Курстық ЖҰмыс тема: Қхр-ның Солтүстік Кореядағы геосаяси жағдайға әсерін анықтау және талдау 6В02207 – «Шығыстану»
ҚХР сыртқы саясатының ерекшеліктері
жүктеу/скачать 151.42 Kb.
|
1.2. ҚХР сыртқы саясатының ерекшеліктеріҚытай - Шығыс Азиядағы және жалпы әлемдік саясатқа ықпал етуші елдердің бірі. Қытайдың аймақтағы сыртқы саясаты оның ықпалы мен экономикалық күшін нығайтуға деген ұмтылысымен сипатталады. Қытайдың сыртқы саясатының ерекшеліктерінің бірі - ШЫҰ (Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы) аясындағы Ресеймен тығыз ынтымақтастығы. Сонымен қатар, Қытай Жапония мен Оңтүстік және Солтүстік Корея сияқты аймақтың басқа елдерімен экономикалық ынтымақтастықта. Дәстүрлі түрде ҚХР, Қытай Республикасы (Тайвань) Жапония, Моңғолия, КХДР және Корея республикаларын қамтитын Шығыс Азия елдерінен басқа, Ресей, АҚШ, Орталық, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия елдері және т. б. аймақтағы жағдайға әсер етеді. Шығыс Азиядағы геосаясаттың аймақтың географиялық жағдайына және аймақ елдерінің экономикалық және саяси мүдделеріне байланысты өзіндік ерекшеліктері бар Қытайдың сыртқы саясаты Шығыс Азия аймағындағы негізгі елдердің бірі ретінде, оның экономикалық және саяси қуатын нығайтуға бағытталған, бұл Жапония, АҚШ және Ресей сияқты басқа елдермен бәсекелестікке әкеледі. Сонымен бірге, Қытай БҰҰ және АСЕАН сияқты халықаралық және аймақтық ұйымдарға қатысады және дипломатиялық құралдар арқылы өз мүдделерін алға тартады. Аймақтағы ең ірі держава болып табылатын Қытай Шығыс Азиядағы геосаяси жағдайға айтарлықтай әсер етеді. Ел өз экономикасын белсенді дамытуда, бұл оған аймақтағы геосаяси мүдделерін нығайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, Қытай әлемдік қоғамдастықта өз позициясын нығайтуға ұмтылып, белсенді сыртқы саясат жүргізуде. Қытай Тибетті, Шыңжаңды, Ішкі Моңғолияны және Манчжурияны басқарған кезде сыртқы күштерден оқшауланған мемлекет болып есептелді. XIX ғасырдың ортасында еуропалықтар Тынық мұхитының батысына келгеннен бері Қытайдағы ең осал жер оның жағалаулары болды. Осылайша, Қытайда үш маңызды геосаяси императивтік жүйесі қалыптасты: Қытай аймақтарында ішкі бірлікті сақтау; Буферлік өңірлерді бақылауды жүзеге асыру; Жағалауды шетелдік шабуылдардан қорғау. Осыған байланысты Қытайдың оңтүстік-шығыс Азияда да, іргелес буферлік аймақтарда да жүзеге асыратын саясаты тарихи және прагматикалық болып келеді. Қытай Батыспен ашық қарсыласуға бармаса да, АҚШ-тың жаһандық үстемдігіне қарсы тұруда белсенді рөл атқарады... Қазіргі Қытай экспансияға асықпайды. Қытайда Цинь Шихуан-ди заманынан бері «цань ши» - «тұт құрты жапырақтарды жейтіндей, басқалардың кеңістігін біртіндеп басып алу» деп аталатын стратегия белсенді қолданылып келеді. Қытадың сыртқы саясаты елдің шығыс Азия аймағындағы және жалпы әлемдегі геосаяси қызметінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Ол негізінен 2000 жылдардың басында тұжырымдалған «бейбіт даму» принципіне негізделген. Бұл қағида Қытайдың басқа елдермен экономикалық және саяси байланыстарын бейбіт жолмен дамытып, қақтығыстарды бейбіт жолмен шешуге ұмтылатындығын білдіреді. [5] Қытайдың сыртқы саясатының негізгі бағыттарының бірі - басқа елдермен экономикалық қатынастарды дамыту. Қытай Дүниежүзілік сауда ұйымы (ДСҰ) сияқты халықаралық ұйымдар арқылы басқа мемлекеттермен белсенді қарым-қатынас жасайды және Азия-Тынық мұхиты экономикалық ынтымақтастығы (AТEC) және Үлкен Еуразия сияқты жаңа халықаралық ұйымдарды құруға қатысады.[6] Қытайдың сыртқы саясатының тағы бір маңызды бағыты - басқа елдермен, әсіресе Азия-Тынық мұхиты аймағында дипломатиялық қатынастарды нығайту. Бұл тұрғыда Қытай Шанхай Ынтымақтастық Ұйымы (ШЫҰ) және Азиядағы ынтымақтастық форумы (FSA) сияқты халықаралық форумдар мен келіссөздерге белсенді қатысады. Сонымен қатар, Қытайдың сыртқы саясатының тағы бір бағыты Шығыс Азия аймағында геосаяси тұрақтылықты сақтауға бағытталған. Қытай көрші мемлекеттермен бейбіт қарым-қатынасты сақтауға тырысады және аймақтағы қақтығыстарды, соның ішінде Кореяның Юкатан түбегінің проблемасын шешуге бағытталған халықаралық келіссөздерге белсенді қатысады. Қытай БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің тұрақты мүшесі және Дүниежүзілік сауда ұйымының мүшесі. Сонымен қатар, Қытай Азияның басқа елдерімен, соның ішінде Ресеймен, Үндістанмен, Пәкістанмен және Орталық Азия республикаларымен дипломатиялық байланыста. [7] Қытайдың Халықаралық экономикалық және саяси бәсекеге қабілеттілігінің артуы оның жаһандық және аймақтық ауқымдағы белсенділігінің артуына тікелей әсер етеді. Осыны ескере отырып, осы кезеңде ҚХР-ның сыртқы саяси іс-қимылдарын жандандыру, ең алдымен, елдің ішкі даму міндеттерімен айқындалды. Негізгі әлемдік орталықтармен қарым-қатынаста ҚХР тұрақты қарым-қатынасты сақтауды және ашық қақтығыстардан аулақ болуды, сонымен бірге өзі үшін принципті мәселелер бойынша позицияларды қорғауды жөн көреді. Осы іс-қимылдардың барлық кешені ҚХР-ның экономикалық өсуінің тұрақтылығын қамтамасыз етуге және соның салдарынан саяси жүйенің тұрақтылығын сақтауға бағытталған. ҚХР сыртқы саясатының негізгі міндеттері, басымдықтары, тәсілдері осы факторлардың әсерінен қалыптасады. Өз кезегінде, ҚХР сыртқы саясатының негізгі міндеттері мен басымдықтарын анықтау қазіргі кезеңде Қытайдың сыртқы саяси қызметінің логикасын қайта құруға мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда ҚХР-ның сыртқы саясаты елдің қазіргі ішкі саясатымен және стратегиялық міндеттерімен тығыз байланысты. Қытай көшбасшыларының, сондай-ақ Қытай зерттеушілерінің сыртқы саясатты айқындауға қазіргі заманғы тәсілдерінің негізінде сыртқы саясаттың ұлттық даму міндеттеріне бағынуы және сыртқы және ішкі саясаттың сабақтастығы қағидаты жатыр [3]. Осыған сүйене отырып, ҚХР-дың ішкі саяси басымдықтары оның сыртқы саясатының негізгі ережелері деп айтуға болады. Бұл, ең алдымен, экономикалық өсудің тұрақтылығы, саяси жүйенің тұрақтылығы, сондай – ақ мүмкіндігінше бейбіт жолмен – Тайвань проблемаларын шешу туралы. Соңғысы Бейжіңде ұлттық бірлестіктің объективі арқылы, яғни Халықаралық емес, ішкі міндет ретінде қарастырылады [4]. Осыған ұқсас логика бойынша қытайлық модернизацияға қолайлы сыртқы ортаны қалыптастыру міндеті ішкі саяси деп те түсіндіріледі. Қытайдың сыртқы саяси бағытын қалыптастыруда ҚХР басшылығының жаһандық қауіпсіздік жағдайын және оның Қытай қауіпсіздігіне әсерін бағалауы маңызды рөл атқарады. Жаһандық қауіпсіздіктің қазіргі жай-күйін бағалау кезінде ҚХР басшылығы әлемдік державалар арасындағы жаһандық соғыстың төмен ықтималдығына жол береді [5]. ҚХР басшылығының пікірінше, бүгінгі таңда халықаралық жағдай ҚХР үшін қолайлы қалыптасуда, өйткені бұл Қытайға халықаралық қоғамдастыққа кедергісіз кіруге мүмкіндік береді [6]. Қырғи қабақ соғыс аяқталғаннан кейін көптеген қытайлық сарапшылар биполярлық жүйенің ыдырауын, бірполярлы жүйенің пайда болуын және оның көпполярлыға айналуын болжады. Алайда, АҚШ ұзақ уақыт бойы бір полярлы жүйені сақтай алды. «11 қыркүйек» оқиғаларынан кейін қытайлық сарапшылар мен шенеуніктер терроризм, трансұлттық қылмыс, қоршаған ортаның деградациясы, жаппай қырып-жою қаруы мен жұқпалы аурулардың таралуы сияқты дәстүрлі емес қауіптерден ҚХР-ға қауіп төндіретінін атап өтті [8]. ҚХР сыртқы саясатының басты мақсаты ҚХР дамыту мен жаңғырту үшін қолайлы халықаралық жағдайды қамтамасыз ету болып табылады. ҚХР басшылығы оларды шешу үшін ресурстардың шашырауын болдырмау үшін перифериялық қауіптерді азайтуға тырысады. Бұл қағида реформалар мен ашықтық саясаты басталғаннан бері ҚХР-ның сыртқы саясатының негізі болды. Бұл қағиданың өзектілігі 2006 жылғы Ұлттық қауіпсіздік жөніндегі ақ кітапта расталды, онда Қытай бұған дейін сыртқы әлеммен қалай байланысты болғандығы атап өтілді [9]. ҚХР-ның сыртқы әлемге тәуелділігі сыртқы әлеммен сауданы кеңейту және қытай экономикасының тұрақты өсу қарқынын сақтау үшін инвестициялар мен технологияларға қол жеткізуді қамтамасыз ету қажеттілігімен анықталады. ҚХР сыртқы саясатының екінші мақсаты әлемдік қоғамдастықты ҚХР-ның экономикалық өсуі мен әскери жаңғыруы басқа елдердің мүдделеріне қауіп төндірмейді деп сендіру болып табылады. Қытай ҚХР көршілерін Қытайдың экономикалық өсуіне қауіп төндірмейді, бірақ аймақ экономикасына мүмкіндік береді деп сендіруге бағытталған аймақтық стратегияны қабылдады. Бұл сәттер "ҚХР бейбіт жолмен көтеру" сыртқы саяси тұжырымдамасында көрініс тапты [10]. Қытайдың сыртқы саясатының үшінші мақсаты - ҚХР күшінің өсуін тежеуге тырысудың алдын алу. ҚХР-ның сыртқы саясаты басқа мемлекеттердің немесе мемлекеттер топтарының «Қытайдың бейбіт көтерілуін» тежеу мүмкіндіктері мен тілектерін жоюға бағытталған. Орталық, Оңтүстік және Шығыс Азиядағы ҚХР дипломатиясы аймақ мемлекеттерімен берік байланыс орнатуға және АҚШ пен оның одақтастары Қытайды тежеу саясатын жүргізе алмайтын саяси орта құруға бағытталған. Бұл саясаттың басты ерекшелігі оны жүзеге асыру Вашингтонмен соқтығысудан аулақ болу ниетімен бір мезгілде жүзеге асырылады. ҚХР сыртқы саясатының төртінші мақсаты - Қытайдың энергетикалық ресурстарға қолжетімділігін әртараптандыру. Қазіргі уақытта ҚХР әлемдегі екінші ірі мұнай тұтынушысы болып табылады. Энергетикалық фактор ҚХР-ның сыртқы саясатында барған сайын жоғары маңызға ие және Африкадағы, Таяу Шығыстағы және Латын Америкасындағы Бейжің саясатына айтарлықтай әсер етеді. ҚХР энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету көмірсутек шикізатының көздерін де, оны жеткізу бағыттарын да әртараптандырудан тұрады [11]. Әлемдік дағдарысты ескере отырып, Бейжің арзан шикізат активтерін сатып алу арқылы энергетикалық қауіпсіздікті күшейту мүмкіндігін пайдалануға шешім қабылдады. Сонымен, ҚХР сыртқы саясатының бесінші негізгі мақсаты Тайваньды халықаралық аренада оқшаулауды қамтамасыз ету болып табылады. Өзінің сыртқы саяси стратегиясының негізгі мақсаттарын табысты іске асыру үшін ел үшін басым бағыттарда қажетті нәтижеге қол жеткізуге мүмкіндік беретін бірқатар тетіктер мен дипломатиялық құралдарды пайдаланады: Біріншіден, Қытай сапаны жақсартуға және екіжақты қатынастардың санын кеңейтуге тырысады. Бұл бағыттағы негізгі тетік дамыған және дамушы елдермен, сондай-ақ тұтас өңірлермен «стратегиялық әріптестік» және «стратегиялық диалог» орнату болып табылады. Соңғы тенденцияның мысалы - Африка және Латын Америкасы мемлекеттерімен достық қарым-қатынас орнату [12]. Соңғы онжылдықта ҚХР-ның аймақтық ұйымдарға қатысты саясаты айтарлықтай өзгерді. Қытай өңірлік блоктарға қатыспау қағидатынан алшақтап, осы бағыттағы қызметін жандандыруда. Өңірлік өзара іс-қимылды тереңдету Қытайға оның халықаралық аренадағы ықпалын кеңейтуге және қойылған мақсаттарға қол жеткізуге мүмкіндік береді. Бүгінгі таңда ҚХР аймақтық ұйымдардың белсенді қатысушысы ғана емес, сонымен қатар осындай құрылымдарды құрудың бастамашысы болып табылады. Екіншіден, Қытайдың сыртқы саясатындағы мақсаттарға жету үшін салыстырмалы түрде жаңа бастамалар пайда болады. Мыналарды бөліп көрсету қажет: экономикалық дипломатия, әскери дипломатия және ҚХР көшбасшыларының дипломатиясы. ҚХР экономикалық дипломатиясы сауданы, белсенді инвестициялық қызметті, экономикалық көмекті, сондай-ақ еркін сауда аймақтарын құруды қамтиды. Аймақтағы ең ірі экономика және қуатты әскери держава болып табылатын Қытай Шығыс Азияның геосаяси жағдайында және жалпы әлемдік саясатта маңызды рөл атқарады. жүктеу/скачать 151.42 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|