Мазмұны Кіріспе І тарау. Бастауыш сынып оқушыларында шығармашылық қабілетті қалыптастырудың теориялық негіздері

Баланың сурет жіне қиялын талдау.

Даму деңгейі туралы қорытынды

8-9 балл – жоғары

4-7 балл – орташа

2-3 балл – төмен

0-1 балл - өте төмен
Балалардың интеллектісін диагностикалау мақсатында Равеннің матрицасы қолданылды.

Равен матрицасы.
Бұл әдістемемен бастауыш сынып оқушысының көрнекілік – бейнелік ойлауы бағаланады. Мұнда көрнекілік – бейнелік ойлау дегенді тапсырманы орындағанда әртүрлі бейнелерді және көрнекілік елестермен жұмыс істеуін айтады.

Көрнекілік-бейнелік ойлаудың дамуының деңгейін тексеру үшін 10 дана Равен матрицалары қолданылады.

Бұл бойынша матрицаның жоғары жағында орналасқан детальдардың заңдылықтарын тауып, төменде орналасқан суреттерден көрсетіп тауып, орнына қою керек.

Тапсырманы орындау үшін 1 минут уақыт беріледі.

Даму деңгейі туралы қорытынды:
10 балл - өте жоғары

8-9 балл – жоғары

4-7 балл – орташа

2-3 балл – төмен

0-1 балл - өте төмен

Нәтижелерді статистикалық өңдеу барысы – Стъюденттің t – критериясы қолданылды. Стъюденттің t – критериясы

Оның негізгі формуласы t =

Бастауыш мектеп оқушылары үшін мұғалім беделі айрықша. Мұғалімнің бұйрығын орындауға деген ниеті айқын көрініп тұрады, қалай істеу керек болса, солай істейді. Мұндай сенімді орындаушылық көп жағдайда меңгерулікті жүзеге асырады. Осыған орай бастапқы үйренудегі еліктеушілік – баланың интуициясына, оның өзіндік инициативасына сүйенеді. Бастауыш мектеп жасндағы қабылдау өткірлігі, сөздік ойлауға қажетті алғы шарттың болуы, ақыл-ой белсенділігінің бағыттылығы – психиканың дамуы мен баюы үшін қайталау, іштей шешім қабылдау, жағымды жағдай құрудан тұрады.

Зерттеу мақсатына байланысты әуелі қазақ шәкірттеріне олардың шығармашылық танымын зерттеуге арналған әдістеме жүргізілді. Педагогтардағ баланың шығармашылық танымын бағалауға арналған сұрақтар құрастырылып жауап алдық, өз шәкірттерінің шығармашылық қабілетін бақылау, бағалау мақсатында мұғалімдерге анкета, сұрақнамалар ұйымдастырып, арнайы әңгіме жүргіздік.

Жүргізілген анкеталар бойынша аңғарғанымыз, мұғалімдер белгілі бір тенденциядан шыға алмайды, шығармашылық қабілетті бала моделіндегі жеке бастық қасиеттерге алдымен академиялық оқу үлгерімі мен тәртіптілігін бірінші орынға қоятындары байқалады. Дегенмен арнайы оқу-практикалық сабақтарынан кейін педагогтар шығармашылық қабілеттің дамуы интеллект, айрықшалық, эрудиция, стереотипті жеңу сияқты қасиеттермен өзара байланысты екендігін түсінді.

Е,П. Торренстің интеллект креативтіліктің ең негізгі базасы, интелектуал адам творчестволы адам болуы мүмкін, бірақ интеллектісі төмен деңгейдегі адам ешқашан креативті бола алмайды,-деген тұжырымына келісе отырып, мұны эксперименттік зерттеулерімізге негіз етіп алдық. Осыған орай біз өз зерттеулерімізде әуелі балалардың интеллектісін диагностикалау мақсатында Равеннің прогрессивті матрицасындағы А формалы тест тапсырмаларын, Д, Векслердің мектеп жасына дейінгі және бастауыш мектеп балаларына арналған вербальды және практикалық әрекет шкаласында тұратын 11 субтестін, сондай-ақ балалардың творчестовалық мүмкіншіліктері мен творчестволық ойлауының дамуын бағалауға арналған Е.П: Торренстің 3 тапсырмадан тұратын фигуралық формасындағы тестін қолдандық.

Егер де адам жастайынан-ақ сыртқы ортаның кез-келген объектісін жай ғана танымдылықпен меңгеріп қоймай, ол объектіге (мейлі таныс болсын, мейлі беймәлім болсын немесе жаңа болсын) творчестволық танымдық сипатта қарайтын болса, яғни таным объектісін синтездеу, оның жаңа жақтарын ашу, бұрынғы қызметіне қоса оның жаңа жақтарын ашу, бұрынғы қызметіне қоса оның қызметін анықтау, айрықша мәнді жақтарын таңдау-бұл шығармашылық қабілеттің дамуының негізгі фундаменті болып табылыр еді.

Бұған қатысты балалардың творчестовалық танымын зерттеу мақсатында жеке адамның дамуын базалық ұғымдарда зерттейтін «Идсалды әрекетті бейнелейтін сана ерекшеліктері» әдістемесін қолдандық.

Арнайы ұйымдастырылған оқу процесі арқылы бастауыш мектеп оқушысының творчестволық қабілетінің даму ерекшеліктерін зерттеуде жеке адамды творчестволық даумытуға бағытталған комплексті психологиялық шарттарды табу мақсатымен мынадай ұйымдастыру кезеңдері жүзеге асырылады: бастауыш сынып педагогтарына арнап «творчестволық қабілетті» бала моделін жасауға арналған анкеталар, сұрақнама, әңгімелесу процедуралары жүргізіледі, диагностикалық әдістермен таныстырылды, оларды сабақтарында қолдану, сабақта дәстүрлі емес жаңаша яғни, творчество элементтерін кіргізуге бағдарланған әртүрлі тапсырмалар, драматизациялық ойындар, әртүрлі ойын ситиуацияларын ұйымдастыру мүмкіндіктеріне дайындалды. Осы сабақтардың арқасында педагогтар эксперименталды топтарда осы тапсырмаларды балаларға үйретіп, олардың дамуына жағымды оң әсерлерін тигізді.

Жеке адамды базалық ұғымдармен әрі жеке адамды тұтастық ықпал негізінде зерттейтін Н.И. Непомнящаяның әдістемелерінің («Әрекеттің идеалды бейнесі ретінде сана ерекшеліктерін табу» әдістемесі және ззін ұғынуға және басқалармен қатынасын ұғынуға арналған «мен-басқамын» әдістемесі) мақсаты мына тенденцияны бағыттайды: бастауыш мектеп оқушысында творчестоволық қабілетті дамыту үшін, олардың жеке юасына деген комплексті психолгиялық ықпалдарды жүзеге асыру қажет.

Бастауыш мектеп жасындағы балаларда шығармашылық қабілеттің дамуына негіз болатын – интеллектінің жоғары деңгейде дамуы болғандықтан, зерттеу жұмысымызда жүргізілген психологиялық экспериментіміздің міндеті - әуелі экспериментке алынған 50 сыналушылардың интеллект деңгейлерін (IQ) анықтау. Соның ішінен IQ–і 120 дан жоғары 25 бала іріктелінді.

1-кесте

Диагностикалық әдістемелер	Топ үшін Х	Көрсеткіштері
Векслер Равен Торренс	132 123 118

60 80 100 120 140
Кестеден көріп отырғанымыздай интеллект көреткіштері жоғары. Соның негізінде экспериментке іріктелген балалардың дарындылығы (интеллект пен творчестоволық даму) көрініп тұр.

Интелектіні тестілеумен қатар мұғалімдердің экспертті бағасы да қолданылады. Соның нәтижесінде 25 баладан 20-бала іріктелді.

Олар 2 топқа бөлінді (10+10).

1 топқа есеппен IQ -120-130 балл; 2-топқа: IQ-110-120 балл алғандар кірді. Шартты түрде оларды: 1-топ: «Интеллектуалды балалар» деп, ал 2-топ: «Жақсы көрсеткіштегі балалар» деп аталады.

Екі топтың айырмашылығы Стьюденттің Т критериясы бойынша осы екі топ жарты екі топқа бөлінді.

1. 
   «Креативтер»-(7 бала)- Торренс тесті бойынша жоғары көрсеткіш берді: IQ117; ал креативтілік 60;
   
2. 
   «Интеллектуалдар» - (8бала)- IQ-130; ал креативтілік-41;
   

Вербалды және вербалды емес шкалалардың арасындағы корреляция аса жоғары болған жоқ: 0.38. Бұл шама сынаушылардың басым көпшілігінің не вербалды не вербалды емес қабілеттерді меңгергенін көрсетеді.

Осындай анықтаушы эксперименттерден соң, оқушыларға бүкіл оқу жыл барысында творчестоволық қабілетін дамытуға арналған дамытушылық жұмыстар жүргізілді. Мұның нәтижесін оқу жыл соныңда қайта диагностикалық зерттеу жұмыстарын жүргізу арқылы төмендегіше нәтиже алдық:

Векслер тесті мен Равен матрицалардың арасындағы корреляция аса көп емес: 0.30-0.40 аралығындағы аралықты қамтыды. Осыған байланысты мына жағдайды көрсетуге болады:

Кестеде көрсетілген мәліметтер творчестоволық ойлаудың барлық көрсеткіштерінің байланысты екендігін көрсетеді: 1-тесте корреляция: 0.84.-0.89. аралығында; ал 2-тесте: 0.49-0.85 аралығында болды.

Қорыта айтсақ, 1 мен 2-тестің арасындағы корреляция саны аса үлкен емес. 2 тест уақыт аралығында сынаушыларда креативтіліктері өзгерді.

Зерттеудің міндеттерінің бірі – балалардағы интеллектуалды және творчестовалық қабілеттердің даму динамикасын анықтау. Бұл зерттеуде «креативтер» мен «интеллектуалдар» арасындағы вербалды емес сферадағы (Равен тесті) логикалық даму днамикасының мәліметтері берілген.

3-кесте