Н. Б. Жиен баева Ақажанова А. Т
Заңпсихологиясыныңқалыптасуымендамуының
жүктеу/скачать 4.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| 1.3.Заңпсихологиясыныңқалыптасуымендамуының
тарихижолы Қыл мыс кер тұл ға сы, адам ның құ қық қа қай шы мі нез-құл қы- ның пси хо ло гия лық ерек ше лік те рі, жа са ған қыл мы сы үшін оның кі нә сін дә лел деу – ежел ден бе рі қо ғам на за ры нан тыс қал ма ған өзек ті мә се ле лер дің бі рі. Пси хо ло гия же тіс тік те рі не сүйене оты- рып, ғы лы ми бі лім дер ді қол да ну дың екі ға сыр дан ас там та ри хы бар, ол өз бас та уын ХVІІІ ға сыр дың аяқ ше ні нен ала ды. Осы ке- зең де сот та күр де лі қыл мыс тық іс тер ді қа рау, айып та лу шы лар- дың кі нә сін анық тау құ қық тық бі лім дер дің же тіс пейт ін ді гі өте ай қын се зіл ді. Осы ған орай, жа ра ты лы стану ғы лым да ры нан, оның ішін де пси хо ло гия са ла сы нан қо сым ша бі лім дер ге сүйену қа жет ті лі гі пай да бол ды. Ре сей де заң пси хо ло гиясы дам уын ың мей лін ше ірі де ген төрт ке зе ңі атап көр се ті ле ді. Бі рін ші ке зең (XVII ға сыр дың со ңы-XVIII ға сыр дың ба сы) – бұл Ағар ту дәуірі нен Ұлы Фран цуз төң ке рі сі не (1789-1794 ж.) де йін гі заң пси хо ло гиясы. На ғыз жа за лау ша ра ла ры мен қа тар тер геу ба ры сын да қыл мыс кер пси хо ло гиясы на (жан дү ниесі не) бой лау мен сот тө ре лі гін іс ке асы ра тын адам дар дың мі нез-құлық ло ги ка сын сы ни пайым даудың ал ғаш қы ұм ты лыс та ры осы кез де пай да бол ды. І Петр дәуірі нен бе рі қыл мыс тық-құ қық тық жә не іс жүр гі зу мә се ле ле рі бел гі лі бір мөл шер де пси хо ло гия лық бі лім ар қы лы зер де ле не ді. И.Т. По сош ков (1652-1726 ж.) қыл мыс кер лер ді олар дың «бұ- зыл ған дық» дең ге йіне қа рай топ тас ты рып, куә гер лер мен айып- та лу шы лар ды тер геу дің түр лі тә сіл де рін ұсын ды. Оның ойын ша, бұ қа ра ха лық тың құ қық тық са на-се зі мі жоқ тың қа сы. В.Н. Та ти щев (1686-1750 ж.) көп те ген заң дар біл мес тік тен бұ- зы ла ды, олар ды адам дар ба ла кү ні нен бас тап оқып-үйре нуі тиіс деп есеп тейді. Князь М.М. Щер ба тов өзі нің «Ре сей де гі тә лім-тәр бие нің бұ- зы луы» («О пов реж де нии нра вов Рос сии») ат ты ең бе гін де заң шы ға ру шы лар адам жү ре гі нің қия-қал та рыс та рын бі луі ке рек 1. Заң психологиясына кіріспе 11 жә не заң дар ды қыл мыс кер мен ха лық пси хо ло гия сын есеп ке ала оты рып, жа сауы тиіс де ген пі кір біл ді ре ді. Ал ғаш қы лар дың бі рі бо лып тү зел ген қыл мыс кер дің мер зі мі нен бұ рын бо са ты луы ту- ра лы те зис ті қа лып тас тыр ған ол жа за ең бек пен ты ғыз бай ла ныс- та өте луі тиіс деп есеп те ген. Жа за лау құ қы ғын да ғы жа ңа шыл із гі ағым XVIII ға сыр да пай- да бол ды. Қыл мыс тық реп рес сияның қан тө гіс ті түр ле рін, қи- науды, қыл мыс кер тұл ға сы на өз ге ше қа ты нас ты жою ту ра лы та лап тар бой кө тер ді. Мұн дай көз қа рас ты қол дау шы лар дың бі- рі А.Н. Ра ди щев бол ды. Ол қыл мыс тың әлеу мет тік түп-та мыр ла- рын пайым дауға жа қын дай түс ті. Ф.В. Уша ков «Жа за құ қы ғы мен мақ са ты ту ра лы» («О пра ве и це ли на ка за ния») ең бе гін де тү зеу жа за сы ның қыл мыс кер ге ық па лы ның пси хо ло гия лық ал ғы шарт- та рын ашып бер ді. Қыл мыс кер ді өкі ну ха лі не де йін жет кі зу тү- зеу жа за сы ның ма ңыз ды бір тү рі ре тін де ата ла ды. Оның ойын ша, қыл мыс кер ді өз іс-әре кет те рі нің дұ рыс емес ті гін түй сі ну ге жә не олар ды тү зеуге итер ме лейт ін жа за лар ды ға на қол дан ған жөн. Не міс жа ра ты лы стану шы сы К. Эк ка рт сгау зен нің жаз ған «О необ хо ди мос ти пси хо ло ги чес ких поз на ний при об суж де нии прес туп ле ний» («Қыл мыс тар ды тал қы лау ке зін де пси хо ло гия- лық та ным ды лық тың қа жет ті лі гі») ат ты ал ғаш қы ең бек те рі нің бі рі 1792 жы лы шық ты. Осы ке зең де И.Х. Шау ман ның «Мыс ли о кри ми наль ной пси хо ло гии» («Кри ми нал дық пси хо ло гия ту ра лы ой лар») ең бе гі жа рық көр ді. ХІХ ға сыр дың ба сын да В. Гоф бауер «Пси хо ло гия в ее ос нов ных при ме не ниях к су деб ной жиз ни». Сот тық өмір ге не гіз де ліп қол да ны ла тын пси хо ло гия» ең бе- гін жаз ды (1808 ж.). Осы кез де рі қыл мыс кер тұл ға сы мә се ле сі не ерек ше кө ңіл бө лін ді. Бұл мә се ле бел гі лі итальян дық пси хи атр әрі кри ми но лог, ант ро по ло гия лық мек теп тің не гі зін са лу шы, «туа біт кен қыл мыс кер» тұ жы рым да ма сы ның ав то ры Ч. Ломб ро зо ның ең бек те рін де қа рас ты рыл ды. Оның тұ жы рым да ма сы ның ғы лы ми не гіз сіз ді гі не қа ра мас тан, осы мә се ле ге қа тыс ты пі кір та лас тар, құ қық тық ғы лым дар (қыл мыс тық құ қық, кри ми на лис ти ка, пси- хи ат рия, пси хо ло гия, па топ си хо ло гия жә не т.б.) то ғы сын да жат- қан мә се ле лер ді әрі қа рай зерт теу ге қар қын бе ре бас та ды, бұл өз Заң психологиясы 12 ке зе гін де кри ми нал ды пси хо ло гия де ген атау ал ған жа ңа ба ғыт ты қа лып тас ты ру ға алып кел ді. Ағар ту шы фи ло соф әрі ма те риалист П.Д. Ло дий (1764-1829 ж.) «Ақи қат пен жал ған ды ажы ра ту ға ба ғыт тайт ын ло ги ка лық ақыл- ке ңес тер» («Ло ги чес кие нас тав ле ния, нап рав лен ные на раз ли че- ние ис тин но го и оши боч но го» 1815 ж.) ат ты ең бе гін де жә не өз ге де жұ мыс та рын да қыл мыс тық-құ қық тық ұғым дар ды пси хо ло- гия ның кө ме гі мен не гіз деу ге тал пы ныс жа са ған. Тек пси хо ло гия- лық мәж бүр леу ре тін де ға на пай да сы бар жа за лар ды мо йын дай ке ле, ол жа за «қыл мыс ахуалы на» сай ке луі тиіс дей ді. Осы ған ұқ сас ой лар ды В.К. Ел пать евс кий, Г.С. Гор диен ко, Х.Р. Штель цер де айт қан бо ла тын. Х.Р. Штель цер 1806-1812 ж. Мәс кеу уни вер- си те тін де «Қыл мыс тық пси хо ло гия» кур сы нан Ф. Гал лью бо йын- ша дә ріс оқы ды. Ал осы курс ты ол На по ле он Бо на парт Ре сей ге ба са-көк теп кір ген нен ке йін Дерпт уни вер си те тін де жүр гі зе ді. Қыл мыс тық үдеріс ке пси хо ло гия лық бі лім дер ді қол да ну ға де- ген қы зы ғу шы лық тек Гер ма нияда, Фран цияда ға на емес, сон дай- ақ Ре сей де де бай қал ды. жүктеу/скачать 4.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|