1-кезең (1945-1955 ж.) – электрлік лампылар Электронды компьютерді құрастыруға II дүниежүзілік соғыс ықпал етті. Соғыстың басында неміс суасты қайықтары британ- дық кемелерді қиратты. Неміс адмиралдары суасты қайықтары- на радио арқылы командалар жіберді, ал ағылшындар оларды ұстап алуы мүмкін еді. ENIGMA приборы арқылы радио тол- қындарды шифрлеп отырды. Британдықтар осы алынған мәлі- меттерді түсіну үшін көптеген есептеулер орындады, осы мәсе- лелерді шешу үшін «КОЛОСАС» деп аталатын құпия зертхана құрған. Екінші дүнижүзілік соғыс Америкадағы компьютерлік
60
пьютерлер өз құрылымдарымен сол машинаға ұқсас. Сондықтан Ч. Бэббиджді қазіргі компьютерлердің атасы деп атасақ та бо- лады.
Біраз уақыттан кейін санағыш машиналар Америкада құрас-
тырылады. Атанасовтың машинасы өз уақыты үшін өте дамыған болып табылған. Бұл машинада бинарлы арифметика және ақпа- ратты сақтады және жаңалап отырды. Қазіргі уақыттағы дина- микалық жады (ЖЖ) дәл осы принциппен жұмыс істейді. Ата- насовтың машинасы Бэббидж машинасына ұқсас болды.
35-сурет. Алғашқы ЕМ процессордың құрылымы
61
технологиясының дамуына әсер етті. Джон Моушли армияға ме- ханикалық құралдардың қажеттілігін түсініп, электронды ком- пьютерлерді жобалау үшін қаржыландыруды талап етті. 1943 жылы жоба аяқталды. Студенті Эккертпен бірге ЭНИАК электронды компьютерін құрастырды. Бұл машина 18 000 электр- лік ваккумдық шамнан және 1500 реледен тұрды, салмағы 30 тонна болды, электр қуатын көп тұтынды. 1946 жылы маши- на толық дайын болды, ол кезде оның қажеттілігі шамалы еді. Моушли мен Эккертке өз машиналарын дамытуға байланысты мектеп ұйымдастыруға рұқсат берілді, осыдан бастап үлкен сан- дық компьютерлер бастау алды. Бұл ғалымдармен ЭНИАК жо- басында бірге жұмыс істеген Джон фон Нейман Пристондағы арнайы зерттеулер институтына кетіп, өз машинасының жоба- сын бастады. Нейман физика, математика саласының мықты ма- маны, сонымен қатар көптеген тілдерді игерген, керемет есте сақтау қабілеті бар ғалым болған. Есептеу машиналарын зерттей бастағанда ол дүниежүзіндегі ең белгілі математик еді. Одан көптеген ауыстырғыштарды және кабельдерді жобалау ұзақ уа- қытты талап етті. Ол компьютер жадысындағы программа сан- дық түрде болуы керек деп ұйғарды. ЭНИАК машинасында пай- даланылған ондық арифметикада әр разряд үшін 10 электронды шам керек (1 қосылған, 9 өшірілген), оны бинарлы арифметика- мен алмастыру қажет деп есептейді. Ең басында ұсынған жоба- сы Фон Нейманның есептеу машинасы деген атқа ие.
62
Фон Нейман машинасы бес негізгі бөліктен: жадыдан, ариф- метикалық-логикалық құрылғыдан, басқару, енгізу және шыға- ру құрылғыларынан тұрды.