М. Н. Сарыбеков п.ғ. д., профессор, білім беру Ұлттық Академиясының академигі

Заманауи американдық мектебінде «Гайденс» қызметі құрылым бөлігі болып табылады да, оқу үрдісімен қандай байланыста болса, тәрбие үрдісімен сондай байланыста болады: бұл қызмет оқушы тұлғасын бейімдеу және басқарумен шұғылданады. Қызмет атауы ағылшын етістігі «to guide» (жетектеу, басқару, бағыттау) пайда болған. Кең мағынада «Гайденс» сөзін оқушылар да, ересектер де қиын жағдайларда таңдау қажеттілігі, шешім қабылдау немесе жаңа жағдайларға бейімделу қажеттілігі пайда болғанда көмек деп түсінеді.

«Гайденс» қызметінің үш негізгі бағыты тұжырылымданды:

1) экономикалық – кәсіби бағдар беру;

2) оқу – оқыту бағдарламаларын таңдау;

3) әлеуметтік – оқушының тұлғасын зерделеу.

«Гайденс» қызметінің ұйымдастыру құрылымы
«Гайденс» психологиялық-педагогикалық қызметі АҚШ мектептік білім беру жүйесінің ажыратылмас бөлігі болып табылады. Оның қызметін министрліктер деңгейінде арнайы бөлім үйлестіреді. Штаттар мен округтар деңгейінде директорлар не қызметтің үйлестірушілері басшылық ететін бөлімдер бар. Әр мектептік округта және жеке сыныптарда өздік «Гайденс» бағдарламасы жасалады. Қауымның мүдделері негізінде оқу бағдарламалары қалай жоспарланса, солай тәрбиелік бағдарламалар да жоспарланады.

Мектептердің көбінде мектеп директоры, оның орынбасарлары, бас каунслер және бірнеше балалар алдында беделді педагогтардан құралған арнайы комитеттер бар. Мұндай комитеттердің міндеттеріне оқушылардың тілектерін зерттеу; шешуде ересектер көмегін қажет ететін мәселелер және «Гайденс» мектеп бағдарламасын онан ары өңдеуі кіреді. Мұндай жоспарлау әдісі оқушылардың даму қозғалысын есепке алуды үнемі жүргізуге және аталмыш дамуға басшылық ететін пелагогтардың әрекетін түзетуге мүмкіндік береді, бұл жүйе икемділігінің дәлелдейді.

«Гайденс» қызметінің ұйымдастырылуы туралы сызбанұсқа-түсінік (1-сызбанұсқа)

1-сызбанұсқа

«Гайденс» бағдарламасына қатысу үрдісінде мектеп қызметкерлерінің өзара әрекеттестігі жөнінде мәселені қарастыра келе, тәрбие үрдісі деп түсінетін «тәрбие объектінің әлеуметті көздеулі дамуында» олардың барлығы белгілі бір қызметтерді орындайтынын ескере кету жөн.

Мектеп директоры және бағдарлама жетекшісі (үйлестірушісі) бақылау қызметін орындайды. Каунслер мен бағдарламаның басқа қатысушылары арасындағы қарым-қатынас субъекттік-объекттік сипатты.

Каунслерден басқа «Гайденс» қызметінің қатысушылар арнайы тобына ресми қызметкер, психолог, оқушылардың сабаққа қатысуына жауап беретін қызметкер, дәрігер, мейірие, сотпен байланыс бойынша атташе, мұғалім-кеңесшілер, «үй бөлмесінің» мұғалімдері, клубтар мен командалар жетекшілері, ассистенттер-хатшылар.

Бағдарламаның негізгі тұлғасы – каунслер. Ол «Гайденс» қызметінің мақсаттарын жақсы білуге тиіс, балалар және ересектермен жемісті қарым-қатынас құруға қабілетті, зерттеу жұмысына бейімді болуға тиіс. Мектепте бірқатар жауапты міндеттер орындаудан басқа каунслер қоғамда көптеген жеке тұлғалар және ұйымдармен өзара әрекеттестікте болады. Балалар үшін ол кеңесші, жетекші сенімді тұлға, ересектермен келістіруші болып табылады. Педагогтар алдында ол әдіскер, кеңесші қызметін орындайды. Әкімшілік үшін ол – тұлға даму мәселелері бойынша маман, оқу-тәрбиелеу үрдісі басшыларының бірі, мектеп пен жұртшылық арасында байланыс бөлігі. Ата-аналар үшін ол – бала тәрбиесі мен даму мәселелері бойынша кеңесші.

Сонымен, «Гайденс» қызметінің маманы америкалық мектептің тәрбие әрекетінде оқушы тұлғасына әсер ету бүкіл құралына ие жетекші тұлға болып танылады.

2-сызбанұсқа

Әлеуметтік өкілеттіктер

Жеке меншік ұйымдар

Оқушылар отбасы

Бизнес пен өндірістік

Түзету орындары

Діни ұйымдар

Оқу орындары

2. Ақпараттық қызмет «Гайденс» қызметінің бүкіл мәселелері бойынша ақпарат таратуға байланысты. Алайда қызметтің бұл құрамдасы мақсаты тек статистикалық деректер тапсыру емес, оқушылардың қоршаған дүниенің факторларын тікелей жағдайларға немесе келешектегі жоспарларына байланысты түсініп, бағалауға көмектесу болып табылады.

3. «Каунслинг» қызметі (кеңес беру) «Гайденс» қызметінің, бәлкім, ең маңызды бөлігі болар, себебі тек сол ғана бала тұлғасына жекелеген әсер етеді. Қызметтің басқа түрлерімен салыстырсақ, бұнда жартылай мамандар болмайды. Каунслинг «каунслер мен оқушы арасындағы өзара әрекеттестік үрдісі, ол тұлғаға өзін-өзі және қоршаған ортасын түсіне білуге көмектеседі, соның нәтижесінде келешектегі мінез-құлық мақсаты мен құндылықтары өңделіп, нақталады» деп белгіленеді.

Каунслинг келесі ерекшеліктермен сипатталады: оқушының ақпараттануда, кеңес, нұсқаулық, көмек алуда және ересектер тарапынан түсіністік қажеттілігі туындағанда қарым-қытынас пайда болады. Оқушыға пайда болған мәселені шешу үшін өзінің білімі мен машығы жеткіліксіз болғандықтан, көмек қажет. Каунслер көмекке әзір, себебі ол тек педагогика мен психология, тұлға және мінез-құлықтық ғылымдар саласында арнайы білімдерге ғана ие емес, ол өмірлік тәжірибеге ие. Өз мамандағы бойынша ол бала тұлғасының дамуына жәрдем көрсетуге бейімделген.

4. Жолдама қызметі оқушыларды жұмыстандыру немесе басқа оқу орнына орналастырумен шұғылданады. Жеке мектептерде мұндай әрекетпен кәсіби бейімдеу және жұмыстандыру бойынша арнайы каунслерлер айналысады. Оның міндеті мектепті бітіргендерді, сондай-ақ, оқығысы келмейтін не мүмкіндігі жоқтарды жұмысқа орналастыру болып табылады.

Талай оқушылар отбасылық немесе қаржылық себептермен күндізгі мектепте оқуды тоқтатады, оснау жағдайларда олар жұмыс істейді де, кешкілік қысқартылған бағдарламалар бойынша оқиды. Мұндай жағдайда каунслер өндірісте мамандығын шұғыл игеруге көмектесетін пәндерді таңдап береді.

Мектеп бітірушілерінің сәтті жұмыстануына каунслердің Жұмыстандыру бойынша қызметтің жергілікті бөлімшесімен тығыз байланысы көмек етеді.

Жолдама қызметінің оқушылар мектепті тастап кетудің алдын алуда маңызы зор, ол уақытылы үлгере алмаған оқушыны ауыстырып, мектепті машақатқа түсуден босатады. «Гайденс» қызметінің нәтижелілігі осы кезеңде алдыңғы үш кезеңде қаншалықты жемісті жұмыс жүргізілгеніне айтарлықтай дәрежеде байланысты.

«Гайденс» қызметкерлері жауаптарды талдай келе, жұмыстың қандай да болсын бағыттары нәтижелілігін қадағалай алады және уақытылы өзгертулер енгізе алады. Жастар мен ересектердің, мектепте болсын, мектептен тыс болсын, өз тәжірибесіне орай әрекеті туралы мәліметтердің көлемді қоры қолданыстағы білім беру жүйесінің осалдығы мен құндылығын бағалауға мүмкіндік береді. Материалдардың жалпы қорытындысы каунслердің ұсынымдары мен оқушының өмірлік жол таңдауы арасындағы байланысын тауып көрсетуге жағдай жасайды. Кей мектептерде Мектеп бітірушілер қоғамдастығы болады, оларда бақылау қызметінің нәтиже қадағалау бойынша міндеттері айтарлықтай жеңілдейді.

Бағалау келесі параметрлер бойынша жүргізіледі:

• 
  мектеп бітіруші негізгі академиялық және еңбек дағдыларына ие болуы тиіс;
  
• 
  мектеп бітірушіде еңбек құндылығы туралы ұғым қалыптасқан болуы тиіс;
  
• 
  мектеп бітіруші мансап таңдап, тиісті жұмыс тауып оған орналасуы қажет;
  
• 
  әр мектеп бітіруші тұлғааралық қарым-қатынас пен өзін-өзі бағалаудың бастапқы дағдыларын игеруі тиіс;
  
• 
  мектеп бітіруші демалу және сауық құру уақытын қайда және қалай өткізу туралы ұғымы болуы тиіс.
  
• 
  мектеп бітіруші саналы, мағыналы қимыл-әрекетке тырысуымен ерекшеленуі қажет.
  
• 
  мектеп бітіруші маман ауыстыру мүмкіндігін және осыған байланысты әлеуметтік пен тұлғалық сипатты салдарын сезінуі тиіс.
  

«Гайденс» қызметі қызметкерлерінің кәсіби ұйымы АГҚ (Американдық «Гайденс» Қоғамдастығы) өз міндеттері есебіне ғылыми, педагогикалық әдебиет басып шығаруды, «Гайденс» мәселелері бойынша зерттеулер жүргізуді қосады. «Гайденс» қызметінің нәтижелілігі, оның ықпалының артуына жұмыстың алуан түрлілігі, оқушылар тұлғасын қалыптастыруда жаңа тұрғылар іздеу себепші болып табылады.

№ 7 қосымша
мектептің отбасымен жүргізетін әлеуметтік жұмысқа сараланған көзқарас
(Ресей Федерациясының тәжірибесі)
Ресей мектебі бүгінгі күні әлеуметтік-педагогикалық жұмыста айтарлықтай тәжірибе жинақтаған. «Эксперименттік алаңқай-шағын аудан» сандарына, сонан соң РБА әлеуметтік педагогика Орталығына енген Ставропольдағы №7 Буденов орта мектебінің тәжірибесі назар аударарлық.

Ескере кеткен жөн, әлеуметтік-педагогикалық қызметті ұйымдастыру мәселесіне қатысты түптеп келгенде екі түрлі тұжырымдама бар:

1. қызмет шағын аудандардың арнайы әлеуметтік-педагогикалық орталықтарында ұйымдық түрде, қоршаған социумда тікелей жұмыс жүргізу барысында жас ұрпақ мүддесінің мәселелері шегінде мектеппен өзара әрекеттестікте құрылуы қажет;

2. әлеуметтік-педагогикалық жұмыс орталықтары әкімшілік-аймақтық басқармалар жанында ұйымдастырылған қызметтер емес, мектептер болу керек (№7 ОМ тәжірибесі).

Тұлғаның отбасындағы сапалы әлеуметтендіру ұйымдастыруының негізі – жұбайлар, ата-аналар мен балалардың өзара қарым-қатынасында дау туғызатын себеп пен жағдайларды жою. Бұл мәселені отбасына әсерлі психологиялық-педагогикалық көмек көрсету арқылы шешуге болады. Тұлғаны әлеуметтендіруде отбасы рөлін жоғарлатудың ең бастысы әлеуметтік педагогтар жұмысын жүйелі түрде ұйымдастыру, қоғам мүмкнішіліктерін кеңінен пайдалану (мектептік ата-аналар комитеты, мектептік әкелер кеңесі, отбасы және мектепке жәрдем кеңестері, қамқоршылар кеңестері және т.б.) болып табылады.

Мұндай өзара әрекеттестікте – отбасының мекенжайы бойынша тәрбиелік жұмыс, оның ұйымдастырылуы мен мазмұны өсіп келе жатқан ұрпақты қалыптастыру бірыңғай мақсаттармен жалпы педагогикалық қағидаттарына бағынады. В.Г. Бочарованың, Б.З. Вульфовтың, С.И.Григорьевтің, М.П. Гурьяновтың, В.М. Никитиннің, М.М. Плоткиннің, Г.Н.Филоновтың және басқалардың деректері бойынша шағын аудан, тұратын жер ата-аналар мен оқушылар өмір тіршілігінің ортасы ретінде педагогикаландырылғанда, отбасы үшін оның тәрбиелік мүмкіндіктерін арттыратын мақсатты ізгілік ықпал ортасына айналады.

• 
  медициналық- психологиялық-педагогиқалық отбасылық;
  
• 
  мәдени демалу мен сауық құру және педагогикалық анимация;
  
• 
  тұлға мен отбасын құқықтық және экономикалық қорғау; кәсіби бейімдеу және әлеуметтік бейіндеу;
  
• 
  әлеуметтік профилактика;
  
• 
  тұлға мен отбасының психологиялық және тәндік денсаулығы;
  
• 
  балалар мен жастар бастамасын қолдау мен дамыту.
  

Осы мақсаттарға байланысты әлеуметтік тәжірибе алмасу балалар мен ересектердің ортақ мәдени-демалу және сауық құру әрекетінің социумындаға ұйымдар арқылы іске асырылуы керек. Бұл әрекеттердің ұйымдастыру формалары алуан түрлі: балалар мен отбасылар мерекелері мен фестивалдерінің түрлі нұсқалары («Ана күні», «Қоныс той» және т.б.), отбасылық ойын жарыстар («Спорттық отбасы», «Отбасы-білімдар», «Музыкалық бөлме» және т.б.), отбасылық ата-аналар газеті, отбасылық қолөнер жәрменкесі, «Еске алу кеші» сипатты оқырмандар конференциясы, «Ұмытқалған есімдер» немесе «Отбасымен демаламыз» - «Заря» халық театрының әртістерімен кездесу; «Ставрополье мое, Ставрополье» брейн-рингі және түрлі нұсқалы балалар, жеткіншектер, аралас отбасылық клубтар моделі мен әуесқойлық бірлестіктер, фольклор ұжымдары, өз күшімен ұйымдастырылған ансамблдер және т.б. Оқушылар мен ата-аналар, аталар, әжелер ортақ жұмыстарының бірі көпшілікке мәлім «Посиделки».

Музыкалық бөлме белсене жұмыс жүргізуде, оның негізінде кезекті кездесулер даярлаған кезде ата-аналар мен балалар біріне-бірі рухани бірлікте болмақ. Бұл үндер таңғажайып әлемі де: «Я помню вальса звук прелестный», «Романса чудное мгновенье», Ставрополь, Пятигорск, Кисловодск қалаларына драмтеатр, филармония, музыкалық концертер, өнер көрмелері мен мұражайларға бару мақсатындағы саяхаттар. Балаларымен бірге ата-аналар «Под музыку осеннего дождя» атты күз мейрамына қатысты. Күзгі гүл шоғы көрмесі ресімделіп, күзге арналған ойындар мен ең жақсы орындалған ән мен тақпақ жарыс-сайыстары жүргізілді.

Ата-аналар көмегімен «Гимназисттікке көтеру» салт жорасы әзірленді. Ата-аналар, педагогтар, оқушылар өсиеттер ойлап тапты.

Педагогтар, оқушылар мен ата-аналармен біріккен іс-шаралар өткізгенде іскерлік ойындар қолданылады, «Қарым-қатынас айналма қақпасы», «Пресс-центр», «Бенефис» сияқты. Олар тек тәрбиелік міндетті ғана орындамай, кеійн оқушылар не ата-аналар кеңестеріне, шығармашылық топтарына қатысатын озаттарды немесе құзіретті, мүдделі, белсенді адамдарды анықтауға көмектеседі. Осы мақсатта әлеуметтік педагогтар балаларды спортсекцияларына, студияларға тартады. Қызмет мамандары балалар мен жеткеншектердің мәдени-демалу мен сауық құру және спорт әрекеттерінің түрлерімен қамтылуын үнемі есепке алып отырды.

Тұлға мен отбасын құқықтық және экономикалық қорғау, кәсіби бейімдеу және әлеуметтік бейіндеу қызметі оқушылар, ата-аналарға заманауи әлеуметтік-экономикалық жағдайда бейінделуге және жаңа экономикалық қатынастарға қосылуға; оқушылардың әлеуеттік мүмкіндіктерін дамытуда өздерінің кәсіби тағдырын қамтамасыз етуге, өз бетімен өмір кешу үшін мамандыққа ие болуға көмек етті.

Негізгі міндет – қоғамдағы экономикалық үрдістерге қатысты белсенді өмірлік тұрғыдан алып қарау себеп тудыру, «мен бейнесі» мамандық бейнесімен ара қатынаста болуын дағдысын тудыру, нарық жағдайында өмірге психологиялық даярлығын ескере келе, кәсіби талғамға негізді қарау болып табылады.

Қызмет оқушылар, ата-аналар және шағын аудан тұрғындарымен белсенді жұмыс жүргізді.

Ата-аналармен жүргізілетін жұмыс түрлері. Оқушылар мен ата-аналар үшін түрлі мамандандырылған дәрігерлермен кездесілер ұйымдастырылды (нарколог, венеролог, сексолог, гинеколог, педиатр және т.б.). шағын аудан, мектептерде көпшілікке мәлім денсаулық мерекелері мен күндері бар.

Оқуларды нәтижелі өткізу үшін тақырыпты кино мен бейнефильмдері, слайд және басқа да дидактикалық материалдар қолданды. Қабырға газеттері де белсенді шығарылды. Ересектер мен балаларға арналған «Денсаулық пен спорт» клубы қызмет етті.

Балалар және бозбалалар бастамасын дамыту мен қолдау қызметі әзірлеп іске асырған бағдарламасы – қызмет тұжырымдамасы.

Негізгі бағыт – денсаулық, оқу, өмір салты, бос уақыт, мынадай:

1. 
   Демалыс аймағы, тән және жан күшін қалпына келтіру.
   
2. 
   Қабілет пен мүдделерін дамыту.
   
3. 
   Елеулі адамдармен еркін қатынаста болу.
   

Бұл қызметтің негізгі міндеттері:

• 
  гимназия оқушыларының арасында мектептік дезадаптациясының алдын алу;
  
• 
  ерекше педагогикалық қамқорға мұқтаж отбасылармен жұмыс жүргізу;
  
• 
  аталмыш отбасылардың қажеттілігін, мұқтаждығын, олардың түйінді мәселелерін анықтау, жағымды және жағымсыз жақтарын белгілеп, жұмыс барысында оларды ескере жүру;
  
• 
  отбасылық қатынас қызметін, ата-аналар үшін психологиялық-педагогикалық кеңестер ұйымдастыру, мектеп пен үйде жайлы жағдай жасау мақсатында балалар мен ата-аналардың ортақ әрекетін ұйымдастыру;
  
• 
  әлжуаз топтар отбасыларының балаларына жазғы демалыс маусымын ұйымдастыруда көмек көрсету, шипажайларға жеңілдікпен жолдама алуға, тегін немесе жеңілдікпен тамақтануға жәрдемдесу;
  
• 
  мектептік дезадаптацияны жою мақсатында балаларды жеке оқыту және тәрбиелеуді қамтамасыз ету бойынша пән мұғалімдерімен жұмыс жүргізу;
  
• 
  ересектердің (ата-ана, мұғалімдер) озбырлығынан балаларды қорғау;
  
• 
  
  жүктеу/скачать 0.94 Mb.
  
  Достарыңызбен бөлісу: