Методологические проблемы применения естественнонаучных методов в историческом исследовании: история и синергетика 07. 00. 09 Историография, источниковедение и методы исторического исследования

Диссертацияның негізгі мақсаты тарихи зерттеу барысында ғылымдағы жаңа әдістердің бірі болып есептелетін жүйелік әдістерді пайдалану мүмкіндігін анықтау.

Осы мақсатқа жету жолында төмендегідей міндеттер орындалды:

- синергетикалық ғылыми парадигманың гуманитарлы ғылымдары, оның ішінде тарих ғылымындағы эвристикалық құндылықты анықтау;

- пәнаралық зерттеулер барысында жаратылыстану және тарих ғылымдары әдістерінің арасындағы пайдалану шегін анықтау;

- тарихи үрдістерге, уақиғалар мен тарихи процесстердің субъектісіне, тіпті тарихи таным процесіне, күрделі жүйе, ретінде сипаттама беру;

- тарихтану процесіндегі жалған тарихшылық құбылысына ғылымдағы энтропия ретінде талдау жасау;

- жүйелік әдісті пайдалана отырып Қазақстан территориясында көне және орта ғасырлардағы саяси процесстерге талдау жасау;

- Қазақстандағы көшпелі мемлекеттіліктің саяси дағдарысына синергетикалық тұрғыдан талдау;

- Қазақстан көшпенділерінің нормативті жүйесінің генезисін синергетикалық парадигмалар негізінде зерттеу;

- тарихи процесстердің жүйелік тұрғыдан дамуының циклдық және толассыз түрлерінің ара салмағын анықтау және оны Қазақстан жеріндегі саяси-құқықтық тарихты уақыт және уақиға тұрғысынан реттеу барысын анықтау;

- осы әдісті пайдалана отырып Қазақстандағы этногенетикалық және саяси процесстер арасындағы байланысты анықтау.

Тақырыптың өзектілігі – жүйелік талдау әдісін тарихи зерттеулер процесінде пайдалану мүмкіншілігі мен оның шекарасын анықтау мәселесі болып табылады. Жалған тарихшылар еңбектері кеңінен насихатталып жатқан замаңда әдіснамалық әдістерді таңдау негізінде жаңа әдістерді ғылыми тұрғыдан негіздеу аса қажетті іс-шара болып табылады.

Диссертациялық зерттеудің әдіснамалық негізі бізге бұрыннан таныс, дәстүрлі, теориялық жағынан негізделген объективті шыңдықты айқындайтын ғылыми әдістер. Автор өткен ғасырдың аяғында ғылымда белгілі болған француздың постмодернизм идеяларын қолдамайды.

Зерттеудің жаңалығы тарихи ізденістер барысында бұрын қолданылмаған жаңа әдістерді пайдалану. Осы әдістерді пайдалана отырып ізденуші төмендегідей нәтижелерге қол жеткізді:

- Қазақстан тарих ғылымында алғаш рет тарихи процесстің гносеологиясы мен антологиясының синергетикасын эвристикалы екендігін ашу және оның зерттеу барысында шекарасын анықтау;

- синергетикалық парадигма контексінде жүйелік әдісті тарихи зерттеу жұмысында пайдалану мәселесі қойылды;

- тарихи құбылыстарды, уақиғаларды басқа да даму процесінің субъектілерін талдау әдістеріне баға берілді;

- Қазақстан территориясында көне дәуірде және орта ғасырда қалыптасқан этносаяси процесстерге нақтылы тарихи материалдарға сүйене отырып, олардың жүйелік, синергетикалық сипатын анықтады;

- Қазақстан тарихына ауқыттық – уақиғалық жүйелеу негізінде талдау жасалады, оның жүйелік теория заңдылықтарына сәйкес дәуірлеуінің жаңа нұсқасы беріледі.

Диссертация кіріспе, бес тарау, қортынды және пайдаланған әдебиет тізімінен құрылады. Диссертация көлемі 330 беттен тұрады.

Қорғауға шығарылып отырған диссертацияның негізгі мазмұны 52 еңбекте, оның ішінде 30 жеке жазылған, 4 шетел басылымдарында, 14 ҚР Білім және ғылым министірлігінің Білім беру және ғылым саласында қадағалау және аттестациялау Комитеті ұсынған басылымдарда жарияланды.

The aim of the present dissertation research is to define the rightness and the range of applying modern cognitive paradigms, connected with the systematic method, to the process of cognition of the historic processes.

Basing on the mentioned above, the study sets the following concrete objectives:

• 
  Defining of the heuristic value of the synergetic scientific paradigm in the sphere of the humanistic knowledge in general and historic science in particular;
  
• 
  Characterizing the historic phenomena, i.e. processes, events and subjects of the historic process and the historic process itself as complex systems;
  
• 
  Analyzing the phenomenon of quazihistory as the expression of entropy in the process of research in History of Kazakhstan;
  
• 
  Realization of the main principles of the systematic method for reconstruc­tion of the political processes that were taking place at the territory of Kazakhstan in ancient and medieval times;
  
• 
  Analyzing the period of the nomad state crisis in Kazakhstan basing on the synergetic approach;
  
• 
  Studying the normative system genesis of Kazakhstan nomads in the context of synergetic research paradigm;
  
• 
  Defining the relations of cyclicality and linearity of the historic process in the context of systematic approach and applying it to the time-events systematization of the political and legal history of Kazakhstan;
  
• 
  Studying ethno genetic processes at the territory of Kazakhstan in the con­text of synergetic research paradigm and their connection with the political processes.
  

Methodological basis of the work is the classical view of scientific method as a theoretical founded normative tool of cognition of the objective reality. The author categorically denies those gnoseological constructions that have been influenced by the very popular at the end of the previous century French post-modernism.

The novelty of the research is in its foundation of applying systematic method not only in its classical form, but also in the forms that have been developed by the general theory of systems and synergy in historic research. It is expressed in the following main statements of the present dissertation research:

• 
  For the first time in Kazakhstani historic science heuristics of the synergetic view of gnoseology and ontology of the historic process is disclosed and its range is defined;
  
• 
  A new understanding of the systematic method is suggested as regards to the historic research in the context of synergetic paradigm;
  
• 
  An analysis of historic phenomena is carried out, i.e. processes, events and subjects of the historic process and the historic process itself as complex uneven systems. Considerable attention is paid to the methodological discussion of the problem: how to study complex and super complex structures without replacing them with elementary forms, which are included in the complex ones, and at the same time, without losing general regulations existing in all multileveled structures;
  
• 
  Systematic and synergetic character of ethno political processes at the territory of Kazakhstan in ancient and medieval times is given scientific foundation basing on concrete historic materials.
  

The substantive provisions which have been born on protection, have been approved in 52 publications, including, 30 individually written, 4 in foreign editions, 14 publications in the editions recommended by Committee on supervision and certification in sphere of formation and a science of the Ministry of Education and a Science of Republic Kazakhstan.