Мазмҧны кіріспе

288 
Тілінен тәтті бал тамған 
Бұйра толқын шашы бар, 
Күлкісі меруерт шашылған, 
Ӛзі – гүл жаңа ашылған, 
Дәл 15-те жасы бар. 
Сұлу кӛп жас тӛгіпті, 
Тұншығып жасқа ӛліпті… 
Талпынған жаңа нәресте, 
Ақ қанатты періште, 
Балдырлаған бұлақтай 
Кӛрінген жанды күлдірген, 
Жаңа піскен бүлдірген, 
Балауса нәзік құрақтай, 
Қайтыпты қозы кӛз тиіп, 
Бетінен кейде жел сүйіп… 
Балқиды жаным бұл күйге 
Мені де, ӛлім, әлдиле… 
Әлдиле, ӛлім, әлдиле! 
 
Мағжанның бұл ӛлеңі – символизмнің (бейнешілдіктің) ең биік үлгісінде 
жазылған ӛлеңдерінің бірі. Ӛлеңде нәзік жанды ақынның жақын адамынан 
айырылған, қайғыдан күйзелген сәті бедерлі бейнеленген. Ақын Бальмонт 
ӛлеңінің сыртқы құрылысына ғана емес, ішкі мәніне терең бойлаған, сол 
арқылы ӛз басының қайғы-қасіретін терең ашып береді. 
“Сағындым”, “Сарғайдым”, “Түс”, “Анама”, “З-ға” сияқты ӛлеңдері 
Мағжанның түрмеде жазған шығармалары. 
“Сарғайдым” деген ӛлеңінде ақын: 
Сарғайдым күннен-күнге қуат кеміп, 
Қалың ой – қара жылан жүректі еміп. 
Ақырын бітіп барам жанған шамдай, 
Кӛзіме ыстық жастар мӛлт-мӛлт келіп, 
Жасаған! Тез алатын ажал жоқ па? 
Қинама, тез ӛлейін, ұшыр оққа! – 
 
деп, түрмеде ауыр хал кешіп, темір торға қамалған ақын жанының 
арпалысын танытады. Ақынның тілегені – ӛлім емес, ерлік. Ӛлім түрмеден де 
табылады, ақын ондай ӛлімді місе тұтпайды, ерлік ӛлімді қалайды. Ол ӛзінің 
“Алдамшы ӛмір” деген ӛлеңінде осы рухтағы ӛршіл ойын нәзік сезімге 
кӛмкеріп береді:
Ӛмір, шіркін бықсып ақырын сӛнеді, 
Үміт шіркін тотығады ӛледі. 
Ӛлді үміт, мен де ұзамай ӛлемін, 
Соққы жеген сорлы жүрек біледі. 

289 
Ӛмір, шіркін, кӛз алдымда сӛнеді, 
Қиял – алыс, келемеж ғып күледі. 
Ӛмір сӛнсе, үміт сӛнсе, не қалды? 
Мӛлт-мӛлт етіп кӛзіме жас келеді.
 
Ақынмен бірге езілесің, егілесің. Бірақ ақын үмітінің сӛнбейтініне сенесің. 
Бостандықтағы ой-армандарының орындалмай қалғандығы ақынды уақытша 
налытады. Торыққан кӛңіл жанына саяны ӛлімнен іздейді. Сӛнген үміттен, 
ӛлім артық. 
Мағжанның түңілу, қайғыру сарынындағы ӛлеңдерін сарыуайымға бой 
алдыру деп қараудың жӛні жоқ. Керісінше қазақ әдебиетін әлемдік 
әдебиетпен йық теңестіруінің бір мысалы ретінде бағалаған орынды. Бұған 
мынадай ӛзіндік дәлелдеріміз бар. Ӛз тұсындағы жазба әдебиеті биік 
деңгейдегі Европа әдебиетінен үлгі ӛрнек таба отырып, сол озық үлгіні, биік 
парасатты ӛлең ӛрнегін қазақтың қасиетті қара ӛлеңінің бойына жарастыра 
білді, бұл – бір, сӛйтіп ӛзін қазақ поэзиясында ӛзге ешкімге ұқсамас ӛзіндік 
ақын ретінде қалыптастырды, бұл – екі; Мағжан ӛлеңдерінің ішкі 
мазмұнымен сыртқы пішіні “тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп, теп-тегіс 
жұмыр келсін айналасы” деген Абай талабынан табылып, қазақ оқырманына 
тез жол тапты, бұл – үш. 
Мағжан поэзиясының сыршылдығына мән құбылысты біз оның сүйікті 
әйел, ыстық махаббатты, жырлаған отты ӛлеңдерінен нақтырақ табамыз. Бұл 
тақырыпқа арналған ӛлеңдерін шартты түрде: Әйел, оған деген адал сезімді 
ардақ тұту, ӛз тұсындағы әйел затының тағдырына араша түсіп, зарына үн 
қосып, жырымен жұбату деп бӛлуге болады. 
Мағжанның қазақ әйелінің теңсіздік тұрмысын кӛрсетіп, қасіретін 
жырлаған ӛлеңдері қатарына: “Домбыра, “Зарлы сұлу”, “Жәмила”, “Алданған 
сұлу”, “Шын сорлы”, “Тілегім” деген ӛлеңдерін жатқызуға болады. 
“Жәмила” деген ӛлеңінде: 

жүктеу/скачать 2.17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: