Мұханбетжанова Ә. Молдағалиев Б. Ерниязов О

1. 
   Оқыту дегеніміз не?
   
2. 
   Оқыту процесінің мәні неде?
   
3. 
   Оқыту процесінің функцияларын ата.
   
4. 
   Оқушылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктерін ата.
   
5. 
   Оқыту процесінің құрылымы, негізгі сатыларын сипатта.
   
6. 
   Оқытудың қызметін атаңыз.
   
7. 
   Оқыту түрлері, олардың кемшіліктері мен жетістіктерін атаңаыз.
   
8. 
   Оқыту түрлерінің сипаттамасын және ерекшеліктерін атаңыз.
   

1. Педагогика. Дәріс курсы. Алматы: «Нұрлы әлем», 2003. -368 бет.

2. Әбиев Ж.,Бабаев С., Құдиярова А. Педагогика. А., 2004.

3.Ильин Е. Рождение урока. М., 1986.

4.Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.

5.Подласый И.П. Как подготовить эффективный урок. Киев. 1989.

5.Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

6.Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

7.Поташник М.М. Как развивать педагогическое творчество. М., 1987.

8.Коменский Я.А. Ұлы дидактика. Алматы, 1993.

9.Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.

10.Қоянбаев Ж.Б. Педагогика. Алматы, 1992.

11.Лернер И.Я. Дидактические основы методов обучения. М.,1981.

12.Лихачев Б.Т. Педагогика М., 1998.

13.Скаткин М.Н. Проблемы современной дидактики. М., 1984.

14.Сластенин В:А., Исаев И.Ф. Педагогика М., 1997.

15.Щукина Г.И. Проблема познавательного интереса в педагогике.М.,1971.

Өзіндік жұмыстар үшін тапсырмалар

1) Оқыту түрлерін жүйелеп, кесте түрінде көрсет.

2) Оқытудың психологиялық теориялары.

3) Оқышылардың танымдық іс-әрекетінің ерекшеліктері.

4 Оқыту процесінің құрылымын кесте түрінде көрсет.

5) Көрнекті педагогтардың еңбектеріндегі дамыта оқыту идеялары.

1. 
   Бастауыш сынып оқушыларының оқу мотивтері.
   
2. 
   Оқыту процесінде тұтас педагогикалық процестің негізгі функцияларын жүзеге асыру.
   
3. 
   Оқытудың қозғаушы күштері.
   
4. 
   Оқыту процесінде жеке тұлғаны дамыту.
   
5. 
   Л.В.Занковтың дамыта оқыту теориясы.
   
6. 
   В.В.Давыдов еңбектеріндегі дамыта оқыту идеялары.
   
7. 
   Д.В.Эльконин еңбектеріндегі дамыта оқыту идеялары.
   
8. 
   Оқушылардың танымдық әрекетінің ерекшеліктері.
   

1. Оқу мотивтері туралы түсінік.

2. Оқу әрекеті мотивтерін қалыптастыру.

3. Оқуға мотивацияны арттыру шарттары.

3. Оқушыларды оқуға ынталандыру.
1. Мотивтер /фр. motif, лат. moveo – қозғалтамын/ іс-әрекеттің түрткісі, олар субъектінің өмір сүру жағдайының әсерімен құрылады және оның белсенділігінің бағытталғандығын анықтайды. Мотив ролінде сұраныстары, қызығушылықтары, талпыныстары, эмоциялары, бағытталғандығы және мұраттары болып табылады. Бала мектепке келгенде мектепте болуға деген қызығушылықпен байланысты және қоғамдық өмірге белсенді қатыстырылу мотивтері онда басым болады. Өсе келе бұл мотивтер өзгеріске түседі: бір жағдайларда жақсы баға алуға деген қызығушылық пайда болады, екіншілерде білімнің өзіндік мазмұнына қызығушылық туады.

Себептендіру /мотив/ - баланы оқуға ұмтылдыратын күш. Оқушының оқу мотивтері – борыш сезімі, мұғалімнен мақтау алу ниеті, жазалаудан қорқуы, ересектердің талабын орындау әдеті, танымдық қызығушылық, сыныпта өз орнын табуға деген ұмтылысы, ата-аналарды қуантуға ниеті, «бестік» бағасын алуға талпынысы, сыйлық алуға деген ұмтылысы.

Оқу іс-әрекетіне барынша сәйкес мотивтер – оқу-танымдық мотивтері. Оқушының оқу мотивтері оның тұлғасының бағытталғандығын, жетістіктері мен сәтсіздіктерін көбіне-көп анықтайды. Оқудың мотивтері оң болуы мүмкін /білімге деген ұмтылысы, жақсы баға алуға деген ниеті, ата-аналардың және мұғалімдердің ризашылығына ие болу, құрдастарының арасында сыйлы болу, мамандық алуға ұмтылысы, еңбекке талпынысы, Отанына пайдалы болу, сүйікті адамдарға ұқсас болу т.б./ бейтарап оқыту процесіне мәнді әсер етпейтін оқушының жеке өмірінің мотивтері/ теріс оқуға кедергі келтіретін, білімді меңгеру процесіне, мектепке оқу қызығушылығына зиянды әсер ететін мотивтер: оқуға деген ниеттің болмауы, оқу білімі, өзінің оқу еңбегін ұйымдастыра білмеуі, оқуда қалып қоюы, тәртіпсіздік, жолдастарының және ата-аналарының теріс әсері/ немесе осы үш түрі ұштасуы мүмкін.

2. Мұғалімнің міндеттері: оң мотивтерді дамыту және бекіту; бейтарап оқу мотивтеріне әсер етіп, оларды оң мотивтерге айналдыруға тырысу; теріс мотивтерді ең болмағанда бейтарап мотив деңгейіне түсіруге тырысу. Оқушыны дер кезінде сүйеп, өз күшіне сенімді орнықтыру қажет.

Оқудың оң мотивін дамытудың және қалыптастырудың негізі оқу іс-әрекеті, оқудағы танымдық қызығушылықты дамыту болып табылады. Балалардың өзін басқаруға, өзін-өзі тәрбиелеуге әлі тәжірибелері аз. Проблемдік жағдайларды жасау оқу сабағына қызықтылықты, білуге деген ұмтылысты береді. Оқуға оң қатынасты туғызу үшін қызықты практикалық сабақтарды, топсеруенді, бақылауларды қолдану керек. Мұғалімнің басқарушы ролі мынада: оқумен байланысты жүйе, қызығушылықтардың, ұмтылыстардың және ниеттердің үйлесімділігін жасау болады.

Мотивацияны қалыптастыру бағдарламаларының жалпы мәні мұғалімнің оқушыларды оқуға деген саналы, жағымды, жауапкершілікпен қарау қатынасының деңгейіне көшіру, яғни оқушылардың берілген білімнің өмірде пайдалылығына саналы түсінуі деп түсінген дұрыс.

А.К.Маркова оқушылардың оқуға мотивациясын мақсатты түрде қалыптастыру жұмыстарын былайша бөліп көрсетеді:

• 
  Оқуға мотивацияны қалыптастыруға жағдай жасайтын мұғалім іс- әрекетінің тәсілдері.
  
• 
  Мотивацияның кейбір жақтарын бекітуге бағытталған арнайы жаттығулар.
  
• 
  Сабақ кезеңдерінде және үлгерімі төмен оқушылардың оқуға жағымды мотивациясын қалыптастыру және арттыру.
  
• 
  Оқушылардың оқу мотивациясын қалыптастырудың және оны зерттеу кезеңдерінің бірізділігі.
  
• 
  Оқушылардың оқу мотивациясының жағдайы мен қалыптасу барысының мәлімет картасы.
  

Мұғалімнің тікелей мотивациялық сфераны дамытуға бағытталған жұмыстарына төмендегідей ықпалдарды жатқызуға болады:

• 
  оқушылардың бойында бұрын қалыптасқан және нығайтылуға тиісті жағымды мотивациялық ұстанымдарды өзектендіру;
  
• 
  жаңа мотивациялық ұстанымдар (жаңа мотивтер, мақсаттар) мен жаңа сапалардың /саналылық, тұрақтылық/ пайда болуына жағдай жасау;
  
• 
  кейбір мотивациялық ұстанымдарды түзету.
  

Оқушыларды зерттеу оқу-тәрбие жұмысын психологиялық тұрғыдан негізделген түрде жоспарлау,оның тиімділігін дұрыс бағалау, оқушылармен жақсы қарым-қатынаста болып, оларды оқыту процесінің белсенді мүшелеріне айналдыру үшін керек (А.КМаркова).

Мұғалімнің өқу біліктілігі және оқу мотивациясын зерттеу пәніне оқушының мотиві, мақсаты, эмоциялары секілді мотивациялық сферасы компоненттерімен бірге мотивацияға зор ықпалын тигізетін оның оқу біліктілігінің жағдайы да жатады.

Оқушылардың оқуға мотивациясын қалыптастыру дегеніміз бұл мектепте оқуға деген ішкі ұмтылысты (мотив, мақсат, эмоция) қалыптастыру, оларды оқушылардың саналы сезінуі, өздерінің мотивациялық сферасын одан әрі дамытуы. Мұғалім бұл жағдайда оқушыладың мотивациялық сферасы стихиялы түрде қалай дамитынын және қалыптасатынын салқынқанды бақылаушы позициясын ұстанбай, керісінше психологиялық тәсілдер жүйесінің көмегімен оқу мотивациясының артуына дем беріп отыруы қажет.

3. Мотивацияның /стимулдаудың/ шарттары: білім мазмұнын жекелік бағытталған қызықты материалдармен байыту; барлық оқушыларға ізгілікті қатынас; танымдық сұраныстарын қанағаттандыру; қызықты қарым-қатынас; ойлауды сезіммен байыту; білуге деген құштарлықты дамыту; белсенді өзін-өзі бағалау; өзін-өзі дамытуға ұмтылыс; балалардың бастамашылығын қолдау; оқу еңбегіне жауапкершілікті қатынас.

• 
  оқушының ниетіне сүйену;
  
• 
  салыстыру, мысалдар;
  
• 
  оқушыларда асқан ниетті болдырту;
  
• 
  оқушыны түсіну;
  
• 
  баланы қызықтыратын дүниелер туралы сөйлеу;
  
• 
  істелінген қылықтардың неге соқтыратынын көрсету;
  
• 
  баланың жақсы жақтарын мойындау;
  
• 
  талап қою арқылы стимулдау;
  
• 
  жетістіктерді көрсету;
  
• 
  мақтау;
  
• 
  баламен сезімдес болып сынау.
  

4. Ынталандыру /стимулдау/ дегеніміз оқушыны бір нәрсеге итеру, ұмтылдырту болып табылады. Бала үшін оқу – оңай шаруа емес. Мектеп практикасы оқудың қажеттігін түсіну жеткіліксіз екендігін көрсетіп отыр. Түрлі себептерге байланысты бала өзі ұнатқан іс-әрекеттермен айналысуға көп уақытын сарп етіп, оқуды шетке шығарып қояды. Міне, осындай жағдайларда дұрыс таңдалған және қолданылған ынталандырулар /стимулдар/ керек-ақ.

Ынталандырудың негізгі әдістеріне мыналар жатады: мадақтау, жазалау, жарыс.

Мадақтау – балаға /немесе ұжымға/ педагогикалық әсер, онда тәрбиеші /немесе ұжым/ жекелеген оқушының /немесе ұжымның/ қылығына, мінез-құлқына оң баға береді. Мадақтаудың әсері оң эмоцияны қоздыруға негізделген. Сондықтан өз күшіне сенімділікті, жауапкершілікті, жақсы көңіл күйді туғызады. Мадақтаудың түрлері: мақұлдау, өз күшіне сендіру, мақтау, алғыс, құрметті құқық беру, грамоталармен, сыйлықтармен марапаттау т.б.

Жазалау – бала орнатылған талаптарды орындамағанда және қоғамда қабылданған нормалар мен ережелерді бұзғанда қолданатын педагогикалық әсер. Жазалау арқылы педагогтар мен ата-аналар балаға оның қандай бір қылығын дұрыс еместігін ұғынуға көмектеседі. Өзін кінәлі сезінуге және осындай жағымсыз қылықтарды қайта жасамауға психологиялық кедергіні қалыптастыруға көмектеседі Мектептегі жазалаудың түрлері: құптамау, ескерту, ауызша және жазбаша сөгіс, сабақтан шығару, орындамаған тапсырманы орындату үшін сабақтан кейін алып келу, ата-аналарды шақыру, педагогикалық кеңеске шақырту, мінез-құлқы үшін бағаны кеміту, аз мерзімге мектептен шығару, 16 жастан кейін мүлдем мектептен шығару. Осы орайда денелік және психикалық күш қолдануға мүлдем тыйым салынады.

Жарыс – іс-әрекеттің әр түрлерінде /қоғамдық жұмыс/ оқушылардың шығармашылық күштерін дамытады және белсенділігін арттырады, алдағыларды қуып жетуді, арттағыларға көмектесуді көксейді, сөйтіп осы негізде жоғары жетістікке жетуді мақсат етіп қояды. Жарыс жекелік және ұжымдық болуы мүмкін. Жарыстың тиімділігі жоғары болады, егер де оның нәтижесі үнемі қорытындыланып отырылса.

Белсендету – қуатты, мақсатты бағытталған оқуға ұмтылдырту.

Қызығушылық – тануға, білуге деген ұмтылыста көрініс табатын танымдық сұраныстың формасы. Қызығушылық мыналарға тәуелді: 1) алған білімнің, іскерліктің, ақыл-ой тәсілдерінің қалыптасқандығының деңгейі мен сапасына; 2) оқушының мұғалімге деген қатынасына.

Стимул – қажетті нәтижеге жету мақсатында оқушыны «итермелеу». Оқытудың стимулдары: балалардың ниеті, жетістіктерді салыстыру, оқушылардың түсінігі, мәселелерге деген қызығушылық, жетістікті қуаттау, жұмыстың жағымдылығы, орынды талаптар, мұғалімнің мақтауы, мүдделес сын, жақсы мінездеме алу.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Мотив дегеніміз не?
   
2. 
   Оқу мотивтерін ата.
   
3. 
   Танымдық мотив дегеніміз не?
   
4. 
   Оқу әрекеті мотивтерін қалыптастыру тәсілдерін ата.
   
5. 
   Оқуға мотивацияны арттыру шарттарын көрсет.
   
6. 
   Стимул дегеніміз не?
   
7. 
   Белсендіру дегеніміз не?
   

1. Педагогика. Дәріс курсы. Алматы: «Нұрлы әлем», 2003. -368 бет.

2. Белкин А.С. Ситуация успеха. Как ее создать. М.,1991.

3.Выготский Л.С. Педагогическая психология. М.,1996.

4.Дусавицкий А.К. Формула интереса. М.,1989.

5.Егошина Е.В. Методика исследования мотивов учения.//Нач. Шк. -1995.-№5.

6.Леонтьев А.Н. Потребности, мотивы и и эмоции. М.,1971.

7.Маркова А.К., Матис Т.А., Орлов А.Б. Формирование мотивации учения. М.,1990.

8.Подласый И.П. Педагогика начальной школы. М., 2000.

9.Подласый И.П. Педагогика. М., 2003.

10.Педагогика ./Курс лекций. А., 2003.
Өзіндік жұмыстар үшін тапсырмалар

1. 
   Оқушылардың оқуға мотивациясын зерттеу және оны қалыптастыру жолдары.
   
2. 
   Мотивация теорияларын кесте түрінде көрсет.
   
3. 
   Оқу әрекетіне жағымды қатыасты қалыптастыру жолдары.
   
4. 
   Оқу мотивациясын қалыптастыру үшін кеңестер жүйесін құрастыр.
   
5. 
   Оқу іс-әрекеті мотивтерін кесте түрінде жүйелеп көрсет.
   
6. 
   А.К.Маркова бойынша оқу мотивтерін жіктеу және қалыптастыру жолдары.
   

1. 
   Мотивация типтері.
   
2. 
   Мотивация жүйесіндегі түрлі мотивтердің алатын орны.
   
3. 
   Оқу-танымдық мотивтер.
   
4. 
   Мотивтер – оқытудың қозғаушы күші ретінде.
   
5. 
   Мотивтерді қалыптастыру.
   
6. 
   Қызығушылықтар және қажеттіліктер.
   
7. 
   Оқуға ынталандыру.
   

1. Оқытудың заңдылықтары және принциптері туралы жалпы түсінік.

2. Оқытудың заңдылықтары.

3. Оқытудың жеке /нақты/ заңдылықтары.

4. Оқытудың принциптері /ұстанымдары/ мен ережелері.
1. Оқыту теориясының негізгі компоненттерінің бірі оның заңдылықтары. Олардан құбылыстар, үрдістер, оның нәтижелері арасындағы обьективті, тұрақты және қайталанып келіп отыратын байланыстар көрініс табады.

Дидактикалық принциптер – оқыту процесінің жалпы мақсаттарына және заңдылықтарына сәйкесті мазмұнды, ұйымдастырушылық формалар мен әдістерді анықтайтын базистік жағдайлар.

Я.А.Коменский педагогикалық ойдың тарихында ең бірінші болып оқыту процесінің құрылыуын анықтайтын оқыту принциптерінің жүйесін жасады. Я.А.Коменскийдің оқыту табиғаттың және адамның дамуының жалпы заңдылықтарына бағынады деген идеясы «оқытудың табиғатқа сәйкестігі» деген атқа ие болды. Ж.Ж.Руссо оқыту процесінің принципалдық негізі баланың табиғатпен тікелей жанасуы деп есептеді. И.Г.Песталоцци оқытудың мазмұнын көрнекілік принципінен шығарады.

А.Дистервег оқыту жүйесін нақты ережелермен толтырады. Ол оларды оқыту мазмұнына, оқытушыларға, оқушыларға талаптар түрінде қарастырды. Оқыту прициптерін жасауда К.Д.Ушинский үлкен үлес қосты. Ол мынадай принциптерді бөліп шығарды: оқытудың халықтық идеясында көрініс табатын оқытудың тәрбиелеушілік сипаты; оқытудың жүйелігі, шамаға лайықтылығы және әлі жетерлігі; білімнің беріктігі; оқытудың саналылығы және белсенділігі; оқытудың көрнекілігі. К.Д.Ушинский осы принциптерге терең психологиялық негіздеме берді.

Оқыту процесінде қызмет ететін заңдылықтары жалпы өз әрекетімен бүкіл жүйені қамтиды және жеке немесе нақты жүйенің белгілі бір компонентіне әсері болып бөлінеді.

1. Оқытудың мақсаты тәуелді: а) қоғамның дамуының деңгейіне және қарқынына; б) қоғамның сұранысына және мүмкіншілігіне; в) педагогика ғылымының және практикасының даму деңгейіне және мүмкіншілігіне.

2. Оқытудың мазмұны тәуелді: а) қоғамдық сұранысқа және оқыту мақсатына; б) әлеуметтік және ғылыми техникалық прогрестің қарқынына; в) оқушылардың жастық мүмкіншіліктеріне; г) оқытудың теориясы мен практикасының дамуының деңгейіне; д) оқу орындарының материалдық техникалық және экономикалық мүмкіншіліктеріне.

3. Білім сапасы оқытудың әрбір жаңа кезеңінің тиімділігі тәуелді:

а) оның алдындағы кезеңнің өнімділігіне және ондағы қол жеткен нәтижеге;

в) оқылып жатқан жадығаттың сипатына және көлеміне; в) мұғалімдердің ұйымдастырушылық педагогикалық әсеріне; г) оқушылардың оқығандығына; д) оқыту уақытына.

4. Оқыту әдістерінің тиімділігі тәуелді: а) әдістерді қолданудағы біліміне және дағдысына; б) оқыту мақсатына; в) оқытудың мазмұнына; г) оқушылардың жасына; д) оқушылардың оқу мүмкіншіліктеріне; е) материалдық техникалық қамтамасыз етілуіне, ж) оқыту процесін ұйымдастырылуына.

5. Оқытуды басқару. Оқытудың өнімділігі тәуелді: а) оқыту жүйесінде кері байланыстың қарқындылығына; б) түзетуші әсердің дұрыстығына.

6. Оқытуды ынталандыру мыналардың есебінен болады: а) оқытудың мотивтері а) сыртқы /қоғамдық, экономикалық, педагогикалық/ стимулдардың.

3. Оқытудың жеке /нақты/ заңдылықтары

1. Дидактикалық заңдылықтары. Оқытудың нәтижесі оқытудың ұзақтығына, меңгеріліп жатқан мазмұнның оқушыға мәнділігіне тікелей пропорционалды. Берілген көлемдегі білім мен іскерліктің меңгерілу өнімділігі оқылып жатқан материалдың санына, қиындығына және күрделілігіне кері пропорционалды. Оқытудың нәтижесі қолданылған әдістердің, құралдарға және мұғалімнің шеберлігіне тәуелді. Оқытудың «жасату» жолы «тыңдау» жолынан 6-7 есе өнімді.

2. Танымдық /гносеологиялық/ заңдылықтар. Оқытудың нәтижесі оқушылардың оқуға деген сұранысына және оқушылардың оқу іс-әрекетінің көлеміне, білімдерді, іскерлікті практикалық қолдану көлеміне тікелей пропорционалды. Оқушылардың ақыл-ой дамуы өзара байланысты білімдердің, іскерліктердің, шығармашылық әрекеттің тәжірибесін меңгеру көлеміне тікелей пропорционалды. Оқыту нәтижесі оқушылардың үй тапсырмасын әрдайым және жүйелі орындалуына, оқытудың проблемділік деңгейіне, оқушыларды әлі келетін және мәнді оқу проблемаларын шешуге қатыстырылу қарқынына тәуелді.

3. Психологиялық заңдылықтар. Оқытудың өнімділігі оқушылардың оқу іс-әрекетіне қызығушылығына, оқушылардың оқу мүмкіншілігіне, тренировкалық жаттығулардың санына, тренировканың қарқынына, оқушылардың танымдық белсенділігінің деңгейіне, оқушылардың зейінінің деңгейіне және тұрақтылығына, оқушылардың еңбек істеуге деген қабілеттілігіне байланысты. Нақты оқу материалын меңгерудің нәтижесі оқушылардың қабілетіне жекелеген ынтасына, оқушылардың ойлауының деңгейіне, күшіне, қарқындылығына және ерекшелігіне, еске сақтаудың даму деңгейіне тәуелді.

4. Кибернитикалық заңдылық. Оқыту тиімділігі кері байланыстың жиілігіне және көлеміне, оқыту процесін басқару сапасына тікелей пропорциональды болады. Білім сапасы қадағалаудың тиімділігіне де байланысты болады.

5. Әлеуметтік заңдылықтар. Индивидтің дамуы тікелей немесе жанамалай қарым-қатынасқа түсетін басқа да индивидтердің дамуымен шартталған. Оқытудың өнімділігі танымдық контактінің көлеміне және қарқындылығына, «интеллектуалдық ортаның» деңгейіне, өз-өздерін оқытудың қарқындылығына тәуелді.

6. Ұйымдастырушылық заңдылықтар. Оқытудың тиімділігі мұғалімнің ұйымдастырушылық жұмысына, жұмыс істеу қабілетіне тәуелді. Ақыл-ой шаршауы сезім органдарының тежелеуіне соқтырады: төрт сағат оқу сабағы анализаторлардың сезімдігін 2 есе кемітеді. Балалардың ақыл-ой жұмыс істеу қабілеті денсаулық жағдайына, ақыл-ой іс-әрекетінің режиміне, жынысына, жасына, жылдың уақытына, апта күніне, тәулік уақытына тәуелді болады. Балалардың ақыл-ой іс-әрекетінің белсенділігі оқу сабақтарының кестесіне де тәуелді болады.

4. Оқытудың принциптері /ұстанымдары/ мен ережелері:

Саналылық және белсенділік принципінің негізіне ғылым орнатқан заңдылықты жағдайлар жатыр: білім алудың мәні терең және дербес ұғынылған білімдер құрайды, олар өз ойын қарқынды жұмыс істеу жолымен игеріледі.

Көрнекілік принцип негізінде мынадай ғылыми заңдылықтар жатыр: адамдардың басым көпшілігінде көру органдары ең үлкен сезімділікке ие, көру органынан миға түсетін ақпарат кодировканы қайта жасауды талап етпейді, ол оқушының есінде жеңіл, тез және берік орын алады.

Жүйелілік және бірізділік принципі мынадай ғылыми жағдайларға негізделеді: оқушының миында қоршаған дүниенің анық суреті бейнеленгенде ғана ол нағыз және іскер білімге ие болады.

Ғылымилық принципінде мына заңдылық бекітілген: білім беру мазмұнын меңгеру және оқушылардың танымдық күшін дамыту – оқыту процесінің екі өзара байланысты жақтары; оқу материалын меңгерудің беріктігі тек қана объективті факторға емес, сонымен бірге субъективті факторға да тәуелді; білімді меңгерудің беріктігі оқытуды ұйымдастырумен, әр түрлі формалар мен әдістерді қолданумен, оқытудың уақытымен шартталады; оқушылардың еске сақтауы таңдаушылық сипатта болады.

Шамаға лайықтылық принципі оқытудың көп ғасырлық практикасы жасаған талаптардан шығады: оқушылардың жастық даму заңдылықтары және оқушылардың даму деңгейіне сәйкесті дидактикалық процесті жүзеге асыру. Я.А.Коменский шамаға лайықтылық принципін жүзеге асыруға арналған ережелерді анықтады: жеңілден қиынға, белгіліден белгісізге, оңайдан күрделіге.

Ғылымилық принципі оқушыларға ғылым орнатқан білімдерді меңгертуді талап етеді.

Теория мен практиканың байланысы принципінің негізіне философияның мынадай басты қағидасы жатқызылған: өмір, практика – шындықтың өлшемі, танымдық іс-әрекеттің қайнар көзі.

Оқыту принципінің талаптары ережелер жүйесі арқылы жүзеге асады. Ереже – бұл нақты жағдайда белгілі бір мақсатты орындаудағы педагогикалық іс-әрекетті суреттеу. Көбінесе оқытудың ережесі деп қандай да бір принципті қолданудың жекелеген жақтарын ашатын басшылықтық жағдайларды түсінеді.

Оқытудың ережесі теориядан практикаға көшу буыны болады. Ереже мұғалімге қандай да бір жағдайда белгілі бір әрекеттерді орындауды тапсырады, оны талаптарды орындауға бағыттайды.