Лекция. АгрометЕОрОлОгия туралы ЖалПы МаҒлҰМаттар

Жиынтық радиация жер бетiнiң радиация балансының кiрiс бөлiмiн құрайды.

Шағылысқан радиация (R) деп, жер бетiнен шағылысып шыққан жиынтық радиацияның бiр бөлiгiн айтады.

Практикада жер бетiнiң радиацияны шағылыстыру мүмкiншiлiгiн өлшейдi, немесе альбедоны (А).

Альбедо дегенiмiз – шағылысқан радиацияның интенсивтiгiнiң жиынтық радиацияға қатынасы, бұл %-пен өлшенедi. Ол көрсеткiштер мына формуламен анықталады:

А = ,% R = ,%

А – альбедо, %;

R – шағылысқан радиация;

Q – жиынтық радиация.

Жер бетi мен атмосфера күн радиациясынан энергия қуатын алып, оны жылыға айналдырып, қайта өзiнен жылу шығарады. Бұл жылу барлық жаққа таралады, соның iшiнде жер бетiне қарай да таралады.

Жоғарыда келтiрiлген тиiмдi шағылысу (Е_т) және шағылысқан радиация радиациялық балансының шығыс бөлiмiн құрайды. Радиация тепе-теңдiгi кiрiс және шығыс радиация шамаларының айырмасына тең болады.

Әр түрлi жер бетiнiң радиацияны шағылыстыру мүмкiншiлiгi әр түрлi болады, ол көрсеткiш мына жағдайларға байланысты:

1. 
   Жер бетiнiң (цвет) – қара түстi (қаратопырақ, торф) жерге келген радиацияның 10%, ақ түстi (сортаң жер, құм) – 15-25%, ал жаңадан түскен қар – 85-95% шағылыстырады;
   
2. 
   Жер бетiнiң ылғалдылығына – ылғал топырақтың альбедосы құрғақ топыраққа қарағанда төмен;
   
3. 
   Күннiң биiктiгiне – күн биiктеген сайын альбедо төмендейдi.
   

Күн сәулесi арқылы атмосфера және жер бетi жылулығы жоғарылайды. Әр-бiр жылы зат өзiнен жылу (излучение) бөлiп шығаратыны бiзге мәлiм. Осы заңдылыққа байланысты атмосфера және жер бетi, жылынған зат ретiнде, өздерiнен жылу (излучение) бөлiп, бұл жылу жан жаққа, сонымен қатар жер бетiне қарай тарайды. Нәтижесiнде атмосферада ұзын толқынды екi инфроқызыл радиация пайда болады:

1. 
   Жер бетiнен жоғары қарай жылжитын (Е_ж);
   
2. 
   Атмосферадан жерге қарай жылжитын (Е_а).