Нагашбаева нуршат талгатқызы
жүктеу/скачать 1.52 Mb. Pdf көрінісі
|
| Все разошлися: один Одиссей в опустевшей палате
Смерть замышлять женихам совокупно с Афиной остался С ним Телемах... Өзіңіз білсеңіз, «Одиссеяның» соңғы жыр-тарауларында Одиссей батырдың жары Пенелопа сұлудың соғысқа кеткен ерін жиырма жыл бойы айнымас адалдықпен күткені суреттеледі ғой». Ары қарай Пенелопаның оқиғасы мен оның қайсар мінезі суреттеле келіп, Ерболдың Меңтайды Пенелопамен салыстыруын аллюзияға жатқызуға болады. Ал, шығармадағы сілтемелер мен өлең жолдары реминисценция. Осы үзіндіні жалғастырар болсақ та аллюзия, реминисценцияны байқай аламыз: «–Ағай, сіз қалай ойлайсыз? – деді ол маған соншама бір сабырлықпен қарап. – Маған Гомер поэмалары қазақ дастандарына ұқсайтын сияқты боп көрінеді. Мәселен, мен өз басым осы Одиссейді біздің Қобыланды батырға, Пенелопаны Құртқа сұлуға жақындатамын да тұрамын. Айырмашылық екі елдің тіршілік кәсібінде, тірі теңізді, екінші даланы мекендейтінінде ғана ғой деймін» деп басталып, ары қарай Қобыланды мен Құртқа оқиғасы айтылады. Бұл үзіндіні оқу барысында да оқырман еріксіз «Қобыланды батыр» жырын есіне түсіріп, ассоциация жасайды. Осы шығармадан тағы да бір үзінді келтірелік: «–Ол кісі тірі ме? –Жоқ, «қара қағаз» келген». Осы қысқа ғана үзіндіде де аллюзияны байқаймыз. «Қара қағаз» деп келген сөз тіркесі бүтіндей бір тарихи шындықтың жаршысы ретінде келтірілген. Ғабит Мүсіреповтың «Ұлпан» романындағы мына бір үзіндіні мысал ретінде алайық. «...Бұл үйде домбыра да болмай шықты. Кенжетай қамшысын екі бүктеп «домбыра» етті де, «Сұлушаш» жырын айта жөнелді» деп келіп, ары қарай Сүлушаштың оқиғасы Есенейдің қара сөз күйінде келген ойының желісімен жалғасады да «Осы тұста Артықбай батыр өз басындағы қайғысынан хабар бергендей болып: –Қыз баланы қор қылатын қалың мал ғой, - деді. Ауыр 47 күрсініп алды» деп жалғасады. Ары қарай оқиға Ұлпанды алып кетпекші болған «құдалардың» келуімен жалғасады. Көріп тұрғанымыздай, автор шығармадағы басты кейіпкердің образын «Сұлушаш» оқиғасына сілтеме жасау арқылы ашты. Және бұл сілтемені өз ойы арқылы емес шығармадағы кейіпкерлер ойы арқылы беріп отыр. Қалай болғанда да, романды оқып отырып оқырман «Сұлушаш» оқиғасына көңіл аударып, екі оқиға арасында ассоциация қалыптастыратыны хақ. Автор «Сұлушаш» оқиғасын алу арқылы Ұлпанның оқиғасының әсерлілігін күшейтті және сол кезеңдегі тарихи-әлеуметтік шындықты да жеткізді. М.Мағауиннің «Бір атаның балалары» хикаятынан да реминисценция мен аллюзияны кездестіреміз: «Әйелдер жағы қосылып өлең айтты. «Бір баладан» басталған ән әуені көп ұзамай мұңға ауысты. «...Қай жерімнен келеді ойын, күлкі – Жеті арал жерім-ай, - Сауықшыл елім ай... Ахау айдай ақыным – Армияда жақыным, – Алла білсін ақырын.. Ән емес, дауыс айтып жатқандай». М.Мағауин ән арқылы оқырманға ассоциация құруға мәжбүрлейді. Аллюзия арқылы сол кездегі тарихи жағдай көркем бейнеленген. Міне, осындай көтеретін мағыналық салмақ-жүгі мол, мәтінде қосымша ассоциация тудыратын элементтер поэзиялық шығармаларда да жиі кездеседі. Мысалы, белгілі ақын М.Әлімбаевтың мына өлеңінде бір емес екі реминисценция бар: Ал қазір ақыл-көсем Ахаң қайда? жүктеу/скачать 1.52 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|