Лекция: 30 сағат Практикалық: Лаборатория: 15 сағат обсөЖ: 45 СӨЖ: 45 Барлық сағат саны: 135 сағат

9. 
   ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
   

Лекция 1

Жоспар:

2. Жалпы компьютерлік желі туралы түсінік.

"Компьютерлік желілер" пәні профильді пәндер бло­гына жатады да "Инфор­ма­ти­ка" мамандығын игер­ген­де кәсіби білім, іскерліктерін құрайды. Кәзіргі қаум­да қарқын пайда болып жатқан жаңа технологиялардың барлыгы компьютер желілерін жобалау, құру мәселеле­рімен үштасып дамып жатыр.

Адамның қызмет ету салаларында компьютер желі­лірі әр турлі мақсаттармен қол­данады. Көбіне желіні ша­шырап жатқан ресурстарды бірге қолдану үшін қол­да­нады. Бұл мүмкіндік әр түтынушыға қымбат құрал­дар­ды сатып алмай, бірге қолдану арқылы шы­ғы­­нын тиымдайды. Оған қоса түтынушының алыста орналас­қан ресурс­қа дейін жол жү­ру қажеттіліктен айырып, жол шығынын үнемдейді. Қазіргі компью­терлерҰҚҒ баскару сауалдарында қолданады. Компьютер желілері басқару процес­стерін жылдамдатады. Өйткені орталық­тан қашықтықта орналасқан аумақтардан де­ректерді тез жинап, тез өң­деп, тез шешім қабылдауға мүмкіндік бе­ре­ді. Шағын биз­нес оратсында да, мемлекет мас­шта­бын­да да, мемлекеттік қауыпсыздық деңгейінде де бас­қару мәселелерін шешу ком­пьютер желілері арқылы ти­ымды өтеді. Ғылым ор­тасында компьютер бүрынғыдай есеп үшін қолданады. Бұл жерде күрделі, үзақ ес­еп­теле­тін есептердің шешімін компьютер желілерін қолда­нып, параллель шешу ал­го­ритмдері арқылы тездетуге тырысалды. Бір есепті параллель, қатар компьютер­лер­­де орындау есептің нақтылығын асырады. Бұл мүмкін­діктер спутник траектория­сын есептеу, немесе ядролық отынның ыдырау жыл­дам­дығын анықтау сияқты өмір­лік маңызы бар салаларда қолданады.

Алдымыздағы жарты ғасырда ақпараттарды тасымалдау құ­ны қашықтықтан тәу­елсіз болады. Мұның өзі қоғамымыздың да­муына әлектрді ашқандай әсер қал­дырары сөзсіз.

Қазір барлығы Интернет жайлы сөз қозғауда. Бөлшектеп ес­ептеу жайлы да аз ай­тылып жүрген жоқ. Казіргі заманғы ком­пью­терлер әлемінде желілерден өткен ма­ңызды ұғымды табу қиын. Жоғарыда атап өткен екі тақырып та осы түсінікке негіз­делген.

Сондықтан да осы көпжақты әлемде адаспау үшін сізге ком­пью­терлік желілер не­гіздерін жан-жақты зерттеп білу керек.

Назарларыңызға ұсынылып отырған оқу құралының мақсаты - осы жолда оқы­р­­ман­дарға дұрыс бағыт-бағдар беру.

Оқулықта келтірілген түсініктерді толықтай ұғып-түсіну үш­ін студенттер ең бол­маганда төменгі екі шартты орындаулары ке­рек.

1. Оқуға деген талпыныс болуы шарт.

2. Дербес компьютердің программалық және аппараттық ж­а­б­дықталуын біліп, оны­мен жұмыс істеу тәжірибесі болу керек.

Сонымен қатар:

• 
  Microsoft Windows 98, Microsoft Windows NT, Microsoft Win­dows XP сияқты гра­фи­калық Операциялық жүйелермен жұмыс тә­жірибесі;
  
• 
  программалық өнімдерді орнатудан хабары болуы;
  
• 
  файлдық жүйемен, оның ішінде командалық файлдарімен, со­ны­мен қатар auto­exec­.bat және config.sys файлдарымен таныс болуы;
  
• 
  жад, коммуникадиялық қүралдар, дискілік жинақтауыштар тә­різді аппараттық компо­ненттерді орната білуі қажет.
  

Телекоммуникация құралдарымен байланысқан компьютерлер жиынын компьютерлік желі деп атаймыз.

Компьютерлік желілер құрылымы бойынша жергілікті, аймақты және аумақты болып бөлінеді.

Компьютерлік желі дегеніміз – ресурстарды (дискі, файл, принтер, коммуникациялық құрылғылар) тиімді пайдалану мақсатында бір – бірімен байланыстырылған компьютерлер тізбегі.

• 
  Компьютерлік желі жұмыс істеу принципіне, аппараттық және программалық қамтамасыз етуіне байланысты жергілікті (ЖКЖ) және аумақты (АКЖ) компьютерлік желі болып бөлінеді.
  

Желі әдетте қолданушының өзімен жүргізіледі және кейбір аумақты алады да, аумақтық белгісі боынша келесідей бөлінеді:

• 
  Локальдық есептеуіш желі (ЛЕЖ) немесе Local Area Network (LAN), бір немесе бірнеше жақын орналасқан ғимараттарда орналасқан. ЛЕЖ әдетте қандай да бір ұйымның шекарасында орналастырылады, сондықтан оларды корпоративті деп атайды.
  
• 
  Бөлініп тармақталған компьютерлік желілер ртүрлі ғимараттарда, қалаларда және мемлекеттерде орналасқан, глобальды немесе Wide Area Network (WAN) аумақтық, аралас және глобальды болады. Осыған байланысты глобальды желілер төрт негізгі түрде болады: қалалық, аумақтық, халықаралық және транснациональды. Мысал ретінде өте үлкен масштабтабөліп тармақталған желілерді атап өтсек: Internet, EUNET, Relcom, FIDO.
  

• 
  желілік компьютерлер (желілік адаптермен қамтамасыз етілген);
  
• 
  байланыс каналдары (кабельдік, спутниктік, телефондық, цифрлық, волоконды-оптикалық, радиоканальды және т.б.);
  
• 
  сигналдардың әртүрлі жағдайда қайта құрылуы;
  
• 
  желілік жабдықтар.
  

Ақпараттық желі ақпараттарды сақтауға арналған және ақпараттық жүйелерден тұрады. Компьютерлік желілердің қорында ақпараттық желілердің тобы құрылуы мүмкін:

Ақпараттық жүйе деп ақпараттарды жіберуші немесе тұтынушы жүйе деп түсіну керек.

Сурет 1.1 Ақпараттық және коммуникациялық желілер

Байланыс каналы деп сигналдар берілетін жол немесе жағдай деп түсіну қажет. Сигналдарды жіберетін жағдайларды абоненттік немесе физикалық канал деп атайды.

Байланыс каналдар (data link) желілік жабдықтар мен физикалық жағдайдың байланысы арқылы байланыс линиялары бойынша құрылады. Физикалық құралдың байланысы өрілген булар, коаксальды кабельдер, оптикалық каналдар немесе эфир негізінде құрылған. Ақпараттық жүйелер арақатынасының арасында коммуникациялық желілер мен коммутациялық түйіндер арқылы логикалық каналдар орнатылады.

Логикалық канал — бұл мәліметерді бір жүйеден екіншіге жіберу жолы. Логикалық канал бір немесе бірнеше физикалық каналдардың сапар желісі бойынша салынады. Логикалық каналды физикалық канал және коммутациялық түйіндер арқылы салынған сапар желісі сияқты сипатауға болады.

Желіде ақпарат объекттердің арасында ауысу процедурасы бойынша мәліметтердің блоктарымен беріледі. Бұл процедуралар мәліметтерді жіберу протоколдары деп аталады.

Протокол – бұл форматты және бір немесе бірнеше құрылғылардың арасында ақпаратпен айырбас процеураны орнататын ережелердің жиынтығы.

Желіні орнату трафик деп аталатын параметрмен сипатталады. Трафик – бұл мәліметтерді жіберу желісіндегі хабарламаның ағыны.

Желіні сипатттаудағы заттық әсер рұқсат әдісін көрсетеді. Рұқсат әдісі – бұл әдіс қандай жұмыс станциясы байланыс каналдың келесі болып қолданылатынын және қалай байланыс каналына (кабельге) рұқсатты басқару керектігін анықтайды.

Желіде барлық жұмыс станциялар топология деп аталатын структура бойынша өзінің арасында байланыс каналдармен физикалық қосылған. Топология – бұл қандай жұмыс станциялар өзара байланыса алатындығын көрсететін желіде физикалық қосылуды суреттейді. Топологияның түрін жұмыс станцияларды пайдалану сенімділігі мен өнімділігі, жұмысқа қабілеттілігі және файлдық сервермен айналысу уақыты анықтайды. Желідегі топологияға байланысты сол немесе басқа да рұқсат әдісі қолданылады.

Желідегі негізгі элементтердің құрамы оның архитектурасына байланысты. Архитектура – бұл желідегі жұмыс станцияларын өзара әрекеттесу функцияларын және құрылымын, өзара байланысын анықтайтын концепция. Ол желінің техникалық және программалық құралдағы логикалық, функционалды және физикалық ұйымын алдын ала ескереді. Архитектура желідегі элементтердің апараттық және программалық құрылу мен жұмыс жасау принципін анықтайды.

Негізінде архитектураның үш түрін белгілейді: терминал – негізгі компьютер архитектурасы, клиент – сервер архитектурасы және бір рангті архитектура.

Қазіргі кездегі желілерді әртүрлі белгілері бойынша классификациялауға болады: компьютердің қашығымен, топологиясымен, тағайындауымен, ұсынатын қызметтін тізімімен, басқару принципімен, коммутация әдісімен, қол жеткізу әдісімен, жіберу ортаның түрімен, мәліметтерді жіберу жылдамдығымен және т.б.

Баќылау с±раќтары:

1. Компьютерлік желі ұғымы

2. Жалпы компьютерлік желі туралы түсінік.

3. 
   Компьютерлік желі деген не,оның құрамы қандай?
   
4. 
   Компьютерлердің есептеу желісінде біріктірілуінің мәні неде?