Лекция Тағам өнімдерін буып-түюдің маңыздылығы. Тараның негізгі түрлерінің жіктелуі және сипаттамалары Тағам өнімдері жоғары тұтынушылық қасиетке ие болуы тиіс және халықтың рационды және қауіпсіз тамақтануына қабілетті болуы қажет

Соған қарамастан пленкалар - нитроцеллюлозадан жасалған, жақындамауы тиіс.

Экономикалық себептерге байланысты тағам өнімдерінде полилитакриндер қолданылады.

Оптималды тара құру жолында көбінесе әр түрлі пластмассалар түрін қосып және оларды басқа буып-түю материалдармен біріктіріп жасайды.

Комбинирленген пленка біртекті пленкаға қарағанда көптеген өнімдерді буып-түюде талаптарды қанағаттандырады. Бұған әр түрлі буып-түю материалдарың оң қасиеті жинақталады. Қазіргі кезде белгілі болған - целлофан-полиэтилен, целлофан-поливинилденхлорид, қатты поливинилхлорид-алюминий. Пластмассадан жасалған буып-түю материалдарының көпсандарының ішінен, тағам өнімдерін буып-түюге арналған полиэфирлі пленканы айтпай кетуге болмайды. Ол әсіресе жақсы механикалық қасиеттерімен ерекшеленеді. Соңғы кездерде жаңадан пайда болған поликарбонатты пленкалар кең қолданады.

Полимерден жасалған тара және орағыш материалдар арналуы, материалы, құрамы, конструкциясы және өндіру технологиясы бойынша жіктеледі.

Полимер тара жасау үшін қолданылатын материалдарды табиғи және синтетикалық материалдарға бөледі

Табиғи полимер материалдарына целлюлозаның туындылары: регенерирленген целлюлоза және целлюлоза астаттары жатады.. Орағыш материалдар көбінесе регенерирленген целлюлоза – вискозадан жасалады..

Целлюлоза пленкаларының пайдалы қасиеттері болып оның шыныдан кем емес мөлдірлігі, жоғары беріктігі (мықтылығы), майлар мен иістерді өткізбеуі табылады.

Вискозадан жасалған пленка (целлофан).

Целлофан – арзан мөлдір буып-түю материалы қағаз және картон негізінде дәстүрлі буып-түю материалдарынан айырмашылығы, ол мөлдір тара дайындауға мүмкіндік береді.

Химиялық көзқараспен қарағанда мұнда әңгіме целлюлоза жайында болмақ, тор мағынада целлюлоза гидраты туралы айтылар табиғатта кездесетін целлюлоза химиялық –техникалық процесс нәтижесінде сульфитті, сульфитті целлюлоза түрінде жиі қолданылатын мөлдір пленкаға айналады. Бұл мағынада целлофан пластмассаға жатпайтын және түрленген табиғи материал.

Табиғи целлюлоза гидратына (целлофан) айналуы мынада: алғашқы материалдың беткі – кристалды құрылымы бұзылады. Бұл реакцияға қатысатын химиялық құраушының көмегімен целлюлозаны еріту арқылы экструздейді, сосын целлюлозаны суытады. Бұл енді пленка мөлдір, ашық материал шығу үшін суыту /ванналарына тағы бірнеше вални/пленка өткізу арқылы / қосады.

Целлюлозаларды буып-түю үшін қолдану мәні, ол мөлдір және арзан, соған қарамастан оның ультракүлгін сәулелерді өткізуі басқа мөлдір пленкаға қарағанда жоғары. Мұны жарық сезгіш заттар, май, дәруменді, өнімдерді буып – түю кезінде есепке алу керек.

Негізгі шикізат – целлюлозаны ағаш қалдықтарын каустикалық содамен өңдеу арқылы алынады. Вискоза пленкасының алуан түрлері кездеседі, оның ішінде суды өткізбейтін және оны өткізетін, термосваркаланатын және сваркаланбайтын, бір немесе екі жағынан қапталған және т.б.


Лекция 6. Буып-түю материалдары. Пластмасса (жалғасы)
Су өткізетін целлофан пленкасы өнімді шаңнан, майлар мен зең түсуінен қорғау қажет болғанда қолданылады. Оған конфеттерді, жаңа пысқан көкөністер мен жемістерді, сосискаларды орауға болады.

Су өткізбейтін вискоза пленкасы нан-тоқаш және кондитер өнімдерін, сигареттерді, жаңа сойылған етті орау үшін қолданылады. Полиетиленмен қапталған целлофан қақталған етті, сырды және басқаларды вакуум жағдайында орау үшін қолданылады. Бұл жерде целлофан газдардың өтпеуін, ал полиэтилен – сварка тігісінің мықтылығын және ылғылдың өтпеуін қамтамасыз етеді. Бұндай пленкаға печенье, чипсы орауға болады.

ПЭНП буып-түюге арналған пленкаларың 75%-ын құрайды. Бұл материал полиэтилен пакеттері түрінде әр түрлі тағам өнімдерін сау үшін қолданылады. Төменгі температураларда беріктігін жоғалтпауына байланысты мұздатылған тағам өнімдерді орау үшін қолданыла алады.

Бұл пленкадан сүт құятын пакеттер жасалады.

Ветчина, сыр, құс өнімдерін орау үшін қолданылады. Осы плёнкадан жасалған қаптар сырларды жетілдіру кезінде қолданылады.

Сурлин А пленкалары этиленде негізделген және көптеген қасиеттері бойынша полиэтиленге ұқсас болып табылады. Иономерлер жарықты жақсы өткізеді (прозрачность) үй температурасында кез келген органикалық еріткіштердің әсерінен өзгермейді және жоғары температурада да бір де бір еріткіште ерімейді. Термосваркамен формалау арқылы дайындаратын тара шығару үшін қолданылады. Экструзия арқылы ламинирлеу үшін де қолданылы алады.

Модифицирленген полистиролдан әр түрлі стаканчи­ктер, подностар, қатты тубалар және т.б. жасайды..

Полиамид плёнкалар тағам өнімдерін вакуум жағдайында буып-түю үшін қолданылады.

Ыстық тамақты орау үшін қолданылады. Автоклавтарда стерилденетін өнімдерді және микротолқын пештері үшін оралатын өнімдерді орау үшін қолданылады.

Әдетте синтетикалық және табиғи материалдардың көбісі нақты мақсатта пайдалану үшін қажетті барлық қасиеттерге ие болмайды. Материал химиялық тұрақты, бірақ мықтылығы төмен болуы, газдарды өткізбеуі бірақ суды өткізуі мүмкін. Барлық қасиеттерге ие бірақ қымбат болуы мүмкін және т..с.

Қазіргі жағдайда техниканың дамуына байланысты қажетті қасиеттерге ие көп қабатты полимер дәне комьинирленген материалдарды шығаруға болады.

Картон мен қағаз басқа материалдармен қосылып дайын өнімнің (тараның) қажетті мықмылығы мен жеңілдігін қамтамасыз етеді.

Картон мен қағаздың типі тараның мықтылығына қойылатын талаптарға сәйкес, тараның конструкциясы оптималды (оңтайлы) және үнемді және оған салынатын өнімнің сақталуын қамтамасыз ететіндей қылып таңдайды.

Картон және қағаздан тара жасау үшін ең жақсы материал болып құрамына негізінен сульфаттық целлюлоза кіретін таралық картон және қағаз табылады.

Өңдеудің түріне және өңдеудің мүмкіндігіне байланысты қағаз бен картоннан әр түрлі таралар жасалады.

Басқа да материалдармен байланысты (пластмассалар, бұлдар, қаңылтырлар) әр түрлі жағдайларда пайдалану мүмкіндігіне ие болды. өндірістің ерекшелігіне байланысты таралардың түрлері көп түрлі формалармен өзгешеленбейді, бірақ мұнда жақсы графикалық дайындау (рәсімдеу) талғамдары бойынша алынған бояғыштар және өрнек салу, лактау сияқты басқа да рәсімдеу әдістермен жасау мүмкіндігі бар.

Ерекше конструкцияларынан басқа тараның мынадай түрі қолданылады: пакеттер, қораптар, стакандар, бошкалар, шелектер және кулектер немесе рулоннан (орамша) өңделген оралған қағаздар немесе қағаздан орау үшін орауыштар қолданылады. Тағам өндірісінде буып-түю тараларынан басқа көптеген көмекші әдістер қолданылады, яғни қағаздан, картоннан жасалған. Мысалы, жабыстырылатын лента, қағаз арқан, этипеткалар, жасанды жүк сияқты.

Кулектер, пакеттер және қағаз қаптар. Кулектер және пакеттер тұтынушы тара ретіндеқолданылады, ал қағаз қаптар транспорттық тара ретінде қолданылады.

Кулектер(кулька, қамар-жөкеден жасалған үлкен қап) конус формалы, көбінесе себілмелі тауарларға қолданылады.

Пакеттің әр түрлі түрлерін машинаның көмегімен толтырып жабуға болады және сол үшін олар үлкен қолданысқа ие болады. Одан басқа пакеттерді транспорттық тараға, сөрелерге қабат-қабат қою оңай болып табылады.

Буып-түюші (ораушы) пакеттер. Орауыштарды бір қабаттан немесе көп қабаттан жеңшеден жасайды. Оларды түпті және түпсіз етіп жасайды.

Тегіс пакеттерді тегіс жеңшеден, түпсіз қылып жасайды және бірнеше дайындаудан жасайды. Ал түпті пакетті тегіс жеңшеден және аяғы жағы оралып тұратын бүрмелі жеңшеден жасайды. Көп қабатты жайылған пакеттің ауданы 2700 см² кем болмауы керек, ал 2700 см² үлкен болса, ол қан болып саналады.

Түпсіз, тегіс қапты тегіс жеңшеден немесе бүрмелі жеңшеден және басы не аяғы тігілген қаптан жасайды.

Тамақ өнімдерін орау үшін бүктемелі қораптар, яғни беттері ашылып, жабылатын қораптар қолданылады.

Бүктемелі қораптар оларды жай әдіспен жасағандықтан кең қолданылады.

Картон және қағаз тараны конструкциясы бойынша жіктеу.

Картон және қағаз тара конструкциясы және түрі бойынша мыналарға бөлінеді:

• 
  гофрирленген картоннан жасалған жәшіктер;
  
• 
  тұтас желімделген картоннан жасалған жәшіктер;
  
• 
  картон лотоктар;
  
• 
  картон барабандары;
  
• 
  картон обечайкалар;
  
• 
  картон вкладыштар;
  
• 
  қағаз қаптар;
  
• 
  картон поддондар;
  
• 
  картон контейнер, прокладкалар, амортизаторлар және т.б.
  

Жәшіктердің ішкі өлшемдері ГОСТ 9142–90 талаптарына сай болуы керек және салынатын өнімнің габариттік өлшемдері мен салмағы бойыша алынады. Жәшіктің ұзындығы мен ені арасындағы қатынас 2,5 : 1 ден көп болмауы керек, биіктігі мен енінің ара қатынасы 2 : 1 ден көп емес және 0,5 : 1 ден кем емес болуы керек..

Басқа түрлері – СРС.
Лекция 8. Буып-түю құралары. Ағаштан жасалған тара

Әр түрлі конструкцияларда атқаруда қолданылған және көбінесе транспорт ретінде бірақ басым бөлігі бірнеше рет қайта қолдануға арналған.

Тұтынушылық тара ретінде аз мөлшерде қолданылады. Ол мыналарға байланысты болып келеді:

- ағаштың түрі мен сапасына ;

- тараның конструкциясына ;

- беріктілігін, төзімділігін, ашыту мүмкіндігіне байланысты.

Ағаш тара өндірілуіне байланысты:

- жәшіктер, қайың, шырша;

- ауыр кеспек, емен ;

- жеңіл кеспек, шырша, европалық май қарағай, қайың ;

- науа.

Жәшіктер. Жәшік сырты 2 тік қойылған қабырғадан, 2 қиғаш қабырғалардан және түбінен тұрады. Жәшіктер қақпақсыз (бетсіз немесе бетпен қақпағы бар) қолданылады. Егер қабырғалары, түптері беттері тақтайшадан және бір-біріне тығыз жабысқақ және ауыр, үлкен ағаштан болса онда оны жәшік деп атайды.

Ағаш жәшіктер мына сипаттары бойынша ажыратылады:

– арналуы бойынша (әмбебаб және нақты өнімге арналған, мысалы шайға арналған фанер жәшіктер);

– конструкциясы бойынша (бұзылып-жиналатын және бұзылмайтын);

– бөлшектерін қосу тәсілі бойынша (тығыз жиналатын және решеткалы);

– бөлшектерін біріктіру түрі бойынша (сым скобалармен, шегемен және т.б.);

– өлшемдері бойынша (буып-түйілетін жүктің габариттік өлшемдері және салмағына байланысты стандарттармен бекітіледі);

- және т.б. сипаттары бойынша .

Ағаш жәшіктің бір түрі болып лотоктар табылады, олардың биіктігі 110 мм-ден аспайды.

Ағаш бөшкелер жәшіктер сияқты транспорттық тараға жатады. Олардың корпустары цилиндр немесе парабола тәрізді болуы мүмкін. Арналуы бойынша ағаш бөшкелер құрғақ өнімдер үшін және сүйықтар үшін деп бөлінеді. Құрғақ өнімдерге арналған бөшкелерге құрғақ сүт өнімдірі, жұмыртқа ұнтағы, салқындатылған балық, құрғақ бояу және т.б. өнімдер буып-түйіледі. Сүйықтарға арналған бөшкелерге тұздықтағы өнімдер, рассолдағы тұқымдар мен көкөністер, сыра, шарап, шырындар және т.б. сұйық өнімдер, сондай-ақ тағамдық майлар, мұздатылған тұқымдар мен жемістер және т.б. буып-түйіледі. Бұл бөшкелердің тығын мен тығындалатын тесіктері болады.

Бөшкелердің сиымдылығы әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы коньяк, шарап, шырын құюға арналған бөшкелердің сиымдылығы 50 - 600 л, сыраға арналған - 50 - 100 л. Басқа өнімдерге арналған бөшкелер 5 - 250 л.

Лекция 9. Буып-түю заттары. Шыны тара
Шыны таралар - кең көлемде тағам өндіріснде қолданылады. Бұл көп мөлшерде шикізаттың бар екенін, сонымен қатар шынының жақсы қасиеттерімен түсіндіріледі. Мысалы:

- иістің және дәмнің толық жоқ болуы;

- иіс пен дәмді қабылдамаушылығы;

- химиялық заттарға жақсы тұрақтылық;

- қысу кезінде жақсы тұрақтылық;

- жақсы өткізбеушілік;

- толық изоляцияланған.

Сонымен қатар тараны мөлдір, мөлдір емес және жарық өткізбейтіндей қылып жасауға болады. Материал және өндіріс оған әртүрлі пішін беруге мүмкіндік береді. Бөтелкелерге өлшем тізімі 0,1 - ден 1 л - дейін стандарттарда бекітіледі. Шыны тараға бөтелке, банка және стаканнан басқа арнайы буып - түю құралдары қолданылады. Мысалы: конфетті буып - түю арқылы шыны таралар.

Кемшіліктеріне басқа тара түрлерімен салыстырғанда салмағының ауырлығы және механикалық мықтылығының төмендіні (сынғыштығы) жатады.

Шыны тараны классификациялау және ассортименті

Шыны тараны аузының мөлшері, шынының түсі, арналуы және конфигурациясы бойынша классификациялайды.

Аузының мөлшері бойынша тар ауызды (аузының ішкі диаметрі 30 мм-ге дейін) және кең ауызды (аузының ішкі диаметрі 30 мм-ден үлкен) шыны тара кездеседі. Тар ауызды тара (бөтелкелер), әдетте, шарап, арақ, коньяк, сыра, алкогольсіз сусындар, минералды сулар, ликерлер, настйкалар, шырышдар, шампан шараптарын және өсімдік майларын құю, сақтау және тасымалдау үшін қолданылады.

Тар ауызды тараның сиымдылығы 50, 200, 250, 330, 500, 700 и 1000 мл. Оларды түссіз, жартылай ақ, жасыл и қою сары шыныдан жасайды.

Кең ауызды тара (банкалар және бутыльдер) сүт және сүт өнімдерін құюға, герметикалық түрде жабылып сақталатын және тасымалданатын консервіленген өнімдерді буып-түюге арналады. Олардың сиылмылығы 100 - 10 000 мл болады және олар мөлдір және жартылай ақ шыныдан жасалады.

Арналуы бойынша тара былау бөлінеді:

– консервіленген өнімдерді герметикалық түрде жабу үшін банкалар, бөтелкелер және бутыльдер;

– тағамдық сұйықтар, сондай-ақ арақ-шарап өнімдері үшін бөтелкелер;

– және т.б.

Түсі, формасы, негізгі өлшемдері, сиымдылығы, салмағы және жіберілетін ауытқулар бойынша шыны тара оның жеке түрінің стандартында қойылған талаптарға сәйкес келуі керек.

Шыны тараның сапасы тікелей шынының сапасынан тәуелді болып табылады. Шыны жақсы пісірілген, бірткеті болуы керек, ақаулары болмау керек; химиялық тұрақты болу керек, тараға құйылған өнімге көшпеуі керек және оны бұзбауы керек. Ішіндегі өнімнің жайын байкауға болатындай мөлдір болуы керек.

Соның құйылуына арналған өнімнің физика-химиялық қасиеттеріне байланысты жарықтың өнімге әсер етпеуін қамтамасыз ету үшін қорғау түстеріне – қою сары, қою жасыл түске боялуы керек.

- қабықты талшықтар: зығыр, кенекшөп, жұпкотонин, шақпашөп;

- химиялық талшықтар, целлюлоза, жұты ретінде (вискозные волокна);

- қағаз, жазық және далалақталған иілген жіпке өңделген.

Дәстүрге сай қазір алғашқы материал ретінде синтетикалық материалдар, мыс.полиамидті, полиэфирлі, поливинилді талшықтарды иілген жіпке өңдеп, керемет таралық бұл береді. Әнине, мұндайдың бағасы қымбат болғаннан кейін қолданысы шектеулі.

Бұлдан жасалған тара - тағам өнімдерінде бұлдан жасалған тара ретінде қаптау - қант, ұн, пияз, кортоптарды қаптау үшін қолданылады. Қаптар мен теңдер транспортты тара болып табылады. Қаптар әсіресе кең қолданылады, бірақ кейбір тауарларды. Мысалы: қалыпты клапонды қағаз қаптарға қаптау қабылданған жеміс - жидектер, картоптарға тұтынушы тара ретінде анықталған тауар мөлшері бар торлар қолданылады. Бұл торлар табиғи иірілген жіптен сияқты синтетикалық жіптен де әзірленеді.

Матадан жасалған тара өзінің беріктігі, жеңіл салмағы, иілімді, оңай толтырылады және қолдаңғанға ыңғайлы болып табылады. Осы қасиеттерінің арқасында матадан жасалған тара әр түрлі тауарларды буып-түю үшін кеңінен қолданылады.

Матадан жасалған тараға әр түрлі қаптар және орауыш материалдар жатады.

Матадан жасалған қаптар мыналарды буып-түю үшін қолданылады:

– азық-түлік тауарлары(бидай, оны ұқсату өнімдері, қант);

– құрғақ химиялық заттар;

– кейбір өнеркәсіптік тауарлар (кізден жасалған аяқ киім, тігіс өнімдерінің кейбір түрлері және т.б.);

– ауыл шаруашылығы тұқымдары;

– кейбір ет өнімдері.

Орауыш маталар әр түрле тауарларды орау үшін қолданылады.

Экспортқа жіберілетін тауарларды буып-түю үшін қолданылатын мата қаптар жаңа, таза, құрғақ, бөгде иіссіз болуы керек.

Дәнді дақылдарды қаптау үшін ұсталған қаптар да қолданылуы мүмкін.

Тараның көп бөлігі қаңылтырдан (ақ және қара қаңылтыр, беттің алюминийден жасалады. Металды тара - герметикалығымен жақсы жабылу қақпақтарымен, аз салмағымен, тасымалдау және сақтау кезінде қабылданбауымен сипатталады. Техникалық жоғары дамуымен тараны дайындау жоғар бағалы емес.

Көптеген жылдар бойы тағам өнімдерін ұзақ сақтау мақсатында буып-түю ақ қаңылтырдан жасалған банкаларға жүргізілетін. Бірақ, қалайы өндіру жылдан жылға қымбатқа түсуімен байланысты ақ қаңылтырдың орнына қалаыйны қолданусыз жасалатын қаңылтырдың басқа түрлері қолдалатын болды.

Бұл мақсатта қазіргі кезде алюминий және оның қорытпалары кеңінен қолданылады. Алюминий және оның қорытпаларын тот баспайды, олар жоғары мехникалық қасиеттерге ие, салмағы жеңіл, жылу өткізгіштігі жоғары. Кемшілігі – ақ қаңылтырға қарағанда құны жоғары.