Мазмұны Кіріспе. Халықаралық бірліктер жүйесі Бөлім Молекула кинетикалық теория және термодинамика негіздері

101 
зымыран 
жылдамдықпен қозғалады. Екiншi зымыранмен, K жүйесiне қатысты Х осiнiң 
бойымен ОХ осiне қарама-қарсы, яғни жылдамдыққа қарсы қозғалатын K′ жүйесiн байлаймыз 
(сурет 5.1).
Онда, жылдамдықтарды қосудың релятивистiк заңын пайдаланып, қозғалмайтын координат 
жүйесiндегi жылдамдық үшiн келесi теңдiктi жазуға болады
мұндағы u- зымыранның салыстырмалы жылдамдығы.( 
жылдамдықтың Х осiне проекциясы 
терiс болғандықтан, формулада ν
2
жылдамдық алдында терiс таңба).
Соңғы өрнектен салыстырмалы жылдамдықты табамыз:
.
Бiрнеше арифметикалық есептеулерден кейiн жылдамдық мына теңдiктi аламыз:
.
Жауабы: 2,88·10
8
м/с. 
 
Бөлім 5. Атом және атом ядросы физикасы
Сабақ № 60 
Тақырыбы: 5.1.1 Атом құрлысы. Резерфорд тәжірибесі. 
Сабақ жоспары 
1. Атом құрлысы 
2. Резерфорд тәжірибесі. 
Барлық заттар бөлiнбейтiн аса ұсақ бөлшектерден – атомдардан тұрады деген ұғым ерте 
қалыптасқан болатын. Егер атом шындығында заттың бөлiнбейтiн алғашқы кiрпiштерi болса 
табиғаттағы кездесетiн сан алуан заттарға сан алуан атомдар сәйкес қойылуы тиiс. Бұлай болуы 
бiр жағынан күмән туғызады.
Физика ғылымының дамуы барысында ХIХ ғасырдың аяғына қарата атомның қасиеттерiне 
байланысты жаңа тәжiрибелiк деректер жинала бастады. Мысалы М.Фарадей 1833 жылы 
электролиз құбылысын зерттеу барысында электролит ертiндiлерiндегi ток иондардың реттелген 
қозғалысы екенiн анықтады. Ал 1897 жылы Дж.Томсон сиретiлген газдардағы электр разрядын 
зерттеу барысында қыздырылған немесе ультракүлгiн жарықпен сәулелендiрiлген кез-келген 
химиялық элементтiң атомы өзiнен терiс зарядталған бөлшектердi шығатынын анықтады. 
Осылай алғашқы элементар бөлшек – электрон ашылды. Атом құрлысының күрделiлiгiне 
нұсқайтын тағы бiр бұлтартпас факт 1869 жылы орыс ғалымы Д.И.Менделеев ашқан химиядық 
элементтердiң периодтылық заңы. Атомдық масса өскен кезде элементтердiң қасиеттерiнiң 
қайталануын атомның құрамына кiретiн бөлшектердiң саны өскен кезде оның iшкi 
құрылымының қандай да бiр ерекшелiгiнiң қайталануымен түсiндiруге болатындай.
Атомды күрделi жүйе деп ұйғарып, оның алғашқы моделiн ұсынған ғалым – Дж.Томсон. Томсон 
моделi бойынша атом дегенiмiз радиусы шамамен 10
-10
м болатын шар. Бұл шардың бүкiл көлемi 
оң зарядталған, ал терiс зарядталған электрондар оның iшiнде су тамшысының iшiнде жүзiп 
жүрген түйiршiктер тәрiздi қозғалып жүредi. Томсон моделi атомның бiрқатар қарапайым 
қасиеттерiн сәттi түсiндiргенiмен көп жағдайда қиыншылыққа тiрелетiн.
Осы тұрғыдан атом құпиясына тереңiрек үңiлiп, оның жаңа бiр моделiн ұсынған ғалым ағылшын 
оқымыстысы Э.Резерфорд болатын. Ол өз тәжiрибелерiнде аса шапшаң α-бөлшектер жұқа алтын 
фольгадан шашыраған кездегi бұрыштық таралуын зерттей келе атомның планетарлық моделi 
деп аталатын моделiн ұсынды. Резерфордтың бұл моделi бойынша атомдағы оң зарядтар Томсон 

102 
моделiндегiдей бүкiл көлемде таралмай, керiсiнше, оның орталығында жинақталады. Оны атом 
ядросы деп атайды. Ал электрондар болса Күн жүйесiндегi планеталар тәрiздi ядроны айнала 
қозғалып жүредi. Электрондардың массасы аса аз болғандықтан атомның бүкiлдей дерлiк 
массасы ядрода шоғырланған. Ядроның өлшемi атомның өлшемiмен салыстырғанда шамамен 10
5
еседей кiшi.

жүктеу/скачать 3.62 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: