Мукофоти совриндори, санъатшунослик фанлари доктори, профессор му
жүктеу/скачать 4.93 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- OZBEK DRAMATURGIYASIDA ZAMONDOSH OBRAZLAR TALQINI Qodirjonova Navroza Ashirmurodovna
- Kalit so„z
- Ключевое слово
| Фойдаланилган адабиѐтлар:
1. Қодиров М. Ўзбек театр анъаналари. – Т.:Ғ.Ғулом нашриѐти, 1976. 2. Қодиров М. Томоша санъати ўтмишдан лавҳалар. – Т.:Фан, 1993. 3. Қодиров М. Томоша санъатлари ўтмишда ва бугун. – Т.:Мумтоз сўз, 2011. O'ZBEK DRAMATURGIYASIDA ZAMONDOSH OBRAZLAR TALQINI Qodirjonova Navro'za Ashirmurodovna – O„zDSMI 1- kurs magistranti. Annotatsiya: Ushbu maqolada bugungi zamonaviy o„zbek dramaturgiyasi faoliyati va undagi asarlardagi obrazlar talqini xususida fikr-mulohazalar bayon qilingan. Shuningdek, sohada mavjud bo„lgan kamchiliklar va yutuqlar to„g„risida batafsil tahliliy asoslarga ega misollar bilan jarayonlar keng yoritib berilgan. Kalit so„z: milliy tafakkur, estetik qarash, dramaturgiya, obraz talqini, zamonaviy qarash Аннотация: В данной статье изложены размышления о деятельности современной узбекской драматургии и интерпретации образов в ее произведениях. Также подробно освещаются процессы с примерами с подробным аналитическим обоснованием недостатков и достижений в этой области. Ключевое слово: национальная мысль, эстетическое видение, драматургия, интерпретация образа, современный взгляд Annotation: in this article, comments are made on the activity of modern Uzbek dramaturgy and the interpretation of images in the works. Also, the 198 processes are widely covered with examples with detailed analytical framework on the shortcomings and achievements that exist in the field. Key word: national mentality, aesthetic look, dramaturgy, image interpretation, modern look. O'zbek milliy tafakkuri estetik qarashlari tizimida sodir bo'lgan yangilanishlar bugungi dramaturgiya taraqqiyotiga ham jiddiy ta'sir ko'rsatdi. O. Yoqubovning "Bir koshona sirlari", Usmon Azimning "Bir qadam yo'l", Erkin Samandarning "Arabmuhammad Bahodirxon", Ilhom Hasanning "Bir kam dunyo", Abdulla A'zamning "Dugohi Husayniy", "Jek London hikoyasidan so'ng" kabi asarlari hozirgi o'zbek dramaturgiyasida erishilgan yutuqlardan biri hiosblanadi. Binobarin, shu o„rinda U.Azimning "Bir qadam yo'l" dramasida inson ko'ngli mayllariga e'tiborsizlik, vaqtida odamni qadrlamaslik singari illatlar bir umr mehnat qilib, halol yashagan keksa kishining murakkab taqdiri misolida aks ettirilgan. Samarqandni ko'rish, uni ziyorat etishni umr bo'yi orzu qilib yashagan, ammo vaqtida qo'lining kaltaligi, keyinchalik turmush tashvishlari bilan ovoraligi, undan so'ng farzandlarining e'tiborsizligi sabab yonginasidagi shaharni ko'rmay o'tib ketgan qariya va uning o'g'illari ruhiyati asarda katta mahorat bilan ko'rsatilgan. Ayni vaqtda istiqlol dramaturgiyasida shakliy izlanishlar, ijodiy tajribalar bir zum ham to'xtagan emas. Dramaturglar sanog'iga yetib bo'lmas hayotiy holatlar shu holatlarda harakat qiladigan qahramonlar tabiatida ham jiddiy evrilishlar yasashi mumkinligini nozik his etgan holda drama-versiya, drama- vaziyat singari yangi ifoda shakllarini o'ylab topganlarki, bu hol asarlarning muvaffaqiyatli chiqishini ta'minlagan. [1;65] Hozirgi kunda esa milliy dramaturgiyaning tilga olishga loyiq badiiy yutuqlar qo'lga kiritilishi og'ir kechayotgan soha bo'lib qolayotganligini ta'kidlash kerak. Mustaqillik davri dramaturgiyasi bozor iqtisodi talablariga eng ko'p berilgan adabiy tur bo'ldi. Bu hol sahna asarlarining sifatiga salbiy ta'sir ko'rsatmay qolmadi, albatta. Ma'lumki, milliy adabiyotimiz uchun haq gapni aytish badiiy ijodning oddiy talabiga aylanib qoldi. Bugun adabiyot zarur gapni, dolzarb muammoni odamning taqdiriga bog'lab, ta'sirli yo'sinda ifodalash kerakligiga 199 odatlanib bormoqda. Milliy dramaturgiyada esa hanuzgacha zarur gapni yalang'och yo'sinda, keskin tarzda aytish fazilat sanab kelinmoqda. Bugungi kun dramaturgiyasi haqida gap ketar ekan, teatr sanʼatining asosi boʻlgan ushbu adabiy janrning rivojiga alohida eʼtibor qaratilayotganini taʼkidlash joiz. Yoshlarni toʻgʻri yoʻlga boshlashda pand-nasihat bilan kifoyalanib boʻlmaydi. Ezgulikni, yurtparvarlikni, insoniy fazilatlarni kamol toptirishga xizmat qiladigan amaliy ishlar qilish kerak. Ana shunday amaliy tarbiya omillaridan biri teatrdir. Teatr davr bilan hamnafas yashayotgan, hayot sinovlarida toblangan fidoyi insonlar haqida hikoya qiluvchi asarlarni sahnaga olib chiqishi zarur. Farzandlarimizning maʼnaviy dunyosini mustahkamlaydigan, kelajakka ishonchini oshiradigan, oriyatini kuchaytiradigan zamonaviy qahramonlar obrazini yaratish kerak. Shu bois, madaniy hayotimizning har bir sohasida zamon qahramoni obrazini yaratish borasida oʻziga xos izlanishlar koʻzga tashlanmoqda. Xususan, har ikki yilda anʼanaviy ravishda oʻtkazib kelinayotgan “Seni kuylaymiz, zamondosh!” respublika festivali dramaturgiyamizda maʼlum bir siljishlarga sabab boʻlganligini misol tariqasida keltirib o„tishimiz mumkin. Festivalga tayyorgarlik jarayonida dramaturglarimiz tomonidan zamonamiz qahramoni obrazlarini aks ettirgan qator yangi pyesalar ham yaratildi. Xususan, atrofimizda kechayotgan bunyodkorlik ishlarini tasvirga olgan “Ezgulik yoʻlida” (Sh.Rizayev) asari, hayotini tibbiyotga bagʻishlagan, fidoyi meditsina xodimlari haqidagi “Oq xalatli farishtalar” (F.Bobojonova) dramasi, yangi paxta navini ixtiro etib, uni yetishtiradigan yoshlar hayotini aks ettirgan “Bahor shamoli” (N.Abbosxon), zavod ishchilari hayoti haqidagi “Boshqacha odamlar” (O.Xakimov, S.Odilov), toʻrtinchi hokimiyat vakillari sanalgan jurnalistlarga bagʻishlangan “Oqqush” (M.Komiljonov), katta hayotning ogʻir qiyinchiliklarini oʻzining buyuk bardoshi bilan yenggan ayol haqidagi “Jannati ayol” (O.Madatova), chegara hududlaridagi militsiya xodimlarining faoliyati haqidagi “Shijoat” (X.Xursandov), sabr, chidamlilik, metin iroda, har qanday sharoitda jufti haloliga sadoqatni tarannum etuvchi “Quyoshni sen uygʻotasan” (Q.Norqobil) kabi dramalar shular jumlasidandir.[2;87] 200 Muhim ijtimoiy muammolarni koʻtarib chiqayotgan asarlarning paydo boʻlayotgani dramaturgiya davr bilan hamnafas qadam tashlayotganini koʻrsatadi. Zamonaviy qahramonni yaratish yoʻlida dadil qadamlar tashlanmoqda. Shuningdek, soʻnggi yillarda davrning global muammolari – odam savdosi, giyohvandlik, terrorizm haqida koʻplab asarlar yaratilmoqda. Shu maʼnoda, Rixsivoy Muhammadjonov qalamiga mansub “Oydin” (Milliy akademik drama teatri) asari bugungi kunda oʻzbekning bolasini ham oʻz komiga tortayotgan muammo – odam savdosi va uning ayanchli oqibatlari xususida. “Oydin” dramasidagi qahramon tushib qolgan vaziyat oddiy emas. Voqealar rivojida odam savdosi qurboni boʻlgan qizlar bilan bogʻliq tafsilotlar asosida intervyu tayyorlash jarayonida qahramonning jabrdiyda qizlarning koʻrgiliklari uchun asosiy aybdorlardan biri oʻzi bir yostiqqa bosh qoʻygan turmush oʻrtogʻi ekanligini bilib qolishi va ushbu jarayonda qalbida kechgan ruhiy jarayonlar oʻziga xos sahnaviy vositalarda ochilgan. Bu kabi ruhiy kechinmalar asosida asarlarning yaratilishi va paydo bo„lishi har bir tomoshabin qalibida o„ziga xos his-tuyg„u va xarakterni keltirib chiqarsa ajabmas. Bu borada esa aslida drama nima? Dramatik asarlarda zamonaviy qahramon obrazi qanday paydo bo„ladi degan savollar o„rtaga qo„yilmog„i lozim. Drama adabiy asar sifatida aktyor, rejissor tomonidan sahnada oʻz talqinini topadi. Drama tufayli teatr sanʼati yuzaga kelgan va u kino sanʼati uchun ham asos boʻlgan.Buyuk ingliz dramaturgi V.Shekspir ''Dunyo bu – teatr odamlar esa aktyorlardir'' degan edi. Dramani Shekspir uchta birlik qonuninga bo'ysunishi kerak deb hisoblagan. 1.Makon birligi. 2.Zamon. 3.O'rin birligi. Ana shu talab bajarilgandagina yaxshi asar yaratish mumkin.[3;54] Dramatik asarlarda zamonaviy qahramon obraz yaratishda Komil Yashin xarakterlarni harakatda ochish san‟atida dramaturgiyamizda o„ziga xos adabiy maktab yaratgan ijodkorlardan biri hisoblanadi. Bu maktab san‟atkorlarning qanchadan-qancha shogirdlarini tarbiyalab voyaga yetkazdi, yetkazyapti, qanchadan-qancha shogirdlarni ijodiy cho‟qqilarga ruhlantirdi, ruhlantirayapti. Ayni chog„da, dramaturgiyamiz bayroqdorining qalamkash safdoshlariga ta‟siri, 201 safdoshlarning unga ta‟siri bir-biriga ustoz, bir-biriga shogirdlari ham o„z an‟ana samaralariga ega. Dramaturgiyamizning dramatizm va kollegiyalarga boy pyesalar, ayniqsa, “Gulsara”, “Nurxon”, musiqali dramalari shogirdlari bilan bir safdoshlarga ham ibratli namunalardir. Xarakterlarni harakatda ochish san‟atida mazkur asarlarni mavjud xislat-traditsiyalarini muallif bilan bir safdoshlari ham davom ettiradi, ular yangi-yangi navatorona xususiyatlar bilan boyitadi. Shu jihatdan ayniqsa, Uyg‟un va Izzat Sultonning “Alisher Navoiy” (1944) pyesasi alohida e‟tiborlidir. Har bir davr adabiy jarayonining o„z shoh asari, o„z durdonasi bo„ladi. Dramaturgiyamizning yigirmanchi va o„ttizinchi yillari “Boy ila xizmatchi”, “Maysaraning ishi”, “Paranji sirlari”, “Gulsara”, “Nurxon” larsiz tasavvur qilishimiz qiyin. Qirqinchi yillarni esa “Alisher Navoiy” siz idrok etishimiz qiyin. Binobarin, bu asarni dramatik nuqtai nazardan maxsus ko„rib o„tamiz. Butun umrini xalq baxti uchun kurashga bag‟ishlaganlar, xalqchill ideallarni deb jon olib, jon berganlarning nomlari mangulikka barhayotdir. Bundaylarni hayotdagi kabi adabiyotda ham abadiylashtirish, doimo birinchi darajali vazifalarimizdan bo„lib keladi. Zotan, adabiyotimizda zamonaviy mavzu juda ham muhim bo„lgani holda, tarixiy mavzular mavjud. Chunki zamonaviylik muammosi faqat shu kunlardan olib yozilgan asarlar orqali hal qilinmaydi. Yozuvchi tarixga murojaat qilish bilan undan zamonaviy masalalarni hal qilishga ko‟maklashuvchi faktlarni izlaydi, tarixga zamonamiz tendensiyalari nuqtai nazaridan yondashib, uni davrimiz xizmatiga bo„ysundiradi. Mislsiz jangovor sahifalarga boy tariximiz zamondoshlarimizga hamma vaqt yaqin va qimmatli.[4;98] Shunday qilib, soʻnggi davrda oʻzbek dramaturgiyasi katta evrilishlarni boshidan oʻtkazmoqda. Unda zamonaviy qahramon obrazini yaratish yoʻlida oʻziga xos jarayon kechmoqda. Hayotning qarama-qarshiliklari oldida chekinmagan, oʻzligini anglashga intilgan va oʻzini namoyon eta olgan qator insonlar obrazlari yaratildi. Biroq shu bilan birga, hali yaratilayotgan qahramonlarning hammasini badiiy yetuk, davr sinoviga bardosh beradigan qahramonlar, deyishga erta. Shunday boʻlsa-da, dastlabki dadil va muvaffaqiyatli qadamlar bu yoʻldagi 202 ishlarning ertangi kuniga katta umid uygʻotadi. Bu jarayon nechogʻliq murakkab va koʻp qirrali boʻlmasin, yangilikka intilish va uni egallash yoʻlidagi saʼy- harakatlar va izlanishlar orqali uning ijobiy natija topishiga shubha yoʻq. Hozirgi adabiy jarayon tarixini yaratayotgan bir necha bo„g„inga mansub o„zbek nosirlarining ijodiy prinsiplari, uslubiy izlanishlari “ong oqimi” deb atalayotgan adabiy yo„nalish prinsiplari asosida tahlil va tadqiq etishga, ijodiy tajribalarda ko„rinayotgan realizm, romantizm, naturalizm, simvolizm, modernizm, syurrealizm, ekzistentsializm kabi badiiy metodlarning yetakchi xususiyatlari, estetik tabiati haqida fikr yuritishga asos beradi. жүктеу/скачать 4.93 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|