Н. С. Ахтаева А. И. Абдигапбарова

244 
2. Сыртқы ортамен дау-дамай – бұл дау-дамайлар көп жағ-
дайда кәсіпорын басшылары мен иегерлерінің бәсекелестермен, 
клиенттермен, жеткізушілермен, өзінің кәсіподағымен дау-да-
майлары. 
Дау-дамайлық жағдайлар және дау-дамайлық әрекеттер 
Ұйымдағы дау-дамайлар белгілі бір дау-дамайлық жағдайдан 
туындайды, ол оның қатысушыларының тікелей соқтығысуына 
дейін ұзақ уақыт болуы мүмкін. Дау-дамайлық жағдай ұғымы дау-
дамай ұғымымен сәйкес келмейді, өйткені алғышартты сипат-
тайды, нақты дау-дамай туындауы үшін, сондай-ақ тараптардың өз 
мүдделерін қорғау бойынша нақты әрекеттерге негіз болады.
Дау-дамайлы жағдайларда адамдардың әлеуметтік-эконо-
микалық, адамгершілік және басқа да қарым-қатынастары шие-
ленісіп жатады.
Ұйымдағы дау-дамайлық жағдайға неғұрлым тән белгілер 
мыналар: 
– тұлғаның ар-намысын ресми және ресми емес жағдайда
төмендету; 
– тікелей басшылардың нұсқауларын, өкімдерін орындаудан
жалтаруы; 
– ұжым мүшесіне қатысты жағымсыз сөздер айту, тіл тигізіп
немесе күш көрсетіп қорлау; 
– жекелеген қызметкерлердің тұйықтығы, немқұрайлы-
лығы, жалғызсырауы, жабырқауы. 
Дау-дамайлық жағдай екі тарап та әрекет еткенде ғана дау-
дамайға ұласады. Мұндай әрекеттер мыналар:
1) ішкі мінез-құлықтық актілер және 2) қарама-қарсы тарап-
тың өзіне қарсы деп танылған әрекеттері.
Дау-дамайлық әрекеттер – бұл қарама-қарсы тарапқа өзінің 
мақсатына жетуге тура немесе жанама кедергі келтіруге бағыт-
талған әрекеттер. Олар дау-дамайдың өзінің өту фонын күрт 
ушықтырады: дау-дамайды күрделендіруі, оның эскалациясына 
тенденция туындатуы мүмкін.
Ұйымда дау-дамайдың пайда болуына ықпал ететін жағдай-
лар мыналар: 

245 
− еңбек ұжымдарында сақталатын жағымсыз салттар мен 
дәстүрлер; 
− басшының қарамағындағы қызметкерге сенімсіздігі (ол 
қарамағындағы қызметкердің өзінің міндеттерін орындау бары-
сында тым артық қамқорлығынан көрінуі мүмкін); 
− ұжымның бір мүшесінің екіншісіне алдын ала теріс түсі-
нілген жағымсыз қатынасы; 
− адамдарға тым артық шыдамдылық танытудан байқалатын 
жұмсақтық қатынас пен бәрін кешірушілік; 
− ұйымдарда басшының тым жоғары талап қоюына наразы-
лық білдіруінен, тұлғааралық антипатияның байқалуынан көрі-
нетін дисфункционалдылықпен сипатталатын ресми емес мик-
ротоптардың болуы.
Бұл мейлінше жоғары шағын өндірістік топтарда, бригада-
ларда, звеноларда, ауысымдарда және т.с.с. байқалады, яғни, ма-
териалдық құндылықтар жасалатын, өндірістің негізгі мәселе-
лері шешілетін орындарда болады.
Дау-дамай іс жүзінде барлық жерде көрініп тұрады, өйткені, 
сырттай байқалады: ұжымдағы шиеленістің жоғары деңгейі; 
жұмысқа қабілеттіліктің төмендеуі – соның салдары ретінде өн-
дірістік және қаржылық көрсеткіштердің, жеткізушілермен, са-
тып алушылармен өзара қарым-қатынастың төмендеуі және
т.б. 
Ұйымдағы дау-дамайлар адамдардың мүдделердің, мінез-
құлық нормаларының, құндылықтарының қайшылығынан туын-
даған қарама-қайшылық нәтижесі болып табылады. Олардың 
арасынан, ең алдымен, қарама-қайшылықтардың мынадай ти-
пін бөліп алуға болады: ұйымдастыру, өндірістік, іскерлік, ин-
новациялық. 
Осыған сәйкес ұйымдағы дау-дамайдың негізгі типтерін атап 
көрсетуге болады: 
− ұйымдастыру; 
− өндірістік; 
− еңбек; 
− инновациялық. 

246 

жүктеу/скачать 1.92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: