыныс алу үрдісіндегі маңызы.

4. Тыныс алу және тыныс шығару механизімі.

5. Өкпе көлемдері және сыйымдылықтары, олардың зеріттеү.

6. Өкпелі және альвеолярлы желдету. ТМК анықтайтын әдістер.

7. Өлі кеңістік, оның маңызы.

8. Өкпенің анатомиялық және гистологиялық құрылысы. Өкпенің құрылымдық – функционалды бірлігі.
5. Білім берудің және оқытудың әдістері: клиникалық-физиологиялық әдістің игерілуі

№1 Зертханалық жұмыс

ӨТС құрайтын өкпе көлемдерін өлшеу үшін спирометрді үш жолды кранмен ауызға киілетін клапанды қондырғымен жалғастырған тиімді. Зерттелуші мұрнын мұрын қысқышпен жауып, ауыз қуысындағы клапанды қондырғы арқылы дем алады. Алдымен үш жолды кранды дем шығаратын ауа атмосфераға шығарылатындай етіп орналастырады. Зерттелуші ауызға киілетін құрал арқылы дем алуға бейімделгенде, үш жолды кранды дем шығарған ауа спирометрге баратындай етіп орналастырады. Тыныстық қозғалыстар саны анықталады. Спирометр көрсеткішін спирометрге шығарылған дем шығару санына бөліп, тыныстық ауа көлемін анықтайды.

Тесттер

1. 
   көкiрек қуысының тыныс алу қозғалыстарын
   
2. 
   өкпе экскурсиясын
   
3. 
   тыныс алу көлемдерiн
   
4. 
   диафрагманың қозғалыстарын
   
5. 
   қабырға аралық бұлшықеттердiң жиырылуы
   

1. 
   қалыпты жағдайда
   
2. 
   жиi
   
3. 
   сирек
   
4. 
   бұлшықет жұмысында
   
5. 
   үзiлмелi
   

1. 
   көмiрқышқыл газы, сутегі ионы
   
2. 
   көмiр қышқыл газы, азот
   
3. 
   адреналин, натрий бикарбонаты
   
4. 
   ацетилхолин, оттегi
   
5. 
   азот, оттегi
   

1. 
   тыныс алу бұлшықеттердiң күшiн
   
2. 
   тыныс алу көлемдерiн
   
3. 
   қандағы газдардың мөлшерiн
   
4. 
   тыныс алу қозғалыстарын
   
5. 
   плеврааралық қуыстағы қысымды
   

1. 
   өкпенiң тiршiлiк сыйымдылығы, қалдық ауа
   
2. 
   дем алу сыйымдылығы, резервтiк дем шығару ауасы
   
3. 
   қалыпты тыныс ауа және қалдық ауа
   
4. 
   қызметтiк қылдық ауа, резервтiк дем алу ауасы
   
5. 
   өкпенiң тiршiлiк сыйымдылығы, қалыпты тыныс ауасы
   

1. 
   Дондерс
   
2. 
   Дуглас
   
3. 
   Холден
   
4. 
   Баркрофт
   
5. 
   Сеченов
   

1. 
   сопақша мидың астынан
   
2. 
   Варолиев көпiршенiң алдыңғы шетiнен
   
3. 
   Варолиев көпiршенiң төменгi шетiнен
   
4. 
   жұлынның белдiк бөлiмiнiң деңгейiнде
   
5. 
   аралық мидың деңгейiнен
   

1. 
   ацинус
   
2. 
   бөлiк
   
3. 
   альвеола
   
4. 
   сегмент
   
5. 
   зона
   

1. 
   16-20
   
2. 
   5-10
   
3. 
   20-25
   
4. 
   27-35
   
5. 
   40-50
   

1. 
   250-350 мл
   
2. 
   100-200 мл
   
3. 
   400-500 мл
   
4. 
   600-800 мл
   
5. 
   850-950 мл
   

• 
  ас қорыту механизімін және оның реттелуін оқып білу
  
• 
  қарын, өт т.б. сөлдерінің лабораториялық зерттеу нәтижесін бағалау.
  

1. Ішек-қарын жолдарының құрлысы және оның қабырғаларының қабаттары.

2. Ауыз қуысының құрлысы. Ауыз қуысындағы сілекей бездері.

3. Жұтқыншақ құрлысының ерекшеліктері.

4.Қарынның плорикалық және кардиальдық бөлігінің морфологиялық ерекшелігі.

5. Қарындағы бездер, түрлері.

6. Ішек бөлімдегі бездер.

7. Экзокриндік бездердің эндокриндік бездерден айырмашылығы.

8.Ашығу және тойыну физиологиялық теориясы. Ас қорыту орталығы жайындағы И.П. Павловтың көзқарасы. Тәбет. Қандағы қоректік заттар тұрақтылығын сақтайтын функциональдық жүйелер.

9. Ас қорытудың зерттеу әдістері. Адамдағы зерттеу әдістері.

10. Асқазанның ас қорытылуы. Сілекей құрамы мен қасиеттері оның бөліну реттелісі. Сілекей сөлінісіне парасимпатикалық және симпатикалық жүйенің әсері.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: зерттеу нәтижелерін талқылау, хаттамаларды дайындау

№ 1 Лабораториялық жұмыс

Адамның қарны тәулігіне 2-2,5 л сөл шығарады. Сөл құрамында қышқыл сілті тепе-теңдігін /рН/ қалыптастырып отыратын тұзқышқылымен белок /ақзат/ ыдырататын ферменттер/ пепсин, гастрикспи, камезин/ болады. Қарын сөлінің белок ыдырату қабілетінің шамамен 95-% пепсинмен гастриксинге байланысты. Мұнымен қатар қарын сөлінің құрамында май ыдырататын липаза деген фермент бар.

Жұмыс төрт пробиркада атқарылады.

№1 пробиркаға 2 мл қарын сөлі,

№2 пробиркаға 2 мл қайнатылған қарын сөлі.

№3 пробиркаға рН сілтілі реакцияға айналғанша /қызыл лакмус қағаз көкшіл болғанша/ сонда /NaНCO₃/ ерітіндісі қосылған 2 мл қарын сөлі

№ 4 пробиркаға 2 мл 0,5%-тіік тұз қышқылы құйылады. Төрт пробирканың төртеуіне де 0,1-0,3 г фибрин қосып, температурасын 38° ұстайтын термостатқа қойылады 30-40 минуттан соң пробиркаларды термостаттан алады да, ішіндегі фибринде қандай өзгерістер болғанын анықтайды. Тәжірибе нәтижесін кестеге жазып алыңыздар.

Пробирка №	Пробирка ішіндегі заттар	Фибриннің қалпы	Фибриннің өзгеру себептері
№1	2мл қарын сөлі + фибрин
№2	2 мл қарын сөлі/ қайнаған/ + фибрин
№3	2 мл қарын сөлі +NaНCO3 ерітіндісі + фибрин
№4	2мл қарын сөлі +0,5%НСl + фибрин

6. Әдебиет. № 1 қосымшаны қараңыз.

7. Бақылау

Тесттер

1. 
   көбейедi
   
2. 
   азаяды
   
3. 
   өзгермейдi
   
4. 
   екi кезектi
   
5. 
   азаяды,сонан кейiн көбейедi
   

1. 
   Нан
   
2. 
   Ет
   
3. 
   Сүт
   
4. 
   Сай
   
5. 
   Жемiс-жидектер
   

1. 
   Шықшыт
   
2. 
   Жақасты
   
3. 
   Тiласты
   
4. 
   Жұмсақ таңдайдың ұсақ
   
5. 
   тiлдiң түбi
   

1. 
   Лешли-Красногорский капсуласының көмегiмен
   
2. 
   электрогастрография әдiсiмен
   
3. 
   Абель бойынша вивидиффузия әдiсiмен
   
4. 
   Лондон бойынша ангиостомия әдiсiмен
   
5. 
   рентгенологиялық әдiсiмен
   

1. 
   энтерогастрин
   
2. 
   гастрон
   
3. 
   секретин
   
4. 
   вилликинин
   
5. 
   энтерогастрон
   

1. 
   7,8-8,4
   
2. 
   1,5-2,0
   
3. 
   3,5-4,0
   
4. 
   4,5-6,0
   
5. 
   6,5-7,5
   

1. 
   ұйқы бездiң өзегiне фистула қою
   
2. 
   Тири-Велла фистуласының көмегi
   
3. 
   12-елi iшектiң фистуласы
   
4. 
   12-елi iшекке канюля еңгiзу
   
5. 
   Лешли-Красногорский капсуласы
   

1. 
   амилаза
   
2. 
   пепсин
   
3. 
   трипсин
   
4. 
   химотрипсин
   
5. 
   гастриксин
   

1. 
   Экка-Павловтың
   
2. 
   Соловьев-Бакурадзе
   
3. 
   Басовтың
   
4. 
   Павлов-Глинский
   
5. 
   Робинсон
   

1. 
   мастикоциография
   
2. 
   баллонографиялық
   
3. 
   электромиография
   
4. 
   гнатодинамометрия
   
5. 
   электрогастрография
   

• 
  ағзадағы энергиялық алмасудың негізін үйрету;
  

• 
  функционалдық жағдайына байланысты, адамның энергия шығынын анықтау, түсіндіру және бағалау.
  

1. Негізгі алмасу дегеніміз не? Негізгі алмасуға қандай факторлар әсер етеді?Олардың қандай анықтау әдістерін білесіз?

2. Физикалық және ми жұмысымен айналысқанда энегрия алмасуы қалай өзгереді?

3. Ақуыз, көмірсу, липидтердің, минералдық заттардың биологиялық құндылығы қандай?

4Ассимиляция, диссимиляция дегеніміз не?

5. Тағамның арнайы динамикалық әсерінің мәні неде?

6. Ақуыздардың каллориялық құндылығы неге тең?

7. Майлардың каллориялық құндылығын неге тең?

8. Көмірсулардың каллориялық құндылығы неге тең?

9. Негізгі қоректік заттар қандай ферменттердің көмегімен ыдырайды;

10. Тамақтанудың физиологиялық негіздері атаңыз.

5. Білім берудің және оқытудың әдістері: тақырып бойынш тәжірибелік жұмыстарды талқылау, қорытындылар бойынша хаттамаларды дайындау, тест тапсырмаларын шешу. Кестамен жұмыс жасау.
№ 1 Зертханалық жұмыс

Гаррис- Бенедиктаның кестесі бойынша негізгі алмасудың есебі

Алмасудың негізгі – жүректің,мидың,бауырдың,өкпенің жұмысына қажетті жасуша метаболизмінің қажеттілігін қамтамасыз ететін энергияның минималды мөлшері.Негізгі алмасуды толық физикалық және эмоционалды тынық күйінде,аш қарынға,сыртқы қоршаған ортаның ыңғайлы температурасында нәруызсыз диетаны 3 тәулік ұстағаннан кейін анықтайды.

Адамдардағы негізгі алмасудың аумағын анықтаудың негізгі факторының бірі жынысы,дене салмағы,бойының ұзындығы,жасы болып табылады.Осы деректерден негізгі кесте бойынша негізгі алмасудың аумағын есептеуге болады.

Жабдықталуы: бой өлшеуге арналған құрал,еденге қойылған таразы,негізгі алмасуды анықтауға арналған кесте (кесте 30.1)

Жұмыстың мазмұны: зерттелушінің бойын,ден салмағын анықтаңыз.Жынысына дене салмағына және жасына қарай кестеден сәйкестікті анықтап,негізгі алмасудың аумаған табыңыз.
Есептеу үлгісі: Еркек жасы 25 те,бойы 180см,дене салмағы 75 кг.Есептеу кестесі екі бөліктен тұрады А және Б. А кестесінен зерттелушінің дене салмағын (75кг) табады және солға қарама-қарсы (1098) саны бар. Б кестесі бойынша көлденеңінен жасын (25 жас),тігінен бойын (180 см) және екеуінің қиылысындағы сан 732. А кестесіндегі – 1098 және кесте Б – 732 сандарын қосады.Негізгі алмасудың орташа статистикалық деңгейі – 1830 тәулігіне / ккал құрайды.
Хаттаманы толтыру. Кесте бойынша өзіңіздің негізгі алмасуыңызды есептеңіз.
6. Әдебиет № 1 қосымшаны қараңыз.

7. Бақылау

1 Ағзадағы көмiрсулардың ролі ... .

1. 
   негiзiнде энергетикалық
   
2. 
   негiзiнде пластикалық
   
3. 
   пластикалық және энергетикалық бiрдей
   
4. 
   реттеушi
   
5. 
   тасмалдаушы
   

1. 
   тамақтағы ақуыз мөлшерiнiң тым азаюы
   
2. 
   екi қабат кезде
   
3. 
   өсу кезеңiнде
   
4. 
   тамақтағы ақуыз мөлшерiнiң тым жоғарлауы
   
5. 
   көмірсудың жоғарылауында
   

1. 
   өсу кезiнде, аяғы ауыр әйелдерде
   
2. 
   қартайғанда , дене tº жоғарлағанда
   
3. 
   ашыққанда, сыртқы ортаның төмен tº
   
4. 
   ауыр жұмыстарда,балаларда, қартайғанда
   
5. 
   аяғы ауыр кезде, инфекция ауруында, ашыққанда
   

1. 
   өсу кезiнде
   
2. 
   қартайғанда
   
3. 
   ашаршылықта
   
4. 
   ұзақ уақытты жоғары физикалық жұмыстарында
   
5. 
   өте көп көмiрсулар қабылдағанда
   

1. 
   тироксин
   
2. 
   адреналин
   
3. 
   норадреналин
   
4. 
   соматотропин
   
5. 
   глюкагон
   

1. 
   0,56 Ккал
   
2. 
   56 Ккал
   
3. 
   5,6 Ккал
   
4. 
   0,056 Ккал
   
5. 
   0,68 Ккал
   

1. 
   9,3ккал (38.9кДж)
   
2. 
   4,1ккал (17,2кДж)
   
3. 
   5,4ккал (22.7кДж)
   
4. 
   7,6ккал (31.9кДж)
   
5. 
   10,3ккал (44кДж)
   

1. 
   Крог спирометрi, Дуглас-Холден әдісі +
   
2. 
   Этуотер мен Бенедикт камералары,шатерниковтың респирациялық камерасы
   
3. 
   Шатерников пен Лихачев камералары
   
4. 
   Этуотер-Бенедикт камерасы, электронды прибор қолдану
   
5. 
   спирограф
   

1. 
   адреналин, тироксин
   
2. 
   альдостерон, кортизон
   
3. 
   кальцитонин, глюкагон
   
4. 
   тироксин, вазопрессин
   
5. 
   инсулин, вазопрессин
   

1. 
   тироксин
   
2. 
   глюкагон
   
3. 
   минералокортикоид
   
4. 
   паратгормон
   

• 
  Зәр құрамын анықтау
  
• 
  Диурезге АД-ның әсерін анықтау
  

1. Нефрон- бүйректің марфофункцианалдық бірлігі ретінде.

2. Зәр түзілуінің негізгі процестері(фильтрация,реабсорбция және секреция)

3. Алғашқы несептің құрамы.

4. Соңғы несеп және оның құрамы.

5. Бүйректің қызметін клинико-физиологиялық әдіспен зерттеу.

6. Шумақтық сүзілудің нейрогумаралдық реттелуі.

7. Түтікшенің реабсорбцияның реттелуі.

8. Диуретиктердің әсер ету механизмі

5. Білім берудің және оқытудың әдістері:

Зертханалық жұмыс № 1

Тері бездері,тер секрециясы маңызды орын алып жатыр.

1) Ағзадан зат алмасудың соңғы өнімінің шығарылуы.

2) Терморегуляцияда тері булануының себебі тері бөлінудің факторы болып табылады.

3) Ағзада тұз-су алмасуы,тері минералдық заттардың бөлінуі және суды тұрақты ұстап тұрушы осматикалық қысымды реттейді.
Тер бездері тері асты клетчаткасында орналасқан.Ең көбі олар аяақтарда, буындарда, қолтық асты қабаттарында. Тердің тәулігінен бөліну мөлшері орташа 5000мл құрайды. Секрециялық жүйке, терілік бездер, симпатикалық жүйке болып табылады.

Адамдағы тер бездерінің интенсивтілігі және оның бұзылысын йод-крахмалды әдісі минора тәсілімен.

Жұмыстың мақсаты: Оқшауланған тер бездерін қадағалау және тер бөлінуінің интенсивтілігін тері аймағында зерттеу.

Жұмысқа қажетті жабдықтар: Минора сұйықтығы( спирт, йод араласқан сұйықтық және кастор майы), крахмал, мақта, грелка.

Жұмыстың жүргізілуі: Минора сұйықтығымен алақанның жоғарғы терісіне сипап зерттейді. Ол сіңгеннен кейін ол жоғарғы жағы кепкеннен кейін крахмалмен жылытады. Әзірше крахмал құрғақ, йод оған әсер етпейді. Тері бөлінуі басынан крахмал суланады және йод пен көк түске боялады.

1 дәрежеде оқшауланған тер бездерін көруге болады. Тері бөлінуінің интенсивтілігіне байланысты бірінші дәрежеден екінші дәрежеге ауысқанын көруге болады.

Минор тәжірбиесінде бояуының жоқтығы тер бөлінуінің бұзылысын көрсетеді. Минора әдісімен тер бөлінуінің мөлшерін анықтауға болмайды.

  

1 2 3
Рис1. Стадии потоотделения в опыте Минора