Жауын-шашын, қар жамылғысы

Атмосфералық жауын-шашын дегенiмiз қатты немесе сүйық түрдегi судың жер бетiне түсуiн атаймыз. Ол мм және м³/га өлшемдерiмен өлшенедi. Жауын-шашын пайда болу орнына байланысты 2 түрi болады:

1. жер бетiнде – шық, қырау, көк тайғақ.;

Шық және қырау – таңертеңгiсiн, желсiз ашық аспан болған түндерден кейiн пайда болады.

Шықтың пайда болу себебi – егер ауа температурасы, шық нүктесi температурасынан төмен болған жағдайда. Тек шықтың әсерiнен топырақ жылына 10-30 мм қосымша ылғал алады.

Қырау – түнде, ауаның температурасы 0⁰ тан төмен болған жағдайда пайда болады. Қырау ауадағы бос азотты коп мөлшерде өзiне сiңiредi, соның себебiнен жылына 1 гектар жер қосымша 3-5 кг бос азотты пайдаланады.

Жер бетiнiң температурасы төмен (0⁰) болса, оның үстiне жаңбыр жауған жағдайда көк тайғақ пайда болады.

2. бұлттан түскен жауын-шашын – қар, жаңбыр, бұршақ. Жаңбыр су тамшысынан тұрады және атмосфераның төменгi қабаттарында температура 0⁰ тан жоғары болғанда, ал температура 0⁰ тан төмендегенде қар жауады.

Жаңбыр суының булануы мен жер бетiмен ағысы аралығы салмағы сол жаңбырдың қалай жауғанына да көп байланысты. Егер жаңбырдың жауу жылдамдығы 0,7 мм/мин және одан да жоғары болса, оны өткiншi-нөсер жаңбыр деп атайды. Сiркiреп жауатын жаңбыр-диаметрi өте майда (0,5 мм), қарқыны өте төмен, кейбiр жағдайларда жер бетiне жетпейтiн, жоғары қатпарлы бұлттардан келетiн жаңбыр. Топырақ ылғалдылығын көтеруге қатысы жоқтың айналасы. Өткiншi жаңбырлар белгiлi бiр аумақтың аз көлемiне ғана, қысқа уақытта жауып өтсе де, қатты су ағысын, яғни тасқын туғызып, топырақты эрозияға (жуып-шаяды) ұшыратады, өзендердi тасытады. Мұндай жаңбыр кезiнде пайда болатын су тасқыны үйлер мен жолдарды алып кетiп, егiстiктi басып қалуы жиi кездеседi.

Бiрнеше сағат, тiптi күнi бойы жауатын қарқыны төмен жаңбырды ақ жауын деп атайды. Мұндай жаңбыр суы негiзiнен топыраққа сiңiп, оны сапалы ылғалдандырады, ол үлкен кеңiстiктi қамтиды, қарқынды емес, өте тиiмдi.

Осы айтылғандар негiзiнде жаңбырдың жауу жылдамдығы деген ұғым туындаған. Оны төмендегi формула көмегiмен анықтайды.i = h/t, мм,мин,

мұндағы: t- жаңбырдың жауу ұзақтығы, мин;

h- жаңбыр мөлшерi, мм.