Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
Сотталушылартұлғасынзерттеубағдарламасы
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Әдіснамалықбөлімде
- Процедуралықбөлімкелесікезеңдердентұрады
| 12.3.Сотталушылартұлғасынзерттеубағдарламасы
Бас бос тан ды ғы нан ай ырыл ған дар дың бос тан дық қа шық қан- нан ке йін олар ды өмір ге қайта бейім деу жә не қайта әлеу мет тен- ді ру – күр де лі әрі жан-жақ ты үдеріс. Бас бос тан ды ғы нан ұзақ уа қыт айы рыл ған адам бос тан дық та ғы өмір дің түр лі мә се ле ле- рі мен қиын дық та ры на тө зе ал май өзі не оңай кө рін ген бұ рын ғы қыл мыс тық іс те рі не қайта ора ла ды. Мұн дай адам дар дең ге йіне кә ме лет ке тол ма ған дар, ата-ана қа ра уын сыз қал ған дар, ба ла лар үйі нің тәр биеле ну ші ле рі, на ша қор лар, мас кү нем дер жә не бос тан- дық қа шық қан дар. Осы ған қа тыс ты үл гі ре тін де Ю.А. Дмит риев пен Б.Б. Ка зак құ рас тыр ған, жа бық ме ке ме пси хо лог та ры на ар- нал ған ке ле сі тү зе ту бағ дар ла ма ның үл гі сін ұсы нып отыр мыз. Бағ дар ла ма сө зі грек ті лі нен ау дар ған да «ха бар лан ды ру, үкім шы ға ру» ма ғы на сын жә не екі ма ғы на ны біл ді ре ді: 1) іс-әре кет тің бейім дел ген жос па ры, он да ғы мақ сат пен тап сыр ма ны орын дау, оның іс ке асы ры луы; 2) нақ ты мә се ле лер ді ше шу ге ба ғыт тал ған жүйелі ша ра лар. Әр бір сот та лу шы ның тұл ға сын зерт теу ар найы бағ дар ла ма құ- ру ды та лап ете ді, ол әдіс на ма лық жә не про це ду ра лық (экс пе ри- мен тал ды) бө лім нен тұ ра ды. Әдіснамалықбөлімде: – зерт теу мә се ле сін анық тау, ны сан мен пән ді бел гі леу; – ны сан мен зат ты ай қын дайт ын те рең де тіл ген не гіз гі тү сі нік- тер; – ны сан ды ал дын ала бей не леу; – жұ мыс бол жам да рын қа лып тас ты ру. Процедуралықбөлімкелесікезеңдердентұрады: – зерт теу жос па ры; – әдіс те ме лер мен тех ни ка мә лі мет те рі нің жиын ты ғын су рет- теу; – алын ған мә лі мет тер ді тал дау әдіс те рін си пат тау. Бұл бө лім нің әр бір бөл ше гі нақ ты әдіс тер ден, тех ни ка лық тә- сіл дер ден, жұ мыс қа қа жет нұс қау лар мен құ жат тар дан тұ ра ды, бағ дар ла ма ға, мы са лы, ке ле сі мағ лұ мат тар енуі ық ти мал: Заң психологиясы 286 а) биоло гиялық жә не әлеу мет тік-де мог ра фиялық мағ лұ мат тар; ә) ша ғын ор та жә не тұл ға ны қа лып тас ты ру шарт та ры, от ба- сы ның ма те ри ал дық жаб дық та нуы, қор ша ған адам дар мен қа рым-қа ты нас пен он да ғы ада ми-пси хо ло гия лық ахуал, ұс таз да ры на жә не дос та ры на де ген қа ты нас, мі нез-құлық- та ғы ауыт қу жә не т.б.; б) жа сал ған қыл мы сы жә не оған де ген қа ты на сы, оның уәж де ме- ле рі мен мақ са ты, қыл мыс тық топ та ғы рө лі, тер геу жә не сот ке зін де гі мі нез-құл қы, кү нә ні се зі нуі, өкі ніш дә ре же сі, т.б.; в) тұл ға ерек ше лік те рі – ба ғы ты, тем пе ра мен ті, мі нез-құл қы, қа бі ле ті; г) пси хо ло гия лық үдеріс те рі мен күй ле рі нің ма ңыз ды лы ғы – пси хо ло гия лық күй, эмо ционал ды ерік тік айма ғы; ғ) ерек ше бел гі ле рі – та туиров ка, ла қап ат тар, топ та ғы әлеу- мет тік ста ту сы (ор ны); д) пе ни тен циар лы ме ке ме де гі сот та лу шы ның мі нез-құлық кө рі ні сі; ж) ерек ше лен ген мі нез-құлық бел гі ле рі. Бағ дар ла ма сот та лу шы ның тұл ға сын зерт теу де гі пси хо лог- тың ын та лы лы ғын шек те меуі қа жет. Ол – тұл ға ту ра лы жүйе- сіз алын ған мә лі мет тер ді бе кі ту ге, сот та лу шы ның пси хо ло гия- лық бей не сі мен мі нез де ме сін құ рас ты ру ға кө мек те се тін ерек- ше құ рал. Прак ти ка лық тұр ғы да нақ ты бағ дар ла ма ның жос па рын құ рас- тыр ған ға лым дар: К.К. Пла то нов, Ю.М. Авер киев, И.П. Баш ка- тов, В.Г. Деев, Н.С. Фо мин, Л.А. Вы со ти на, В.Д. Лу та нс кий. Кә ме лет ке тол ма ған дар дың тұл ға сын зерт теу ші, бағ дар ла ма- ның ав то ры И.П. Баш ка тов, ке ле сі бө лім дер ді си пат тайды: а) қо ғам нан оқ шаула ну да ғы жағ даят: – бас бос тан ды ғы нан айы рыл ған нан ке йін гі іш кі күй зе лі сі; – қы сым кү йін де гі жа быр қау, жы лау; – жа за ла ну шы ның қор ша ған дар мен қа рым-қа ты нас қа тү су қиын ды ғы; – ден сау лық тың на шар ла нуы, арыз да ну, пси хо ло гия лық жә не функ цио нал ды бұ зы лу лар; 12. Әлеуметтік оқшауланғандарды қайта бейімдеу мен қайта ... 287 – та мақ тан бас тар ту; – де не мү ше сі не зиян кел ті ру ге ты ры су; – қо зу, тү ңі лу, аг рес сия; – пси хо ло гия лық бұ зы лу ды ын та лан ды ру; – түр ме де гі жа ңа ор та ға бейім де лу; ә) жү ріс-тұ ры сы: – жа сал ған қыл мыс қа қа ты на сы; – тәр тіп қа жет ті лі гі не қа ты на сы; – ең бек пен оқу ға қа ты на сы; – бас қа сот та лу шы лар мен қа рым-қа ты на сы; – өзі не жә не туыс та ры на қа тыс ты көз қа рас тар, өзін дік қа ты- на сы; б) ақыл-ойы ның да муы, қы зы ғу шы лық та ры мен бейім ді лі гі; в) жа ғым ды тәр биесі; г) қа рым-қа ты нас ерек ше лі гі; ғ) ерік тік ерек ше лік те рі; д) эмо ционал ды да му ке міс тік те рі; ж) пси хо ло гия лық да му да ғы ауыт қу шы лық тар. За ма науи та лап тар ға сай пе ни тен циар лық ме ке ме лер ді пси хо- ло гия лық тұр ғы да ғы іс-ша ра лар мен қам та ма сыз ету дің ма ңыз ды- лы ғы бү гін гі кү ні өзек ті мә се ле ге айна лып отыр. Кә ме лет жа сы на тол ма ған жа сөс пі рім дер дің қыл мыс қа ба ру се беп те рін ес ке ре ке- ле, жа бық ме ке ме лер де пси хо ло гия лық тү зе ту, сүй мел деу, ем деу мен оңал ту (пси хо ло гия лық кө мек) жұ мыс та рын жүр гі зу қа жет. Пси хо ло гия лық кө мек не гіз гі екі ба ғыт та жү зе ге асы ры ла ды: пси хо ло гия лық пре вен ция (ес кер ту, ал дын алу) жә не пси хо ло гия- лық ин тер вен ция (мі нез-құлық ты тү зе ту, тұл ға ны жа ғым ды өз ге- ріс тер ге тү сі ру, оңал ту). Бос тан дық қа даяр лауда ғы ша ра лар ды іс ке асы ру мақ са ты ко ло нияның ерек ше лі гі не, айып та лу шы лар дың ти по ло гия лық- пси хо ло гия лық, эт ни ка лық айыр ма шы лық та ры на бай ла ныс- ты бағ дар ла ма құ рас ты ру ды қа жет ете ді. Тө мен де гі кес те де А.Т. Ақа жа но ва ның кә ме лет тік жас қа тол ма ған жа бық ме ке- ме де гі тәр биеле ну ші лер ге ар нал ған бағ дар ла ма сы ның үл гі сі ұсы ны ла ды. Заң психологиясы 288 Жа бық ме ке ме де гі тәр биеле ну ші лер ді бос тан дық қа қайта бе- йім деу мен қайта әлеу мет тен ді ру де гі пси хо ло гия лық-пе да го ги ка- лық тү зеу бағ дар ла ма сы бір не ше ке зең дер ден тұ ра ды: да йын дық ке зе ңі, не гіз гі ке зең, аяқ тау ке зе ңі. Әр ке зең нің мақ са тын, жұ мыс ба ры сын, маз мұ нын ай қын түр де бел гі леу қа жет. 5-кес те жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|