ҚҰлмалиева с. С. Материктер мен мұхиттар физикалық географиясы Студенттердің өздік жұмыстары

Үлгі жоспар:

1. 
   ТМД – территориясында қантарда қайда ең жоғары қысым орнығады, оның Еуразияның атмосфералық қысымы картасындағы орны. Оны қалай түсіндіруге болады?
   
2. 
   Жоғары қысымның 50⁰ с.е. бойымен солтүстік-шығысқа және батысқа қарай бағытталуын немен түсіндіруге болады?
   
3. 
   Атлант және Тынық мухиттарының солтүстік бөлігінде барынша төмен қысым қай жерлерінде орнығады? Ол ТМД климатына қалай әсер етеді?
   
4. 
   Қыста басым болатын желдің бағатын анықтаңыздар, ол неге байланысты?
   
5. 
   Жылдың жылы мезгілінде ТМД территориясында қысымның таралуы қалай өзгереді? Оның себебін немен түсіндіруге болады?
   
6. 
   ТМД территориясының әр жеріндегі жаздағы басым желдің бағытын анықтаңыз да, ол неге байланысты, түсіндіріңіз?
   
7. 
   Жаз кезіндегі басым желдердің бағыты ауа райының қалыптасуына қалай әсер етеді?
   

Еуразия кескін картасына оның климатын қалыптастыруға әсер ететін жоғары және төмен қысым орталықтарын әртүрлі түсті бояулармен түсіріңіздер.

38-нұсқа

11-кесте

Кескін қартаға ТМД-ның табиғат зоналарының шекарасын жүргізу. Шығыс Еуропа және Батыс Сібір жазықтарының табиғат зоналарының шекараларындағы және құрамындағы айырмашылықтарды түсіндіріңіздер. Неге Енисейден шығысқа қарай орманды дала мен дала аралдар түрінде таралған?

ТМД-ның кескін картасына арктикалық аралдарды, шығанақтар мен бұғаздарды, Солтүстік мұзды мухиттың теңіздерін, Солтүстік теңіз жолын түсіріңіздер. Шартты сызықтармен жағалық қозғалмайтын мұздарды (припай) және теңіз ағыстарын көрсетіңіздер. Арктикалық қорықтарды белгіліп, Қызыл кітапқа енген жануарларын атап көрсетіңіз.

1. 
   Көлдердің пайда болу жолдары мен сақталуының себептерін анықтаңыздар. (эндогендік, экзогендік, антропогендік).
   
2. 
   ТМД территориясындағы көлдердің пайда болу типтерін (оның ішінде қолдан жасалғандарынада) су режиміне, судың химиялық құрамына қарай сипаттама жасаңыздар. Мектептегі оқу бағдарламасында оқылатын көлдер типтерін көрсетіңіздер. Мысалдар келтіріңіздер.
   
3. 
   ТМД территориясындағы көлдердің басым типтерін, және олардың әртүрлі зоналардағы (тундра, орман зонасы, орманды дала, дала, шөлейт және шөл көлдердің қоректенуінің жалпы белгілерін термикалық, су және гидрохимиялық режимдерін көрсетіңіздер.
   
4. 
   Көлдерді шаруашылыққа пайдалану. Су қоймаларының (қолдан жасалған көлдер) жер суландырудағы маңызы.
   

Аталған көлдердің типтерін төмендегі үлгі бойынша анықтаңыздар: Имандра, Ладога, Онега, Байкал, Ыстықкөл, Севан, Арал, Чуд-Псков, Ильмень, Сарез, Кроноцк, Куриль.

12-кесте

1. 
   Орал тауының жалпы орографиялық ерекшеліктерін айқындаңыздар.
   
2. 
   Шығыс Еуропа және Батыс Сібір жазықтарының ендік бойындағы зоналары Орал тауының қай жеріне, қандай географиялық ендіктерде сәйкес келеді? Орал тауының әр бөлігінде биіктік белдеулердің шекарасы қалай өтеді?
   
3. 
   Орал тауының батыс және шығыс беткейлерінің климатында айырмашылықтың болуына географиялық орнының, орографиясы мен беткейлерінің күнгей, теріскей беттерінің бағытының қандай әсері барын анықтаңыздар.
   
4. 
   Биіктік белдеулердің құрылымының солтүстіктен оңтүстікке қарай батыс және шығыс беткейлерде қалай өзгеретіндігін анықтаңыздар.
   
5. 
   Орал тауының топырақ, өсімдік, жануарлар дүниесін қорғаудың міндеттерін анықтаңыздар. Орал тауындағы қорықтарды атап, олардың табиғатты қорғаудағы маңызын көрсетіңіздер.
   

ТМД-ның кескін картасына мәңгі тоңның оңтүстік шекарасын жүргізіңдер. Тутас тоң басқан және тоңнын, аздап еріген жерлерінің (талик), сондай-ақ мұз басу дәуіріндегі мұздың таралуының ең оңтүстік шекарасын көрсетіңіздер. Бұл жүргізілген шекара қандай географиялық координаттарға сай келеді және оның бойымен қандай өзендер ағып, қалалар орналасқанын белгілеңіздер.

1. 
   Еуразияның Батыс және Шығыс жартышарда орналасқан шеткі нүктелерінің географиялық орнын сипаттаңыз. Шеткі нүктелерді шайып жатқан мухиттар мен теңіздер көрсетіңіз.
   
2. 
   Челюскин және Дежнев мүйістерінің ашылуы тарихынан негізгі мәліметтерді келтіріңіздер.
   
3. 
   Физикалық-географиялық сипаттаманы 13-кестеге толтырыңыздар.
   
4. 
   ТМД-ның географиялық орнына мектепте қандай сарамандық жұмыс жүргізіледі?
   

13-кесте

ТМД-ның кескін картасына материктегі және аралдардағы (Диамида аралдар тобындағы Ратманов аралы, Рудольф аралындағы Флигели мүйісі). Шеткі нүктелерді түсіріп, олардың координаттарын жазыңдар.

Осы картада шеткі нүктелер жатқан сағаттың белдеулерді де көрсетіңіздер.

А) ТМД территориясының батыстан-шығысқа дейінгі арақашықтығы туралы қортынды жасаңыздар.

Б) Кушка қаласы меридианы бойымен ТМД территориясының қашықтығын оңтүстік нүктеден солтүстік нүктеге дейін анықтаңыздар

В) ТМД территориясы қандай климаттық белдеулер мен табиғат зоналарында орналасқандығын көрсетіңіз.

1. 
   “Табиғат зонасы” – ұғымының мазмұнын анықтаңыз.
   
2. 
   Бұл зона ішінде ландшафтының қандай зоналық типі басым?
   
3. 
   Бұл зонаны бөлудің басты белгілерін анықтап: ылғалдану коэффициенті мен топырақ-өсімдік жамылғысын карастырыңыздар
   
4. 
   Зонаның шекарасының бейнесін анықтап, оның климат және рельефпен байланысын көрсетіңіз.
   
5. 
   Зона қандай орографиялық облыстардың шегінде орналасқандығын анықтаңыз.
   
6. 
   Зона климатының негізгі белгілерінін атаңыз: термикалық жағдай, ылғандануы, белсенді вегетациялық кезеңдегі жиынтық температура, вегетациялық кезеңнің ұзақтығы.
   
7. 
   Зонаға биогеографилық сипаттама беріңіз (топырақ-өсімдік жамылғысы және жануарлар дүниесі). Адамның шаруашылық іс -әрекетінің нәтижесінде биогеографиялық жағдайдың өзгеруі. Мелиорацияның міндеті мен түрлерін анықтаңыз.
   
8. 
   Табиғатының қорғалуын сипаттап, қорықтарын көрсетіңіз
   

Еуразияның кескін картасындаға ТМД териясының өзендерінің алаптар бойынша бөлінуімен су режимінің типтерін шартты бояулар мен штрихтар арқылы көрсетіңіздер. Еділ өзенінің негізгі салаларын жазыңыздар (М.И. Львович бойынша).

Әдебиеттер

1. 
   Алисов Б.П., Полтораус Б.В. Климатология. М., Изд-во МГУ, 1974.
   
2. 
   Аничкин О.Н., Куракова Л.И., Фролова Л.Т. Австралия. М., Мысль, 1983.
   
3. 
   Бобринский Н.А., Гладков Н.А. География животных. М., Просвещение, 1961.
   
4. 
   Браун Л. Африка. М., Прогресс, 1976.
   
5. 
   Вальтер Т. Растительность земного шара. Тропические и субтропические зоны. М., Прогресс, 1968 , т. 1.
   
6. 
   Вальтер Т. Растительность земного шара. Растительность земного шара. Леса умеренного пояса. М., Прогресс. 1974, т.2
   
7. 
   Власова Т.В. Материктердің физикалық географиясы. Евразия. Африка. Алматы. “Мектеп”№ 1984 1 б.
   
8. 
   Власова Т.В. Материктердің физикалық географиясы. Солтүстік Америка Оңтүстік Америка. Австралия және мухиттық аралдар. Антарктида. Алматы. “Мектеп” 1985. 2 б.
   
9. 
   Второв В.П., Дроздов Н.Н. Биогеография материков. М. Просвещекние 1979.
   
10. 
    Говоров К. Т. Океания. М. Мысль, 1971.
    
11. 
    Дорст Ж. Южная и Центральная Америка. М., Прогресс, 1977.
    
12. 
    Ерамов Р. А. Физич. география зарубежной Европы. М. Высшая школа, 1973.
    
13. 
    Забродская М. П., Усик Л.Е., Шарец Д.С.Практические занятия и межсесионные задания по физической географии материков. М; Просвещение, 1976.
    
14. 
    Игнатьев Г. М. Тропические острова. М. Мысль, 1979
    
15. 
    Кист А. Австралия и острова Тихого океана. М., Прогресс, 1980.
    
16. 
    Львович М.И. Мировые водные ресурсы. М., Мысль, 1974.
    
17. 
    Неклюкова Н.П. Общее землеведение. М., Просвещение, 1976.
    
18. 
    Сандерсон И. Северная Америка., М, Прогресс, 1979
    
19. 
    Физико-географический атлас мира. М., ГУГК, 1964
    
20. 
    Географический атлас мира для учителей средней школы. М., ГУГК, 1982.
    

1. 
   Алпатьев А.М., Архангельский А.М., Подоплелов Н.Я., Физическая география СССР. М., 1974, ч..1; 1976, ч. 2
   
2. 
   Берг Л. С. Географические зоны Советского Союза. 3-е изд. М., 1947, т. 1; 1952, т.2
   

4. Давыдова М.И., Раковская Э.М. Физическая география СССР., М., 1989 г., ч 1, 1990, ч.2.

5. 
   Красная книга СССР. М., 1984, т. 1, 2.
   
6. 
   Львович М.И. Реки СССР. М., 1971 .
   
7. 
   Мильков Ф.Н. Природные зоны СССР. М., 1977
   
8. 
   Мильков Ф.Н., Гвоздецкий Н.А. Физическая география СССР, М., 1976.
   
9. 
   Смирнова М.Н. Основы геологии СССР. М., 1983
   
10. 
    Тушинский Г.К., Давыдова М.И. Физическая география СССР. М., 1976
    
11. 
    Атлас СССР. М., 1983
    
12. 
    Географический атлас для учителей средней школы, М., ГУГК 1983
    

МАЗМҰНЫ:

Материктер мен мұхиттар физикалық географиясына

өздік жұмыстардың нұсқалары..........................................................7

ТМД физикалық-географиясына

өздік жұмыстардың нұсқалары........................................................58

Материктер мен мухиттар физикалық

географиясынан пайдалануға ұсынатын әдебиеттер.....................68

ТМД физикалық географиясынан

пайдалануға ұсынылатын әдебиеттер.............................................69

Құлмалиева Сұлушаш Сүндетқалиқызы

Техникалық редакторы: Мустахапова Б.М.,Тулепова Д.М.

Бағасы келісім бойынша.

Батыс Қазақстан мемлекеттік университетінің баспа бөлімі