Демалу және сауық құру саласы түсініктерінің әрекеттестік иерархиясы

Демалу және сауық құру саласы түсініктерінің әрекеттестік иерархиясы

1-сурет
Үшбұрыш табанында - «демалу және сауық құру әрекеті», бұл әлеуметтік (қайырылымдылық, қоғамдық, мәдени және басқа) және бейәлеуметтік (ештеңе істемеу) сипаттағы қажеттілікті қанағаттандыратын демалу және сауық құру әрекетінің алуан түрін қамтиды. Осында демалу және сауық құру әрекетінің әдепсіз (бұзақылық) түрлерін де кіргізуге болады. Бағдарламада оқушылардың әлеуметтік сипатты қажеттілігін іске асыруға назар аударамыз. Іс-әрекет түрлерін үйлестіру әр адамның тұлғалық ерекшеліктеріне негізінделген, яғни белгілі бір әрекет түрінде әр нақты тұлға өзін-өзі тану, сезіну қажеттілігіне байланысты, оның салыстырмалы түрде еркін талғамы («салыстырмалылық» қоғам мен адамның қоғамдық норма мен әлеуметтік-экономикалық дәлелділікпен белгіленеді). Бос уақыт өткізуде екінші баспалдақ «мәдени демалу және сауық құру әрекеті» болып табылады. Ол әлеуметтік сипатты іс-әрекеттен тұрады. Мұнда бос уақытты әдепсіз және бейәлеуметтік өткізу амалдары қосылмайды. Үшінші баспалдақ – «бос уақыт саласындағы социомәдени әрекет» - қоғам даму игілігіне үшін әлеуметтік сипатты әрекет (қоғамдық, қайырымдылық, қорғау-сақтау және т.б.) [2].

Оқушылардың демалу және сауық құру әрекетін ұйымдастыру барысында аталмыш әрекеттің келесі өзгешіліктерін ескеру қажет:

1. Оқушылардың демалу және сауық құру әрекеті балалар мен жастар көбінесе өз бетімен жүретін бос уақыт саласында ұйымдастырылады. Бос уақыттағы оқушылардың әрекетіне әлеуметтік бақылау жасау қиынға түседі, кейде іс жүзінде тіпті қолдан келмейді.

2. Оқушылардың демалу және сауық құру әрекеті еріктік негізінде ұйымдастырылады.

3. Демалу және сауық құру әрекетінде оқушылардың әлеуметтік-психологиялық әрі жас ерекшеліктерін ескеру қажет. Алуан жас демалу және сауық құру ұжымдарын құрған абзал.

4. Балалар мен жастардың демалу және сауық құру мүдделері мен тілектерін іске асыру мақсатында оқушылардың бүкіл жас бойынша топтарына және елді мекен типіне демалу және сауық құру инфрақұрылымдардың ыңғайлылығы.

5. Оқушылардың демалу және сауық құру әрекетін ұйымдастыру өткізілу формаларының әр түрлілігін талап етеді.

6. Демалу және сауық құру әрекетін ұйымдастыруда үрдістің айқын реттемесі болмайды, бағдарламалар қозғалмалы және алуан түрлі, тәрбиелік міндеттермен, оқушылардың тілегі мен мүдделерімен белгіленеді.

• 
  қала шағын ауданында, ауылда аталмыш мекемелер саны;
  
• 
  аталмыш мекеменің қызметі балалар, жеткішнектер, жастармен байланысты;
  
• 
  шағын ауданда тұратын балалар, жеткіншектер, жастар саны;
  
• 
  аталмыш мекеме қызметінің мазмұны балалар, жеткіншектер, жастардың тілектері мен мүдделерін іске асырылуымен байланысты;
  

- қалада – аулалық клуб (басым) не мектеп;

- ауылда – мектеп (егер тегін аулалық клуб жоқ болса).
Аймақтық бағдарлама үлгісін жүзеге асыру барысында келесі сипатты объективті қиыншылықтар пайда болуы ммүкін:

1. 
   Балалар мен жастарға арналған қаладағы тегін аулалық клубтарының жетіспеушілігі әрі олардың ауылдағы жоқтығы (әлеуметтік-демалу және сауық құру орталықтарының);
   
2. 
   Қала шағын аудандарының және ауылдың спорт пен ойын алаңдарымен жеткілікті жабдықтанбауы.
   
3. 
   Қаржыландыру көлемі, қосымша қаржыландыру көздерін іздеу.
   

Оқушылардың демалу және сауық құру әрекетінің үрдісі келесі кезеңдерді іске асыруды көздейді:

1. 
   Нақтамалық кезең – оқушылардың мүдделері мен демалу және сауық құру тілектерінің нақтамасы (әлеуметтік және психологиялық-педагогикалық құрал-сайман), нақтама қорытындысын өңдеу мен талдау.
   
2. 
   Жоспарлау кезеңі – нақтамалық кезең нәтижесін ескере келе, жоспар мен жұмыс бағдарламаларын (мақсат көздеу, жұмыс міндеттері, формалары, жету құралдары (әдістері, амалдары), бағдарламалардың негізгі мазмұны және т.б.) жасау.
   
3. 
   Әрекеттікті кезең – балалар ұжымында белгіленген жоспар мен жұмыс бағдарламаларын жүзеге асыру (Ескертпе: ең ұзақ кезең).
   
4. 
   Бақылау кезең – демалу және сауық құру әрекетін ұйымдастыру мониторингі, қажеттілік бойынша жоспар мен бағдарламаларды түзету (Ескертпе: әрекеттікті кезеңмен, оны аяқтау сатысында, қатар жүзеге асырылуы мүмкін).
   
5. 
   Жасалған жұмыстың әрекет соңы (қорытынды кезең) – оқушылардың демалыс және сауық құру әрекетінің іске асырылған ұйымдастыруының қорытынды қимылы (БАҚ-да жариялау, бейнематериал, фотокөрме, қорытынды фестивальдер, концерт, бой жазу, шерулер өткізу және т.б.), оқушылардың демалыс және сауық құру тілектері мен мүдделерін демалыс және сауық құру әрекетін ұйымдастыру барысында нұсқаулар жоспарлаудың мүмкіншілік тудырарлық баламалы іске асырылуы (Ескертпе: бағдарламаның уақыт шегіне байланысты іске асырылады – жыл, тоқсан және т.б..).
   

Оқушылардың демалу және сауық құру әрекетін кезеңмен ұйымдастыру оралымдықты талап етеді (2 сурет).

Оқушылардың демалу және сауық құру әрекетінің әр кезеңде өз нәтижесі болуы мүмкін:

1. 
   Нақтамалық кезең. Нәтиже – оқушылардың мүдделері мен тілектерінің нақтамасы.
   
2. 
   Жоспарлау кезеңі. Нәтиже – оқушылардың демалу және сауық құру әрекетінің жоспары мен бағдарламасы
   
3. 
   Әрекеттікті кезең. Нәтиже – оқушылардың демалу және сауық құру әрекетінің үрдісін жүзеге асыру.
   
4. 
   Бақылау кезең. Нәтиже – оқушылардың демалу және сауық құру әрекетінің мониторингі, жоспары мен бағдарламасына түзету енгізу, оқушылардың демалу және сауық құру әрекетінің ең жақсы тәжірибесін көпшілікке тарату және тәжірибе алмасу.
   
5. 
   Жасалған жұмыстың әрекет соңы (қорытынды кезең). Нәтиже – оқушылардың демалыс және сауық құру әрекетінің қорытынды қимылы, оны ұйымдастыру бойынша идеялар қорын жасау.
   

Әлеуметтік институттардың құрылымы оқушылардың тұратын жері бойынша демалу және сауық құру әрекетін ұйымдастыру мақсатындағы ынтымақтастығы келесі түрде болады (3-сурет).

«Ынтымақтастық алаңқайы» ортасында өз тілектерін және мүдделерін мекенжайы бойынша жайғасқан әр сала мен бағытта (мекемелер, ұйымдар) іске асыруға мүмкіндігі бар оқушы және оның отбасы орналасқан. Ынтымақтастық нәтижелілігі әлеуметтік институттар ынтымақтастығы маңызды әрекеттестігіне, олардың алуан түрлілігіне, білікті кадрлардың бар болуына, оқушыларды қызықтыратын әрекет түрлерінің көптігіне және т.б. байланысты болады.


4.2. Оқушылардың демалу және сауық құру әрекетін ұйымдастыру бойынша ынтымақтастығының мазмұны
Ынтымақтастық мазмұны кез келген әлеуметтік институттарға тән бірқатар ерекшеліктерпен белгіленеді:

• 
  әлеуметтік институттық көздеулі нысаналары;
  
• 
  білікті кадрлардың жеткілікті саны болуы (кәсіби білім, жұмыс өтілі);
  
• 
  балалар, жеткіншектер және жастарға байланысты әлеуметтік институттың қызметі;
  
• 
  аталмыш әлеуметтік институттың қызмет көрсету кезеңі;
  
• 
  елді мекен типінің өзіне тән ерекшеліктері (қала, ауыл); облыстық орталық, елордасынан қашықтығы және т.б.;
  
• 
  шағын ауданда (ауылда) аталмыш әлеуметтік институттар саны және басқа.
  

1-кесте
Әлеуметтік институттар ынтымақтастығының болжалды мазмұны

Бағдарламаның қаржылық қамтылуы жергілікті бюджет, бюджеттен тыс қаражат есебінен жүзеге асырылады.

Үйлестіру кеңесі оқушылардың демалу мен сауық құру әрекетін ұйымдастыру бойынша Үйлестіру орталығының негізінде қызмет көрсетеді, Бағдарламаның бүкіл негізгі өкілдерін қамтитын сайлаулы орган болып табылады (оқушының мекенжай бойынша әлеуметтік институттарды).

Тоқсанына 1 мәртеден кемітпей отырыстарын өткізетін Үйлестіру кеңесі келесіні жүзеге асырады:

- Бағдарламаны жүзеге асыру шегінде әрекетін жедел жоспарлау мен үйлестіруді;

- Бағдарламаны жүзеге асыру бойынша қызметін талдауды және әлеуметтік институттар қызметкерлерінің ағамдағы есептерін тыңдауды.

6.2. Әлеуметтік институттар қызметі

Әлеуметтік институттар қызметкерлері Бағдарламаның іс-шараларын орындаудың уақытылы және нақты болуына, бөлінген қаржының тиімді пайдалануына жауапты.

Үйлестіру кеңесінің жұмыс жоспары көздеген кезектілігі бойынша әлеуметтік институттар белгіленген ортақ іс-шаралардың жүзеге асырылуы туралы есеп беріп тұрады.
Литература

1. 
   Конвенция ООН о правах ребенка. Народное образование. 1993. №5
   
2. 
   Бурганова Р.И. Основы подготовки социальных педагогов к работе со студенческой молодежью в сфере культурного досуга. Научное издание. Караганда: ТОО «САНАТ-Полиграфия», 2003. - 164 с.
   
3. 
   Стрельцов Ю.А. Общение в сфере свободного времени.- М.: МГИК, 1991.- 117 с.
   
4. 
   Трегубов Б.А. Свободное время молодежи: сущности, типология, управление.- СПб: Изд-во СПб. унив-та, 1991. – 152 с.
   
5. 
   Кенесарина З.У. Социальное воспитание американских школьников: теория и практика (монография). - Алматы: Өлке, 2000. - 384 с.
   
6. 
   Гуров В.Н. Социальная работа школы с семьей – М.: Педагогическое общество России, 2003. - 192 с.
   
7. 
   Разработка индикаторов для оценки школ доброжелательного отношения к ребенку. ЮНИСЕФ, Казахстан, 2007. - 193 с.
   
8. 
   Клиники Дружественные к молодежи (пособие для организатора) - Новосибирск: Олден-полиграфия, 2002. - 266 с.
   
9. 
   Абзалова Р.А. Социально ориентированная первичная медико-санитарная помощь». - Астана: ЦНТИ, 2005. - 241 с.
   
10. 
    Оспанова Я.Н., Абдрашитова Т.А., Глотов Е.С. – Организация работы социальной службы – центра по предупреждению девиантного поведения несовершеннолетних и распространения наркомании среди молодежи. – Учебно – методическое пособие. - Астана: Изд-во ТОО «Агроиздат», 2007. – 108с.
    

11. 
    Бочарова Н.И., Тихонова О.Г. Организация досуга детей в семье. - М.: Изд.центр: Академия, 2001. - 208 с.
    
12. 
    Гуслова М.Н. Теория и методика социальной работы.- М.: Изд.центр: Академия, 2007. - 160 с.
    
13. 
    Евладова Е.Б., Логинова Л.Г. Организация дополнительного образования детей.- М.: Гум. изд. центр ВЛАДОС, 2003. - 193 с.
    
14. 
    Ерошенков И.Н. Культурно-воспитательная деятельность среди детей и подростков - М.: Гум. изд. центр ВЛАДОС, 2004. – 221 с.
    
15. 
    Сняцкий А.А. Социально-клубная работа с молодежью: проблемы и подходы. – Екатеринбург: УрО РАН, 1996. – 264 с.
    
16. 
    Максютин Н.Ф. Культурно-досуговая деятельность.- Казань: Медицина, 1995. – 140 с.
    
17. 
    Новаторов В.Е. Культурно-досуговая деятельность.- Омск, 1992. – 184 с.
    
18. 
    Петрова З.А. Методология и методика социологических исследований культурно-досуговой деятельности. - М.: МГИК, 1990 – 160 с.
    
19. 
    Педагогические ресурсы досуга. - Казань: Медицина, 1996. – 140 с.
    
20. 
    Самоукина Н.В. Игры в школе и дома: психотехнические упражнения и коррекционные программы. - М.: Новая школа, 1995. – 144 с.
    
21. 
    Чижиков В.М. Методическое обеспечение культурно-досуговой деятельности.- М.: МГИК, 1991. – 142 с.
    

№ 1 Қосымша

Павлодар қалалық жұмыспен қамтылу және балалар шығармашылығы Орталығы (ЖҚБШО) 2008 жылғы наурызда сабақтан тыс уақытта балалар мен жеткіншектердің жұмыспен қамтылу құралы ретінде құрылған (Павлодар қ. білім бөлімі, Павлодар қ. әкімшілігі). Қазіргі күні ЖҚБШО-да 70 педагог жұмыс істейді.

Павлодар қаласының аумағында Орталық жұмысы үш қағидатқа негізделген:

• 
  жобаның бүкіл қатысушыларының жас шамасы алуан түрде болу;
  
• 
  демалу және сауық құруға қолайлы түрлерін ақылға салынған кешенде әзірлеу және енгізу;
  
• 
  спорт алаңдарын және демалу мен сауық құру мекемелерін қоса санағанда, қаланың барлық шағын аудандарын біркелкі қамту.
  

• 
  сабақтан тыс және каникул кезіндегі балалар мен жеткіншектер әрекетін ұйымдастыру;
  
• 
  балалар мен жеткіншектерді қалалық және мектепаралық, ЖҚБШО жобаларына тарту бойынша ұйымдастыру жұмысы;
  
• 
  мекенжайы бойынша тәрбие жұмысын үйлестіру;
  
• 
  оқушылар арасында әлеуметтендіру құралдары арқылы құқықбұзушылықтың алдын алу бойынша қызмет;
  
• 
  балалар мен жеткіншектердің жұмыспен қамтылуының мониторингілеу мен бақылау;
  
• 
  тәрбие жұмысын ұйымдастыруда мектептер мен клубтарға әдістемелік, ұйымдастыру және кеңестік көмек көрсету;
  
• 
  кадрларды оқыту: сынып жетекшілерін, педагог-ұйымдастырушыларды, қосымша білім беру педагогтарын, аға тәлімгерлерді; қала маңындағы демалыс аймақтарының негізінде көшпелі мектеп түрінде білім беру- тәрбиелеу бағдарламаларын жүзеге асыру.
  

Ескеретін жәйт, Орталықта балалар мен жеткіншектердің жазғы кезеңде жұмыспен қамтылу ұзақ мерзімді жобалар мен бағдарламалары жүзеге асырылады.

Жалпы түрінде Орталықтың жазғы бағдарламасы балалар мен жеткіншектердің жұмыспен қамтылуын біркелкі салыстырмалы түр деңгейінде жаз бойы сақтап тұруға мүмкіндік беретін жобалар тізбегі болып көрінеді. Бағдарламаға сегіз негізгі жазғы жабалар енеді.

Жұмыстың азаматтық бағыттылығының үлгісі «ЗАҢ» азаматтық-құқықтық мектебі, «Туға тіктел» байқау-жарысы болып табылады. «ЗАҢ» азаматтық-құқықтық мектебі кәмелетке толмағандар істері жөніндегі Инспекцияда есепте тұратын оқушыларды тәрбиелеу бойынша соны бағдарламасын жүзеге асырады. Бүгін Орталық кепілдемесі бойынша кәмелетке толмағандар істері жөніндегі бөлімшеден 8 оқушысы есептен шығарылды. Қалған оқушылар Орталықтың іс-шаралары мен акцияларына белсене араласады.

Балалардың тікелей тұратын жерінде демалу мен сауық құруын ұйымдастырған жөн, ол үшін 8 аулалық клубтар қызмет етеді. Айтарлықтай жоба «Ауламыздың балалары» – белсенді әрекетке бейресми аулалық серіктіктерді белсене әрекетке тарту. Жазғы кезеңде спорттық, тәжірибелік және шығармашылдық бағытты жарыс бәйгелері жүріп жатады.