«Мектеп жасына дейінгі балалар агрессиясы және оны психологиялық түзету-дамыту жолдары» тақырыбында дайындалған диплом жұмысына п I к I р

Ескерту: Жүргізуші ойын шартының дұрыс орындалуын қадағалап отырады. Жастықсыз аяқ, қолын бос сермеуге болмайды. Ережені бұзғандар ойын алаңынан шығарылады.

Жаттығуды орындау үшін ұзақтығы 1 минуттан тұратын әр түрлі темптағы әуендер қажет.

1. "Судың ағысы" – ырғақты әуен, дөңгелене, жүмсақ ырғақты, тіке ағып жатқандай, бір-біріне үйлесетін.

2. "Арнадан өтіп жатқан" – қатаң әуен - жылдам, күшті, анық, қатаң қимыл, дауылпаздың әуені.

1 минут

3. "Сынған қуыршақ" - негізсіз әуен - әр түрлі дыбыстар жинағы, сілкінткендей, аяқталмаған қимыл ("сынған қуыршақ" сияқты)

4. "Көбелектің ұшуы" - лирикалы, ырғақты әуен - жұқа, нәзік, жағымды қимыл.

1 минут

4. "Тыныштық" - тыныш, бірқалыпты әуендер жинағы - (судың дыбысы, теңіз шуылы, ормандағы құстың әуені, т.б.) дыбыстар, - еш қимылсыз, өз денеңді "тыңдап" жатқан жағдай.

Мен ауылдамын.

Қиындықтан қорықпаймын.

Мен жаспын, қандай әдемімін.

Мен ұзақ өмір сүремін.

Менің қолымнан көптеген жақсылық келеді.

Мен барлық туыстарымды жақсы көремін.

2. Тақырыбы: "Бұзылатын мұнара".

Мақсаты: Балаларды ептілікке тәрбиелеу.

Барысы: Жастықтардан үлкен мұнара тұрғызамыз.

Негізгі тапсырма: Қатысушылардың әрқайсысы осы мұнараның үстіне секіреді, секіре отырып қуанышты "жеңімпаз" дауыспен "А-а-а", "Ура", т.с.с деп айқайлайды.

Осы мұнараның қабырғаларын бұзбай секірген қатысушы жеңіске жетеді.

Ескерту: Әр қатысушы өзіне ұнаған биіктікте мұнара тұрғызуына болады.

Әр секіргеннен кейін "демеушілер" жоғары дауыспен: "жарайсың", "өте жақсы!". "Жеңіске жеттің!", т.с.с. сөздермен демеп отырады.

3. Тақырыбы: "Өз биіңді ойлап тап".

Барысы: Жүргізуші шеңбердің ортасында тұрады. Музыканың әуенімен (жылдам немесе жай) әр түрлі қимылда билейді, қатысушылар дәл осы биді қайталайды. Сосын ол қатысушының біреуін ортаға шақырады. Ол ортаға шығып өзінің биін ұсынады, осылай шеңбер бойы кезекпен ортаға шығады.

4. Тақырыбы: "Демал да, тамаша ойлан".

Мақсаты: Өзін-өзі ұстау, бойын босаңсытып, кері әсерлерден арылу.

Барысы: Көзіңді жұмып терең дем ал:

- ойша ойлан - "Мен арыстанмын" - терең тыныс алып, деміңді шығар.

- дауыстап айт - "Мен құспын" - тыныс ал, деміңді шығар.

- дауыстап айт - "Мен таспын" - тыныс ал, деміңді шығар.

- дауыстап айт - "Мен гүлмін" - тыныс ал, деміңді шығар.

- дауыстап айт - "Мен бірқалыпты тыныш жағдайдамын" - тыныс ал, демінді шығар.

- Күзгі бұлт.

- Ренжіген адам.

- Қатыгез сиқыршы тәрізді қатуланыңдар.

- Күнге қараған мысық.

- Күн.

- Қуанышты бала.

- Сендер күнді көріп тұрған сияқты күлімдеңдер.

- Балмұздағын жерге түсіріп алған бала.

- Көпірдегі екі ешкі тәрізді ашуланыңдар.

- Жұмыстан келген ана.

- Ауыр жүк көтерген адам.

- Үлкен шырпы тасыған құмырсқа тәрізді шаршаңдар.

- Орманда адасып жүрген бала.

- Қасқырды көрген қоян.

- Ит қуып жүрген мысық тәрізді қорқыңдар.

- Ауыр рюкзак шешіп қойған турист.

- Анасына үйді жинауға көмектескен бала тәрізді дем алыңдар.

- Сендер осы кейіпкерлердің өздерін қалай сезінгенін жеткізе біліңдер. Бір - бірлеріңе қарап, өз көршілеріңе осы жағдайларды жеткізе біліңдер.

4. Тақырыбы: "Екі қошқар".

Мақсаты: Ойынның шартын бұзбай ойнауға, жауапкершілікке тәрбиелеу.

Барысы: "Таңертең ерте екі қошқар көпір үстінде кездесті". Ойыншылар жұп-жұп болып бөлінеді. Аяқтарын алшақ қойып, кеудесін сәл алдыға еңкейтіп, маңдайымен, екі қолымен түйіседі.

Тапсырма: Аяқтарын бір орнынан қозғалтпай бір-біріне қарсы тұрады. Кімде-кім орнынан қозғалса – сол жеңілгені. Сүзіскенде "Бе-е-е" деп дыбыстауға болады.

Ескерту: Жүргізуші "қошқарлардың" бір-бірінің маңдайын ауыртып, майып болмауын қадағалауы қажет.

Күн шуағы сені жылытып, аймалайды. Сен оған көніп қарап, мейірімді шуағын жүрегіңе түй.

Жүргізуші күлкі мейрамын ұйымдастырып, барлық адамдарды қуана білуге шақырады, мейірімді күле білуге үйретеді.

Жүргізуші: Балалардың құстарға, көбелектерге және инеліктерге айналып кетуін ұсынады. Қатысушылар бір қалыпты ырғақты әуенмен "ұшып" дөңгелене, секіріп билейді. Бәрі өздерін көңілді, қуанышты, жеңіл сезінеді.

1. "Шабуылды" тек қолымен ғана жасайды. Денесімен басуға болмайды.

2. Қорғанушылар қолының көмегінсіз, тек аяғымен ғана тыпырлайды.

3. Тақырыбы: "Ауыл ауласындағы тіршілік" - этюді.

Мақсаты: Балаларды ұйымшылдыққа тәрбиелеу, қиялын дамыту.

Барысы: Жүргізуші балалардың барлығын сол жердің тұрғыны ретінде ауыл ауласына шақырады. Таңертең ерте барлығы үй жануарларына айналып, олардың тіршілігін көрсетеді. Міне, кеудесін тік ұстап, басын көтеріп, қолын арқасына айқастырып, өзін бір керемет санап, ауланың ішінде "Ку-ка-реку!" деп, әтеш жүр. Есіктің алдына жеңіл, абайлап мысық шықты. Ол артқы аяғымен отырып, алдыңғы аяғымен бетін, мұрнын, құлағын ырғақпен әдемілеп жуып отырып: "Мияу!" деп дыбыстап қояды. Аяқтарын шатастыра басып, балпаңдап үйрек шықты. Ол "кря-кря!" деп дыбыстап қауырсындарының арасын тазалай бастады. Өзін мақтаныш тұтып, аяқтарын сермеп басып, амандасқандай басын әр жаққа бұрып: "Га-га!" деп қаз жүр. Көлшіктің үстінде, алдыңғы, артқы аяқтарын жиырып жатқан шошқа басын бірден көтеріп, таңданған көзін бадырайтып: "Хрю-хрю!" деп бір нәрсені сұрап қояды. Ат басын төмен түсіріп, түрегеп ұйықтап түр. Міне, есек көзін ашып, бір құлағын көтеріп (алақанымен), сосын басы мен екінші құлағын көтеріп қуанышты дауыспен: "И-хо-хо!" деп күліп қояды. Тауық ояна сала ауланын ішінде олай-бұлай жүгіріп: "Ко-ко-ко!" бәрі оянды ма? Қайырлы таң! деп қояды.

Ескерту:

1. Балалардың өздері көптеген қимылдар ойлап табуларына болады.

2. Этюдтің басында әр жануарды өз қимылына бөлек-бөлек дайындаймыз. Балалар өз роліне бейімделіп үйренгеннен кейін, алдын-ала дайындап аула тіршілігін бәрі бірге бірдей көрсеткені дұрыс.

4. Тақырыбы: "Су асты карнавалы" биі.

Барысы: Жүргізуші балаларға бәрі бірге теңіз патшасының мерекесіне баратындығын айтады. Барлығы бірге теңіз жұлдызына, атжалманға, теңіз шаянына т.б. айналып кетеді. Ырғақты тамаша әуен ойнап тұр – біреуі жатып, біреуі тұрып теңіз тұрғындары билеп, мерекені бастайды. Теңіз патшасы (жүргізуші) жақсы билейтін бишілерді мақтап, демеп отырады.

5. Тақырыбы: "Құстың балапанын құтқар".

Мақсаты: Бала бойындағы жанашырлық сезімін ояту.

Барысы: Жүргізуші: "Сенің қолыңда әлсіз, дәрменсіз, өзіне-өзі көмектесе алмайтын құстың балапаны тұр деп ойла. Алақаныңды жайып, қолыңды жоғары көтер. Ал, енді, балапанды алып жылыт, бармақтарыңды біртіндеп алақаныңа бүгіп, ішіне балапанды жасырып, өзіңнің жылы, бірқалыпты деміңмен үрлеп жылыт. Алақандарыңды көкірегіңе қойып, өз жүрегіңдегі қайырымды да, жылы тынысыңды сыйла. Ал, енді алақандарыңды ашсаң, көңілді балапан қанаттарын сермеп ұшып кеткенін көресің. Сен қайғыра, күлімдеп шығарып сал. Әлі-ақ саған ол қайта оралады!".

Қорытынды: Балаларды бүгінгі ойындағы тапқырлығын, тамаша ойнағанын, әсем биін, әлсіз балапанды құтқарған қайырымдылығын айтып мақтап, шығарып салу.

№8 сабақ

Ескерту: Жүргізуші де ойынға араласып төмпешіктердің үстінен секіріп, бақылап жүреді. Егер бақалардың арасында өзара келіспеушілік пайда болған жағдайда, ол секіріп жүріп олардың дұрыс шешім қабылдауына көмектеседі.

Ескерту: Жүргізуші бір-бірімен құпиясын алмасып, келіссөзге келуін бақылап тұрады. Келісе алмай тұрған балаға, әрқайсысымен тіл табысуына көмектеседі.

Балалардан алдыңғы сабақтардағы ойын, би жаттығуларды еске түсіріп, алған әсерлерін қағаз бетіне түсіруін өтінеміз. Әсерлерін бояумен немесе кейіпкер, гүлдер, шұғыла, т.с.с. бейнеде көрсетуін сұранамыз. (баланың өз қалауы бойынша, шектеусіз қиялы көрсетеді.)

Ескерту: Баладан суретте нені бейнелегенін сұраймыз. Суретте қандай түстерді талғағаны, заттың (кейіпкердің) қағаз бетіндегі орны, көлемі осының бәрі өте қажет, сіз балаға көмек көрсете алдыңыз ба? Суретінен байқалады. Бала суреті қалай болса да, оны нашар деп айтуға болмайды, оны мақтап, мадақтау қажет.

ҚОРЫТЫНДЫ
Бүгінгі таңдағы ауқымды және өзекті мәселенің бірі – ерте жаста бала бойындағы мінез көрінісінде агрессияның қалыптаса бастауы. Балаға әртүлі жағдайларда ушыққан агрессия көрінісін ыңғайлы түрде дұрыс сыртқа шығару жолдарын үйрету қажеттігі ересектер үшін күрделі мәселе. Сондықтан зерттеу жұмысында көрсетілген адам бойындағы агрессияның шығу түрлері , оның бала мінез-құлқына тигізер әсерін зерттеу арқылы онан арылу жолдары қарастырылды. Сондай-ақ мектеп жасына дейінгі балалар іс-әрекетін бақылау барысында агрессия түрлері анықталды. Осының негізінде балаға психологиялық көмек көрсету шаралары іске асырылды. Баланы ішкі кері әсерінен жеңілдету арқылы, оның өзіне деген сенімділігі артып, "Мен" тұжырымы орнығып қалыптасады.

Біз бұл жұмысымызда 5-6 жасар агрессивті балаларға арналған психокоррекциялық жұмыстың әдістемесін өңдедік. Жұмыстың басында қойылған мақсатымыз орындалды.

Біз қазіргі заманғы психологияның көзқарасымен агрессивтіліктің сыртқы әрекеті феномендерін қарастыра отырып, бүгінгі күні агрессивті балалармен қалай жұмыс жасайтынымызды тәжірибелік психология рамкасында қарастырдық. Тәжірибе бөлімінде балада агрессиялы әрекетті жеңілдетуге бағытталған психокоррекциялық жұмыстардың бағдарлама әдістемесін жасадық.

Жасалған жұмыстың жалпы нәтижесін сараптай отырып, оның 80 пайызға нәтиже беретініне көзіміз жетті.

Біздің жасаған әдістемеміз іс-тәжірибеде өңделіп, қолдануға өте тиімді. Бұл зерттеу жұмысымыздағы құнды материалдарды бала-бақша және мектеп педагог-психологтары, сондай-ақ бастауыш сынып педагогтері мен тәрбиешілер өз іс-тәжірибесінде қолдануға өте тиімді.

Жоғарыда көрсетілген психологиялық ойындар бала бойындағы тек агрессиядан жеңілдетіп қана қоймай, бала белсенділігі мен қызығушылығын арттырып, таным процестерінің де дамуына мүмкіндік жасайды. Тұлғалық құнды қасиеттерінің де жетілуіне себеп бола алады.

Агрессиялы балаға психологиялық түзету-дамыту жұмыстарын жүргізу барысында оны қоршаған ересек адамдармен де тығыз байланыстағы іс-шаралар ұйымдастыру қажеттілігінің мәні зор. Осындай кешенді жұмыстар жүргізу арқылы нәтижелі жетістіктерге қол жеткізе аламыз.

Баладағы агрессивтілікті жеңілдету жұмыстарын жүргізу нәтижесінде мынандай нұсқаулар тізімі көрсетіледі:

1. Агрессивтіліктің алдын алу;

- әртүрлі жағдайларда баланы өзін-өзі ұстай білуге үйрету.

- дау-дамай жағдайында қатынастық мүмкіндік болатын жағымды дұрыс жолдарын қарастыру.

- адамға деген сенімділік, күйзелуін бөлісе білу қасиеттерін дамыту.

2. Баланы қоршаған, оның тәрбиесімен айналысатын ересектермен көбірек жұмыс жасалынуы қажет, сонда психокоррекцияның нәтижесі тиімдірек. Балаға, агрессияны (кері әсерді) затқа ауыстыру жолдарын әрдайым үйретіп отыру қажет.

Аптасына бір рет "Ата-аналар мектебін" ұйымдастыру барысында ата-аналарды балалармен психокоррекциялық сабақтарға енгізу арқылы балаға сенімін арттырып, өзара қарым-қатынасын жақсартуға мүмкіндік жасау негізінде психологиялық ақпараттарды жиілету.

2. Цапкин В.Н. Единство и многообразие психотерапевтического опыта // Психологическое консультирование и психотерапия. Хрестоматия - т. 1. Теория и методология. - М., 1999. 29 с.

3. Н.Л.Кряжева. Развитие эмоционального мира детей., - М. 1996.

4. М.И.Чистякова Психогимнастика - М., Просвещение, 1990. - 128 с.

5. Эмоциональные нарушения в детском возрасте и их коррекция / В.В.Лебединский, О.С.Никольский, Е.Р.Баенская, М.М.Адлер. Практика и теория индивидуальной психологии. - М., 1995. 36 с.

6. Бекмуратова.Г.Т. Мінез-қүлқында ауытқушылықтары бар балалардың ерекшеліктері психологиялық тұрғыда зерттеу. Этнопсихология және этнопедагогика,конференциядағы материалдар тезисі. -А.2005 ж.

7. Берон Р., Ричардсон Д. Агрессия - Спб., 1997.

8. Божович Л.И. Личность и её формирование в детском возрасте - М., 1868.- 112 с.

9. Божович Л.И. О вреде физических наказаний (беседа). // Божович Л.И. Проблемы формирования личности. Избранные психологические труды. -М-Воронеж, 1995.

10. Бреслав Г.М. Эмоциональные особенности формирования личности. - М., - 1875.

11. Булянов М.И. «Ребёнок из неблагополучной семьи.» - М., 1988.

12. Бурменская Г.В., Карабанова О.А., Лидерс А.Г. «Возрастно-психологическое консультирование.» - М., 1990. - 136 с.

13. Буянов М.И. «Беседы о детской психиатрии.» - М., 1992. - 255 с.

14 Дубацкая О.Б. (Павлодар) «Коррекция как метод психического развития детей», Шоқан тағылымы-9 конференциядағы материалдар тезисі. 2004ж. Көкшетау.

15. С.Колосова «Агрессия и агрессивность» газета «Школьный психолог». 2000г. №26,27,28.

16. Бютнер К. «Жить с агрессивными детьми.» - М., 1991. - 88 с.

17. «Возрастная и педагогическая психология». / Под ред. А.В. Перовского. - М., 1979.-288 с.

18. «Вопросы изучения и воспитания личности» — т. 1 - Л., 1926. - 111с.

19. Выгодский Л.С. «Педагогическая психология». - М., 1997.

20. Гарбузов В. И. «Практическая психотерапия.»- СПб., 1994. - 196 с.

21. Гиппенрейтер Ю.Б. «Общаться с ребенком. Как?» - М., 1995. - 239 с.

22. Дильтей В. «Описательная психология.» - Спб., 1996. - 314 с.

23. Ениколопов С.Н. «Некоторые результаты исследования агрессии» // Личность преступника как объект психологического исследования. – Под ред. А.В.Петрова - М.: Из-во Наука, - 1979. - с. 21 - 46.

24. Завражец С.А. «Агрессивные фантазии в детском и подростковом возрасте» // Вопросы психологии. - 1993. - №5, С. 8 - 16.

25. К.А.Абулханова «О субъекте психической деятельности» 1973г.

26. Залужный А.С. «Детский коллектив и методы его изучения.» - М - Л., - 1937.- 144 с.

27. Запорожец А.В. «Особенности агрессивного поведения.» - М., 1991.

28. Запорожец А.В. «Особенности психологии детей раннего и школьного возраста.» - М., 1985.

29. Захаров А.И. «Как предупредить отклонения в поведении ребенка.» - М., 1980.-128 с.

30. Изард К.Е. «Эмоции человека.» - М., 1980. - 290 с.

31. Каган В.Е. «Психология и психотерапия: гуманизация и интеграция // психология с человеческим лицом: гуманистическая перспектива в постсоветской психологии» // под ред. Леонтьева Д.А. Щур В. Г. - М., Смысл. 1997.

32. Каган М.С. «Мир общения. Проблема межсубъективных отношений.» - М, Политиздат, 1988. - С. 335.

33. Ковалёв В.В. «Семиотика и диагностика психических заболеваний у детей и подростков.» - М., 1985.

34. Коттлер Дж., Браун Р., «Психотерапевтическое консультирование.» - С - П., 2001.-34 с.

35. Лалаянц И. «Энергия агрессии» // Семья и школа 1995. - №6. 3 - 9 с.

36. Лебединский В.В. «Эмоциональные нарушения.» - М., 1990.

37. Левитов Н.Д. «Психиатрический состав агрессии» // Вопросы психологии . 1972. - №6.

38. Левитов Н.Д. «психическое состояние агрессии» //Вопросы психологии 1967.- №6.

39. Лисина М.И. «проблемы онтогенеза общения.» - М, 1986. - 145 с.

40. Массен П., Конджер Дж., Каган Дж., Хьюстон А. «Развитие личности ребёнка.» - М., 1987.

41. Мерлин В.С. «Очерк интегративного исследования индивидуальности» - М., 1986. 254 с.

42. Мухина В.С. «Проблемы генезиса личности». - М., 1985. - 103с.

43. Мясищев В.Н. «Персонология , психология и медицина.» // Клинико- психологические исследования личности. - Л., Медицина. 1971. - С. 5 - 19.

44. «Нравственность. Агрессия. Справедливость» // Под ред. А.М. Матюшкова. - М., 1992. - 4 с.

45. Обозова А.О. «О семейной консультации» // вопросы психологии. 1984. - №3.41 с.

46. Одаренные дети, //под общ. ред. В.Г. Бурменской и В.М. Слуцкого. - М., 1991.

47. Психологический словарь // под ред. В.П. Зинченко, Б.Г. Мещерякова. - М., 1996. -312 с.

48. Психологическая диагностика: Проблемы и исследования» / под ред. К.М. Гуревича. - М., 1981.

49. Репина Т.А., Стеркина Р.Б. Общение детей в детском саду и семье. - М., 1990.-150 с.

50. Ричарде М.П. Развод родителей и дети. - Новосибирск., 1994.

51. Роберт Б. Дебора Р. Агрессия. - С - П. 1994. - 30 - 54 с.

52. Роджерс К. Взгляд на психотерапию. Становление человека. - М., 1994.

53. Рожнов В.С. (Ред.) Руководство по психотерапии. Зизд. - М., Медицина, 1985.

54. Сафонова Т.Я. Цимбал Е.И. и др. Жестокое обращение с детьми. - М., 1993.

55. Славина Л.С. Дети с аффективным поведением. - М., 1966.

56. Спиваковская А.А. Профилактика детских неврозов. Комплексная психокоррекция. - М., 1988.

57. Фрейд А. Психология «Я» и защитные механизмы. - М., 1993. Холёва Л.А. Влияние семейных отношений на формирование личности дошкольника. Либлины - М., 1990.

58. А.Қ.Қалдыбекова, Л.С.Ким. Баланың сезімдік әлемін дамыту, - Шымкент, 2005ж.

59. Ө.О.Мұсабек, Б.Ш.Байжұманова. Психология терминдерінің түсіндірме сөздігі. 2005ж.

60. Б.Әубакірқызы Психология терминдерінің орысша-қазақша сөздігі. 1998ж.

61. Н.Елікбаев, Қ.Рахметов Социализм және ұлттық психология., - 1978ж.

62. Қ.Жарықбаев. Қазақ психологиясының тарихы., - Алматы, 1996ж.

63. Редактор Д.Н.Құсайнов. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі. - Алматы, 2002ж.

64. Ғ.Құдиярова. Жасөспірімдердің мінез-қүлындағы ауытқушылықтар 1996ж.

65. Н.Төреқұлов. Қаннаты сөздер. 1977ж.

66. А.А.Реан, Я.Л.Коломинский. Социальное педагогическая психология 1996г.

67. К.Бютнер. Жить с агрессивными детьми., 1996г.

68. А.Ю.Анатольевич. Познай и преодалей себя. 1992г.

69. Ф.Е. Василюк Психология переживания: Анализ преодаления критических ситуаций 1984г.

70. Л.Я.Газман. Психология эмоциональные отношений, 1987г.