М. Әуезовтің «Абай жолы» романындағы әдет – ғұрыптар мен салт – дәстүрлер. Кіріспе

«Өлім - бардың малын шашар, жоқтың артын ашар» деген екен. Қайтыс болған кісінің жақындары жаназаға деп сабамен қымыз, сойыс, үй қамдап, кісі күтуге дайындалып барады және «азаға салғаным», «қосқаным», «аруағына арнағаным» деп қос ат, жамбы, «тай тұяқ», «қой тұяқ» секілді асыл бұйымдарды атап береді. Жаназадан соң қайтыс болған кісінің мініп жүрген атын жал құйрығын кесіп тұлдап, «тұл ат» қылып, оны жылдық асына дейін ешкім мінбей, әбден семірген тұл атты, астың бітер кезінде сойып, ең жақын туысқандары оның етін жеп, марқұмға құран бағыштап елдеріне тарайды. «Тұл аттың» сойылуы аза жылының біткенін білдіреді. Көшкен кезде, «тұл атты» бос ерттеп, ердің үстіне қара түстес иесінің ішігін жауып, ердің басына қамшы іліп, сол қамшыға қайтыс болған адамның тымағын теріс, алдын артына қаратып кигізіп қояды. Осылай жабдықталған «тұл атты» жетекке алып, ер адамның тымағын алдын артына қаратып киіп, қара киінген, қайтыс болған кісінің қыздары көш бастайды. Оның қасында қаралы киінген нөкер қыздары болады. Ауылдың тұсынан өткенде, болмаса адамдарға кездескенде көш бастап, «тұл ат» жетектеген қаралы қыздар тобы, дауыс салып, жоқтау айтып қастарынан өткен. Қаралы көшке жол ашық, оған ешкім кедергі жасауы тиіс емес. Осы қаралы қыздар тобынан кейін, қара киінген, қаралы тең артқан түйеге мінген қаралы бәйбіше көш бастайды.  «Бұл бастаған он бес түйелі көштің сәні өзгеше көрінді. Бар түйенің үстіне артылған жүктерді жапқан өңшең қара кілем, қоңыр алаша, қара ала текемет көрінеді. Жүкті түйелердің екі жағы сол үлкен қара ала жамылшылармен баяу ғана желпіне түсіп, өзгеше бір ауыр тыныс алып келе жатқан тәрізді» - деп суреттейді қаралы көшті Мұхтар Әуезов.