мағынасын ұғу үдерістерінің бірлігімен

95
Мұндай жабдықтардың үш түрі ажыралады: дыбыстық (фонационды), 
қозғалыстық (кинетикалық) және графикалық (жазба).
Дыбыстық паралингвистикалық құралдар қатарына – дауыс ырғағы, 
сөйлеу жеделдігі мен көтеріңкілігі, екпін тұрақтылығы, дыбыстау ере-
кшеліктері және іркілістер мезетіндегі әрекеттер – кіреді.  
Сөйлеудің қозғалыстық қосымшалары – дене қимылы (жесты), дене 
қалпы (поза), ым-ишара (мимика).
Адам ым-ишарасы өз бастауын жануарлар әлемінен алады. Адам мен 
жануардың ортақ ым-ишаралары баршылық, мысалы қорқыныш, үрку, 
қатерлену сезімдерін білдіру өзара ұқсас келеді. Алайда, тек өкілі – адам 
өзіне тән ерекше ишараларымен жануарлардан бөлектенеді: шабыттану, 
таңдану, көңіл білдіру – жануарлар мимикасында жоқ белгілер.
Тілдесудің сөздік не сөздік емес құралдары ортақтасу мақсатына, 
формасына, әріптеске болған қатынасқа орайлас болуы шарт. Көптеген 
көңіл-күй – шарпулы сезімдер астар саналы (подсознательные) келіп, 
ортақ әңгіменің жасырын сыр-қырларынан мәлімет беруі ықтимал (көз 
астынан сүзе қарау – ашу белгісі, айқара құшақ жаю – шын ниет белгісі, 
қол ұшын әзер ұсына сәлемдесу – менсінбеу, т.б.). Оқыс сөз, кібіртіктеу, 
аңдамай сөйлеу – бұлар да ортақтасу субъекттерінің астар саналы бағыт-
бағдарынан хабар береді.
Ортақтасу барысында тұлғаларды өзара түсіністікке келтіретін негізгі 
тетіктер- ұқсату (идентификация), басқаның көңіл-кейпіне ене білу
(эмпатия), субъекттің өзін-өзі тануы мен басқаның кейпін сезе білуі
(рефлексия).
Ортақтасу тұрғысынан идентификация – бұл тұлғаның өз сұхбаттас 
не іс-әрекеттік әріптесін тану және оның ойы мен ұғым-түсініктерін анық 
қабылдау мақсатымен ой аймағында оған ұқсап бағуы және өзін оның 
орнына қоя, бағалауы. Эмпатия – бұл да тұлғаның оймен өзін басқаға 
сәйкестендіруі, бірақ бұл үдерістегі негізгі мақсат – әріптестің толғаныс 
не күйзеліс сезімдерін түсіне, көңіл білдіру.
Өзара түсіністікке келу проблемасындағы рефлексия мәні – әрбір 
тұлғаның өз бойындағы қасиеттерін әріптесінің көзімен ой сарабына 
сала білуі. Өзара түсінісу барысында рефлексия субъекттердің қатынас 
жасау әрекет-қылығын бағыттап, қалыптастыруға, олардың бір-бірінің 
ішкі жан-дүниесі ерекшеліктерін барластыруға жәрдемдесетін ерекше 
кері байланыс құралы ретінде қабылданған.
Қарым-қатынас барысында кері байланыс – әріптес әрекет-қимылы, 
оның сөйлесу мазмұнына болған қатынасы – кең қолданылады. Әріптестің 

96
ішкі ойын, жасырын сырларын жарыққа шығару үшін оны кері байланыс 
әрекеттеріне әдейі келтіру де көзделеді.
Қарым-қатынас жасау, әңгіме-сұхбат жүргізу шеберлігі әріптестердің 
әрқайсысы өзін сұхбаттас адамының орнына қоя білуі, ол ойлағандай 
ойлауы, төңіректегілерді ол қабылдағандай қабылдай білуі, әріптесінің 
көңілі тұрғысынан оның әрекеттеріне сипаттама бере алуы сияқты 
психологиялық қабілеттерден құралады.

жүктеу/скачать 4.35 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: