Лекция: 15 сағат Семинар: сағат СӨЖ: 15 сағат обсөЖ: 15 сағат Барлық сағат саны: 45 сағат

Оқытушы Сейдикеримова Д.

1. 
   Лектор: Сейдикеримова Д
   

Телефон: 252

Кафедрада болу уақыты: 8³⁰-18⁰⁰ дейін
Өткізу уақыты және орны

№	Аты-жөні	Сабақты өткізу, орны		Байланыстырушы мәлімет
		Аудиториялық сабақтар	СӨЖ
1	Сейдикеримова Дамира Серікқызы	Уақыты __________ Ауд ______________	Уақыты _______ Ауд _________	Тел:___________ Каб:___________ Корпус:________

3. Пәнді оқытудың мақсаты
Болашақ мұғалімдеріне бастауыш мектепте информатиканы оқытуды ұйымдастыру барысында қажет болатын білім, білік және дағдыларды қалыптастыру.
Пәнді оқытудың міндеттері.
- кіші жастағы мектеп оқушыларына инфораматиканы оқыту барысын ұйымдастырумен байланысты кәсіби білім мен біліктер қалыптастыру;

-оқушылардың информатикалық мәдениетін және алгоритмдік ойлауын қалыптастырудың барысы мен оның нәтижесін зерттеу.

Курсты оқытып-үйретудің негізгі міндетті қоғамның қазіргі даму кезеңіндегі әлеуметтік сұраныссына сай бастауыш сыныптар мұғалімінің кәсіби даярлығының сапалық деңгейін көтеру болып табылады. Бастауыш мектепте информатиканы оқытудың теориясы мен технологиясы психологиялық-педагогикалық пәндерді , информатиканы, сондай-ақ математиканың бастауыш курсының тоеориялық негіздерін оқып үйренгеннен кейін енгізіледі. Бұл пәнді оқытып- үйрету барысында информатика пәннің өзіндік ерекшелігін ескере отырып оның жайлы теориялық қағидаларын нақтылай түсу жүзеге асырылады. Өйткені студенттер бұған дейін компьютерлік сауаттылық негіздері информатика туралы жалпы ұғымдар электронлдық-есептеуіш машина және оның негізі құрылғылары алгоритм және оның негізгі қасиеттер алгоритмдер мен программалардың түрлері. Бейсиктің негізгі операторлары сияқты мәселелерді оқып үйренеді, сондай-ақ олар оқытуды ақпараттандыру оқу-тәрбие барысы ақпараттандырудың теориясы мен технолгиясы, ақпараттық материалды педагогикалық тәжірибеде қолдану туралы түсінік алады.

Информатиканы оқытудың теориясы мен технологияс ыпәні бастауыш мектеп педагогиксы психолгиясы, педагогикалық зерттеулердің әдістемесі информатика , математика, математиканы оқытудың теориясы мен техногиясы және тағы да басқа дербес әдістемелік пәндермен тығыз байланыста оққытып-үйретіледі.

Курсты оқып -үйренудің соңына қарай

• 
  Студенттердің бастауыш сыныптарда ақпараттық оқытуды ұйымдастырудың өзінедік ерекшеліктері, бастауыш сыныптардың оқу процесінде қазіргі заманғы ақпараттық технолгияны пайдаланудың мүмкінедіктері туралы түсініктері қалыптасуы тиіс;
  
• 
  Информатиканы оқытудың және бастауыш сыныптардың оқу процесінде ақпараттық-комуникативтік технологияны пайдаланудың жалпы әдістемелік принциптерін білулері керек;
  
• 
  Бастауыш сыныптардың оқу процесінде программаларды пайдалана алулары тиіс.
  

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс істеуі қажет

Материалды сабақ үстінде оқытушының көмегімен оқып меңгеру.

Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды.

СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы. Студент үйге берілген тапсырмаларды орындайды, өз бетімен меңгереді.

Лабораториялық сабақтарында студент теориялық қорытындыларын, яғни, теория мен тәжірибе бірлігін анықтап, құрал-жабдықтарды құрастыруға, пайдалануға дағдыланады, тәжірибе кезінде алынған нәтижелерді талдауды, теориямен сәйкестеліп дәлелдеуді үйренеді.

1. 
   Сабаққа кешікпеу керек.
   
2. 
   Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.
   
3. 
   Сабаққа іскер киіммен келу керек.
   
4. 
   Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.
   
5. 
   Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.
   
6. 
   Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі.
   
   
   

“Бастауыш мектепте информатиканы оқыту теориясы мен технологиясы”

пәні бойынша
050102- Бастауыш оқыту педагогикасы мен әдістемесі

мамандығының студенттері үшін

Жетісай – 2007 ж

1. 
   Информатика бастауыш сыныптаѓы оќу пєні ретнде жєне он оќып ‰йрету техрикасыныњ жалпы мєселелері.
   
2. 
   Кіші жастаѓы мектеп оќушылырына информатиканы оќытудыњ маќсаты мен міндеттері.
   
3. 
   Балаларды бастауыш сыныптарда информатиканы оќытып ‰йретуге дайындау.
   

1. 
   Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
   
2. 
   Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
   

3. 
   А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
   
4. 
   Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000
   
5. 
   “Информатика” практикум по технологии работы на компьютере. Под. ред. Маркова.
   
6. 
   Информатиканы оқыту әдістемесі. К.З.Халықова.
   

Оќыту єдістерімізге ќолданылатын негізгі техникалыќ ќ±рал- компьютерлік техника болып табылады.

Информатка пєнін оќытуды тµмендегі сыныптарѓа кµшіруде тµменгі факторлар негізге алынады:

• 
  кіші жастан балалардыњ аќпараттыќ ойлау ќабілетін дамыту ‰шін информатика пєнін пєн ретінде енгізу;
  
• 
  кіші жастаѓы балаларды аќпараттыќ мєдениетін ќалыптастыру барысында оларда єлемдік аќпараттыќ білімдік кењістікке даярлау.
  

• 
  тµменгі сыныптарда (2-6 сыныптарда) информатка пєнін оќытудыњ т±жырымдамасыныњ негізін аныќтау.
  
• 
  Тµменгі сыныптарда інформатика пєнін оќытудыњ мазм±нын айќындау.
  
• 
  Інформатика пєнін оќытуда оќу-єдістемелік , программалыќ ќ±ралдарын жасаќтау;
  
• 
  Інформатика пєнін оќыту нєтижелерін аныќтау сыныптарын тањдау;
  

• 
  2-4 сыныптар ‰шін оќушылардыњ логикалыќ танымдыќ жєне алгебралыќ ойлау ќабілетін дамыту маќсатында апарат, компьютер, алгоритм жєне аќпараттыќ техникалар дамытушы компьютерлік ойындар мен алгоритм атќарушылары ортассында ќарастырылады;
  
• 
  5-6 сыныптар ‰шін оќушылардыњ логикалыќ, ќ±рылымдыќ, шыѓармашылыќ жєн алгоритмдік ойлау ќабілетін дамыту маќсатында компьютерлік апарат, алгоритмдеу жєне аќпараттыќ техникаларды ќолдану, ќолдабалы программалыќ ќ±ралдар мен алгоритм атќарушылары жєн стандартты программалады ќолдану арќылы ќарастырылады.
  

2-6 сыныптарѓа арналѓан информатика пєнін оќытудыњ оќу баѓдарламасы бастапќы жалпы білім беру мектептеріне арналѓан;

Курстыњ басты маќсаты - аќпараттыќ єлем туралы т‰сінік ќалыптастыру, компьютерлік ќызметін ќ±рал ретінде сарамандыќ менгеру , есеп шыѓару, алгоритмдік ыќпалды дамыту.

1.Теориялыќ бµлім –м±нда апарат жєне аќпараттыќ ‰рдістер ±ѓымы ќарастырылады.

2.Дамытушы бµлім – курс барысында прграммалау тілне тіліне кіріспе оќылады. Нєтижеде алгоритм оларды тарату мен орындау єдістері туралы ±ѓым ќалып тасады.

3.Сарамалдыќ бµлім – б±л бµлімде компьютерлердіњ ємбебап аќпараттыќ машина екендігі туралы т‰сінік ќалыптасады. ЭЕМ єрт‰рлі маќсатта Алдану ќарастырылады жєне балалар машинасымен ќарым-ќатынас жасау даѓдысын ‰йренеді.Жалпы білім беруде информатика саласын мектепте оќытудыњ негізі тµмнгі маќсаттары туындайды;

- оќушылырѓа алг ±ѓымын т‰сіндіру, алг жазылу т‰рлерін негізгі басќару ќ±ралдары туралы білім менгеру;

-оќушылар оќу процесінде компьютер техникасымен ж±мыс істеу ќабілеттерін ќалып тастырады.

-ќолданбалы жењіл баѓдарламалармен ж±мыс жасау м‰мкіндігін жетілдіру;

Баѓдарламаныњ міндеттеері:

- ѓылымныњ негізгі ќарапайым ‰ш ±ѓымыныњ (зат, энергия жєне апарат) бірі болып есептелінетін ќазіргі тањда єлем бейнесін ќ±райтын, аќпара т ±ѓымын ќалыптастыру.

-ќоршаѓан ортаны жања –аќпараттыќ т±рѓыдан зерттеу кµзќарасын ќалыптастыратын аќпараттыќ ‰рдістерді табиѓат, ќоѓам, техника аймаќтарында ќалып тастыру;

1. 
   Информатиканың бастауыш сыныптарда оқытылатын басқа пәндермен байланысы.
   
2. 
   Оқушылардың информатикдан білім, білік және оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар.
   
3. 
   Бастауыш сыныптар оқушыларын информатикадан білім, білік дағдыларын тексеру және бағалау.
   

1. 
   Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
   
2. 
   Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
   

1. 
   А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
   
2. 
   Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000
   
3. 
   “Информатика” практикум по технологии работы на компьютере. Под. ред. Маркова.
   
4. 
   Информатиканы оқыту әдістемесі. К.З.Халықова.
   
5. 
   Информатика негіздері журналы
   

• 
  бастауыш мектепте нформатика элементтерін пәнаралық байланыс неігзінде оқытудың мазмұнын анықталады;
  
• 
  бастауыш мектепте информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытудың тиімді әдіс-тәсілдері, оқу-әдістемлік және бағдарламалық құралдары жасалды;
  
• 
  бастауыш мектепте информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытудың әдістемесі жасалып ұсынылады және оның практикада қолдану тиімділігі тәжірибе жүзінде тексеріледі. Бастауыш сыныпта информатика элементтерін пәнаралық байланыс негізінде оқытуды жүзеге асыру, оқушылардың информатика элементтерін оқып үйрену бойынша алған алғашқы білімдерін, іскеліктері мен дағдыларын қалыпттасытыруға және олардың сауат ашу ,әліппе , ана тілі , қазақ тілі , математика мен бейнелеу өнері пәндерінен алған білімдерін нақтылап бекітуге мүмкіндіктер туғызады. Келешекте информатика элементтерін пәнаралық байланыстар негізінде оқытуды орта мектептің жалпы білім беретін пәндеріне пайдалана отырып, оқушылардың екі жақты пәндерден алатын білімдерін іскерліктерін және дағдыларын жетілдіру бағытында дамытуға болады.
  

Оқушылардың білімін курстың жеке бөлімдерін яғни әрбір жаңа тақырыпты өткен сайын бақылау және тест жұмыстары арқылы бағалағаны жөн. Бақылау және тест жұмыстары оқушылардың білімнің мөлшерін тез де сапалы бағалауға мүмкіндік береді. Бақылау жұмысы арқылы алған теориялықө білімді де, дамытушы білімді де, жеткілікті тексеруге болады. Бұл тексеру жұмыстарының сұрақтарын оқулықтар мен ғылыми –жалпылық материалдарды пайдалана отырып мұғалімдер өздері құрастырады. Бақылау жұмыстары мен қатар бастауыш сынып оқушылардың білімін бағалауда семинарлар мен конфенренцияларды да қолдануға болады.

1. 
   Кешенді жаттығулар.
   

2. 
   Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
   
3. 
   Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
   

1. 
   А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
   
2. 
   Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000
   
3. 
   “Информатика” практикум по технологии работы на компьютере. Под. ред. Маркова.
   
4. 
   Информатиканы оқыту әдістемесі. К.З.Халықова.
   
5. 
   Информатика негіздері журналы
   

Компьютерде аз уақыт 1-2 сағаттан аспайтын жұмыс істегеннің өзінде жасөспірімдердің 73%-ының көзі және жалпы өзі шаршайтыны белгілі болып отыр, ал басқа сабақтарда балалардың 54%-ы ғана шаршайлы екен. Компьютерге қызығып эмоционалдық деңгейі көтерілген оқушы шаршағанын байқамай ары қарай жұмыс істей береді.

Қазіргі кезде компьютер алдында кішкентайларда отырады. Егер олар мұғалімнің бақылауында болса оларды көп отырғызбайды. Ал үйде оларды онша ешкім де бақылаймайды. Соның нәтижесінде кешкілік бала қызып, ашуланшақ болып оңай айтқанға көнбестей күйге келеді. Ол ұйықтағанда да , жиі оянып ата-анасын мазалай береді. Олар осының бәрі компьютерге байланысты екенін білгенде таң қалады.

Ата-аналар алдымен компьютердің зиянды сәулелері жайлы ойлайды. Компьютердің рентгендік сәулелерін өлшегенде олардың жер бетіндегі табиғи сәуледен аспайтыны белгілі болды. Сапалы компьютердің электромагниттік сәулелері де қалыптан аспайды. Бірақ сапасыз жасалған компьютердің бүйір және артқы қабырғаларынан шығатын төменгі жиліктегі электромагниттік сәулелер деңгейі қалыптан асуы мүмкін емес. Жұмыс істейтін компьютер орналасқан бөлмедегі ауаның физикалық параметрлері өзгереді: температура 26-27 градусқа дейін көтеріліп ауа ылғалдығы да қалыптан төмен түсіп кетеді, яғни 40-60% және көміртегі тотығының да мөлшері көбейеді. Оған қоса ауа иондалады, оң (ауыр) иондар саны артып олар адамның жұмыс қабілетіне кері әсер етеді. Ауа түйіршіктеріне қонған иондар адамның дем алу органдарына барады. Кейбір адамдар, оның ішінде балалар бірінші кезекте, ауа құрамының осындай өзгерістеріне өте сезімтал келеді де, олардың жалпы халі нашарлайды, тамақтары жыбырлап жөтеле бастайды.

Бұдан да басқа......

Біз ойға алмайтын бұдан өзге де келеңсіз факторлар бар. Мысалы 5-6 жастағы бала организмі жаңа дамып келеді емес пе!

Оның сүйек жүйесі дамиды, саусақтары жаңа өсіп келеді. Көздің қалыптағы көру рефракциясы қалыптасады , баланың аккомодациялық көру жүйесі жұмыс істейді , бірақ оны шектен тыс шаршату зиян тигізуі мүмкін. Міне осындай себептермен бастауыш сынптағы балалардың компьютер алдында отыру ұзақтығы қадағалануы тиіс.

Компьютермен қатынасу барысында балаларға бірте-бірте күрделенетін логикалық есептер шығару керек болады. Ол үшін балалардың әжептеуір дамыған абстракты ойлау қабілеті болуы тиіс, салыстыра талдай білуі керек, аз уақыт ішінде өз білімдерін көрсете білуі керек. Бұлардың барлығы біршама ойлау жүйесі мен көру органдарына күш түсіреді, өйткені экранға жақын отырып майда әріптерді, цифрларды оқуға, ойлануғатура келеді. Экраннан пернетақтаға көзін алмастыра қарау барысында бала көзіннің аккомодациялық жүйесін өзгертіп отырады. Осылардың бәрі көз бұлшық еттеріне күш түсіреді, оның үстіне экранның жарықтық тербелістері де оған әсер етеді.

Сонымен компьютермен жұмыс істегенде көздің қызметі басқа жұмыстардан-оқу, теледидар көруден де ауыр болады. Оған организмге статистикалық күш түсіретін және қимылды азайтатын олардың тұрақты отырып істеуін қоссақ , өскелең балаға оның дамуын тежейтін біраз қиындық туындайтыны белгілі шығар.

Және де... тағы бір фактор –нервтік –эмоциональдық жүйеге күш түсуі. Компьютермен қатынасу кезінде, әсіресе ойындар олардың нерв жүйесіне қатты әсер етеді, өйткені жылдам жауап беріп тез қимылдауды талап етеді. Нервтік жүйелердің қысқа уақытта қатты жұмыс істеуі жас баланың шаршауын тездетеді. Компьютермен жұмыс істеп отырып олар ерекше эмоционалдық стресс жағдайында болады. Шаршауды болдырмау үшін баланың компьютерде отыру мерзімін азайту керек және көзге арналған жаттығулар жасау қажет. Оған қоса жұмыс орны ыңғайлы болуы тиіс, баланың жасына қарай реттелген сапалы программаларды қолдануға тырысқан бзал. Бұлардың бәрі маңызды өйткені баланың компьютерде отырған 14-ші минутінде шаршағаны білінеді де , 20 минуттан соң балалардың 25%-ында орталық нерв жүйесі жұмысының ауытқулары сезіліп көру аппараттарының да қатты шаршайтыны белгілі болып отыр.

Жақыннан нашар көретін ата-аналардың балалары 10 минуттан соң-ақ сыр бере бастайды. Жас балалар денсаулығына зиян келтірмей компьютерде тек 15 минут отыра алады. Ал жақыннан нашар көретін ата-аналардың балалары тек 10 минут қана отыруы тиіс.

Жоғарыдағы ұсыныстар кейбір ата-аналарға ұнамас олардың үйдегі қалыпты жағдайларын өзгертуге тура келде. Бірақ –компьютерде отыру шектеулі уақытта болуы тиіс.

1. 
   Ақпарат түсінгі және олардың түрлері.
   
2. 
   Ақапараттың өлшем бірліктері.
   
3. 
   Информатика.
   

1. 
   Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
   
2. 
   Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
   

1. 
   А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
   
2. 
   Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000
   
3. 
   “Информатика” практикум по технологии работы на компьютере. Под. ред. Маркова.
   
4. 
   Информатиканы оқыту әдістемесі. К.З.Халықова.
   
5. 
   Информатика негіздері журналы
   

Ақпарат – белгілі бір нәрсе (адам, жануар, зат, құбылыс) туралы таңбалар мен сигналдар түрінде берілетін мағлұматтар, ақпараттық процесс барысында түзілетін қозғалыстағы объект. Ақпараттың қасиеттері мәліметтердің қасиеттеріне де, әдістердің қасиеттеріне де тікелей тәуелді.

Мысалы, біз бәріміз бала кезімізден ақпарат алмасу процесіне қатысамыз. Кітап, газет және журнал оқығанда, радио тыңдап, теледидар көргенде, мұғаліммен, ата-аналармен, достарымызбен әңгімелескенде әртүрлі ақпарат аламыз. Адамдардың үйде, мектепте, жұмыста және көшеде бір – бірімен сөйлесуі де ақпарат түрлерінің: сөздердің, ойлардың, хабарлардың, мәліметтердің алмасуына мысал бола алады. Адамдардың – араласуы мен бірге жүруі – жұмыс істеу, оқу және ойнау – ақпарат алмасуынсыз жүзеге аса алмайды. Берілген ақпараттар өзімізге, заттарымызға қатысты айтылып, айнала ортамызда болып жатқан оқиғалармен тығыз байланыста болады.

Ақпаратты жазу мүмкіндігі пайда болғаннан бастап, ақпарат алмасу тек ауызба – ауыз айтумен немесе әртүрлі қимылдармен ғана емес, оқу – жазу арқылы да беріле бастады. Оқи білу және ойын жазып жеткізе білу – адамзаттың сауаттылығының белгісі бола бастады. Ойда жазып қалдыру тек мағлұмат пен хабар алмасу ғана емес, адамзаттың негізгі қазыналарын ұрпақтан ұрпаққа жеткізу мүмкіндігін берді.

Ақпаратты шындығында да ғылыми ұғым ретінде қарастыруға болады. Өйткені бұған дейін ақпараттың құрылымы мен қасиеттері барлық ғылым салаларында зерттелінді. Мысалы, физика – ақпарат таситын сигналдардың қасиеттерін зерттейді. Табиғаттағы көптеген құбылыстардың сигнал шығаратыны белгілі. Ал тіркелінген сигналдар белгілі бір мәліметтерді құрайды. Мәліметтер түрленіп, тасымалданып, әдістердің көмегімен қолданыс табады. Мәліметтер мен әдістердің өзара әсерлесуінен ақпарат түзіледі. Өлі табиғаттағы процестер үздіксіз энергия алмасу түрінде өтеді. Энергия алмасумен қатар тірі табиғатта бағытталған зат алмасу процесі жүреді. Зат алмасу мен энергия алмасу процестерінің арасындағы өзара байланыс ақпарат алмасу түрінде өтеді немесе оны ақпараттық процесс деп атайды.

Ақпарат түрлері: мәтін, сурет, фотобейне, дыбыстық сигналдар, электр сигналдары, магниттік жазба т.б.

Сонымен компьютер сандық түрде ғана берілген ақпаратты ғана өңдей алады. Кез келген ақпаратты компьютерде өңдеу үшін сандық түрге келтіруі керек. Текстік ақпаратты компьютерде өңдеу үшін әрбір әріп қандай да бір санмен кодталады. Экранға немесе принтерге шығарылғанда адамның қабылдауы үшін кодталған сандарға сәйкес әріптер шығарады. Берілген сандар мен әріптер арасындағы сәйкестік символдарды кодтау деп аталады.

Компьютер үшін пайдаланатын код 0 мен 1 цифрларынан тұратын тізбек. 0 мен 1 екілік санау жүйесінің цифрлары. Сандарды компьютерге енгізу және шығару өзімізге үйреншікті ондық санау жүйесінде орындалады. Қажетті басқа өңдеулердің барлығын компьютердегі программа орындайды. Есептеу техникасында ақпараттың өлшем бірлігі ретінде бит және байт алынған. Бір байтта бір символды кодтауға болады. Іс жүзінде байттан үлкен килобайт (Кбайт), мегабайт (Мбайт), гигабайт (Гбайт) өлшемдері де пайдаланылады.

1 байт = 8 бит

1 Кбайт = 1024 байт

1 Мбайт = 1024 Кбайт

1 Гбайт = 1024 Мбайт

Қазіргі кезде жаңа ЭЕМ-дер күнбе-күн пайда болып олардың даму процесі үздіксіз ғылыми-техникалық процеске айналып отыр. Сонымен қатар информацияны өңдеу, жинау және беру тәсілдері де күннен күнге дамып келеді. Осы себептерге байланысты информатика жиі өзгеріске ұшырайтын ғылыми пән болып саналады да, оны оқып үйрену күнге күрделеіленіп барады.

Информатиканың негізгі обьектісі яғни оның шикізаты мен беретін өнімі информация болып саналады. Сондықтан «информация» ұғымы информатика мен ЭЕМ-де жұмыс істеудің ең түбегейлі атауларының бірі болып есептеледі.
V- лекция.

Компьютер жєне оны ќолдану.

(1 сағат)

Жоспары:

1. 
   Тарихи деректерден.
   
2. 
   Компьютерлерді жүйелеу.
   
3. 
   Дербес ЭЕМ.
   

1. 
   Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
   
2. 
   Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
   

1. 
   А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
   
2. 
   Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000
   
3. 
   “Информатика” практикум по технологии работы на компьютере. Под. ред. Маркова.
   
4. 
   Информатиканы оқыту әдістемесі. К.З.Халықова.
   
5. 
   Информатика негіздері журналы
   

Адамзат баласы дамудың барлық тарихи кезеңдерінде есептеу жұмыстарын жүргізіп отыруға әрқашан мұқтаж болды. Алғашқы кезеңдерінде оған, аяқ, қол саусақтары секілді қарапайым құралдар жеткілікті болды. Ғылым мен техника дамуына байланысты есептеу жұмыстарының қажеттілігі артып, оны жеңілдету үшін арнайы құралдар шығарыла бастады. Шамамен б.з. 500 жылдары абак, есепшоттар шығарыла бастады. 1614 ж Шотландиялық Джон Непер логарифмды ойлап тапты. Осыдан көп өтпей – ақ Р. Биссакар логарифмдық сызғышты (логарифмическую линейку) жаратты. 1642 жылы Француз ғалымы Блез Паскаль Қосу амалын орындайтын машинасын ойлап шығарды.

Блез Паскаль ЭЕМ эрасы ХХ – ғасырдың 30 – ж ағылшын математигі Алан Тьюрингтың теориялық еңбектерінің бастамасы. Цифрлық есептеуіш машинасының негізгі құрылғыларының принципін джон Фон Нейман, А. Беркс ойлап тапқан. Ал бірінші лампамен жұмыс істейтін машина 1946 – 48 жылдары АҚШ – та жасалып шықты.

Дегенмен микрокомпьютерлер дамуындағы ең елеулі оқиға болып 1981 жылы IBM фирмасы жасаған, кейіннен “дербес компьютер” деп аталған шағын компьютердің шығуы болды.

Компьютерлерді жүйелеу.

Компьютерлер қолдануына қарай мынадай топтарға бөлінеді: үлкен ЭЕМ (электрондық есептеу машинасы), мини-ЭЕМ, микро-ЭЕМ және дербес компьютерлер.

1999 жылдан бастап дербес компьютерлер үшін халқаралық стандарт - РС99 спецификациясы жұмыс істейді. Жаңа стандарт бойынша дербес компьютерлерді келесідей топтарға бөледі:

• 
  бұқаралық дербес компьютерлер (Consumer PC)
  
• 
  іс дербес компьютері (Office PC);
  
• 
  ықшам компьютер(Mobil PC) ;
  
• 
  жұмыс бекеті (Workstation PC);
  
• 
  ойын ДК (Entertainment PC).
  

Компьютерлік жүйелер.

Компьютерлік (есептеу) жүйелер төрт негізгі құрамнан тұрады:

1. 
   шығарылатын есепті, орындалатын жұмысты мәселе ретінде қойып, соның нәтижесін алатын адам;
   
2. 
   аппараттық жасақтама (Hardware);
   
3. 
   мәліметтер файлы;
   
4. 
   компьютердің программалық жасақтамасы. (Software).
   

Жартылай өткізгішті кристал көбінесе өте таза кремнийден жасалады, оны жасауда вакуумдық бүрку, тырналау, қоспаларды иондық түрде енгізу, дәлме – дәл фотолитография тәрізді және де басқа жоғары сапалы технологиялар қолданылады.

Осындай күрделі технологиялар нәтижесінде кристалда электр схемасы біріктірілген “электрондық молекулалар” жасалады. Олар бір кристалл көлемінде (5х5 мм) жүз мыңнан аса бір – бірімен байланысқан “электрондық молекулаларды” құрастырып, өте күрделі ақпаратты түрлендіру жұмыстарын атқара алады.

Интегралдық схемаларды жасау, тексеру, олардың сапаларын бақылау – барлығы да автоматтандырылған, оның үстіне оларды сериялық түрде шығару да меңгерілген. Интегралдық схемаларды шығаруды баспаханалардағы кітапты көбейтіп шығарумен салыстыруға болады. Олар өздерінің атқаратын функцияларына қарай ЭЕМ – нің әртүрлі тетіктерінің – шифраторлардың, сумматорлардың, күшейткіштердің түрлеріне байланысты бөлек – бөлек топтарға жіктеліп, серияларға бөлініп шығарылады.

Бұл схемалардың интералдық (біріктірілген) деп аталу себебі, олардың бір кристалды күрделі логикалық функциялардың белгілі біреуін орындай алады, сосын олардан транзисторлар мен диодтардан құрастырылатын сияқты машина қондырғылары оңай жасалады.

ДЭЕМ біріңғай аппараттық жүйеге біріктірілген техникалық электрондық құрылғылар жиынынан тұрады. ДЭЕМ құрамына кіретін барлық құрылғыларды олардың функционалдық белгілеріне қарай екіге бөлу қалыптасқан, олар: жүйелік блок және сыртқы құрылғылар.

Жүйелік блок мыналардан тұрады:

• 
  микропроцессор;
  
• 
  оперативті есте сақтау құрылғы немесе жады;
  
• 
  тұрақты есте сақтау құрылғы;
  
• 
  қоректендіру блогы мен мәлімет енгізу – шығару порттары.
  

• 
  ақпарат енгізу құрылғылары;
  
• 
  ақпарат шығару құрылғылары;
  
• 
  ақпарат жинақтауыштар.
  

1. 
   Компьютерлердің негізгі құрылғылары.
   
2. 
   Компьютерлердің ішкі құрылғылары.
   
3. 
   Компьютерлердің сыртқы құрылғылары.
   

1. 
   Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
   
2. 
   Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
   

1. 
   А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
   
2. 
   Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000
   
3. 
   “Информатика” практикум по технологии работы на компьютере. Под. ред. Маркова.
   
4. 
   Информатиканы оқыту әдістемесі. К.З.Халықова.
   
5. 
   Информатика негіздері журналы
   

Дербес компьютерлер құрамына кіретін жабдықтарды қажетіне қарай өзгертіп отырады. Оның құрамына кіретін құрылғыларды компьютердің конфигурациясы деп атайды. Компьютерді сатып алғанда оның құрамына енетін жабдықтарды негізгі конфигурация деп атайды. Негізгі конфигурация үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде келесі төрт құрылғы негізгі конфигурация ретінде қарастырылады:

• 
  жүйелік блок;
  
• 
  дисплей немесе монитор;
  
• 
  пернетақта;
  
• 
  тышқан.
  

Дербес компьютерлердің ішкі құрылғылары

Аналық тақша дербес компьютердің негізгі тақшасы болып табылады. Онда мынадай құрылғылар орналасады:

• 
  процессор;
  
• 
  шина;
  
• 
  жедел жад;
  
• 
  тұрақты жад;
  
• 
  слоттар (қосымша құрылғыларды қосуға арналған қосқыш тарақшалары).
  

Процессор – көптеген жартылай өткізгішті элементтерден тұратын және компьютерде барлық есептеулер мен ақпарат өңдеу жұмыстарын орындайтын электрондық микросхема. Қазіргі компьютерлерде бір немесе бірнеше процессорлар жұмыс істейді.

Процессордың бір – бірінен өзгешелігі олардың типтері (моделдеріне) мен ырғақтық жиіліктерінде. Ырғақтық жиілік – олардың жұмыс жылдамдығының көрсеткіші. Ол мегагерцпен өлшенеді. Мысалы, Intel Pentium типтегі процессорлар 75, 90, 100, 133, 150, 166, 200 және 233 Мгц жиілікпен жұмыс істейді.

Шина

Процессор компьютердің басқа құрылғыларымен, соның ішінде ең алдымен жедел жадпен шина деп аталатын өткізгіштер тобы арқылы байланысқан. Шиналардың негізгі үш түрі бар: мәліметтер шинасы, адрестік шина және командалық шина.

Компьютердің жады оның құрамына міндетті түрде енетін элементтердің бірі. Ол бірнеше түрге бөлінеді және бір – бірінен өлшеміне, ақпаратты сақтау мерзіміне және т.б. параметрлеріне қарай ажыратылады.

Жадтың көлемі байтпен өлшенеді. Қазіргі кездегі компьютерлердің жадының көлемі миллиондаған байтқа жетеді.

Жедел жад (ОЗУ) немесе жедел есте сақтау құрылғысы ақпараттың кез – келген бөлігіне лезде қатынауды қамтамасыз етеді. Бірақ компьютерді өшірген кезде жедел жадтағы барлық ақпарат бірден жойылады. Дербес компьютерлердің жедел жадының өлшемі жылдан жылға өсіп келеді. Компьютердің жедел жадының көлемі өскен сайын оның есептеу жылдамдығы артады.

Тұрақты жад (ПЗУ) – стандартты программаларды, өзгермейтін мәліметтерді және жүйелік ақпаратты (BIOS, таңбагенераторларының кестесін және т.б.) энергиядан тәуелсіз сақтауға арналған жад.

Қатқыл диск

Қатқыл диск үлкен көлемдегі мәліметтер мен программаларды ұзақ уақытқа сақтауға арналған негізгі құрылғы. Шындығына келгенде ол бір диск емес бірнеше дисклердің жинағынан тұрады. Қатқыл дискінің негізгі параметрлеріне оның сыйымдылығы мен жұмыс өнімділігі жатады. Қазіргі кезде қатқыл дискінің 80 Гбайтқа жетті және ол одан әрі ұлғайтылуда.

Иілгіш дискілерге арналған дискжетек

Иілгіш дискілер бір компьютерден екінші компьютерге ақпарат алмастыру үшін, әзір жұмысқа қажет емес ақпаратты сақтап қою үшін қажет. Иілгіш магниттік дискілер (дискет) арнаулы дискжетек деп аталатын тасуышқа салынады. Дискжетек жүйелік блокта орналасқан.

Қазіргі дербес компьютерлерде 3,5 диюмдік дискеттер қолданылады. Оған 1,44 байт көлемінде ақпарат жазылады.

Бейнекарта

Монитормен бірігіп бейнекарта дербес компьютердің ішкі бейнежүйесін құрайды. Бейнені даярлаумен тығыз байланысты амалдардың барлығын бейнекарта (бейнеадаптер) деп аталатын басқару блогы атқарады.

Дербес компьютерлердің сыртқы құрылғылары

Компьютерлердің сыртқы құрылғылары оның жүйелік блогына қосылып, көмекші қызмет атқарады.

Сыртқы құрылғыларды келесідей төрт топқа бөлуге болады;

• 
  мәліметтерді енгізу құрылғылары;
  
• 
  мәліметтерді баспаға шығару құрылғылары;
  
• 
  мәліметтерді сақтау құрылғылары;
  
• 
  мәліметтермен алмасу құрылғылары.
  

Мәліметтерді енгізудің ең негізгі құрылғысы пернетақта болып табылады. Одан басқа да енгізу құрылғыларына тышқан, джойстик, трекбол және т.б. жатады. Джойстик – компьютерлік ойындарда қолданылатын қолмен басқарылатын құрылғы. Трекболдың тышқаннан айырмашылығы оның қорапқа орнатылған кішкене шары алақанмен қозғалысқа келтіріледі және ол жазық бетті қажет етпейді, сондықтан ол ықшам компьютерлерде қолданылады.

Графиктік мәліметтерді енгізуге арналған құрылғылар

Графиктік мәліметтерді енгізу үшін сканерлер, графиктік планшеттер (дигитайзерлер) және цифрлы фотокамералар қолданылады. Сканерлердің көмегімен символдардан тұратын мәліметтерді де енгізуге болады. Сканерлер парақ бетіндегі мәліметтерді оқып, оны компьютерге енгізеді.

Мәліметтерді баспаға шығару құрылғылары

Мәліметтерді баспаға шықару үшін мониторға қосымша принтер деп аталатын баспаға шығару құралы қолданылады.

Мәліметтерді сақтау құрылғылары.

Магниттік дискілер мен лазерлік дискілерге қосымша мәліметтерді сақтаудың сыртқы құрылғыларына стримерлер, Zip – тастауыштар және HiFd – тасуыштары жатады.

Стримерлер- мәліметтерді магниттік таспада сақтауға арналған құрылғылар. Стримерлерге арналған магиттік таспалардың (картридж) көлемі жүздеген мегабайтқа жетеді.

Zip – тастауыштарды мәліметтерді сақтаудың сыртқы құрылғыларын жасауға негізделген Iomage компаниясы шығарады. Бұл құрылғы өлшемдерді стандарттық иілгіш дискіден сәл ғана үлкен және сыйымдылығы 100-ден 250 Мбайт болатын дискілермен жұмыс жасайды.

Мәліметтермен алмасу құрылғысы

Модемдер (модулятор + ДЕМмодулятор) алыс қашықтықтағы компьютерлер арасында байланыс арналары бойынша мәліметтер алмасу үшін қолданылатын құрылғы. Мұндағы байланыс арналары деп кабельдік, радиожиіліктік және сымдық байланыстарды түсінеміз.

1. 
   Ж‰йелік блок .
   
2. 
   Монитор.
   
3. 
   Тышқанның жұмыс принципі.
   

1. 
   Жаңа ақпараттық технологиялар. Б.Бөрібаев, Е. Балапанов, Г. Мадьярова Р. Дузбаева. Алматы 2001 ж “ Ғылым” ғылыми баспа орталығы.
   
2. 
   Информатика М.Қ. Байжұманов Л.Қ. Жапсарбаева Алматы 2004 ж.
   

1. 
   А.Левин. “Самоучитель работы на компьютере” Москва, 1997.
   
2. 
   Дж. Куртер. А.Маркви. “MICROSOFT OFFICE 2000”. Санкт-Петербург, 2000
   
3. 
   “Информатика” практикум по технологии работы на компьютере. Под. ред. Маркова.
   
4. 
   Информатиканы оқыту әдістемесі. К.З.Халықова.
   
5. 
   Информатика негіздері журналы
   

Компьютердің ең негізгі құрылғысы – жүйелік блок. Оның ішінде дербес компьютердің түйіндері орналасқан, сонымен катар жүйені электр тоғына қосатын батырма қойылған. Оның ішіндегілерінің түрін көру үшін артқы қақпағын ашу керек. Бірақ корпусы әр түрлі болуы мүмкін. Жүйелік блоктың алдыңғы тақтасында: компъютерді қосу/өшіру батырмасы, дискжетек, компакт дискіден оқитын (CD-ROM) орналастырылған. Кейбір компьютерлердің жүйелік блогында компьютерді қайта жүктеу батырмасы болады.

Жүйелік блоктың ішіне аналық тақша (материнская плата) - дербес компьютердің негізгі тақшасы орналасқан. Оның үстіне процессор, жедел жад, шиналар және басқа да құрылғылар орналасқан. Сонымен бірге жүйелік блоктың ішінде қоректендіру блогі, қатты диск, дискжетек, CD-ROM, дыбыс тақшасы, көрініс тақшасы орналасқан.

  Жүйелі блоктың артқы тақтасында енетін желілерді және порттарды (монитор, порты, тышқан, пернетақта), қосымша құрылғыларды (принтер порты, модем, сканер, микрофон) қосатын қосқыштар орналасқан.

Жүйелік блоктың ішінде жатқан құрылғылар ішкі құрылғылар, ал сыртына қосылатын құрылғылар сыртқы құрылғылар деп аталады