Мазм ұ н ы кірісп е

Êîíòðàáàíäà

ʼïòåãåí åëäåðäi» ò¸æiðèáåñiíäå êîíòðàáàíäàíû (èòàëüÿí ñ¼çi contro -ºàðñû, bando- ìåìëåêåò ºàóëûñûíà) ìåìëåêåò øåêàðàñû àðºûëû çà»ñûç ò¾ðäå, ºûëìûñ äåï òàáûëàòûí òàóàðëàð ìåí áàñºà äà º½ðàëäàðäû» ¼òói ò¾ñiíiëåäi. ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñûíû» êîíòðàáàíäà ¾øií æàóàïêåðøiëiê ºûëìûñòûº êîäåêñòi» 209-250 áàáûíäà áåëãiëåíãåí. Îñû áåðiëãåí áàï áîéûíøà êîíòðàáàíäà¹à êåëåñiëåð æàòàäû;

Êîíòðàáàíäà îáüåêòiñi - ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû êåäåí òåððèòîðèÿñû àðºûëû òàóàðëàð ìåí º½ðàëäàðäû» çà»ñûç ¼òói êåçiíäå, ¼çiíå æàëïû, àë òàóàðëàð ìåí º½ðàëäàð æåêå ºàòûíàñûíäà øåêàðàäàí àðíàéû ¼òó ò¸ðòiái æèûíòû¹ûí º½ðàéòûí ñûðòºû ýêîíîìèêàëûº ºûçìåòòi ìåìëåêåòòiê ðåòòåó åðåæåñi á½çûëàäû. Êîíòðàáàíäàìåí áàéëàíûñòû ºûëìûñòàðäû» æàñàëóû çèÿíäû ¸ñåðií òèãiçåäi;

Êîíòðàáàíäà îáüåêòiñií ñèïàòòàó ¾øií îíû» ìà»ûçäû º½ºûºòûº ì¸íiíå ºûëìûñ çàòû (º½ðàëû) èå áîëàäû. Îñû¹àí áàéëàíûñòû æàçàëàóäû äèôôåðåíöèàëäàé îòûðûï, çà» êîíòðàáàíäàíû åêi ò¾ðãå á¼ëåäi.

Êîíòðàáàíäàíû» áiðiíøi ò¾ðiíäåãi çàòòàð åðêií àéíàëûñòà¹û êåç êåëãåí òàóàðëàð æàòàäû; ¼íåðê¸ñiïòiê æ¸íå ¼íäiðiñòiê òàóàðëàð, øàðóàøûëûº-ò½ðìûñòûº çàòòàð, âàëþòà, âàëþòà áà¹àëûºòàðû, çåðãåðëiê á½éûìäàð, ê¼ëiê-º½ðàëäàðû, àëêîãîë ñóñûíäàðû, òåìåêi á½éûìäàðû æ¸íå ò.á.

Êîíòðàáàíäàíû» åêiíøi ò¾ðiíäåãi çàòòàð¹à åðêií àçàìàòòûº àéíàëûñòàí iøiíàðà æ¸íå òîëûº àëûí¹àí çàòòàð æàòàäû (åñiðòêi çàòòàðû, ïñèõîòðîïòû, ê¾øòi ¸ñåð åòóøi, óëû, óëàíäûð¹ûø, ðàäèàêòèâòi, æàðûë¹ûø çàòòàð, ºàðó æàðàº, ºîïàð¹ûø çàòòàð, îº-ä¸ði, õèìèÿëûº, áèîëîãèÿëûº, ÿäðîëûº æàïïàé æîþ ºàðóëàðû), ñîíûìåí ºàòàð, êåäåí øåêàðàñû àðºûëû àëûï ¼òóäi» àðíàéû åðåæåñi áåêiòêåí òàóàðëàð, çàòòàð (æàïïàé æîþ ºàðóûí æàñàó¹à ºàæåòòi ìàòåðèàëäàð ìåí æàáäûºòàð, ñòðàòåãèëûº ìà»ûçäû øèêiçàò òàóàðëàð, ì¸äåíè º½íäûëûºòàð).

Êîíòðàáàíäàíû» îáüåêòèâòi æà¹û - ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû êåäåí òåððèòîðèÿñû àðºûëû òàóàðëàðäû» ¼òói, ÿ¹íè òàóàðëàðäû êåç-êåëãåí ¸äiñïåí, õàëûºàðàëûº ïîøòà æiáåðóëåðií, º½áûð æîëû ê¼ëiãií æ¸íå ýëåêòð æ¾éåñi àðºûëû òàñûìàëäàóäû ºîñà àë¹àíäà ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû òåððèòîðèÿñûíàí ¸êåòó æ¸íå ¸êåëó. Êîíòðàáàíäà áåëñåíäi ¸ðåêåò ôîðìàñûíäà iñêå àñûðûëàäû, áiðຠîíû ºûëìûñòûº ¸ðåêåòñiçäiê æîëìåí iñêå àñûðó¹à äà áîëàäû. ̽íäàé æà¹äàéëàð áiðíåøå ºàòûñóøûëàð ê¼ìåãiìåí æ¾çåãå àñûðûëàäû, ñîíû» iøiíäå ½éûìäàñºàí òîï º½ðàìûíäà; ì½íäà æåêåëåãåí ºàòûñóøûëàð êåäåí øåêàðàñû àðºûëû òàóàðëàðäû» ¼òóiíå òiêåëåé ºàòûñïàéäû, áàéëàíûñòû åìåñ.

Êîíòðàáàíäà ºûëìûñû êåëåñi æà¹äàéäà àÿºòàëäû äåï ñàíàëàäû; òàóàðëàð ìåí áàñºà äà º½ðàëäàðäû íàºòû ò¾ðäå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû êåäåí øåêàðàñû àðºûëû ¼òêåí êåçiíåí áàñòàï, ÿ¹íè, îíû» êåäåí òåððèòîðèÿñûíà ¸êåëiíãåí êåçäå íåìåñå îñû åë òåððèòîðèÿñû àðºûëû êåëåñi ìåìëåêåòêå åðêií êåäåí àéìà¹û æ¸íå åðêií ºîéìà àðºûëû ¼òêåí êåçäå äàéûíäàëó æ¸íå îºòàëó ñòàäèÿëàðû áîëóû ì¾ìêií. Êîíòðàáàíäà¹à äàéûíäàëó¹à, ìûñàëû çà»ñûç ò¾ðäå ñòðàòåãèÿëûº ìà»ûçäû øèêiçàò òàóàðëàðûí ¸êåòóãå ëèöåíçèÿ àëó, åñiðòêi çàòòàðûí, ì¸äåíè º½íäûëûºòàðäû ¸êåòóãå êó¸ëiê àëó; º½ïèÿ æàéëàðäû æàáäûºòàó;¼çãå ò½ë¹àëàðäû ºûëìûñ æàñàó¹à ¾ãiòòåó æ¸íå ºûëìûñ æàñàó¹à æà¹äàé æàñàéòûí áàðëûº ¸ðåêåòòåð. Àëàéäà, á½ë æåðäå åñêåðåòií áið æàé, áåðiëãåí ñòàäèÿëû ºûëìûñºà äàéûíäàëó ¸ðåêåòòåðií ä¸ëåëäåó ¼òå ºèûí.

Êåäåí øåêàðàñû àðºûëû òàóàðëàðäû» çà»ñûç ¼òó êåçiíåí áàñòàï, ñîò ò¸æiðèáåñi ºûëìûñòû àÿºòàë¹àí äåï ñàíàéäû. Àë êåäåí øåêàðàñûíàí ¼òïåãåí êåçãå äåéií îðíàëàñºàí æåðiíå ºàðàìàñòàí ¸ðåêåò òåê êîíòðàáàíäà¹à äàéûíäàëó íåìåñå îºòàëó áîëûï òàáûëàäû.

Êîíòðàáàíäà ñóáüåêòiñi ðåòiíäå àçàìàòòû¹ûíà ºàðàìàñòàí 16 áàïºà òîë¹àí æåêå ò½ë¹à áîëà àëàäû.

Êîíòðàáàíäàíû» ìàìàíäàí¹àí ò¾ðiíå ºàðàé àðíàéû ñóáüåêòi ðåòiíäå, ¼çiíi» ºûçìåò áàáûí ïàéäàëàíûï, ºûëìûñ æàñà¹àí ëàóàçûì èåñi áîëàäû. Êîíòðàáàíäàíû» ñóáüåêòèâòi æà¹û - êií¸íi» ºàñàºàíà ôîðìàñûìåí ñèïàòòàëàäû.

Çà»ìåí ºàðàñòûðûë¹àí æà¹äàéäà êií¸ëi àäàì æà¹äàéäû» ñ¸éêåñ ºèûíäû¹ûí, ºûëìûñòûº îºòàëóäû» æ¾çåãå àñûðûëóû ñòàäèÿñûí, áàñºà ò½ë¹àíû» ºàòûñóûìåí ºûëìûñòû» æàñàëóû ôàêòiñií ñåçiíói, áiëói ºàæåò.

²½ºûºòûº ì¸íäåãi êîíòðàáàíäà êåçiíäå ìàòèô ïåí ìàºñàò ºûëìûñ ìàìàíäû¹û ¾øií ºàæåò.

Îëàð ê¼áiíåñå çà»ñûç æîëìåí áàþ¹à ½ìòûëó ñèïàòûíà èå áîëàäû íåìåñå áàñºà äà ò¾ðëåðãå.

Ìàìàíäàí¹àí ºûëìûñêåðäi» áiðiíøi ò¾ðiíå áiðíåøå ðåò æàñàó íåìåñå ¼çiíi» ºûçìåò áàáûí ïàéäàëàíó àðºûëû ëàóàçûì èåñiíi» æàñàóû, ñîíûìåí ºàòàð êåäåíäiê áàºûëàóäû æ¾ðãiçóøi ò½ë¹à¹à ºûñûì (ê¾ø) ê¼ðñåòó àðºûëû æàñàó æàòàäû. Ìàìàíäàí¹àí êîíòðàáàíäàíû» 2-øi ò¾ði àóûð áåëãiëåðãå èå - ½éûìäàñºàí òîïòû» ºûëìûñ æàñàó.

²ûëìûñòû áiðíåøå ðåò æàñàó – ò½ë¹àíû» æàë¹ûç ¼çi íåìåñå áàñºà äà ò½ë¹àëàðìåí ºîñûëûï º½ºûººà ºàðñû ¸ðåêåòòi» áiðíåøå ðåò, åêi íåìåñå îäàí äà ê¼áiðåê ºàéòàëàíóû, åãåð á½ðûí æàñà¹àí ºûëûìûñ ¾øií çà»ìåí áåëãiëåíãåí ò¸ðòiïòå ºûëìûñòû» æàóàïêåðøiëiêòåí áîñàòûëìà¹àí áîëñà, íåìåñå ò½ë¹àíû» á½ðûí æàñà¹àí ºûëìûñ ¾øií ñîòòàëóû ¼òåëìåãåí íåìåñå àëûíûï òàñòàë¹àí áîëìàñà.

´çiíi» ºûçìåò áàáûí ïàéäàëàíûï ëàóàçûì èåñiíi» êîíòðàáàíäà ºûëìûñûí æàñàó – áèëiê ¼êiëi , îðûíäàóøû íåìåñå ¸êiìøiëiê- øàðóàøûëûº ºûçìåòi ò½ðàºòû, óàºûòøà íåìåñå àðíàéû òàïñûðûñ áîéûíøà àòºàðóøû ìåìåêåòòiê æ¸íå ìóíèöèïèàëüäû (ê¸ñiïîðûí, ½éûì, ìåêåìå) îðãàí ºûçìåòêåðëåðiíi» ºûëìûñòû æàñàóû áîëûï òàáûëàäû. Ìàìàíäàí¹àí êîíòðàáàíäàíû» ñóáüåêòiñi áàºûëàó ºûçìåòií àòºàðóøû íåìåñå êåäåí çà»ûìåí òàëàï åòiëiï áàñºà äà ìiíäåòòåðäå îðûíäàóøû ëàóàçûì èåñi áîëàäû. Á½ë øåêàðà ºûçìåòiíäåãi áàºûëàó – æiáåðóøi ïóíêòiíäåãi êåäåí îðãàíû ëàóàçûì èåñi; êåäåí øåêàðàñû àðºûëû ò½ðàºòû ò¾ðäå òàóàðëàð ìåí ê¼ëiê º½ðàëäàðûí òàñûìàëäàó ºûçìåòiìåí áàéëàíûñòû ëàóàçûì èåñi (òå»iç êåìå êàïèòàíû, òåìið æîë ïîåçä áàñòû¹û, ñàìîëåò ýêèïàæûíû» êàïèòàíû, õàëûºàðàëûº ê¼ðìå äèðåêòîðëàðû) ìåìëåêåòòiê áèëiêòi» æî¹àð¹û îðãàíû ¼êiëäåði- ëàóàçûìäû ò½ë¹àëàð, ÿ¹íè ºûçìåò áàáûìåí øåêàðàäàí ¼òóøi ò½ë¹àëàð.

Êîíòðàáàíäà êåçiíäå ¼ç ºûçìåò áàáûí ïàéäàëàíó êåëåñiíi áiëäåðåäi; æî¹àðûäà ê¼ðñåòiëãåí ò½ë¹àëàðäû» áiði ¼ç ¼êiëåòòiãiíåí øû¹àòûí ºûçìåò ì¾ääåñiíåí òûñ çà»ñûç ò¾ðäå ºûëìûñòû æàñàó¹à êåäåðãiëåðäi æèÿ îòûðûï íåìåñå ºûëìûñòû» æàñàëó æîëûí ¼çi æ¸íå áàñºà äà ò½ë¹àëàð àðºûëû æå»iëäåòå îòûðûï êîíòðàáàíäàíû» çàòûí ¸êåëó æ¸íå ¸êåòó.

Êåäåí áàºûëàóûí æ¾çåãå àñûðóøû ò½ë¹à¹à ê¾ø ê¼ðñåòó àðºûëû êîíòðàáàíäàíû æàñàó(æ¾ðãiçó). ʾø ê¼ðñåòó àðºûëû êîíòðàáàíäàíû» æ¾çåãå àñûðó áåëãiñiíäå ê¾øòåó ìåí îíû» ò¾ðëåði ¹àíà åìåñ(ôèçèêàëûº æ¸íå ïñèõèêàëûº), ñîíûìåí ºàòàð ê¾øòåó äå»ãåéi äå åñêåðiëói ºàæåò. Ôèçèêàëûº ê¾øòåó áið íåìåñå áiðíåøå ðåò - ½ðóäû áiëäiðåäi, á½ë êîíòðàáàíäàíû» º½ðàìûí ºàìòèòûí æ¸áiðëåíóøiíi» äåíñàóëû¹ûíà æå»ië, îðòàøà íåìåñå àóûð æàðàºàò òèãiçåäi. Ïñèõèêàëûº ê¾øòåóãå àóûðëûº äå»ãåéiíå ºàðàìàé, ºîðºûòó áîëûï òàáûëàäû.

µéûìäàñºàí òîïòû» êîíòðàáàíäàíû æàñàóû – å» ºàòàë æàçàëàó¹à òàðòûëàòûí ºûëìûñòû» ºàóiïòi ò¾ði ðåòiíäå òàíûëàäû. Á½ë æà¹äàéäà êîíòðàáàíäà¹à åêi íåìåñå îäàí äà ê¼ï àäàì àëäûí àëà ºûëìûñ æàñàó îðíû, óàºûòû, iñêå àñûðó ¸äiñi, òîïòà¹û àäàìäàð ºûëìûñ æàñàó êåçiíäå ¼ç ºûçìåòòåði òóðàëû îéëàñûï, êåëiñåäi.

Êîíòðàáàíäà êåçiíäåãi ½éûìäàñºàí òîïòû» áåëãiñi ºàòûñóøûëàð àðàñûíäà¹û ºûçìåò á¼ëiñó ò½ðàºòû áîëûï òàáûëàäû, ÿ¹íè, áið ¹àíà ºûëìûñ àòºàðó ¾øií ½çຠäàéûíäûºòû ºàæåò åòåäi. Êîíòðàáàíäà¹à æàçà ºîëäàíó ²Ê-òi» 209-250 áàáûìåí ºàðàñòûðûë¹àí;

1 òàðìຠáîéûíøà – 5 æûë¹à äåéií áàñ áîñòàíäû¹ûíàí àéûðó

2 òàðìຠáîéûíøà – ìåíøiãií ò¸ðêiëåó àðºûëû 3 æûëäàí 7 æûë¹à äåéií

Á½äàí äà ºàòàë æàçà ìàìàíäàí¹àí ºûëìûñ ò¾ðiíå áåðiëói ì¾ìêií;

²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû ²Ê-» áàïòàðûíäà, æàïïàé æîþ ºàðóûí æàñàóäà ºîëäàíûëóû ì¾ìêií ¹ûëûìè- òåõíèêàëûº àºïàðàòòà æ¸íå ºûçìåòòi, òåõíîëîãèÿíû çà»ñûç ýêñïîðòòà¹àí, îíû æåòêiçóãå àðíàéû ýêñïîðò áàºûëàóû áåêiòiëãåí ºàðóëàíó ìåí ¸ñêåðè òåõíèêàíû» çà»ñûç ýêñïîðòû ¾øií æàóàïêåðøiëiêêå òàðòûëó ºàðàñòûðë¹àí.

²ûëìûñòû» îáüåêòiñi - ñûðòºû ýêîíîìèêàëûº ºûçìåòòå æ¾çåãå àñûðûëàòûí áåëãiëåíãåí ò¸ðòiï, ñîíû» iøiíäå æåêåëåãåí òàóàð ò¾ðëåði ýêñïîðòûíà ìåìëåêåòòiê ìîíîïîëèÿ æ¸íå îëàðäû» êåäåí øåêàðàñû àðºûëû ¼òó ò¸ðòiái áîëûï òàáûëàäû.

²ûëìûñ çàòû æàïïàé æîþ ºàðóûí æàñàóäà ºîëäàíûëóû ì¾ìêií ¹ûëûìè-òåõíèêàëûº àºïàðàò æ¸íå ºûçìåò, òåõíîëîãèÿëàð, îëàðäû æåòêiçó º½ðàëäàðû, ºàðóëàíó æ¸íå ¸ñêåðè òåõíèêà áîëûï òàáûëàäû.

²ûëìûñòû» îáüåêòèâòi - æà¹û çà»ñûç ýêñïîðò, ÿ¹íè æî¹àðûäà àòàë¹àí ìàºñàòòà ¹ûëûìè-òåõíèêàëûº àºïàðàòòû æ¸íå ºûçìåòòi, òåõíîëîãèÿíû ²àçàºñòàí êåäåí øåêàðàñûíàí áið íåìåñå áiðíåøå øåòåë ìåìëåêåòiíå æåòó áîëûï òàáûëàäû. Áåðiëãåí íîðìàäà ñ¸éêåñ çà»ñûçäûº ðåòiíäå áåêiòiëãåí àðíàéû ýêñïîðòòûº áàºûëàóäû á½çó òàáûëàäû.

Äåìåê, ºûëìûñòû æ¾çåãå àñûðó ¸äiñi ºîë ñ½¹ó çàòûíû» ñèïàòûíà, ñîíûìåí ºàòàð àðíàéû ýêñïîðò áàºûëàóûí á½çó åðåêøåëiãiíå òiêåëåé áàéëàíûñòà áîëàäû.

²ûëìûñ àÿºòàëäû äåï åñåïòåëiíåäi; àðíàéû ýêñïîðò áàºûëàóûí á½çà îòûðûï æî¹àðûäà àòàë¹àí çàòòàðäû ²àçàºñòàí êåäåí òåððèòîðèÿñûíàí ¸êåòó êåçiíåí íåìåñå ºûçìåòòåðäi ²àçàºñòàí øåãiíåí òûñ ½ñûíó êåçiíåí áàñòàï.

Çà»ñûç ýêñïîðòºà áà¹ûòòàë¹àí ò½ë¹à ¸ðåêåòi, î¹àí ò¸óåëñ¸ç æà¹äàéëàð¹à áàéëàíûñòû àÿºòàëìàé ºàëñà (ìûñàëû, àðíàéû ýêñïîðò áàºûëàóûí á½çà îòûðûï, ¸êåòó îáüåêòiñi êåäåí áàºûëàóûí æ¾ðãiçó êåçiíäå àíûºòàë¹àí áîëñà) îíäà îë ºûëìûñºà àºòàëó ñòàäèÿñûí ò¾çåéäi.

Çà»ñûç ýêñïîðò ñóáüåêòiñi åñi ä½ðûñ 16-¹à òîë¹àí,àçàìàòòû¹ûíà ò¸óåëñiç, æåêå ò½ë¹à. Áåðiëãåí ºûëìûñòû» åðåêøåëiãiíå ºàðàé ñóáüåêòiñi äàéûíäàóøû ê¸ñiïîðûí, ýêñïîðò ½éûìäàðûíû», îñûíäàé îïåðàöèÿíû æ¾ðãiçóãå ¼êiëåòòiãi áàð ìåêåìåëåðäi» ëàóàçûì èåëåði. ²ûëìûñ ²àçàºñòàí øåãiíåí òûñ æåðëåðäå æàñàë¹àíû ¾øií îñû ñèïàòòà¹û ºûçìåò ê¼ðñåòóäå ºûëûñòûº æàóàïêåðøiëiêêå òåê ²àçàºñòàííû» àçàìàòû, ²àçàºñòàíäà ò½ðàºòû ò½ðàòûí àçàìàòòû¹û æîº ò½ë¹àëàð òàðòûëàäû.

²ûëìûñòû» ñóáüåêòèâòi æà¹û êií¸íi» ºàñàºàíà ôîðìàñû. Àðíàéû ýêñïîðò áàºûëàóûí æ¸íå êåäåíäiê ðåñiìäåóäi» áåêiòiëãåí ò¸ðòiáií á½çó, ²àçàºñòàí øåãiíåí òûñ êåäåí òåððèòîðèñû àðºûëû òåõíîëîãèÿíû, ¹ûëûìè- òåõíèêàëûº àºïàðàòòû øåòåëãåí ¼òêiçóäå, îëàðäû æàïïàé æîþ ºàðóûí æàñàóäà ºîëäàíàòûíûí ò½ë¹à ñåçåäi. Êií¸ëiíi» ìàºñàòû ìåí ìîòèâi ¸ð ò¾ðëi áîëóû ì¾ìêií.

Çà»ñûç ýêñïîðò ¾øií æàçà; æàëàºû ì¼ëøåðiíäå íåìåñå áàñºà äà òàáûñû (7 àéäàí 1 æûë¹à äåéiíãi) ñàëó íåìåñå 3 æûëäàí 7 æûë ê¼ëåìiíäå àéûïï½ë, áàñ áîñòàíäû¹ûíàí àéûðó.

²Ð-ñû òåððèòîðèÿñûíà øåò åëäi» æ¸íå ²Ð-ñû õàëºûíû» ê¼ðêåì, òàðèõè æ¸íå àðõåîëîãèÿëûº º½íäûëûºòàðûíû»

ºàéòàðûëìàóû.

Áåðiëãåí ºûëìûñºà æàóàïêåðøiëiê ²àçàºñòàí õàëºûíû» ì¸äåíè ì½ðàëàðûí ñàºòàó, ñîíûìåí ºàòàð ì¸äåíè º½íäûëûºòû çà»ñûç ¸êåòó æ¸íå ìåíøiê º½ºû¹ûí çà»ñûç áåðóäi ºîð¹àó ìàºñàòûíäà áåëãiëåíåäi.

²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû çà»ûíà ñ¸éêåñ ºàéòàðó ìiíäåòòi áîëûï òàáûëàòûí, øåò åë ìåí ²àçàºñòàí õàëºûíû» ê¼ðêåì, òàðèõè æ¸íå àðõåîëîãèÿëûº º½íäûëû¹ûíû» áåêiòiëãåí ìåðçiìäå ²Ð-íû» òåððèòîðèÿñûíà ºàéòàðûëìàóû ºûëìûñ áîëûï òàáûëàäû. ²ûëìûñ îáüåêòiñi øåò åë ìåìëåêåòiíi» æ¸íå ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû õàëºûíû» ê¼ðêåì, òàðèõè, àðõåîëîãèÿëûº º½íäûëûºòàðûí ¼òêiçóøi ìåìëåêåòòiê ìîíîïîëèÿ áîëûï òàáûëàäû.

Îñû ºûëìûñòû» çàòû ²àçàºñòàí Ðåñïóáëèêàñû “̸äåíè º½íäûëûºòû ¸êåòó æ¸íå ¸êåëó òóðàëû” çà»ûíäà ê¼ðñåòiëãåí ì¸äåíè º½íäûëûºòàð òiçiìi.

Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде кеден органдары үлкен роль атқарады. Кеден органдары сыртқы сауда айналымын реттеуге қатыса отырып, сонымен қатар фискалдық функцияны жүзеге асыра отырып, ол мемлекет бюджетін толықтырады және сол арқылы мемлекеттің экономикалық проблемаларын шешуге көмектеседі.

Кеден органдары протекционистік шаралар арқылы мемлекеттік өндірісті қорғайды. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының экономикасы ашық болғалы бері бұрығыға қарағанда Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігі күрделі проблемаға айналды.

Оны қамтамасыз етуге кеден органдары СЭҚ-ті реттеуге жауапкершілікте болады.

Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кеден органдарының құзыретіне келесілер тиесілі болып табылады:

1. 
   Қазақстан Республикасы кеден саясатын құруда және оны жүзеге асыруға қатысады;
   
2. 
   Заңдылықты қамтамасыз етуді, кеден ісін жүзеге асыруда азаматтардың, кеден органдарының, мекемелердің және ұйымдардың мүдделері мен құқығын қорғауда шаралар қолданады;
   
3. 
   Қазақстан Республикасының экономикалық негізі болып табылатын Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігін өзінің құзіреттілігі шегінде қамтамасыз етеді;
   
4. 
   Қазақстан Республикасының экономикалық мүдделерін қорғайды;
   
5. 
   Сауда-экономикалық қатынастарды реттеуде кедендік реттеудің құралдарын пайдаланады;
   
6. 
   Кеден салықтарын, баждарын және т.б кеден төлемдерін алады;
   
7. 
   Қазақстан Республикасының кеден территориясынан өткізілетін тауарлардың өткізу тәртібін қамтамасыз етеді;
   
8. 
   Контрабандамен, салық заңдылықтарын және кеден тәртібін бұзушылықпен, кеден шекарасы арқылы наркотикалық заттардың, қарулардың, Қазақстан Республикасының және шетел мемлекеттерінің халқы жинаған археологиялық, тарихи, көркем заттардың, жоғалып кету қаупі бар жануарлар мен өсімдіктердің және т.б тауарлардың заңсыз айналысымен күрес жүргізеді, сонымен қатар халықаралық терроризммен күресуде көмек береді;
   
9. 
   Кедендік ресімдеу мен кеден бақылауын жетілдіреді және оны жүзеге асырады, Қазақстан Республикасының кеден территориясынан өтетін тауар айналымын тездетуге жағдай жасайды;
   
10. 
    Кедендік сыртқы сауда статистикасын және арнайы статисктиканы жүргізеді;
    
11. 
    СЭҚ ТН жүргізеді;
    
12. 
    СЭҚ субъектілерінің, сонымен қатар азаматтардың, ұйымдардың, мекемелердің және кеден органдарының СЭБ-ын дамытуға көмектеседі;
    
13. 
    Мемлекет қауіпсіздігін, қоғамдық тәртіпті, адам денсаулығы мен өмірін, жануарлар мен өсімдіктерді, сырттан келетін тауарлардан қазақстандық тұтынушылар мүдделерін қорғаудағы шараларды жүзеге асыруға көмектеседі;
    
14. 
    Қазақстан мүддесіне стратегиялық маңызы бар материалдардың сыртқа әкетілуін бақылауды жүзеге асырады;
    
15. 
    Өз құзыреттілігі шегінде валюталық бақылауды жүзеге асырады;
    
16. 
    Қазақстан Республикасының халықаралық міндеттерін орындауды қамтамасыз етеді, Қазақстан Республикасының халықаралық келісім-шарттарын жасауға қатысады, шетел мемлекеттерінің кеден және т.б компетентті органдарымен, халықаралық ұйымдармен кеден ісі сұрақтары мен айналысатын, ынтымақтастықты жүзеге асырады;
    
17. 
    Кеден ісі саласында консультативтік және ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізеді;
    
18. 
    Қазақстан Республикасы Президентінің, Парламентінің, Үкіметінің және т.б мемлекеттік органдардың, кеден органдарының, мекемелердің және азаматтарының кеден сұрақтары бойынша мәліметтерін бекітілген тәртіппен жүзеге асырады;
    
19. 
    Біртұтас қаржы-шаруашылық саясатты жүзеге асырады, кеден органдарының әлеуметтік және материалдық-техникалық базасын дамытады;
    

Қазақстанның кеден қызметінің приоритетті бағыты болып, құрылған программада белгіленгендей, мыналар табылады: фискалды және құқық қорғаушылық функцияны жүзеге асырады, кедендік бақылау және кедендік ресімдеу технологиясын жетілдіру, мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін және оның экономикалық мүдделерін қамтамасыз ету.

Қазақстан Республикасының экономикалық қауіпсіздігін күшейтуде барлық мемлекеттік органдар қызмет атқарады, бұл олардың Конституциялық қызметінің бірі болып табылады. Кеден органдарының құзыретіне ҚР-ң экономикалық қауіпсіздігінің келесідей сұрақтары кіреді: контрабандамен, заңсыз валюталық операциялармен, кеден тәртібін бұзушылықтармен күресу, мемлекеттік бюджетті толықтыру және мемлекеттің экономикалық мүддесін және СЭҚ қатысушылардың мүддесін қорғауда мемлекеттік реттеу шараларын қамтамасыз етеді.

Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуде кеден органдарының басты қызметі-бұл белгіленген кедендік құқықтық нормаларды сақтау үшін барлық қоғамдық қатынастар қатысушыларына әсер ету.

Мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігі, оның экономикалық мүдделері және оны қорғаудың әртүрлі аспектілері бар. Мысалы, ішкі және сыртқы экономикалық мүдделер.

Ішкі экономикалық мүдделер өндірісті және ауылшаруашылығын дамытумен байланысты болуы мүмкін. Сонымен қатар көлікті және байланысты дамыту мен байланысты болады, т.б кеден органдары өздерінің құралдарымен және өзіне тән әдістерімен аталғандарды және олардан пайда болған (жалпы мемлекеттік, аймақтық, кәсіпорындық және т.б) кәсіпорынның және шаруашылық жасаушы ұйымдардың мемлекеттік, аймақтық нақты мүдделерін қорғауға арналған

Кеден органдарының экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге және мемлекеттің экономикалық мүддесін қорғау үшін қолданылатын құралдары мен әдістерін екі топқа бөлуге болады:

1. 
   Құқықтық реттеу құралдары және құқық қорғаушылық қызмет әдісі. Мұндай жағдайда кеден органдары заңдылықты бұзуға бағытталған әрекетті заңға сәйкес өкіметтік билікті пайдалана отырып, құқықтық күштеу, яғни санкциялар, қорғау шараларын қолдану. Бұл топ кеден органдарының құқық қорғаушылық қызметін құрады.
   
2. 
   Сыртқы сауда қатынастарын экономикалық реттеу құралдары және әдістері.Олар: тарифтік реттеу (кеден төлемдері, алымдар, салықтар, кеден құнын анықтау әдістері, валюталық бақылау, тауардың шыққан жерін анықтау және т.б) және тарифтік емес реттеу (эмбарго, әкелуге тыйым салу немесе тауарларды шығаруға, тауарларды әкелуге және әкетуге шектеулер: лицензиялар, квоталар, сертификаттаулар және т.б шектеулер).
   

1.3. КОНТРАБАНДА ЖӘНЕ БАСҚА ДА КЕДЕНДIК ҚҰҚЫҚБҰЗУШЫЛЫҚТАРМЕН КҮРЕС ЖӘНЕ ОЛ ҮШІН ЖАУАПКЕРШIЛIК

1. 
   Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 209 бабына сәйкес Экономикалық контрабанда;
   
2. 
   Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 213 бабына сәйкес Шетел валютасындағы қаражатты шетелден қайтармау;
   
3. 
   Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 214 бабына сәйкес Кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден жалтару;
   
4. 
   Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 250 бабына сәйкес Айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандысы.
   

    Тарихи қайнар-көздерден ұғынатымыз контрабанда – бұрынан келе жатқан кертартпа құбылыстар мен әрекеттердің жиынтығы. Ол жөнінде ерте грек және рим құжаттары мен мемлекеттік іс-жүргізу қағаздарында кездеседі. Орта ғасырларда «kontrabandos» сөзі сатуға тиым салынған және тәркіленуі міндетті тауарларды белгілеу үшін пайдаланылған.

Көптеген елдердiң тәжiрибесiнде контрабанданы (итальян сөзi contro - қарсы, bando- мемлекет қаулысына) мемлекет шекарасы арқылы заңсыз түрде, қылмыс деп табылатын тауарлар мен басқа да құралдардың өтуi деп түсiндіріледі.

Контрабанда, ең алдымен, мемлекеттiң экономикалық мүддесiне нұқсан келтiредi, себебi, бiрiншiден - әкелiнетiн және шығарылатын тауарларға белгiленген алымдар мемлекеттiк бюджетке тұспейдi. Екiншiден, елдiң экомикасы үшiн өте қажеттi болғандықтан сыртқа шығаруға тыйым салынған тауарлар (стратегиялық мақсаттағы шикiзат) әкетiледi.

Кеден органдары кеден ісіндегі контрабандалық қылмыстар мен кеден тәртіптерін бұзушылықтармен күрес жүргізуде арнайы құралдар мен техникалық қамтамассыз ету құралдарын пайдаланады. Кеден органдары жолаушылар алып жүретін және алып жүрмейтін жүктерінің халықаралық почта жөнелтімдері мен кіші және орташа көлемдегі ыдыстардағы тауарлардың құрамын оларды ашпастан, рентгенге түсіру әдісімен көзбен көріп тексеру үшін рентгендік тексеру техникасы пайдаланады.

213-бап. Шетел валютасындағы қаражатты шетелден
                қайтармау

      Ұйым басшысының Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес Қазақстан Республикасының уәкiлеттi банкiндегi шоттарға мiндеттi түрде аударылуға жататын шетел валютасындағы қаражатты шетелден iрi мөлшерде қайтармауы - 

      214-бап. Кеден төлемдерi мен алымдарын төлеуден жалтару

      1. Кеден бажын, салықтарды, кеден алымдарын, лицензия бергенi үшiн алынатын алымдарды немесе басқа кедендiк төлемдерiн төлеуден жалтару әрекетi iрi мөлшерде жасалған болса, - 
      бес жүзден жетi жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның бес айдан жетi айға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерiнде айыппұл салуға, не бiр жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге, не төрт айға дейiнгi мерзiмге қамауға, не бiр жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады. 
      2. Дәл сол әрекет: 
      а) бiрнеше рет; 
      б) лауазымды адам өз қызмет бабын пайдаланып; 
      в) ұйымдасқан топпен немесе қылмыстық сыбайластықпен (қылмыстық ұйыммен) жасалса - 
      жетi жүзден бiр мың айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның жетi айдан бiр жылға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерiнде айыппұл салуға, не бiр жылдан екi жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге, не төрт айдан алты айға дейiнгi мерзiмге қамауға, не үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады. 
      Ескерту. Егер төленбеген кеден төлемдерiнiң құны бiр мың айлық есептiк көрсеткiштен асса, кеден төлемдерiн төлеуден жалтару iрi мөлшерде жасалған деп танылады. 

Қазақстан Республикасы кеден ісіндегі контрабанда үшiн жауапкершiлiк қылмыстық кодекстiң 209 және 250 баптарында белгiленген. Контрабанда обьектiсiн сипаттау үшiн оның маңызды құқықтық мәнiне қылмыс заты (құралы) ие болады. Осыған байланысты жазалауды дифференциалдай отырып, заң контрабанданы екi түрге бөледi.

Контрабанданың бiрiншi түрiне еркiн айналыстағы кез келген тауарлар жатады; өнеркәсiптiк және өндiрiстiк тауарлар, шаруашылық-тұрмыстық заттар, валюта, валюта бағалықтары, зергерлiк бұйымдар, көлiк-құралдары, алкаголь сусындары, темекi бұйымдары және т.б. Дәлірек айтатын болсақ Қазақстан Республикасының қылмыстықкодексінің 209-бабына сәйкес Экономикалық контрабанда.

Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасынан кеден бақылауын жанай немесе одан жасырын, не құжаттарды немесе кедендiк теңдестiру құралдарын алдап пайдалану арқылы тауарларды немесе өзге де заттарды, Қазақстан Республикасының қылмыстық кодекстiң 250-бабында көрсетiлгендерiн қоспағанда, не декларацияланбаумен немесе күмәндi декларациялаумен ұштасқан кедендiк шекарадан өткiзуге тыйым салынған немесе өткiзу шектелген, кедендiк шекара арқылы өткiзудiң арнайы ережелерi белгiленген тауарларды, заттар мен құндылықтарды iрi мөлшерде өткiзу - екi жүзден бес жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның екi айдан бес айға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерiнде айыппұл салуға, не төрт айдан алты айға дейiнгi мерзiмге қамауға, не бiр жылдан екi жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде немесе сотталған адамның бiр айға дейiнгi кезеңдегi жалақысының немесе өзге де табысының мөлшерiнде айыппұл салына отырып немесе онсыз үш жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Нақ сол әрекет:

а) бiрнеше рет;

б) лауазымды адам өзiнiң қызмет бабын пайдаланып;

в) кеден бақылауын жүзеге асырушы адамға күш қолдана отырып жасалса - мүлкi тәркiленiп немесе онсыз екi жылдан бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Осы баптың бiрiншi немесе екiншi бөлiктерiнде көзделген, ұйымдасқан топ жасаған әрекеттер - мүлкi тәркiленiп, үш жылдан сегiз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады. Осы бапта көзделген әрекеттер, егер өткiзiлген тауарлардың құны бiр мың айлық есептiк көрсеткiштен асса, iрi мөлшерде жасалған әрекеттер деп танылады (Мысалы 2004 жылғы Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджеті сәйкес бiр мың айлық есептiк көрсеткiш – 919 теңге).

Экономикалық Контрабанданың негiзгi тiкелей объектiсi – мемлекеттiң қаржылық қызметi. Қосымша объектiсi - Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасын кесiп өту ережесi. Контрабанданың затына және субъектiсiне байланысты оның факультативтi объектiлерiне қоғамдық қауiпсiздiк, мемлекеттiк органдардың қызметi, Қазақстан Республикасының саяси мүддесi, Қазақстан халқының денсаулығы, қоғамның моральдық бастауы, Қазақстан халқының тарихи-мәдени мұралары жатады. Қылмыстың заттары – тауарлар және тағы да басқадай заттар.

Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 5 сәуірдегі N 401-2 кеден кодексі 7-бабының 39-тармағына сәйкес, тауар - Қазақстан Республикасының кедендік шекарасы арқылы өткізілетін мүлік, оның ішінде ақпарат таратушылар, валюталық құндылықтар, энергияның электр, жылу және өзге де түрлері, сондай-ақ көлік құралдары, бұған осы баптың 43) тармақшасында аталған көлік құралдары кірмейді, яғни көлік құралы - халықаралық тасымалдауларды жүзеге асыру үшін қолданылатын және осы көлік құралдарымен бірге тасымалданатын болса, олар үшін техникалық паспортпен немесе техникалық формулярмен көзделген қосалқы бөлшектерді, керек-жарақтары мен жабдықтарды, олардың конструкциясында көзделген май құю ыдыстарындағы жанар-жағармай материалдары мен салқындату сұйықтарын қоса алғанда, теңіз, ішкі су, әуе кемесі, механикалық көлік құралы.

Сонымен қатар, кедендiк шекара арқылы алып өту үшiн арнаулы ереже белгiленген, кедендiк шекара арқылы алып өтуге тыйым салынған немесе шектеу қойылған заттар мен құндылықтар да бұл қылмыстың заты бола алады.

Кедендiк шекара арқылы алып өтуге тыйым салынған заттардың тiзбесi Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1993 жылғы 19 ақпандағы “Қазақстан Республикасының шекарасы арқылы алып өтудi декларациялау және оның тәртiбi туралы” қаулысының №5 тiркемесiнде берiлген. Оған мемлекеттiк және қоғамдық құрылысты күйретуге бағытталған, соғысты, террорды, зорлықты, нәсiлшiлдiктi насихаттайтын баспа және бейнелеу материалдары, көне заттар және басқа едәуiр көркемдiк, тарихи, ғылыми немесе мәдени құндылығы бар заттар кiрген.

Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасы арқылы алып өтуге шектеу салынған заттар тiзбесi осы қаулының №6 тiркемесiнде берiлген. Оған ғылыми, көркемдiк, тарихи немесе мәдени құндылығы бар заттар, есiрткi затына жатпайтын дәрi-дәрмектер, радиоэлектрондық құралдар, байланыс құралдары және жоғары жиiлiктi құрылған құрылғылар, жарқырауық тастардың (құнды тастардан басқа), коллекциялық және сирек минералдардың, палеонтологиялық қалдықтардың үлгiлерi, авто, мото, көлiк құралдары және басқалар кiрген.

Қылмыстың объективтiк жағы – осы кодекстiң 250-бабында көрсетiлгендерден басқа тауарларды және басқа заттарды iрi мөлшерде кедендiк шекара арқылы алып өтуге бағытталған белсендi әрекетпен сипатталады.

Жоғарыда аталған Жарлықтың 18-бабының 9-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасы арқылы алып өту дегенiмiз – “тауарларды және көлiк құралдарын кез келген тәсiлмен Қазақстан Республикасының кедендiк аумағына алып кiрумен немесе сол аймақтан алып шығумен байланысты әрекет жасау, оған халықаралық жiберулермен өткiзу, құбыр мен тасымалдау көлiгiн және электр жұйкесiн пайдалану да кiредi”. Көрсетiлген әрекеттерге мыналар жатады: Қазақстан Республикасының кедендiк аумағына тауарларды және көлiк құралдарын алып кiру, оның iшiнде, еркiн кедендiк қоймаларың аумағына Қазақстан Республикасының кедендiк аумағының қалған бөлiгiне алып кiру - Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасын iс жүзiнде кесiп өту; басқа жағдайларда - Қазақстан Республикасының кедендiк аумағынан тыс жаққа, не еркiн кедендiк зоналар аумағына, немесе еркiн қоймаларға тауарлар мен көлiк құралдарын алып шығу ниетiн жүзеге асыруға бағытталған әрекеттер жасау, атап айтқанда – “кедендiк декларация беру”.

Сонымен, тауарларды немесе басқа заттарды алып кiргенде Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасы iс жүзiнде кесiп өтiледi, ал алып шыққанда – кедендiк декларация берiледi. Сондықтан да, Қазақстан Республикасының кедендiк аумағына алып кiргенде, оның iшiнде еркiн кедендiк зоналар аумағы мен еркiн қоймалардан кедендiк аумақтың басқа бөлiгiне алып кiргенде тауарлар мен басқа заттардың кедендiк шекараны iс жұзiнде кесiп өткен кезiнен бастап, ал тауарларды кедендiк аймақтан алып шыққанда, сондай-ақ оларды Қазақстан Республикасы кедендiк аумағының қалған бөлiгiнен еркiн кедендiк зоналар аумағына және еркiн қоймаларға алып кiргенде – кедендiк декларация берген кезден бастап контрабанда аяқталған қылмыс болып саналады.

Алып өту мына тәсiлдердiң бiреуi арқылы жасалуы мүмкiн:

а) кедендiк бақылауды айналып өту;

б) кедендiк бақыладуы жасыру;

в) кедендiк ұқсастыру құжаттарын немесе құралдарын алдап пайдалану;

г) декларация жасамау;

д) кедендiк шекара арқылы алып өтуге тыйым салынған немесе шектеу салынған заттар мен құндылықтарды жалған декларациялау.

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының “Контрабанда үшiн қылмыстық жауапкершiлiк туралы заңдарды қолдану практикасы туралы” қаулысының 5-тармағына сәйкес, контранбанда жасаудың жоғарыдағы бiрiншi тәсiлiнде – контрабанда заттарын кеден бекеттерiн, өткiзу пункттерiн және кедендiк рәсiмдеу жүргiзу үшiн Қазақстан Республикасының заңдарымен және кеден органдарымен белгiленген басқа органдарды айналып өтiп немесе рәсiмдеу жүргiзiлетiн уақыттан басқа кезде жiбередi немесе алып өтедi. Қазақстан Республикасы кеден кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасының кеден органдары белгiленген жерлерден және олардың Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жұмыс iстеу уақытында ғана тауарлар мен көлiк құралдарының Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасын кесiп өтуiне жол бередi.

Басқа жерлерден және Қазақстан Республикасы кеден органдарының жұмысынан тыс уақытта тауарлар мен көлiк құралдары Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасын тек Қазақстан Республикасы кеден органдарының рұқсатымен мен ғана кесiп өте алады.

Контрабанда жасаудың екiншi тәсiлi – тауарларды немесе өзге құндылықтар мен заттарды жасыру, оларды құпия тығу немесе қиындататын басқа әдiстер қолдану немесе затқа басқа заттың түрiн беру.

Заттарды кеден бақылауынан жасырып қалу үшiн қолданылатын айналаның түрi көп. Заттарды, мысалы, киiмге, аяқ киiмге, бас киiмге, қобдиша түбiне, таяқ, шатыр саптарына, тағам iшiне тығады.

Контрабанданың үшiншi тәсiлiнде кеден органдарына, сондай-ақ шекара бақылауын жүзеге асыратын адамдарға жарамсыз, заңсыз жолмен алынған, жалған, сондай-ақ жалған мәлiметтер кiрген құжаттар ұсынады, жасанды мөрлер, мөртаңбалар, пломбалар, кедендiк ұқсастырудың басқа да сондай құралдарын пайдаланады немесе басқа объектiлерге жататын шын ұқсастыру құралдарын ұсынылады.

Бұл тәсiл контрабанданың ең көп таралған және қауiптi түрлерiнiң бiрi, себебi құжаттарды алдамшы жолмен қолдану арқылы шетелге әр түрлi құнды шикiзат пен материалдарды, қуат көздерiн (мұнай, бензин, мазут), т. б. көптеген алып өтуге мүмкiндiк туады. Мұндай iрi масштабты операциялардан мемлекет ондаған, жүздеген мың доллар зиян келеді.

Контрабанданы осы тәсiлмен жасағанда айыптының әрекетiн құжаттарды бұрмалағандығы немесе қолдан жасағандығы үшiн қосымша саралаудың қажеттiлiгi жоқ, себебi әрекеттер контрабанда жасаудың осы тәсiлiнiң мiндеттi нышандары болып табылады.

Контрабанда жасаудың төртiншi және бесiншi тәсiлдерiнде алып өтуге тыйым салынған мен заттарға қатысты, заңда белгiленген ережелерге сай кедендiк декларация беру мiндетiн орындамайды немесе дұрыс орындамайды. Контрабанда жасағанда затты кеден шекарасы арқылы алып өтедi. Заң актісінің талаптарына сәйкес республиканың кедендiк аумағының iшi, сондай-ақ еркiн кедендiк аймақтар мен еркiн қоймалардың периметрлерi кедендiк шекара болып табылады. Айыптының әрекетiн осы бап бойынша саралау ұшiн тауарлар немесе басқа заттар iрi мөлшерде өтуi тиiс. Осы бапқа берiлген ескертуге сәйкес, егер тауарлардың құны бiр мың айлық есептiк көрсеткiштен асса, контрабанда iрi мөлшерде жасалған деп танылады.

Қылмыстың субъективтiк жағы – тiке ниет түрiндегi кiнә. Айыпты адам тиiстi тауарларды немесе басқа заттарды кедендiк шекара арқылы iрi мөлшерде өткiзiп отырғанын түйсiнедi, осы iс-әрекеттi жасағанды қалайды. Тауарлар мен басқа заттарды алып өтудiң балама тәсiлдерiнiң кемiнде бiреуiн адам ойластыруы қажет.

Бұл бапты қалыптастырғанда жаза тағайындау кезiнде ескерiлуi мұмкiн себеп пен мақсат қалып қойған. Контрабанда жасаудағы мақсат, әдетте, пайда табу, ол жазаны жекелеу принципiн жүзеге асыру кезiнде сот практикасында ескерiледi.

Қылмыс субъектiсi – жасы 16-ға толған, есi дұрыс адам. Осы баптың 2-бөлiгiне сәйкес контрабанданың сараланған нышандарына контрабанданы бiрнеше рет жасау, өз қызмет бабын пайдаланып лауазымды адамның жасауы, кеден бақылауын жүргiзушiге күш қолдану жатады.

Контрабанда бiрнеше рет жасалынды деп саналады, егер ол екi немесе одан көп рет жасалынса. Бұл жағдайда контрабанда үшiн бұрынғы соттылығының алынбағаны немесе жойылмағаны, не бұрын жасаған контрабандасы үшiн адамның қылмыстық жауаптылықтан босатылмағаны анықталуға тиiс.

Өз қызмет бабын пайдаланып контрабанда жасаған лауазымды адамға қызметтiк борышы бойынша кеден немесе шекара бақылауын, Қазақстан Республикасының мемлекеттiк немесе кедендiк шекарасы арқылы өтетiн тауарларды немесе басқа құндылықтар мен заттарды қарауды жұзеге асыратын және шекараны кесiп өтуге рұқсат беретiн адам жатады.

Өз қызмет бабын пайдаланып осындай адамдар жасаған контрабанда лауазымдық қылмыстар заңының баптары бойынша қосымша саралауды талап етпейдi.

Қызмет бабын пайдаланып контрабанда жасаған өзге лауазымды адамдар жалпы негiзде жауапқа тартылады, яғни лауазымдық қылмыстар туралы қылмыстық заң нормаларын қолдану көзделген қылмыстардың жиынтығы бойынша және осы саралаушы нышанға сiлтемесiз Қылмыстық кодекстің контрабанда туралы бабының тиiстi бөлiгiмен жауапқа тартылады (ҚР Жоғарғы Сот Пленумының қаулысының 9-тармағы).

Контрабанданы кеден бақылауын жұргiзушi адамға күш қолдану арқылы жасау дегенiмiз – күш қолдану немесе психикалық қысым жасау. Күш қолдануға ұрып-соғу, денсаулығына әр дәрежеде (жеңiл, орташа немесе ауыр) залал келтiру, т.б. жатады. Егер кеден бақылауын жүргiзетiн адамын өлтiрсе, Қылмыстық кодекстің 206 және 96-баптарының жиынтығы бойынша саралануға тиiс.

Психикалық қысым жасағанда денсаулыққа зақым келтiремiн немесе өлтiремiн деп қорқытады. Контрабанданың ерекше сараланған нышаны, осы баптың 3-бөлiгiне сәйкес контрабанданы ұйымдасқан топтың, яғни контрабанда жасау үшiн алдын ала бiрлескен бiр топ адамның жасауы (ҚР Жоғарғы Соты Пленумының қаулысының 10-тармағы).

Ұйымдасқан топтың контрабанда жасауы – ең қатал жазалауға тартылатын қылмыстың қауiптi түрi ретiнде танылады. Бұл жағдайда контрабандаға екi немесе одан да көп адам алдын ала қылмыс жасау орны, уақыты, iске асыру әдiсi, топтағы адамдар қылмыс жасау кезiнде өз қызметтерi туралы ойласып, келiседi.

Контрабанда кезiндегi ұйымдасқан топтың белгiсi қатысушылар арасындағы қызмет бөлiсу тұрақты болып табылады, яғни, бiр ғана қылмыс атқару үшiн ұзақ дайындықты қажет етедi.

Кедендiк баєылаудан тыс немесе жасырын жасалған не құжаттарды немесе кедендiк теңдестiру құралдарын алдап пайдалана отырып, не есiрткi заттарды, жүйкеге әсер ететiн, күштi әсер ететiн, улы, уландырғыш, радиоактивтi немесе жарылғыш заттарды, қару-жарақты, әскери техниканы, жарылғыш құрылғыларды, атыс қаруы мен оқ-дәрiлердi, жаппай қырып-жоятын қарудың ядролық, химиялық, биологиялық және басқа да түрлерiн, жаппай қырып-жою қаруларын жасау үшiн пайдаланылуы мүмкiн материалдар мен жабдықтарды декларацияламай немесе жалған декларациялаумен ұштастыра мемлекеттiң кеден шекарасы арқылы өткiзу - мүлкi тәркiленiп немесе онсыз бес жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Дәл сол әрекет:

а) бiрнеше рет;

б) лауазымды адам өз қызмет бабын пайдалана отырып;

в) кеден бақылауын жүзеге асырушы адамға күш қолдана отырып жасалса – мүлкi тәркiленiп немесе онсыз екi жылдан сегіз жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Бұл контрабандалық қылмыстың объектiсi – айналыстан алынған заттардың айналысы аясындағы қоғамдық қауiпсiздiк. Есiрткi заттары, жүйкеге әсер ететiн, күштi әсер ететiн, улы, уландырµыш, радиоактивтi немесе жарылғыш заттар, қару-жарақ, әскери техника, жару құрылғылары, атыс қаруы мен оқ-дәрiлер, жаппай қырып-жоятын қарудың ядролық, химиялық, биологиялық және басқа түрлерi, жаппай қырып-жою қаруларын жасау үшiн пайдалануы мүмкiн материалдар мен жабдықтар қарастырылушы қылмыстың заты болып табылады.

Қазақстан Республикасының заңына сәйкес бақылауға жататын есiрткiлiк заттар мен жүйкеге әсер ететiн заттар және прекурсорлардың тiзiмiне кiргiзiлген синтетикалық немесе табиғи тектi заттар есiрткiлiк заттар және жүйкеге әсер ететiн заттар деп танылады.

Қатты әсер ететiн және улы заттардың да тiзiмi Қазақстан Республикасында бақылануы тиiс уландырғыш заттар тiзiмiнде ерекше тәртiппен көрсетiлген.

Уландырғыш заттардыє қатарына адамның орталық нерв жүйесiне немесе тыныс мүшелерiне әсер етiп, олардың зақымдануын тудыратын өте улы, химиялық реагенттер мен олардыє қосындылары жатады.

Уландырғыш заттар:

а) жүйкенi жансыздандырушы;

б) жалпы улы;

в) терiнi iрiңдетушi;

г) тұншықтырғыш;

д) тiтiркендiрушi болып бөлiнедi.

Қазақстан Республикасы “Атом энергиясын пайдалану туралы” Заңының 1-бабына сәйкес, радиоактивтi материалдар қатарына ядролық материалдар, яғни бөлiнетiн (ажыратылған) ядролық заттардан тұратын немесе оларды жаңадан жасап шығара алатын материалдар, яғни ядролық өздiгiмен ыдырай алатын химиялық элементтерден тұратын материалдар, радиоактивтi шығындар жатады.

Жарылғыш заттар – оқ-дәрi, тротил, нитроглицерин, аммонол және жарылғыш реакцияларына қабiлетi бар химиялық заттар мен олардың қоспасы.

Қару-жараққа әскери мiндеттi бар өнiмдердiң әр түрлi түрлерi жатады: жаттығу құралдары, байланыс құралдары, навигациялық приборлар, радиоакаторлар, қорғаныс құралдары.

Әскери техника – бұл қарулы күштердiң әскери дайындығы мен әскери әрекеттер жүргiзудi қамтамасыз ету үшiн қолданылатын техника (ұшақтар, танкiлер, бронетрансопортерлер, жаяу әскердiң әскери машиналары т.б.).

Жарылыс жасау үшiн арналып құрастырылµан заттар (механизмдер) жару құрылғылары болып табылады (запал (тұтатқыш), детонатор, жарғыш, т.б.).

Оқ-дәрiнiң не басқа зарядтың энергиясының әсерi нәтижесiнде гранат, снаряд, оқ ствол бойымен атып шығатын қару – атыс қаруы деп аталады.

Оқ-дәрi – құрылысы бойынша қарудың өзiне тиiстi түрiнен ату үшiн арналған және көздегенiн зақымдайтын зат немесе құрылымы.

Ядролық қару қарсылас жақтың қол күшi мен техникасын жаппай қыру мақсаты үшiн ғана арналған ядролық оқ-дәрiлер, оларды межеге жеткiзу құралдары мен басқару құралдары. Ядролық жарылыс кезiнде қырып-жоюшы әсер оның соққы беретiн толқындарынан, жарығымен сәулеленуден, жайылып кететiн радиациясынан, радиоактивтi зақымдануынан тарайды.

Жаппай қырып-жоюшы химиялық қаруға жақтың қол күшiн жаппай қырып-жою үшiн ғана әдейi жасап шығарылып, оларды сақтау, жеткiзу, пайдалану құралына орналастырылған аса улы химиялық құрылымдар жатады. Ал, адамдардың, жануарлардың, өсiмдiктердiң жаппай ауруын тарату үшiн арналған бактериологиялық құралдардың жиынтығы биологиялық қырып-жою құралдарына жатады. Жаппай қырып-жою құралдарын жасау кезiнде пайдаланылуы мүмкiн материалдар мен құралдар – бұлар жаппай қырып-жою қаруларын жасап-шығару кезiнде пайдаланылуы мүмкiн шикiзат, лабораториялық және өндiрiстiк жабдықтар, технологиялар. Қарастырылушы қылмыстың объективтi жағы айналыстан алынған заттардан немесе айналысы шектелген заттарды кедендiк бақылаудан тыс немесе жасырын, құжаттарды немесе кедендiк теєдестiру құралдарын алдап пайдалана отырып немесе оларды декларацияламай не жалµан декларациялаумен ұштастыра мемлекеттiк кеден шекарасы арқылы өткiзумен байланысты.

Өткiзу деп Қазақстан Республикасының кеден шекарасын iс жүзiнде кесiп өтудi айтамыз. Ол төмендегiдей жолдардың бiрi арқылы жасалуы мүмкiн:

1. Кедендiк бақылаудан тыс;

2. Кедендiк бақылаудан жасырын;

3. Құжаттарды немесе кедендiк теєдестiру құралдарын алдап пайдалана отырып.

Айналыстан алынған немесе айналысы шектелген заттардың декларацияланбауы немесе жалған декларациялануы.

Контрабанда жасаудың алғашқы жолы, ҚР Жоғарғы Соты Пленумыныє 1997 жылµы 18 шiлдеде қабылданған “Контрабанда үшiн қылмыстық жауаптылық туралы заңды қолдану тәжiрибесi туралы” Қаулысына сәйкес, контрабандалық заттарды кеден бекеттерiнен, өткiзу нүктелерiнен және кедендiк дайындауды жүргiзу үшiн ҚР кеден органдары мен заң арқылы белгiленген өзге жерлерден тыс немесе кеден жұмысы үшiн белгiленген уақыттан тыс мерзiмде жөнелтуден немесе алып өтуден тұрады.

Контрабанданың екiншi жолы заттарды алып өту кезiнде құпия орындарды немесе iздеп-табуды қиындата түсетiн басқа тәсiлдердi пайдаланудан немесе бiр затты екiншi заттың түрiне келтiруден тұрады.

Кедендiк бақылаудан заттарды жасырып қалу үшiн тұлғалар неше түрлi айлаларды қолданып бағады. Заттар, мысалы: киiмге, аяқ киiмге, бас киiмге, сөмкенiң астарының астына, чемоданның қосарланған түбiне жасырылуы мүмкiн.

Үшiншi әдiс бойынша кеден органдарына, сол сияқты шекаралық бақылау жүргiзушi тұлғаларға жарамсыз, заңсыз жолмен алынған, сонымен қатар, жалған мәлiметтерден тұратын құжаттар ұсынылуы, қолдан жасалµан мөрлер, пломбылар, штамптар не кедендiк теңдестiрудiң өзге құралдары пайдаланылуы немесе шын теңестiру құралы ұсынылып, бiраө ол бөтен объектiлерге қатысты болуы мүмкiн.

Бұл әдiс арқылы контрабанда жасау кезiнде айыптының әрекеттерiн құжаттардың қолдан жасалғандығы немесе жалғандығы үшiн қосымша бағалаудың қажеттiлiгi жоқ, себебi бұл әрекеттер жасаудың аталған түсiгiнiң мiндеттi белгiлерi болып табылады.

Контрабанда жасаудың төртiншi және бесiншi тәсiлдерi айналыстан алынған немесе өткiзуге тыйым салынған не шек қойылған заттарға қатысты заңның белгiленген ережелерiне сәйкес кедендiк декларация ұсыну мiндетiн орындамаудан не тиiстi дәрежеде орындамаудан тұрады.

Контрабанда жасау кезiнде өткiзу кеден шекарасы арқылы жѕзеге асырылады.

Субъективтi жақ тiкелей ниетпен сипатталады. Тұлға кеден шекарасы арқылы айналыстан немесе айналысы шектелген заттарды заңсыз өткiзетiндiгiн бiледi және соны қалайды.

Бұл қылмыстың субъектiсi – 16 жасқа толған тұлға

Өзiнiң қызмет бабын пайдалана отырып контрабанда жасаған лауазымды тұлға деп ҚР мемлекеттiк немесе кеден шекарасынан өткiзген заттарға өзiнiң қызметтiк мiндетi бойынша кедендiк не шекаралық бақылау жүргiзуге тиiс, оларды тексеру бойынша тиiстi әрекеттер жасауы және оларды шекарадан кесiп өткiзуге рұқсат беруi тиiс тұлға айтылады.

Мұндай лауазымды тұлғалардың қызмет пайдалана отырып жасаған контрабандасы лауазымдық қылмыстар туралы қылмыстық заңның баптары бойынша қосымша бағалануды қажет етпейдi. Контрабанданы өз қызметiн пайдалана отырып жасаған өзге лауазымды тұлғалар жауаптылыққа жалпы негiздер бойынша, яғни ҚК контрабанда туралы бабының тиiстi бөлiмiмен және лауазымдық қылмыстар туралы қылмыстық норма қолданылуы көзделген қылмыстар жиынтығы бойынша, аталған бағалаушы белгiге сiлтеме жасалмастан тартылады.

Кедендiк бақылауды iске асырушы тұлғаға күш қолданылып жасалған контрабанда деп психикалық немесе дене күшiнiң қолданылуы айтылады.

Дене күшiн қолдану соққы көрсетуден, денсаулыққа әр деңгейдегi зиян келтiруден (ауыр, орташа ауыр, жеңiл) және т.б. тұрады.

Егер кедендiк бақылауды iске асырушы тұлға өлтiрiлсе, онда бұл жасалған әрекет ҚК 96 және 209-баптарының жиынтығы бойынша бағалануы тиiс.

Психикалық күш қолдану өлтiру немесе денсаулыққа зиян келтiру мен қорқытудан тұрады.

Контрабанданы ұйымдасқан топтың, яғни контрабанда жасау үшiн алдын ала бiрiккен тұлғалардың тұрақты тобының жасауы контрабанданың ерекше бағалаушы белгiсi болып табылады.

II-ТАРАУ. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КЕДЕН ОРГАНДАРЫМЕН ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛАТЫН ЖЕДЕЛ - IЗДЕСТIРУ ҚЫЗМЕТI.
2.1. КЕДЕН ОРГАНДАРЫНЫҢ ЖЕДЕЛ - IЗДЕСТIРУ ҚЫЗМЕТI ЖӘНЕ ОНЫҢ НЕГIЗГI БАҒЫТТАРЫ
Æåäåë-içäåñòiðó ºûçìåòi - á½ë ºûçìåò ò¾ði ìåìëåêåòòiê îðãàíäàðäû» á¼ëiìøåëåðiìåí æ¾çåãå àñûðûëàäû, îëàðäû» º½çûðåòi øå»áåðiíäå æåäåë-içäåñòiðó øàðàëàðûí æ¾ðãiçó àðºûëû àçàìàòòàð ìåí àäàìäàðäû» áîñòàíäû¹û ìåí º½ºû¹ûí ¼ìiðií, äåíñàóëû¹ûí, ìåíøiãií ºûëìûñòûº ïè¹ûëäàðäàí ºîð¹àó æ¸íå ìåìëåêåòiìiç áåí ºî¹àìûìûçäû»

ºàóiïñiçäiãií ºàìòàìàñûç åòó.

Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòiíi» ìàºñàòû - ìåìëåêåòòiê ºî¹àìíû», ò½ë¹àëàðäû» ºàóiïñiçäiãií ºàìòàìàñûç åòó. Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòi - á½ë àðíàéû ºûçìåò, àðíàéû ìàºñàòºà æåòóãå áà¹ûòòàë¹àí. Îë ºûçìåòïåí òåê º½çiðåòi áàð îðãàíäàð àéíàëûñà àëàäû. Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòi - á½ë ñïåöèôèêàëûº ºûçìåò ò¾ði æ¸íå îë êîíñïèðàöèÿ ïðèíöèïiíå ñ¾éåíåäi, ÿ¹íè æàñûðûí ¸äiñòåð ìåí º½ðàëäàðäû ºîëäàíàäû.

Êîíñïèðàòèâòiëiê - á½ë Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòiíi» ìà»ûçäû ò¸ðòiái æ¸íå îë æàñûðûí, àëäûí àëà æàºñû äàéûíäàë¹àí ºûëìûñòàðìåí ê¾ðåñóäå áàñòû º½ðàë áîëûï òàáûëàäû ºûëìûñòû æàñûðûí ò¾ðäå æàñàó¹à ºàðñû ò½ðàòûí àäåêâàòòûº æàñûðûí ¸äiñ ºîëäàíûëàäû.

Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòi ¸ðò¾ðëi ºûçìåòi ò¾ðëåðií ºàìòèäû. Íåãiçãi ºûçìåòòåðiíi» áiði èíôîðìàöèÿëûº ºûçìåòi, èíôîðìàöèÿëûº àñïåêò ìà»ûçäû ìà¹ûíà¹à èå æ¸íå èíôîðìàöèÿëûº ºàéíàð ê¼çäåðìåí æ½ìûñ iñòåó îíû» áàñòû ìàºñàò áîëûï òàáûëàäû.Èíôîðìàöèÿëûº æàñûðûí ºàéíàð ê¼çäåðìåí æ½ìûñ iñòåóäi» íåãiçãi áà¹ûòû ìûíàäà: ºûëìûñêåðëåðäi» ºûçû¹óøûëû¹û òóðàëû àºïàðàò. Æàñàëûï ºîé¹àí ºûëìûñ òóðàëû ôàêòiëi àºïàðàò àëó æ¸íå ñîë àºïàðàò àðºûëû ñîë ºûëìûñòû àøó æ¸íå êií¸ëi ò½ë¹àëàðäû æàóàïêåðøiëiêêå òàðòó.

Àðíàéû òåõíèêàëûº º½ðàëäàð æ¸íå êðèìèíàëèñòiê º½ðàëäàð àðºûëû àëûí¹àí àºïàðàòòàðäû ºàéòà òåêñåðó ìåí ä½ðûñòû¹ûí ä¸ëåëäåó æ¸íå ºîñûìøà àºïàðàòòàð àëó. Àëûí¹àí àºïàðàò ¾çäiêñiç ºàéòà î»äåóãå æiáåðiëiï îòûðûëàäû, àíàëèçäåíiï, ºûëìûñ ìåõàíèçiìi àøó ïðîöåñiíäå ºîëäàíûëàäû æ¸íå íàºòû ºûëìûñêåðëåðäi içäåóãå ºîëäàíûëàäû.

Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòi - á½ë áið ìåçãiëäå áàðëàóëû-içäåóøi ºûçìåò æ¸íå ìàºñàòòû-içäåñòiðó ºûçìåòi áîëûï òàáûëàäû.

Êåäåí îðãàíäàðû êåëåñiäåé Æåäåë - içäåñòiðó øàðàëàðûí æ¾çåãå àñûðàäû:

1. 
   Àçàìàòòàðäàí ñ½ðàó, àíûºòàìà àëó; ñàëûñòûðìàëû çåðòòåó ¾øií ¾ëãiëåð àëó.
   
2. 
   ²½æàòòàð ìåí çàòòàðäû çåðòòåó; áàºûëàó; ¹èìàðàòòàðäû, ìåêåìåëåðäi, ¾é æàéëàðäû æ¸íå òðàíñïîðò º½ðàëäàðûí çåðòòåó; áàºûëàíàòûí ¸êåëiìäåðäi æ¾çåãå àñûðó.
   

Æåäåë - içäåñòiðó øàðàëàðûí ½éûìäàñòûðó æ¸íå æ¾ðãiçó òàêòèêàñû ìåìëåêåòòiê º½ïèÿ áîëûï òàáûëàäû.

Êåäåí îðãàíäàðûíû» Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòiíi» ïðàêòèêàñû îíû ºîëäàíóäû» êåëåñiäåé îáúåêòèâòi ºàæåòòi áà¹ûòòàðûí àíûºòàó¹à ê¼ìåêòåñòi:

1. 
   Êåäåí îðãàíäàðûíû» ºàóiïñiçäiãií ºàìòàìàñûç åòó æ¼íiíäåãi Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòi.
   
2. 
   Êåäåí iñi ñàëàñûíäà¹û áàñºà äà ºûëìûñòàðìåí æ¸íå êîíòðàáàíäàìåí ê¾ðåñ æ¼íiíäåãi Æåäåë - içäåñòiðó ºûçìåòi.
   

1. 
   ²Ð-íû» Êåäåí Êîìèòåòiíi» ºàóiïñiçäiê Áàñºàðìàñû.
   
2. 
   Êåäåí ò¸ðòiáií á½çóøûëûºïåí ê¾ðåñó æ¼íiíäåãi Áàñºàðìà.
   

1. 
   Êåäåí iñií áàñºàðó¹à ºàðñû ò½ðó.
   
2. 
   ²ûëìûñòûº îéû áàð àäàìäàðäû» êåäåí ñàëàñûíà ¼òóiíå ºàðñû ò½ðó.
   
3. 
   Êåäåí îðãàíû ºûçìåòêåðëåðiíi» ºàóiïñiçäiãiíå, îëàðäû» æàí½ÿ ì¾øåëåðiíi» ºàóiïñiçäiãiíå ºîë ñ½¹óäàí ºàðñû iñ-¸ðåêåò æàñàó.
   
4. 
   Èíôîðìàöèÿëûº ºàóiïñiçäiêòi ºàìòàìàñûç åòó æ¸íå áåëãiëi áið ºàóiïòi äå»ãåéäåãi àºïàðàòòàðäû» ñûðòºà øû¹óûìåí ê¾ðåñó.
   
5. 
   Êåäåí îðãàíäàðû ¼çäåðiíi» ºàóiïñiçäiãií ºàìòàìàñûç åòó ¾øií áàñºà º½ºûº ºîð¹àó îðãàíäàðûíû» á¼ëiìøåëåðiìåí áiðiãiï iñ-àòºàðóû.
   

Êåäåí ò¸ðòiáií á½çóøûëûºïåí ê¾ðåñó æ¼íiíäåãi á¼ëiìøå ìûíàäàé ºûçìåòòåð àòºàðàäû: êåäåí ñàëàñûíäà¹û çàíäàðäû» á½çûë¹àíäû¹ûí àíûºòàéäû æ¸íå àëäûí àëàäû. Îñû á¼ëiìøåãå æàí-æàºòàí, àºïàðàòòàðäû» íåãiçãi à¹ûìû êåëåäi. À¹ûìäà¹û ìàòåðèàëäàðäû» àíàëèçi íåãiçiíäå îñû á¼ëiìøå ºûçìåòêåðëåði äàéûíäàëûï æàòºàí íåìåñå æ¾çåãå àñºàí êîíòðàáàíäàëûº îïåðàöèÿëàðäû» àëäûí àëàäû.

Êåäåí ò¸ðòiáií á½çóøûëûºïåí ê¾ðåñóäi ½éûìäàñòûðó ¾øií ºàðñû ò½ð¹àí îïïîíåíòòåðäi» æåêå-æåêå iñ-¸ðåêåòií á¼ëiï ºàðàó ºàæåò.

Îñû¹àí áàéëàíûñòû á½ë æ½ìûñòàð ìûíà òiçáåêòå iñêå-àñûðûëàäû: åñiðòêi çàòòàðû êîíòðàáàíäàñûìåí ê¾ðåñó; ºàðó- æàðàºòû» çà»ñûç ¸êåëó ìåí îííûìåí ê¾ðåñó; iði ì¼ëøåðäåãi êåäåí ò¸ðòiáiíi» á½çûëóûìåí ê¾ðåñó æ¸íå ò.á.

Æûë ñàéûí êîíòðàáàíäà ò¾ðëåði æ¸íå ñàíû ¼ñiï îòûð¹àíûíà ºàðàìàñòàí, åñiðòêi çàòòàðû êîíòðàáàíäàñû ìåí ºàðó-æàðàºòû» çà»ñûç àéíàëûìûìåí ê¾ðåñó ºàçiðãi òà»äà áiðiíøi îðûíäà.

²àçàºñòàíäûº êåäåíøiëåð æûë ñàéûí ìû»äà¹àí êèëîãðàìì åñiðòêi çàòòàð, ìèëëèîí àìïóë æ¸íå ê¾øòi ¸ñåð åòåòií ïñèõîòðîïòû òàáëåòêàëàð ò¸ðêiëåï æàòûð.

²àçiðãi òà»äà å» iði ïðîáëåìàëàðäû» áiði: «²àðó æàðàºòû» çà»ñûç àéíàëûìûìåí ê¾ðåñòi òèiìäi ½éûìäàñòûðó áîëûï îòûð. Æåð áåòiíäåãi øåêñiç, áiòïåéòií ¸ñêåðè ºàºòû¹ûñòàð îñû¹àí ¼ç ¸ñåðií òèãiçiï îòûð. Îñû æ½ìûñòºà æåòiñòi í¸òèæå áåðó ¾øií øåòåëäiê êåäåí îðãàíäàðìåí ûíòûìàºòàñòûº º½ðó æ¸íå øåòåëäiê º½ºûº îðãàíäàðìåí òû¹ûç áàéëàíûñòà áîëó êåðåê.
2.2. Құқықтық қорғау қызметінің қылмыстық құқықтық формасының әлемдік тәжірибесі

(Федеральды Германия мемлекетi бойынша)