Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: " Ақша қаражаттар есебін ұйымдастыру "

Директор

бас инженер Коммерция бөлімдер бас есепші зертхана заңгер келісім -шарттар

бойынша директор бойынша басқарушы

орынбасары

бас Абай су жүйесінің бас эксплуатации

энергетик басқарушысы механик бойынша басқарушы

өткізу және эксплуатация

бойынша басқарушы
өткізу және эксплуатация

бойынша басқарушы

қалалық су жүйесінің ауыл округі бойынша Асық-Ата ЖШС “Молчанов и К”

шебері шебер бөлімі.

Атамекен Достық Иіржар Қазыбекби

Қарақай Жаңаауыл Еңбекші Үлгілі

Жылысу Нұрлыбаев Бірлік

Ақша қаражаттарлын сақтау үшін және заңды тұлғалар арасындағы есеп айырысу үшін Қазақстан Республикасының банк мекемелерінде банк шоттарыг ашады. Банк шоттары – бұл банк пен клиенттер арасындағы келісім-шарттың қатынастарын көрсететін әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағымдық, жинақтық және корресподенттік болып бөлінеді.

Корресподенттік шотт ар – банк шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.

Ағымдағы және жинақ шоттары – бұл да банктік шоттар, бірақ олар жеке және заңды тұлғалар үшін, сондай-ақ заңды тұлғаның оқшаланған бөлімшелері үшін де ашылады.

Шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы шотт ар ашылуы мүмкін. Ол сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыратын және өнімін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредитивтер, чек кітапшаларының шоттарын және басқаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын ж‰ргізу ‰шін ашады.

Субъект шоттарындаѓы ќаражат олардыњ иелерініњ ємірі бойынша есептен шыѓарылады. Субъектініњ р±ќсатынсыз шоттаѓы ќаражатты есептеп шыѓаруѓа соттыњ, мемлекеттік салыќ ќызметініњ р±ќсатымен жєне ќолданылып ж‰рген зањдарѓа кµзделген басќа жаѓдайларда ѓана жол беруі м‰мкін.

Субъектілердіњ шоттарынан тµлем жасау, егер зањдарда µзгеше кµзделмесе, субъектініњ басшысы белгілеген кезектілікпен ж‰зеге асады.

Ќазаќстан Республикасыныњ аймаѓында аќшаны тµлеу мен аудару ж‰зеге асыруда келесі єдістерді: ќолма-ќол аќшаны аудару; тµлем тапсырманы ±сынуды; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардыњ индоссаменттері арќылы беруді; тµлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-талап тµлемдерін ±сынуды; инкассалыќ жарлыѓын ±сынуды; республиканыњ зањ актілерімен белгіленген басќа да єдістерін пайдаланады.(14)

Аќшасыз есеп айырысудыњ негізгі нысандары: тµлем тапсырма; чек; вексель; тапсырма-талап тµлемдері; кеден мен салыќ ќызметініњ органдарыныњ инкассалыќ жарлыќтары болып табылады.

Тµлеуші мен алушылар µздері есеп айырысу нысандарын келісім-шарт негізінде аныќтайды, сондай-аќ олардыњ арасында болатын талаптары мен міндеттемелерді зачетка да жатќыза алады.

Тµлем тапсырмалары онда кµрсетілген соманы бенефициардыњ пайдасына аќшаны жіберушіге ќызмет кµрсететін банк алушыныњ аќшаны аударѓаны туралы тапсырмасы болып табылады. Ќызмет пен ж±мысты жєне тауарлы – материялдыќ ќ±ндылыќтарды µтеу ‰шін есеп айырысу кезінде, сондай-аќ ќызмет пен тауарѓа алдын-ала тµлем жасаѓан кезде, аванстыќ тµлемдер жасаѓан кезде тµлем тапсырмаларын пайдаланады.

Тµлем жасаушы банкке белгіленген нысандаѓы бланкілердегі тµлем тапсырманы ±сынады. Тапсырмаларѓа ќоса тµлем жасаушы банктіњ талап етуі бойынша салынатын салыќтыњ шот-фактуралары жєне тµлемдердіњ маќсатын растайтын басќа да ќ±жаттары бірге тапсырылады. Тµлем тапсырмалары жазылып берілген к‰ннен бастап 10 к‰н бойы к‰шінде болады.

Тµлем тапсырмалары тµлем жасаушыныњ шотында ќаражат болѓанда ѓана орындауѓа ќабылданады. Тµлем ќ±жаттарын электрондыќ т‰рінде де, ќаѓаз ретінде де ±сынуы м‰мкін. Б±л ќ±жаттардыњ данасын єрбір банк µздері дербес аныќтайды. Негізінен алѓанда, олар екі данада толтырылады, біріншісі банкте ќалдырылады да, яѓни аќшаны жіберушіге ќол ќойылып, штамп басылып ќайтарылады. Тµлем тапсырмасын толтыру кезінде келесі реквизиттері кµрсетіледі.(10)

• 
  тµлем тапсырмасыныњ нµмірі;
  
• 
  тµлем тапсырмасыныњ жазылѓан к‰ні;
  
• 
  жеке тењестірілген немесе тењестірілген коды;
  
• 
  жіберуші мен бенефициардыњ банкі шоттарыныњ нµмірі;
  
• 
  бенефициардыњ коды жєне жіберушілердіњ коды - б±л кодтар екі белгіден т±рады: біріншісі – резиденттік белгісін, ал екіншісі – экономиканыњ секторын кµрсетеді;
  
• 
  бенефициар – аудару жасалѓан аќша кезде ќаражатын алушы;
  
• 
  банк – алушы – банк атауы, аударылѓан аќша, оныњ мекен-жайы кµрсетіледі;
  
• 
  бенефициар банкісі – бенефициардыњ пайдасына келіп-т‰скен аќша ќаражатын ќабылдайтын банк жіберушімен жасалѓан келісім-шарттыњ негізінде;
  
• 
  жіберушілердіњ тењестірілген немесе тењестірілген банктік коды – филиал аралыќ айналымдарыныњ коды;
  
• 
  тµлем арналымыныњ коды – Ќазақстан Республиксы Ұлттық Банктің нормативтік-ќ±ќыќтыќ актісімен белгіленген жєне соныњ негізінде тµлемдерді ж‰зеге асыратын кодтыќ белгілер, ал ол ‰шін белгілерден т±рады;
  
• 
  бюдеттік жіктемесініњ коды – салыќтарды кері ќайтаруда ќойылатын код;
  
• 
  валюттелген к‰ні – аќша ќаражатын бенефициардыњ банктік шотына аќша ќаражатыныњ аударѓан к‰ні тµлем жасаушыныњ ынтасымен аныќталады.
  

Жедел мерзімді тµлем мынадай н±сќалар бойынша ж‰зеге асырылады : аванстыќ тµлем, яѓни тауар тиелгенге дейін; тауар тиелгеннен кейін, яѓни тауарлар ‰шін шоттарды тікелей акцептеу жолымен; ірі мємілелер кезіндегі ішінара тµлемдері.

Мерзімінен б±рын немесе мерзімі кейінгі ќалдырылѓан тµлемдер шарттыќ ќатнастар аясында тараптардыњ ќаржылыќ жаѓдайына зиян келтірмейтіндей етіп жасалуы керек.

Субъектілер: жеке µздеріне тиесілі ќаражатты (зейнетаќы, алимент, жалаќы, іс-сапар шыѓыстары, авторлыќ ќаламаќы) жекелеген азаматтардыњ атына; жалаќы тµлеуге арналѓан, банк мекемелерінде аударым алушыныњ атын, оныњ нµмірін, сондай-аќ егер ќаражат шотќа аударылуѓа тиіс болса, онда ол орналасќан банктіњ аты мен нµмірі кµрсетеді. Тапсырмаѓа ќаражат алушылардыњ тізбесі ќоса беріледі, онда кім, ќандай маќсаттарѓа аќша алатыны кµрсетіледі. Байланыс кєсіпорындары кєсіпорындарѓа жолданѓан єрбір аударым алушы бойынша барлыќ аударымдардыњ жалпы сомасына тµрт дана етіп жазылатын тµлем ќ±жаттары келіп т‰скеннен кейін тµлейді.

Чек беру тµлемді ж‰зеге асырудыњ бір тєсілі болып табылады, онда тµлем чек беруші аттас тµлем ќ±жатын ±стаушыѓа беру жолымен жасайды. Чек беруші µз мєні бойынша чекті ±стаушыныњ аќшалай міндеттемесін орындау болып табылады, біраќ ол соны орындау ‰шін жазылѓан болса да. Аталѓан міндеттемені орындау тек чек бойынша аќшаны алатын кезде ѓана болады. Чектер жабылатын жєне жабылмайтын болып бµлінеді. Біріншісі – депозиттермен ќамтылѓан, ал екіншісі – ќамтылмаѓан болып бµлінеді. Б±л кезде чектердіњ тµленетіндігі жµнінде банктердіњ кепілдік беру м‰мкін, оныњ ішінде жабылмайтын чектер бойынша да. Чекті ќолданумен байланысты банкпен чек берушініњ міндеті мен ќ±ќыѓы, чекті ќолдану туралы жасалѓан келісім-шарттыњ негізінен шыѓады, яѓни б±л келісім-шартта, банк µз клиенттеріне чек берушіге чегін тµлеуді, яѓни чек берушініњ міндетін µзіне алады, ал клиенттер µз кезегінде банкі белгіленген ережелерін саќтауѓа міндетті. Чек ±стаушылардыњ ќ±ќыѓы чек берушіден чекті алѓан кезінен бастап пайда болады. Чектерге, есеп айырысу шотыныњ тµлем ќ±жаттарына ќол ќою ќ±ќыѓына ие т±лѓалар ќолдарын ќояды жєне ќолдарында кітапша иесініњ мµрініњ тањбасы болу керек. Чектер жарамсыз болып ќалатындыќтан чекте жазылѓандарды т‰зету жєне µшіруге болмайды. Егер чекті толтыру кезінде ќателіктер жіберілсе, онда чекте жєне чектіњ т‰біртегінде ќиѓашынан “б‰лінген” деп жазу жазылады, мерзімі ќойылады жєне кітапша иесініњ ќолы ќойылады.

Чекті чек ±стаушы тµлеуге чек жазылѓан к‰ні ќабылдайды жєне тµлеуге ќабылдаѓан к‰нніњ ертењіне чек ±стаушы арќылы ќызмет кµрсететін банкке ±сынылуы тиіс. Чек кітапшасынан алынѓан чектіњ к‰шінде болуы мерзімі, жазылѓан к‰нін есептемегенде, єдетте, 10 к‰ннен аспайды.(17)

Банк чек берушіден чекті ќабылдауына болады, егер де мынадай жаѓдайлары аныќталса:

• 
  егер де жазумен жазылѓан сомасы санмен кµрсетілмеген болса;
  
• 
  чектіњ мерзімі µтіп кетсе;
  
• 
  тµлем ќ±жаттарында жасанды жазулардыњ белгілері бар болса ;
  
• 
  чек єрт‰рлі ќолмен жєне єрт‰рлі сиямен жазылѓан болса;
  
• 
  чектіњ ќорѓалу дењгейі оныњ талабына сай келмесе;
  
• 
  чекте кµрсетілген реквизиттер ќате болса;
  
• 
  чектегі ќойылѓан ќолда ‰лгі ретінде ќабылданѓан ќ±жаттардаѓы ќолымен сєйкес келмесе;
  
• 
  чектіњ жабу сомалары жеткілікті болмаса;
  
• 
  чектіњ басќа да дефектілері бар болса.
  

Мұндай дефектісі бар чектерге акт жасалады, ол акт төрт данада болады:

Біріншісі – банкте қалса;

Екіншісі – көшірмесімен бірге ішкі істер органдарына беріледі;

Үшіншісі – Клирингтік палатаға беріледі;

Төртіншісі – чекті беруші банкке беріледі;

Мерзімі өтіп кеткен чек кітапшалары пайдаланбауына байланысты чекті беруші банкке қайтарылады.

Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін қамтитын қатаң нысанда белгіленген төлем құжаты. Ол жай және аударма болып келеді.(13)

Жай вексель (соло – вексель) – талап етуі бойынша немесе белгіленген мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен тұрады.

Аударма вексель (тратта) – вексель берушінің үшінші тұлғаға бірінші вексель ұстаушыға немесе оның бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта, не ұсынған кезде, вексельде көрсетілген ақшаны төлейтіні туралы басқаша ешбір шарт қойылмайтындығы туралы міндеттемесі. Аударма вексель өз табиғаты бойынша “бұйрыққа” ұқсас болып келеді.(7)

2. 
   Төлем карточкаларының есебі
   

Төлем карточкалары: дебеттік, кредиттік және корпоративтік болып бөлінеді.

Одан басқа кәсіпорын іс-сапарынының шығыстарын төлеуге, офистік, үстиме шығыстары үшін корпоративтік төлем карточкаларын ашуына болады.

Қазақстан Республикасынынң аймағында Ұлттық банкінің лицнезиялауымен шығарылған төлем карточкалары пайдаланады.

Төлем карточкалары келесі көрсеткіштерден тұрады:

-төлем карточкаларын берудің жағдайы;

-төлем карточкаларымен жасалатын төлем түрлері және оның жағдайы;

-төлем карточкаларын алған тұлғалардың тізімі;

-төлем карточкаларын қайтарып алудың және тоқтатудың (блокирования) жағдайы;

-төлем карточкаларының әреекет ету мерзімі;

-тараптардың құқы мен міндеттері;

-тараптардың жауапкершілігі;

Қазақстан Республикасынынң аймағында төлем карточкалары тек теңгемен төленеді.

Төлем карточкалары мен төлем жүйесін жүзеге асырмастан бұрын оларға авторизация жасау керек. Авторизація процесі автоматталған тәртіпте немесе телефон байланыстары арқылы жүреді.

Төлем құжаттары эквайгерге көрсетілген қызметке немесе сатып алынған тауарға ақша төлеу туралы нұсқау береді. Қолма-қол ақша алған кездетөлем құжаттары карточка ұстаушыларға төлемдердің берілгені бойынша банк эквайері қолма-қол ақшаның орнын толтыру туралы нұсқау береді.

Төлем карточкалары мен операцияларды жүзеге асыру кезінде міндетті түрде не қағаз, не электрондық нысанда құжаттарын жасайды. Егер ол қағаз нысанында жасалса, онда ол слиптен, электрондық термінал квитанциясынан алынады, ал геер электрондық нысанда жасалса, онда ол электрондық журнал құжаттарынан немесе банкоматынан алынады.

Қазақстан Республикасында тауар мен қызметін төлеу үшін төлем карточкасының пайдаланғаны слиппен немесе сатып алынған сомасына екі данада берілген сауда чегімен расталуы мүмкін. Слип үш данада рәсімделеді: біріншісі банкке, екіншісі кәсіпорынға, үшіншісі карточка иесіне беріледі. (11)

Төлем құжаттары келесі реквизиттерден тұрады:

-төлем құжатының нөмірі және жазылған күні, айы жылы;

-операцияны жасаған ұйымның толық атауы және эквайер;

-карточка төлемінің реквизиті;

-төлем сомасы;

-төлем валютасы.

Төлем құжаттары төлем карточкаларын ұстаушылардың қолынсыз-ақ жасалуы мүмкін, ол кезде олар электрондық құжаттарын негізге алады. Төлем құжаттарын, жөндеуге, рұқсат етілмейді.

-құжат нөміріжәне оның жазылған күні, айы және жылы;

-операцияны жүзеге асырушы ұйымның атауы;

-төлем сомасы;

-төлем карточкалары;

-төлем карточкаларының реквизиті.

Төлем карточкалары арқылы жұмсалған ақша қаражаттары 423 шоттың кредитінен мына шоттардың дебетіне жазылады:

-333 – қолма-қол ақшаны іс-сапар мен шаруашылық шығыстарына авиа, темір жол билеттерін сатып алуға арналған кезде;

-821, 811, 938 – корпоративтік картаның көмегімен орындалған жұмысқа, көрсеткен қызметке, қонақүйде тұғанына төлеген кезде;

-821 – банкінің комиссиондық төлемдерін төлеген кезде;

-201,202,222 – карточка арқылы алынған тауарлы – матириалдық құндылықтарды төлнген кезде.

Шот-картасының көшірмесінде екі дата көрсетіледі:

- “Шот бойынша күні” - шоттағы операцияның жасалған күнін көрсетеді:

- “Күні” - операцияның өзінің жасалған нақты күнін көрсетеді.

Төлем карточкасының көмегімен төленген іссапарының шығыстары алғашқы құжат мәліметтері бойынша, оның валюталық трансакциясы Ұлттық банкісінің белгіленген бағамы бойынша анықталады.(14)

Бірақ Тауарлы материалдық запастарды кірістеу немесе есептен шығару үшін бухгалтерияға келесі құжаттарды міндетті түрде тапсырады:

• 
  қаражаттың пайдаланған фактісін құжаттар (смета, накладной, чек тауары);
  
• 
  төлем карточкасының пайдаланған фактысын қуаттайтын құжаттар (чектер, слиптер).
  

Мысалы, Қолма-қол ақшаны және оны есептеумен байланысты уақытын және басқа да шығындарын қысқарту мақсатында кәсіпорын еңбеккерлердің еңбек ақысын төлем карточкасында төлеуді ұйғарған.

Төлем карточкасы әзірленіп, еңбеккерлерге берілген. Төменде осы бойынша шоттар корреспонденциясы көрсетілген.(16)

Реттік №	Шаруашылық операцияларының мазмұны	Сомасы тенге	дебет	кредит
1	Еңбеккерлерге төлем карточкасын әзірлеу бойынша жасалған шығыстар сомасы төленді	200000	333	441
2	Еңбеккерлерге ағымдағы ай үшін жалақысы есептелелінді	1500000	821,811, 902,922, 932 т.б	681
3	Жалақыдан ұсталынатындары жасалында: -10 пайыз міндетті зейнетақы жарнасы ұсталында; -жеке табыс салығы ұсталынды; -төлем карточкаларын әзірлеуге кетекен шығындары ұсталынды;;	137000 73140 200000	681 681 681	653 634, ”Жеке табыс салығы” субьшоты
4	Есептелген жалақы еңбеккерлердің төлем карточкаларына аударылды	1089860	681	441

Сауда ұйымдары үшін төлем карточканың негізінде сатып алушылар мен есептесуді жүзеге асырған кезде 411 “Жолдағы ақша аударымдары” деген шот пайдаланылады.

411 шотының дебеті бойынша есепке алу үшін банкке байланыс бөлімшелерінің квитанциялары, банк инкассаторына түскен қаржыны өткізуге арналған жолдама тізімдемесінің көшірмесі және т.б. негіз болып табылады.

Мысалы; шілденің 29 – да инкассатор кәсіпорынның кассасына 142900 тенге сомасын қабылдап алған, бұл түсім есеп айрысу шотына тек тамыздың бірінші күні қосылды.

Өткізілген түсім шілдеде 451 шоттың бойынша және 411 шоттың дебеті бойынша, тамыз айында 411 шоттың дебеті бойынша және 411 шоттың кредиті бойынша өткізіледі. Сондай-ақ, 411 шотта бас кәсіпорынның еншілес кәсіпорындарына аударған сомалары және керісінше, кері қайтарылған сомасы немесе орталықтандырылған қорларының қаржылары, бірақ есеп беру айында есеп айырысу немсе шоттарына қосылмаған сомалары есепке алынады. Сонымен қатар, аталған шотта (411) бас кәсіпорындардан алынған хабарламалар бойынша банк төлеуге қабылдаған, бірақ есеп айырысу немесе басқа шоттарына қосылмаған сомалары есепке алынады.

411 шотын пайдаланудың нәтижесінде кәсіпорынның есеп айырысу шоттарының жазбаларында тепе-теңдікке қол жекізіледі. 411 шоты боынша жасалған операцияларды есепке алу әрбір есеп –айырысудың төлем құжаттары бойынша жасалады. Бухгалтерия жол үстіндегі аударылған ақша бланкілерінің кезінде есепке алып және оларды қатаң бақылауға алуы керек.

Төлем талап тапсырмасы тауарларды алғанда, жұмысты орындағанда, қызметті көрсеткенде бенефициардың ақшаны төлеушіге жіберген талабы болып табылады.

Бенефициар төлем талап тапсырманы банке ұсынады және төлем талап тапсырмалары белгіленген бланктердің нысанында тиісті рестрлеріне тіркеледі .

Төлем талап тапсырмасы реестрімен бірге бенефициар – банкісіне ұсынылады, ал бенефициар барлық реквизиттердің толық толтырылғанын тексеріп, төлем талап –тапсырманы ақша жіберуші банкке бағыттайды.

Егер де бенефициарға қызмет көрсететін де, ақшаны жіберуші де, бір банк болса, онда төлем талап –тапсырманы сақтау мерзімі реестренің мерзімі бөлініп төленуі мүмкін. Сондықтан алушы –банк тек акцептелген немесе акцепті қажет етпейтін бөлігін ғана сақтауы мүмкін.

Төлем талап –тапсырмаларына толық немесе ішінара ақы төлеуден бас тарту кезде ол туралы оған қызмет көрсететін банкке үш күннің ішінде хабарлайды. Талап –тапсырма құжаттарымен қоса оған берілген тиеу құжаттарын және төленбейтін бөлігі туралы хабарламасымен бірге тікелей жабдықтаушыға қайтарылады. (16)

Төлеушілердің келісімінсіз олардың шоттарынан қаражатты есептан шығару тек соттың шешімімен, банктің өкімімен, не мына төмендегі орындау құжаттары негізінде қолданылып жүрген заңдарда көзделген жағдайлар бойынша жүргізледі: банктің өндіріліп алу жөніндегі өкімі: несиелерді пайдаланғаны үшін есептелген процеттері және есепке қате алынған соммалары; кепілші шотынан қарыз берешегінің өтелмеген соммалары; соттар берген орындау қағаздары; соттың шаруашылық істері жөніндегі алқаларының бұйрықтары; нотариус жүргізген орындау жазбалары; салық органдарының салықтармен басқа да міндетті төлемдер бойынша қосымша салықтары, сондай-ақ заңда көзделген айып пұлдары, өсімдері және өзге де өндіріп алынатын санкциялары туралы өкімдері, қолданылып жүрген заңдарға сәйкес жұмыс берушілерден өндіріліп алынатын айып пұлдардың және өзге де санкциялардың соммасы; кәсіпорынның күнәсінен байланысты жарақаттану немесе денсаулығынаң өзге де зақымдануының салдарынан жұмысшы мен қызметші, сондай-ақ, жұмыспен байланысты және субъект әкмшілігінің кінәсінен жарақаттануы немесе денсаулығының өзге де зақымдануы салдарынан жұмысшы немесе қызметші қайтыс болған жағдайда шеккен залалды өтеу сомасын өндіруге берілген сот шешімі; сақтандыру компаниясының сақтандыру куәлігі, Қазақстан Республикасының Кедендік органдарының өкімі.

Салық төлеушілердің берген төлем кепіл хаттары мен салық органдарының инкассалық өкімдері негізінде бюджетке төленетін төлемдерді төлем кепілхаттарының берегн күнінен бастап, банктер кезек күттірмей-ақ жүзеге асырады. Банктің аталған кепілхаттардың орындалуын кідіртуге құқығы жоқ.

Төлеушінің келісімінсіз қаражаттарды өндіріп алу үшін тиісті құжаттарды қоса тіркей отырып, банкке төлем талап бланкісінде инкассалық өкімді тапсырады.

Инкассалық өкімде төлемнің мақсаты көрсетіледі және де осы төлемдерді төлеушінің келісімінсіз оның шотынан есептен шығару құқығын көздейтін заң актісіне сілтеме жасайды. Өндіріп алудың дұрыстығы төлеушінің келісімінсіз қаражаттарды есептен шығаруға негіз болатын сілтеме үшін өндіріп алушы жауапты болады. Банктер төлеушілердің келісімінсіз олардың шоттарынан қаражаттарды есептен шығаруға білдірген қарсылықтарды шын мәнінде қарамайды. Төлеушілердің келісімінсіз шоттарынан қаражаттарды есептен шығарудың негізділігімен байланысты мәселелерді наразылық білдіру арқылы сот органдарының көмегімен шешіледі.Борышкер мойындаған соманы есептен шығаруға берілген инкассалық өкімде борышкердің талаптарды мойындау туралы жауабының номерімен күні, сондай-ақ талаптың сипаты көрсетіледі.(14) Өндіріп алуды тоқтата тұру немесе тоқтату тек мынадай жағдайларда жүзеге асады, атап айтқанда: есептен шығаруға өкім берген өндіріп алушылар мен органдардың мәлімдемесі бойынша; сот органдары ерекше ұйғарым жасаған кезде, қылмыстық іс қозғалуына өкімі бойынша. Кәсіпорын тартылған немесе қайта ұйымдастырылған жағдайда орындау және басқа да есеп айырысу құжаттарының өтемақысы бастапқы төлеушінің міндеттемелері бойынша заңға сәйкес жауапкершілік жүктелген субъектінің есеп айырысу немесе ағымдағы шотынан жүргізіледі.

3. 
   Кассадағы қолма-қол ақшаның есебі
   

Ақша қаражаттарын сақтау, қабылдау мен беру үшін әрбір шаруашылық жүргізуші субъектінің кассасы болды.

Кассир – материалдық жауапты адам. Ол касса операцияларын жүргізу тәртібімен таныс болуға тиіс. Осыдан кейін ғана оның материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы онымен шарт жасалынады. Егер еңбекақымен басқа да төлемдерді беру үшін субъект басшысының жазбаша бұйрығы бойынша басқа адамдар тартылатын болса, онда бұлардың материалдық толық жеке дара жауапкершілігі туралы олармен де шарттар жасалады. (10)

Кассадағы операциялар есебі 45-“Кассадағы қолма-қол ақша” бөлімшесінің активті жинақтаушы шоттарында:

451- “Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” және 452 – “Кассадағы шетелдік валюта түріндегі қолма-қол ақша” шоттарында жүргізіледі.

“Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақша” есебі Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісі бекіткен кассалық операцияларды жүргізу тәртібіне сәйкес жүргізіледі .