Лекция: 30 сағ Семинар: 15 саѓ СӨЖ: 45 сағ обсөЖ: 45 сағ Барлық сағат саны: 135 сағ
жүктеу/скачать 1.31 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Семинар
- 8. Балќан елдерініњ XVI ѓ.ѓ. жєне XVII ѓ.ѓ. бірінші жартысында Турцияныњ ќол астында болуы. 1
ІІІ-кредит
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі “Сырдария” университеті
“Тарих” кафедрасы “Ортаѓасыр тарихы (батыс) ” пәні бойынша 050114 “Тарих” мамандықтарының студенттері үшін
Жетісай-2005 ж 8. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫНЫҢ ЖОСПАРЫ Лекция 1. Тақырыбы: Ортаѓасырлар тарихы жµніндегі т‰пдеректемелер мен тарихнама. Жоспары: 1. Феодализм сипаттамасы. 2. Феодализм єлем. 3. Орта ѓасырлар тарихын кезењдерге бµлу. 4. V-XVII ѓ.ѓ. тарихы бойынша т‰пдеректер. Пайдаланѓан єдебиеттер: 1. Барг М.А.”Епоха и идей” М. 1987 г. 2. Гутнова Е.В. ”Историография истории срених векав” М. 1985 г. 3. Шервуд Е.А. “Законы лангобардов” М. 1992 г. 4. История средних векав. В 2-х т. М. 2001г. 5. Энгельс Ф. “О Франции в епоху феодализма” М. 1948 г. “Архив Маркса Иэнгельса”, стр. 300-302. 6. С.Д. Сказкина “Хрестоматия по истории средних векав” П. 1950 г. 1.Буржуазиялыќ тарихиография “феодализм” деген терминді кењінен ќолданылды. Біраќ ол феодализмге ѓылыми аныќтама бере алѓан жоќ. Буржуазія тарихшылары феодализмді, оныњ екінші кезектегі негізінен саяси жєне зањѓа сєйкес белгілері бойынша баѓалайды. Біреулері оныњ ерекше белгісі- саяси бырањќылыѓы десе, екіншілері- феодалдыќ баѓыныштылыќ, ‰шіншілері- саяси биліктіњ жер иелешушілікпен ±штасып жату деп аныќтама жасаѓан болады.Кейінгі ортаѓасырдыњ феодалдыќ ќоѓамында капиталистік ќатынастар ТУП, ќалыптаса бастаѓан кезде, Батыс Еуропаныњ кµптеген елдерінде аќша рентасы єлі де болса ‰стемдік ете берді. Сонымен бірге осы кезењде феодалдыќ аќшалай рента ыдырай бастады, сонымен ќатар бірте-бірте капиталистік жер рентасы кењ тарайды. Алѓашќы т±рмыстыќ ќауымдыќ ќ±рылыстан феодализмге кµшу тарихы ілгері басќан еді. Б±ныњ кµшуіне µндіргіш к‰штердіњ онан єрі даму себепкер болды, µйткені ол б±л дєуірде жалпы ењбекті жеке µндіріспен ауыстыруды талап етті. К.Маркстыњ сµзімен айтќанда “жыртылантын жерді ќауымдасып µњдеу жєне оныњ µнімін жеке иемдену сонау ертедегі ќауымдар жаѓдайымен сайыспайды, жеке адамныњ µсуіне жол береді” Б±л µткен дєуірдіњ µте тµмен ењбек µнімділігі жаѓдайында ќауымдыќ шаруашылыќтыњ даму сµзсіз жерді жеке меншіктенуге, ал ењбекті ќоѓамдыќ бµлісу- таптардыњ тууынажєне тікелей µндірушілерді ќанауѓа єкеліп соѓатын еді. Соѓан ќарамастан феодалдыќ ќ±рылыс жеке адамдардыњ µндірісін одан єрі ныѓайтуѓа жєне ±саќ шаруалардыњ шаруашылыќтарыныњ µнімділігін арттыруѓа ‰лкен м‰мкіндіктер ашып берді. Феодалдыќ ќоѓам,да басќа да таптыќ ќоѓамдыќ сияќты, оныњ барлыќ даму кезењдерінде шаруалардыњ феодалдарѓа ќарсы табан тірескен, к‰нделікті таптыќ к‰ресі ж‰ріп жатты. ол орта ѓасырдыњ екінші жєне ‰шінші кезењдеріне жиі-жиі шаруалардыњ б±ќаралыќ кµтерілісі формасына айналып, наѓыз шаруалар соѓысына ±ласып кетіп жерді. Єдетте осы кµтерілістер жењіліске ±шырай берсе де, олар крепостниктікті бірте-бірте жењілдетуге, феодалдыќ езгіні біршама єлсіретуге, демен, феодалдыќ ќоѓамда µзгергіш к‰штердіњ ілгері дамуына жадай жасады. Орта ѓасырдыњ екінші кезењінде ќала халыќ феодал сеньорларѓа ќарсы табанды к‰рес ж‰ргізді. Ќалалардыњ цех ќолµнершілер б±ќарасыныњ ќала патрициатына ќарсы єлеуметтік к‰ресініњ кескіленген аренасына айналуы жиілей т‰сті. Соњынан ол ќаланыњ тµменгі ќаналушыларыныњ (плебейлердіњ)кµпестік жєне цехтыќ аќс‰йектеріне ќарсы к‰ресіне ±ласа берді. К 2. Ертедегі жєне классикалыќ орта ѓасыр тарихыныњ µзекті проблемасы тарихы материализм т±рѓысынан Альп ќараѓанда т±тас б‰кіл д‰ниеж‰зілік тарифи дєуірдіњ барлыќ ќоѓамдыќ ќатынастыњ белгілі ќ±рылымын тудыратын µндіріс єдісі ретіндегі феодализмніњ туу мен ашып кµрсету болып табылады. Феодализмніњ тууын ортаѓасырлыќ зерттеулерде аѓартушы ѓалымдар екіге бµліп дєлелдеді. Біріншісі “романдыќ”, екіншісі “германдыќ” топќа бµліп µзара пікірлесе отырып талдады. Біріншісі бойынша аббат Дюбо орта ѓасырлыќтыњ алѓашќы кезењін римдік (романдыќ) дєст‰рдіњ жалѓасы деп. дєлелдеді. Феодализмніњ тууын Дюбо тек X ѓ.ѓ. жатќызды. Екіншісін граф Буленвелье француз дворяндарыныњ артыќшылыѓын тарихи т±рѓыдан негіздеуге тырысып, феодалдыќ ќ±рылыс германдыќтар жаулап алѓан соњ, пайда болѓан деп германдыќтарды (олар француз дворяндарыныњ ата-бабалары деп. таныды) жаулап алѓан правосы бойынша ‰стемдік жаѓдайѓа ие болды деп дєлелдеді. Аѓартушылыќ деген атпен орта ѓасырлар тарихын зерттеуде тарихшылар феодализмніњ мєнін жєне оныњ шыѓуы тарихын кењ кµлемде дєлелдеді. Аѓартушылыќ дєуірініњ тарихшылары орта ѓасырды “феодализм” ±ѓымымен байланыстырды. Феодализмді тек саяси жєне праволыќ ж‰йе ретінде т‰сінді, оныњ экономикалыќ жєне єлеуметтік негіздерін кµрмеді. Олардыњ кейбірі Вольтер, Робертсон, Юмніњ зерттеулерінде феодализмніњ бастр белгілері саяси былыќтар мен папа теократиясыныњ ‰стемдігі деп санады, енді басќалары Монтескьеніњ зерттеулерінде феод тар ж‰йесі жєне онымен байланысты феодалдыќ баѓыну тєртібі деп білді.Феодализмніњ тууы туралы мєселеде олардыњ кµпшілігі германдыќ теорияларѓа ќарай ќолдады, біраќ олар Буленвельге ќарама-ќарсы феодалдыќќа ќарсы ‰н ќосты. Монтескье “Зањдар Рухында” атты ењбегінде жєне Мабли “Франция тарихына байќау” ењбектерінде жаулап алушы германдыќтар Галлияда м‰лде феодалдыќ ќанау емес, Германияда µмір с‰рген еркін демократиялыќ ќ±рылыс єкелді деп ±ѓындырды. 3.Орта ѓасырлар тарихында материалдыќ жєне рухани мєдениеттіњ даму жµнінде тарихтыњ одан б±рынѓы кезењдермен салыстырѓанда едєуір бµлімдерге бµлінді. Орта ѓасырлар феодалдыќ зорлыќ, надандыќ, от пен ќинау инквезициясы, діни ќ±лыќтылыќпен ќоса, шаруалардыњ феодалдар мен шіркеуге ќарсы орасан зор кµтерілісін, ќала адамдарыныњ феодал мырзалармен ќатты шиеленіскен к‰ресін, халыќ б±ќарасыныњ єлеуметтік арман-ќиялын білдіруші еркін ойдыњ т±њѓыш кµріністері еретиктердіњ жаппай ќозѓалысын адамзаттыќ есінде ќалдырды. Орта ѓасырлар тарихын дєуірлерге бµлу кезењі латын Еуропа елдерінде орта ѓасыр ќ±л иеленушілігі мен Батыс Рим империясыныњ V ѓасырдыњ екінші жартысындаѓы к‰йреуінен басталады. Феодалдыќ меншіктіњ дамыѓан формасы “феод” латынша – жерге м±рагерлік жеке меншікті бейнелейді. Жер иеленумен жєне вассалдыќ байланыстар арќылы ‰стем таптыњ барлыќ топтарыныњ µкілдерін біріктіріп, феодалдыќ шаруаларды ќанауды ±йымдастыруда жєне оныњ ќарсылыќ кµрсетуінезгілеуде мањызды роль атќарды. V- XVII ѓ.ѓ. арасында орта ѓасырдыњ Батыс жєне Орталыќ Еуропа елдерінде µткен он екі ѓасырлыќ кезењ жатыр. Басќа єлеуметтік-эконимикалыќ формациялар сияќты, феодализм де б±л ж‰здеген жылдар ішінде µзгеріссіз ќалѓан жоќ. ¤ндіргіш к‰штердіњ µсуімен бірге µндірістік ќатынастарѓа тєн ілгерушілік те болып жатты, феодалдыќ мемлекеттердіњ єлеуметтік ќ±рлысы сияќты саяси бейнесі де µзгерістерге ±шырайды. Сондыќтан совет тарихиографиясында орта ѓасырлар тарихын негізгі ‰ш дєуірге бµлді:
4.Орта ѓасырлыќ т‰пдеректер бойынша бірнеше т‰рлерге бµлінді; документальдыќ материалдар-жария актілері, жеке адамдардыњ актілері, шаруашылыќ мєні бар документтер; єкімшілік финансы, єскери жєне т.б. мемлекеттік µкімет документтері, зањдыќ ескерткіштер “правдалар” яѓни Герман жєне басќа халыќтардыњ єдет-ѓ±рып правасы жµніндегі жазбалары, азаматтыќ, ќылмыстыќ істер жєне шіркеу праволары кодекстері, жеке зањдар мен указдар, ќала хартиялары, сот протоколдары, зањ трактаттары, хабар беретін т‰пдеректер; жылнамалар, шежірелер, µмірбаяндар, єулиелер тіршілігі, ресми емес т±рѓыда хат жазысу, публіцистика, фольклор, єдеби шыѓармалар жєне т.б. Б±рынѓы Батыс Рим империясы жерінде варварлар мемлекеттерініњ пайда болуы жєне феодалдыќ ќ±рылыстыњ ќалана бастауы герман халыќтарында ќолданылып келе жатќан єдет-ѓ±рыптарды жєне олардыњ баѓынышты халыќтармен ќатынасын ‰йлестіретін зањдарды жаба т‰рінде реттеп отыруды талап етті. Сондыќтан V ѓ. µзінде Батыс Рим жер інде орналасќан герман халыќтарында жазба зањдар пайда болды, олар феодализмніњ жања ќ±рыла бастаѓан алѓашќы сатысындаѓы єлеуметтік экономикалыќ ќатынастарды бейнелейтін документтерінде мањызды ѓана емес, тіпті бірден-бір т‰пдеректер болып табылды. XI ѓ- XV ѓ.ѓ. археологиялыќ деректер бойынша документ тер мен анналдардыњ (annales- жыл деген сµзден шыќќан) жанама маѓл±маттары бойынша да µндіргіш к‰штердіњ даму єсер етті. М‰сінді ќол жазбаларда, кілемдерде ќолµнермен ауыл шаруашылыѓы ењбегі сахнадаѓыдай бейнеленіп саќталып ќалѓан. Англияныњ XIII ѓ. аграрлыќ жєне єлеуметтік тарихыныњ ќ±нды т‰п н±сќалары ‰кімет тексеруініњ нєтижелері бойынша жасалѓан жер санаѓы болып табылады. Олардыњ ішінде 1279 ж.ж. Ж‰здік оралымдар неѓ±рлым ќызыќты болып табылады.Б±л – Орталыќ Англияныњ кейбір графтыќтары жер иелігініњ т±тастай тізімге алынып жазылуы. Германия ‰шін XIII ѓ. “Марка уставтарыныњ” право жазбалары бар. Онда ќауым тєртіптері, шаруалардыњ пайдасына атќаратын борыштары да кµрсетілген. XIV-XVII ѓ.ѓ. капиталистік ќатынастардыњ Батыс Еуропа елдерінде сауда, µнеркєсіп, аќша айналымы негізінен аса бай документті материал саќталѓан; сауда келісімі, ќарыз документ тер, квитанциялар т.б. Лекция №2 Т  ақырыбы: Антикалыќ дєуір мен орта ѓасырлар тоѓысындаѓы Еуропа.
Жоспары: 1. Ежелгі герман тайпалары. 2. Варвар корольдіктерініњ ќ±рылуы. 3. Батыс Еуропадаѓы феодализм генезисі. Пайдаланѓан єдебиеттер: 1. Буданова В.П. “Годы в эпоху Великого переселение народов” М. 1990 г. 2. Лебед Г.С. “Епоха викингов в Северной Европе” М. 1986 г. 3. “Всемирная история” М.1957 г. В-10 т.т. 4. “История Европы” ,В-8 т., 2-3 т.т. Средневековая Европа. М. 1988 г. 5. “История средних векав” В- 2 т. М.2001 г. 6. Трахденберг О.В. “Почерки по истории западно- европейской среневековой философии” М. 1957 г. 7. К.Маркс, Ф. Энгельс “Табиѓат диалектикасы” А.1956ж. 124-153 беттер. IV ѓ.ѓ. аяѓы Рим империясы ќ±рамына Батыс Еуропа, Дунайдыњ Оњт‰стік жаѓалауындаѓы облыстар, Балкан т‰бегі, Жер орта тењізіндегі аралдар, Солт‰стік Африка мен Египет, сонымен бірге Азияныњ бірќатар елдері мен облыстары, Кіші Азия, Ќара тењіздіњ шыѓыс жаѓалауы, Месопотамияныњ бір бµлігі, Сирия, Палестина кірді. IV -V ѓ.ѓ. Рим империясы ќ±лдырауы себептері: ауыл шаруашылыѓы µнімдерін шыѓаратын ќ±л иеленуші саны азаю салдарынан егін шаруашылыќ жєне ќолµнер, мал шаруашылыѓы, жалпы шикі зат µнімдері тµмендеді. 1.Герман тайпалары б.з.д. I ѓ. орта шенінде тайпалыќ ќ±рылыста µмір с‰рді. Б.з.д. I ѓ. кейбір Герман тайпалары Рейннен µтіп, Галлияда орын тебуге тырысты, біраќ Юлий Цезар оларды Рейннен ары серпіп тастады. Б.з.д. I ѓ. аяѓында Рейннен Эльбаѓа дейінгі территорияны Рим жаулап алѓаннан кейін, ол жер Римдік провинцияѓа айналды. Біраќ б±л ±заќќа бармады. Рейннен шыѓысќа ќарай жатќан аймаќтар Римдіктер µзіне ќарата алмады жєне германдыќтармен болван бірќатар ќаќтыѓыстардан кейін ќорѓанысќа кµшті. Рейн Рим мен Герман тайпалары территориясыныњ шекарасы болып ќалды. ¤здерініњ шекарасын ныѓайту ‰шін римдіктер Рим дуалы деп. аталатын Орта Рейннен Жоѓарѓы Дунайѓа дейін созылѓан ќорѓаныс дуалын салды. Осы дуалдан шыѓысќа ќарай орналасќан германдыќтар бытырањќы тайпаларѓа т±раќсыз тайпалыќ одаќтар топтасты. Ежелгі германдыќтардан шыѓысќа ќарай славяндардыњ ата-бабалары µмір с‰рді. Олар Эльба(славяндыќ Лаба) мен Одерден (славяндыќ Одра) Донец,Ока мен Жоѓарѓы Волгаѓа дейін, Балтыќ тењізінен Орта жєне Тµменгі Дунайѓа, Ќара тењізге дейінгі ±лы байтаќ территорияда бытырап жатты. б.з. I-II ѓ.ѓ. олар антик авторларѓа венеттер деген ат пен белгілі болды. Германдыќ тайпалар б.з. Iѓ. П±тќа табынѓан.Антик авторларыныњ шыѓармаларыныњ деректерінде єр т‰рлі Герман тайпалыќ ќоѓамдыќ даму дењгейі біркелкі болѓан жоќ. Б±л тайпалардыњ шаруашылыѓында егіншілік бастр роль атќарды. Жер µгіз жегілген соќа мен µњделіп отырылды. Б.з.д. германдыќтарда жењіл доњѓалаќты соќа ќолданылѓан. Кейбір Герман тайпалары б.з.д. I ѓ. µздері ие болѓан территорияѓа т‰бегейлі отырыќтанѓан жоќ, б±л Цезарь т±сында с‰тпен, ќ±ртпен жєне етпен ќоректенді. Германдыќтарда таптарѓа бµлу болѓан жоќ, мемлекетте болмады. Цезарь: “бейбіт кезде тайпалардыњ ортаќ мемлекеті жоќ” , - дейді. Єкімшіліктіњ жоѓарѓы органы болып халыќ жиналысы саналады, оѓан ќару-жараќ асынуѓа правалы ересек еркектер ќатыса алатын еді. Ру аќсаќалдары негінен сот ќызметін орындады. Соѓыс кезінде µмірінде тіпті µте мањызды роль атќарды. Кейбір герман тайпалары б±л кезде µзіне басќа тайпаларды баѓындырып, оларды алым тµлеп т±руѓа мєжб‰р етті. б.з. I-II ѓ.ѓ. соњында римдік тарихшы Тациттіњ зерттеулері бойынша ауыл шаруашылыќ пен ќол µнер дами т‰сті, µздерініњ халыќ жиналысында кісі µлтірушіге µзіндік ќ±н тµленіп отырды, германдыќтардыњ отбасы м‰шелері к‰йеу мен ќалыњдыќќа арналѓан µзіндік сый-сыйапаттарын дєст‰рлі µтетін, кейбір германдыќтар кµршілес халыќтармен айырбас пайда болды. Б.з. II-III ѓ.ѓ. Рим империясы шекараларындаѓы Герман тайпалары Шыѓыс жєне Орталыќ Еуропадан ќудалап , оларды басќа жерлерге ќоныс аударуѓа итермеледі. Герман тайпаларыныњ байта топтасуы нєтижесінде саны µте кµп жєне т±раќты. Германдыќ тайпаларыныњ ішінде шыѓыс германдыќ тайпалары- готтар. Олар екіге бµлінеді : остготтар (шыѓыс готтар) жєне вестготтар (батыс готтар). Готтар- Днестрден шыѓыста Ќара жєне Азов тењіздерініњ жаѓалауына дейінгі аймаќтарды иемденген готтарды остготтар деп. атады. Вестготтар-Днестр мен тµменгі Дунайдыњ бойын ќоныстанѓан. Б.з. III-IV ѓ.ѓ. Готтар Рим империясыныњ территориясына шабуыл жасап Рейн, Дунай жєне Нектар жерлерін басып алды. Герман тайпаларына басќа да тайпалыќ одаќтар кірді; Алеман, Сенондар, Квадттар, Сакстер, Херусктер, Хавктар,Франктер, Вестготтар, Остготтар,Лангобардтар, Вангалдар, Бургундтер кірді. Б.з. IV ѓ. германдыќ тайпалар арасында готтар, вандалдар, бургундар арсында христиан дініне µтті. Германдыќтарда рунь жазуын жєне рим ,грек альфавиттерін пайдаланѓан. Б.з.IV ѓ.аяѓында варвар тайпаларыныњ айрыќша Ірі, жапай кµшу мен олардыњ єдетте”халыќтардыњ ±лы ќоныс аударуы”деп. аталатын Рим империясыныњ территориясында басып кіру басталды. Герман жєне Герман емес варвар тайпаларыныњ империяѓа шабуылы, біріншіден, олардыњ арасында µндірістік к‰штердіњ µсуімен байланысты м‰ліктік жєне єлеуметтік тењсіздіктіњ терењдеуіне жєне, екіншіден, байлыќты молайтуѓа, жер мен єскери олжаны иемденіп алуѓа тырысуынан туды. Б±л кезде соѓыс Герман тайпалары ‰шін єдетке єрі т±раќты кєсіпке айналды, Рим империясы µзініњ ±лан-байтаќ, жаќсы µњделген жерлерімен жєне бай ќалаларымен варварлар ‰шін ерекше тартымды к‰шке ие болды. 375 жылы ѓ±ндар Ќара тењіз бойындаѓы остготтар жєне басќа да тайпаларды басон біріктірген гот тайпалары одаѓына шабуыл жасап, оны тізе б‰ктірді.Тайпалар бірлестігін басќарѓан остготтар кµсемі Эрманарих µзін-µзі µлтірді. Осыдан кейін гот тайпаларыныњ одаѓы ыдырап кетті. 376 жылы Вестготтардыњ Рим империясыныњ территориясына басып кіру. 418 жылѓы Весготтар корольдігініњ ќ±рылуы жєне ыдырау салдарынан 507 жылы Франк корольдігініњ ќ±рамына енді. V ѓ.ѓ. ѓ±ндардыњ басшысы Аттиланыњ шапќыншылыѓы. 453ж.ж Аттила µлген соњ, 454 ж.ж. ѓ±ндардыњ ыдырауы. Варварлыќ басып кірулердіњ Еуропа тарихы ‰шін зор мањызы болды. Б±л басып кірулердіњ нєтижесі терењ ішкі ќайшылыќтардан, µндірістіњ ќ±л иеленушілік тєсілініњ даѓдарысынан, б±ќара халыќтыњ к‰рестерінен к‰ні біткен Батыстаѓы ќ±л иеленушілік Рим империясыныњ ќ±лауы болды. Еуропаныњ саяси картасы µзгерді. Б±рын Батыс Рим импеиясы ќамтыѓан территорияларды V ѓ. аяѓы мен VI ѓ. басында жања ќоѓамдыќ ќатынастарды дамытуѓа жєне феодализмге µтуге ќажетті жаѓдайлар жасалѓан варварлыќ мемлекеттер пайда болды. 3.Феодалдыќ ќатынастардыњ ќалыптасуы, Ірі-ірі феодалдыќ жер иеліктерініњ пайда болуы, ерікті ±саќ материалдыќ игіліктерді µндірушілердіњ феодалдыќ-тєуелді шаруаларѓа айналуы, саяси мекемелердіњ жєне феодалдыќ ќоѓам идеологиясын шыѓуы-Батыс Еуропада феодалдыќ ќоѓамдыќ экономикалыќ фармацияныњ пайда болу процесі. Єр т‰рлі елдерде, сол елдіњ тарихи даму жаѓдайларына байланысты, б±л процестіњ µзіндік ерекшеліктері болды. Варварлыќ германдыќ корольдіктерде кейінгі Римдік жєне германдыќ ќоѓамдыќ ќатынастары синтезделген жері т‰бірімен жања феодалдыќ ќатынастар ќалыптасты. М±ндай ќатынастардыњ элеметтері кейінгі Римдік ќоѓамда да жєне ыдыраѓан рулыќ-тайпалыќ Герман ќоѓамында да болван еді. Біраќ синтезге байланысты феодализмніњ пайда болуы мен даму Герман тайпалары ‰шін жеделдеді, т±йыќќа тірелген Рим ќоѓамы ‰шін м‰мкіндік туды. Феодалдыќ ќатынастардыњ дамуыныњ м±ндай жолы Вестгот, Бургундия,Франк жєне кейбір Вандал мен Остгот корольдіктеріне тєн ќасиет болды. Соњѓы екі корольдіктіњ µмір с‰руініњ ќысќалыѓына байланысты, кейінгі римдік жєне германдыќ ќатынастарда µзара єрекеттетік нєтижелері онша елеулі емес еді.Варварлар корольдігіндегі тап ќ±рылуы герман халќы арасындаѓы м‰ліктік жєне єлеуметтік жіктелу процесімен ѓана шектелмейді. Жања ќоѓамдыќ таптардыњ ќалыптасуында, бір жаѓынан, Рим ќоѓамыныњ антегенистік таптардыњ ќалдыќтары- ірі жер иелері, екінші жаѓынан ќ±лдар мен колондар едеуір роль атќарды. Римніњ ірі жер иелерініњ бір бµлігі, ќ±л иеленушілік ќоѓамныњ к‰йреуімен жєне варварлардыњ жаулап алуымен байланысты, олардыњ жаѓдайындаѓы µзгерістерге ќарамастан, ж‰здеген ќ±л мен колондар µњдеп отырѓан кењ байтаќ иеменилерді єлі де иелене берді. Шіркеудіњ жер иелігі саќталып ќана ќалѓан жоќ, сонымен бірге µсе де берді. М‰ліктік жєне єлеуметтік жіктелу бєрінен б±рын правода µз кµрінісін тапты. V-VI ѓ. ќ±растырылѓан Вестготтаѓы, Остготтаѓы, Бургунд жєне Франк корольдіктерін варварлар шындыѓы еркін адамдары м‰ліктік жаѓдайларына жєне аќ с‰йегіне (єскери ќызметтегі аќс‰йектерге, король жасаѓына жататындыѓына) ќарай жоѓарѓы жєне тµменгі топ деп бµлді.Оныњ ќ±рамына Рим шонжарларыныњ ќалѓандарынан бірен-сарандап енгендері де болды. Жоѓарѓы топќа жататындар, “нобилдер”, “ ‰лкендер ” жєне “ ќ±рметті адамдар” деп аталатындар µзге еркін адамдарѓа ќараѓанда бірсыпыра артыќшылыќтармен пайдаланды.Тµменгі єлеуметтік топќа жататындар, єдетте “ кіші” немесе “ тµменгі” адамдар деп аталатындар ерікті адамныњ кейбір артыќшылыќтарын жоѓалтып алды: жоѓары ќоѓамдыќ топ µкілдерініњ µміріне ќараѓанда, олардыњ µмірі анаѓ±рлым тµмен вергельдпен ќорѓалды. Єдетте, ќарапайым ќауымдардыњ болмашы бµлігі ѓана жоѓары разрядќа кµтерілді, ал кµпшілігі біртіндеп ерікті адамдардыњ тµменгі тобыныњ ќ±рамына еніп жатты. Даму типі ќарастырылып отырѓан басќа варвар корольдіктеріне ќараѓанда, Франк корольдігіне еріктілердіњ негізгі б±ќарасы µз еріктілігін ±заѓыраќ саќтап ќалды. Лекция № 3 Тақырыбы:Франктер мемлекеті. Жоспары: 1. Франктердіњ Галлияны жаулап алуы. 2. Меровинг королдігі. 3. Каролингтер мемлекетініњ ќ±рылуы. 4. Каролингтер державасындаѓы феодалдыќ ќ±рылыс. Пайдаланѓан єдебиеттер: 1. Гутнова Е.В. “ Историография истори средних веков” М.1985 г. 2. Шервут Е.А. “ Закооны лангобардов” М.1992г. 3. Корсунский А.Р. “ Образование раннефеодального гасударство в Западной Европе” М.1973г. 4. Григорий Турский. “ История франков” М.1987г. 5. Лебек С. “ Произхождение франков” М.1993г. 6. Болотов В.В. “Лекцийи по истори древней церкви” М.1994г. 7. “Всемирная история”. В10-т.т,3 М.1957г. 8. “История Европы”. В 8-т. Т-2,-3,” Средневековая Европа” М.1988г. 9. Левандовский А. “Карл великий” М, 1995 г. 1. Франктер алѓаш рет біздіњ заманымыздыњ III ѓ. римдік деректерде еске алынады. Б±л бірнеше ежелгі герман тайпаларынан ќ±ралѓан ‰лкен тайпалыќ одаќ болды. III-IV ѓ. франктер Рейнніњ жоѓарѓы жєне тµменгі аѓысына келіп ќоныстанды, Римдік Галлияѓа шабуыл жасап отырды. Франктердіњ µзі екіге бµлінді, Рипуарлыќ жєне Салийлыќ тайпалары болып. Салийлыќ франк тайпалар кµсемі Хлодвиг (481-511 ж.ж) Батыс Рим империясы ќ±лаѓан соњ Солт‰стік Галлияны жаулап алды. Хлодвиг 496 жылы µз жасаќтарымен бірге шіркеудіњ єдет-ѓ±рпы бойынша христиан дінін ќабылдап шоќынды, б±л оныњ ‰стемдік еткен шіркеудіњкµзќарастары бойынша ересьтер болѓан христиан дінін ариандыќ формада ќабылдаѓан басќа варварлардан –вестготтардан, остготтардан,вандалдарданг, бургундтардан, лангобардтардан µзгешілігі еді. Б±л ариандыќ ересьтерден µздерініњ байлыќтарына жєне шіркеудіњ меншігіне ќол с±ѓу ќаупін кµрген, галло-римдік дін иелерін Хлодвигке Галлияны одан єрі жаулап алуда ќалдауды ќамтамасыз еткен оњтайлы сайаси ќадам болды. Вестготтар Тулуза корльдігімен соѓысќан кезде аквитандыќ дін селері Хлодвигті ќолдап ариандыќ вестгот аќс‰йектекрі-не ќарсы шыќты. Аквитания франк тер корольдігіне ќосылды. Галлияны франктердіњ жаулап алуларына бірсыпыра ерекшеліктер тєн еді. Франктер вестготтардан, остготтардан жєне басќа германдыќ тайпалардан µзгеше, империяѓа басып кірген кездерінде Германиядаѓы µз отанынан еш уаќыт байланысты ‰зген емес. Б±л галлиялыќ территорияларды ±заќќа созылѓан жаулап алу процесі кезінде Рейінніњ ар жаѓынан жања, тыњ к‰штердіњ келуін ќамтамасыз етті. 486 жылы, франктердіњ жаулап алу нєтижесінде,Солт‰стік Галлияда, Франк мемлекті пайда болды. М±ны салий франктерініњ Меровей рухынан шыќќан кµсемі Хлодвиг басќарды. Франк мемлекеті тарихыныњ ењ алѓашќы дєуірі –Vѓ. аяѓынан- VIIѓ. дейінгі дєуір,- єдетте меровингтік дєуір деп аталды. Хловигтіњ т±сында Аквитания 507жылы мирасќорларыныњ т±сында –Бургундия 534 жылы жаулап алынды. Остготтар франктерге Провансты 536 жылы беріп ќойды, сµйтіп, VIѓ. Ортасына ќарай Франк мемлекті Галлияныњ б±рынѓы римдік провинциясыныњ барлыќ территориясын дерлік µзіне ќосып алды. Франктер сонымен бірге Рейнніњ сырт жаѓына Герман тайпаларында µзіне баѓындырды: франктердіњ жоѓарѓы µкіметін тюрингтер мен алемандар жєне баварлар да мойындады; сакстар оларѓа жыл сайын алым тµлеп т±руѓа кµндірілді. 2.Меровигтіњ дєуірдегі франктерден ќоѓамдыќ ќ±рылысын зерттеу ‰шін ењ мањызды дерек варварлыќ аќиќаттардыњ бірі- “ Салий шындыѓы” жазылѓан Салий франктерініњ сот єдет-ѓ±рыптарыныњ жинаѓы. Тарихи дерек ретінде “ Салий аќиќатыныњ ” ќ±ндылыѓы ењ алдымен, онда франк ќоѓамыныњ алѓашќы ќауымдыќ ќ±рылыстан бастап феодализмге дейінгі эвалюциясын бейнелеп беруінде еді. Ењ кµне заманнан бері келе жатќан жєне мєні жаѓынан кµнерген аќиќаттардыњ бірі- осы аќиќатќа Римніњ жасаѓан ыќпалы басќа варварлыќ аќиќаттарѓа аз болды, ал б±лыќпалды кµбінесе оныњ сыртќы белгілерінен “ Салий аќиќатыныњ” латын тілінде жазылып ,айыптарды есептеп шыѓаратын. “ Салий аќиќаты” франктердіњ т±рмысында б±рыннан, жаулап алѓанѓа дейінгі µмір с‰ріп келген алѓашќы ќаумдыќ ќ±рылыстыњ кµнерген тєртіптерін бір ќыдыру д±рыс бейнелейді. Екінші жаѓынан б±л “ Аќиќаттан” біз франк ќоѓамын Галлияны жаулап алу процесінде жєне тікелей онан соњѓы кездерін сипаттайтын атап айтќанда,онда м‰ліктік жєне єлеуметтік тењсіздікпен жылжымалы д‰ниеге жеке меншіктіњ, жерді м±ралану правосыныњ жєне аќырында мемлекеттіњ ќалай шыќќандаѓы жµніндегі мєліметтерді таба аламыз. Ал ендіVI-IX ѓ.ѓ.дейінгі дєуірлерде франк корольдері осы “Салий аќиќатына” ‰немі кµпдеген жања ќосымшалар енгізіліп отырды.Сол себептім±ныњ неѓ±рлым соњѓы дєуірде жарияланѓан басќа да деректерімен ±ласып, ж‰йелі т‰рде толыќтырып отырѓан маѓл±маттары, франк ќоѓамыныњ тікелей феодализмге ќарай одан єрі бет алѓан эвалюциясын м±ќият аныќтап білуге м‰мкіндік туѓызады. Франктердіњ арасында єлеуметтік жіктелудіњ бастамаларын “ Салий аќиќатыныњ ” µзі-аќ кµрсетіп берді. Б±л бастамалар халыќтыњ єр т‰рлі категориясыныњ ќ±ны єр т‰рлі мµлшерде болуынан-аќ кµрінеді. 3.Хлодвинг ќаза болван соњ, Франк тер мемлекеті µзара билікке таласу салдарынан VI ѓ. аяѓында мемлекет ‰шке дербес аймаќќа бµлініп кетті: 1.Нейстри аймаѓы- орталыѓы Париж ќаласы болван,Солт‰стік -Батыс Галлия аймаќтары; 2.Австразия аймаѓы-Франк мемлекетініњ солт‰стік- шыѓыс жаќ бµлігі,Рейнмен Массаныњ екі жаќ жаѓалауы кірді; 3.Бургундия аймаѓы-Франк мемлекетініњ ќ±рамына енген б±рынѓы бургундар территориясы кірді. Меровингтер єулетінен шыќќан жєне франк мемлектініњ жеке аймаќтарын король дер ‰стемдік жасау ‰шін µзара ќырќысып к‰рес ж‰ргізді. Соныњ салдарынан VIIѓ. аяѓында іс ж‰зінде мемлекеттегі µкімет билігі т‰гелдей майордомдардыњ ќолдарына кµшуіне єкеп соќты. Франк аќс‰йекретініњ арасынан 687 жылы Австразиялыќ майордомы Пипин Геристальский б‰кіл франк мемлекетін біріктіріп майордом болды. Австразиялыќ майордомы б‰кіл франк мемлекетін ќол астына жинап, баѓындырды жєне алкен жер иелерімен ±саќ жєне орташа феодалдарѓа с‰йеніп, орталыќ ‰кіметіњ ныѓаюын жєне мыќты болуына м‰дделі болды. Австазияныњ Пипиндер єулетінен шыќќан майордомы Пипин Геристальскийдіњ ±рпаќтары бірікен Франк мемлекетініњ билеушісі болван соњ, Франк корольдерініњ жања династиясыныњ негізін ќалады.Б±л династія бертін келе ¦лы Карлдіњ есімімен, Каролингтердіњ династиясы деген атќа ие болды. Каролингтер єулетініњ Пипиндер Франк мемлекетін VII-IX ѓ.ѓ. аралыѓын “каролингтер дєуірі” деп аталды.Франк ќоѓамыныњ єлеуметтік ќ±рылысындаѓы µзгерістер Пипин Геристальскийдіњ мирасќоры-майордом Мартелл Карлдіњ саясаты биледі.Карл Мартелл 715 жылдан 741 ж.ж. аралыѓында µз билігін ж‰ргізді жєне меровингтік корольдермен єсте санаспады.Карл µзіне ќарасты нейстрилік феодалдарды, Аквитания мен Прованс герцогтарын жєне Герман тайпалас сакстар, фриздер,алимандар мен баварларѓа к‰штеп ±стап µзіне ќарсы шыќќандарды к‰л-талќандап жєне салыќ мµлшерін кµбейтіп отырды. VIII ѓ. басында Испанияны жаулап алды, 720 ж.ж Оњт‰стік Галлияѓа баса кµктеп кірген арабтарѓа Карл Мартелл 732 ж.ж. Пуатьеніњ мањында болѓан шайќаста арабтарды жењіп, Оњт‰стік Галлияныњ шамалы ѓана бµлігі- Септимания мен Нарбонн жерлері ќалды. Карл Мартеллдіњ “бенефициялыќ” реформасын шыѓарды, онда µз ќол астындаѓыларѓа “сыйлыќ” беру, яѓни жер иеліктері ‰йлесімді т‰рде бµліп беру туралы болды.Б±л реформалар арќасында Франктер мемлекет µкіметтері к‰шейіп, Карл Мартеллдіњ т±сында ныѓайып біршама µсті. Карл Мартеллдіњ ±лы жєне мирасќоры майордом Пипин Короткий (741-768 ж.ж.) µз єкесініњ реформасын жалѓастыру маќсатында бенефицияѓа ‰лестіріліп берілген жерлерініњ бєрі де шіркеудіњ меншіші болып танылды.Шіркеудіњ жєне корольдіњ р±ќсатынсыз сыйлыќќа берілген жерлерді ќайтарылып алынуѓа ешкімніњ правосы болмады. 751 жылы Папаныњ келісімі Франк аќс‰йектерімен µзініњ вассалдарыныњ Суассонда µткізілген жиналысында Пипин µзін франктердіњ королі етіп ресми т‰рде жариялады. Меровингтер єулиеттініњ ењ соњѓы королі III Хильдерик монастырьѓа алынып, сол жерде ќайтыс болды. Пипин Короткий папаныњ істеген жаќсылыѓы ‰шін, Папа II Стефанѓа Италияны,б±рынѓы Византия жерлерін ќайтарып беруге мєжб‰р болды. Франк мемлекетініњ Пипин Короткийдіњ ±лы жєне мирасќоры ¦лы Карл(768-814 ж.ж.) биледі. ¦лы Карлдіњ т±сында Франктер мемлекеті µте к‰шті болды. Б±л адамныњ бойына біткен керемет ќасиеттері- жалынды жєне жігер-ќайраты, мемлекетті басќару ісі мен єкімшіліктіњ, шаруашылыќтыњ, соѓыстыњ 50-жорыќтардыњ ішінде 30-дан астамын µзі басќарды, дипломатиялыќ, халыќќа білім беру істерін жєне т.б. к‰рделі ж±мыстардыњ єрбір ±саќ-т‰йектерін µзі басќарып, замандастарын тањ ќалдырды. ¦лы Карл µз заманындаѓы грек жєне латын тілдерін жетік мењгерген, ѓылыми т±рѓыдан да µте білімді, ±стамды, аќылды жєне ќ±діретті болѓан деседі. Барлыќ жорыќтарда ол µзініњ басып алѓан жерлерін иемденіп, Франк мемлекетініњ шекараларын ‰лкейтті, ќол астындаѓы крепостной шаруалармен кедейлерге де µз м‰дделерін ќорѓау ќарастырылѓан. ¤з єкесініњ жорыќтарын жалѓастыру барысында ол ењ алѓашќы жорыѓын 774 ж. Италияда Лангобард королі Дезидерийді таќтан т‰сіріп тастап, оныњ иеліктерін Франк мемлекетіне єкеліп ќосты. 778 жылы Карл арабтыќ Испанияѓа шабуыл жасайды. Б±л жорыѓы сєтсіздікке ±шырап ќайта шегінуге мєжб‰р болады.801 жылы Солт‰стік -Шыѓыс Испания территориясын жєне Барселонды басып алды. 772-804 ж.ж. арлыѓында Карл 32 жыл бойы ‰здіксіз соѓыс салдарынан Саксония мемлекетін жаулап алады. ¤те кењ кµлемді жерлерді басып алѓан Франктер мемлекеті Карл т±сында ескі ¦лы Державаѓа айналѓан Рим империясыныњ б±рынѓы территориясына жетіп ќалѓан еді. 800 жылдыњ аяѓында Римдегі єулие Петрдіњ соборында папа Карлге тєж кигізіп, император таѓына отырѓызды. Осы т±ста Батыста жања империя д‰ниеге келді. Византиялыќтармен б±рынѓы Рим империясыныњ м±рагерлерініњ арасында жанжал болды. Тек 812 жылы ѓана византиялыќ император I Михайл Карлдіњ императорлыќ титулын ресми т‰рде таныды. Карл т±сында Франктер мемлекетініњ астанасы-Ахенді болды. ¦лы Карл µзініњ б‰кіл µмірінде Аквитанияны, Саксонияны, Италияны немесе Баварияѓа тынымсыз жорыќ жасау салдарынан µзіне ќаратты жєне б±л территориялардыњ империядан шыѓып кеттеу ќаупімен к‰ресте µткізді.Франктер империясыныњ негізін ќалаѓан ¦лы Карл ќайтыс болѓан соњ да, б±л империя отыз жыл µткен соњ да бірќалыпты отырды. ¦лы Карлдыњ баласы жєне мирасќоры Людовик Благочестивый (814-840 ж..ж.) Франк мемлекетінде император болды.843 жылы Людовик ќайтыс болѓаннан кейін, оныњ балалары Верденде жиналып бас ќосып,империяны ќайтадан бµлу жµнінде шарт жасасты. Б±л ќайта бµлісу кезіндегі Каролингтік империяныњ шењберлерінде ќалыптаса бастады. 4. VIII-IX ѓ.ѓ. Франк мемлекетіндегі жер жµнінде жасалѓан тµњкеріс ерекше ќызу т‰рлерге айналды. Ол феодалдыќ ќ±рылыстыњ негізі- феодалдыќ жер меншігініњ толыќ ќожалыќ етушілігін орнатты. Шаруалар жерлерін жєне шіркеулік ірі жер иелерініњ тартып алушылыѓы єрт‰рлі экономикадан тыс зорлаушылыќпен ќоса ж‰ргізілді. Б±л феодалдыќ жер меншігін µндірушілерге жер ‰лесі мен µндіріс ќ±ралдарын берген жаѓдайда ѓана олардан жер меншігініњ пайдасына ќосымша ењбекті “тек экономикадан” тыс зорлау арќылы ѓана алуѓа болады.Ерікті шаруаларды Меровинктер кезінен бастап кењ таралѓан єдістерініњ бірі, жерді “прекарияѓа” беруді ќолдану болып табылды. Б±л єсіресе VIII-IX ѓ.ѓ. бастап кењ таралды. Прекария –сµзі “µтініші бойынша берілген” деген ±ѓымды білдіреді.Б±л ±ѓым жерді шартты т‰рде ±стау деген сµз. ‡лкен ірі меншік иесі жерсіз немесе жер аз шаруаѓа жерін уаќытша пайдалануѓа береді. Б±л берілген ‰леспен пайдаланѓаны ‰шін шаруа єдетте жер иесіне оброк тµлеуге немесе кейбір жаѓдайларда барщиналыќпен µтеуге тиісті болады. Прекарияныњ бірнеше т‰рі болды; жерді осындай шартпен ±стаушылыќ кейде жері жеткіліксіз немесе тіпті жері жоќ адамѓа беріледі, ал кейде µзініњ жерінен єлі айрылмаѓан ±саќ меншік иесі, м±ќтаждыќтыњ салдарыныњ немесе кµршілес ірі жер иелерініњ жасаѓан ќисымына тµзе алмай, µзініњ жеріне меншіктілік правосын солардыњ біреуіне, кµбіне шіркеуге беруге мєжб‰р болады. Егер шаруа б±л жерін ќайтадан прекария ретінде немесе м±ралыќќа алатын болса, міндетті т‰рде шартќа отыруы тиіс. жүктеу/скачать 1.31 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
ейінгі орта ѓасырда антифеодалдыќ шаруалар мен плебейлердіњ жаппай кµтерілісі алѓашќы б±ржуазиялыќ ревалюциялармен ±ласатын болды. Сµйтіп, осы ревалюциялардыњ барысында феодалдыќ ќ±рылысты ќ±латуда шешуші ролі атќарады.