«научное наследие заки ахметова и национальные ценности», в честь 95-летнего юбилея Заки Ахметова

311 
құрдастарынан озық балалар жиі келеді. Бұл балалар сабақтың алғашқы айларында 
разрядтық стандарттарды орындауға дайын. Олар бұл нәтижелерді тек табиғи 
қабілеттерінде көрсете алады. Жеңіл атлетиканың әртүрлі түрлерінде 
қозғалыстарды дұрыс орындау техникасының негізін қалау өте маңызды. 
Дайындық кезеңінде дұрыс жаттығусыз мақсатқа жету мүмкін емес. Дәл осы 
кезеңде физикалық қасиеттерден, ерікті сөндіруден және спорттық техникадан 
берік "іргетас" құрылады, оның негізінде жоғары спорттық көрсеткіштерге қол 
жеткізуге болады. Дайындық кезеңіндегі жаттығудың айрықша ерекшелігі-оның 
үлкен көлемі, ол кезеңнің ортасында немесе сәл кейінірек үздіксіз өсіп, максимумға 
жетуі керек (спортшының фитнес деңгейіне байланысты). 
Дайындық кезеңіндегі жаттығудың негізгі міндеттері: жалпы дене 
дайындығын жақсарту; жеңіл атлетиканың таңдалған түріне қатысты күшті, 
жылдамдықты және басқа да физикалық қасиеттерді одан әрі дамыту; моральдық 
және еріктік қасиеттерді жақсарту; техниканы жетілдіру; тактика элементтерін 
әзірлеу; жеңіл атлетиканың таңдалған түрінің теориясы мен әдістемесі 
саласындағы, сондай-ақ гигиена және гигиена саласындағы білім деңгейін арттыру 
өзін-өзі бақылау. 
Дайындық кезеңінде сабақтар үй - жайда және ауада өткізіледі. Тәжірибеде 
қыста сабақтарды ұйымдастыру мен өткізудің ең орынды тәртібі анықталды, оның 
негізінде ауада орындалатын жаттығулардың жабық бөлмеде орындалатын 
жаттығулармен тұрақты (мүмкіндігінше әр сабақта) үйлесімі жатыр. Тәжірибе 
көрсеткендей, қыста ауада – 22-25°C температурада жаттығуға болады. Сабақ 
орындары желден қорғалған жөн. Бірге көбірек жаттығуларды қосу керек, 
жаттығуларды ағынмен, айналмалы әдіспен орындау керек, ойындар мен 
эстафеталарды көбірек қолдану керек. Түсініктемелердің бір бөлігін сабаққа 
шықпас бұрын үй ішінде жасау ұсынылады. 
Жеңіл атлетикамен айналысуға арналған үй-жай (ең жақсы манеж) тек секіру 
және лақтыру жолдары мен орындарымен ғана емес, сонымен қатар дене 
шынықтыруға арналған снарядтармен және тренажерлармен де жабдықталуы тиіс. 
Егер сабақтар тартан жолы жоқ залда болса, оны ағаш, резеңке немесе өрілген арқан 
алмастыра алады. Секіру үшін жастық жастықшасы болуы керек, ал лақтыру үшін 
арқан немесе металл тор жасау керек. 
Жүгіру-бұл қарапайым және табиғи қозғалыс, сондықтан балалар бұл 
жаттығуды спорт мектебіне келмес бұрын үйренеді. Егер біз жүгіруді жеңіл 
атлетика пәндерінің бірі ретінде қарастыратын болсақ, онда белгілі бір дайындықты 
қажет ететін осы қарапайым жаттығуды дұрыс орындау өте маңызды. 
Жүгіру техникасымен жұмыс істеу кезінде негізгі талаптарды сақтау қажет: 
жүгіру бағытының түзулігі; 
итергіш аяқты алға қарай созумен бірге толық түзету; 
аяқтың алдыңғы жағынан аяқты жерге тез және жұмсақ қою; 
қолдың еркін және жігерлі жұмысы; 
магистраль мен бастың түзу орналасуы. 
Дайындық кезеңінде тек осы негізгі талаптарды басшылыққа алу керек, ал 
осы кезеңнің соңында, баланың спринт, тосқауыл немесе орта және ұзақ 
қашықтыққа жүгіру қабілеті пайда болған кезде, жоғарыда аталған жүгіру 

312 
түрлерінің ерекшеліктерін ескере отырып, жүгіру техникасы бойынша егжей-
тегжейлі жұмыс жасалады. 
Жүгіру кезінде аяқтың жұмысы. 
Жүгірудің негізгі элементі-итеру моменті, өйткені жүгіру жылдамдығы 
күштің күшіне, итеру бұрышына және қадам жиілігіне байланысты. Балалармен 
жұмыс істеудің бастапқы кезеңінде итеру тек алға бағытталуы керек және дененің 
қисаюына қатаң сәйкес келуі керек деген түсінікке қол жеткізу маңызды. Балаларды 
ең тиімді итеру үшін итеру және ұшу аяғын анықтауға үйрету. Аяқтың түзу 
қозғалысына және аяқты жолға дұрыс қоюға көп көңіл бөлу-тізе буынында сәл 
бүгілген, бұл өндіріс кезінде тежеу әрекетін азайтады және біркелкі және тегіс 
жүгіруге ықпал етеді. 
Жүгіру кезінде қолдың жұмысы. 
Жүгіру кезіндегі қол қимылдары аяқтың қимылыменмақты түрде үйлеседі. 
Қолдар тепе-теңдікті сақтай отырып, қадамдар жиілігінің төмендеуіне немесе 
жоғарылауына ықпал етеді. Балаларды шынтақ буындарында қолдарын дұрыс 
бүгуге үйрету керек, шамамен тік бұрышта, қолдар жұдырыққа еркін қысылуы 
керек. Қолдың қимылдары иекке қарай алға-жоғары және біршама артқа 
бағытталған. Артқа жылжу кезінде қолдар дененің сыртына шықпауы керек. 
Қолдың қозғалыс амплитудасы жүгіру жылдамдығына байланысты: жылдамдық 
неғұрлым жоғары болса, қарқын соғұрлым жоғары болады және қолдың қозғалысы 
кеңірек болады. 
Бастау. 
Білім алушыларға бастапқы қозғалыс түрлері туралы түсінік беріледі – 
жоғары старт және төмен старт. Балалар бастапқы сызықта аяқтың дұрыс 
орналасуын және қолдың итергіш және ұшатын аяққа қатысты орналасуын білуі 
керек. Басында берілген командалар. "Назар" бастапқы командасына дейінгі 
дененің орналасуы және осы командадан кейін дененің Алға-төмен қисаюы. 
Бастапқы дайындық топтарының оқушылары негізінен жоғары старттан басталады. 
Оқытудың екінші жылында төмен старт техникасын төсемсіз қолдануға болады, ал 
екінші жылдың соңында төмен старт техникасының негіздерін меңгерген ең 
қабілетті балаларды бастапқы төсемдерді қолдануға үйретуге болады. 
Аяқтаңыз және жүгіруден кейін тоқтаңыз. 
Аяқтау үдеуі, яғни қашықтықтың соңғы бөлігінде жүгіру қадам жиілігінің 
жоғарылауымен, қолдың жігерлі жұмысымен және дененің алға қарай қисаюының 
жоғарылауымен сипатталады. Балаларды мәре сызығынан өткеннен кейін кенеттен 
тоқтамауға, баяу жүгіруге, содан кейін серуендеуге үйрету керек. Көбінесе балалар 
мәре сызығынан бірнеше метр бұрын жүгіру қарқынын бәсеңдете бастағанда 
қателеседі және іс жүзінде тоқтап, олардың нәтижесін едәуір нашарлатады. Бұл 
әсіресе жас, жаңадан бастаушыларға тән. Сондықтан бұл қатені түзету бойынша 
жұмыс алғашқы сабақтардан бастап жүргізілуі керек. 
Жүгіру техникасындағы қателерді түзету бойынша жұмыс істеуге арналған 
жаттығулар жиынтығы: 
Жеңіл атлетика сабақтарында жүгіру техникасымен жұмыс жасаудан басқа, 
студенттер ұзындыққа, биіктікке секіру, тосқауыл жүгіру (төмен биіктіктегі оқу 

313 
кедергілерін қолдану), сондай-ақ доп лақтыру техникасының негіздерін меңгеруі 
керек. 
Секіру 
Спорттық-сауықтыру топтарында оқушылар орнынан ұзындыққа секіру 
техникасымен танысады, итеруге дайындық кезінде дайындық қимылдарын 
меңгереді, орнынан техникаға және нәтижеге ұзындыққа секіреді. Дәл осы кезеңде 
"аяқты бүгу" және "қайшы" тәсілдерімен жүгіру арқылы ұзындыққа секіру 
техникасымен танысу, итеру техникасын, қону техникасын, жүгірумен бірге 
итеруді үйрену. 1,3,5 қадамнан "қадамда" секіру, 5,7,9 қадамнан "қадамда" секіру 
қолданылады, бірақ бұл жаттығуды қолдана отырып, жаттығудың екінші жылында 
өте мұқият болу керек, өйткені. ерте кезеңде балалардың тірек-қимыл аппараты мен 
буын-байлам жүйесі қалыптаспаған және ауыр жарақаттар болуы мүмкін. Ұшу 
кезінде топтастыруға баса назар аудара отырып, кішкене жүгіруден секіру және 
аяқты отыру жағдайына дейін алға лақтыру. 
Секірудің ең қарапайым әдісі - "өту" әдісі. Тік аяқпен тербеліспен бірге итеру 
жаттығулары, аяқты итеруге үйрету, итеруді жүгірумен, қонумен үйлестіруді 
үйрету. Жаттығудың басында жолақты емес, биіктігін біртіндеп арттыра отырып, 
екі тірекке бекітілген резеңке амортизаторды қолданған жөн. Арнайы дайындық 
жаттығулары ретінде жоғары секіру, екі аяқпен салмақсыз және аз салмақпен итеру, 
секірудің, секірудің, жоғары секірудің әртүрлі түрлері қолданылады, бір аяқпен 1-5 
қадаммен итеріп, әртүрлі биіктікте ілулі тұрған заттарды немесе ағаш бұтақтарын 
жеткізеді. 
Жеңіл атлеттер шекті функционалдылықты арттыра отырып, қозғалыстарды 
одан әрі үнемдеуге және ұтымдылыққа қол жеткізе отырып, техниканы үнемі 
жетілдіріп отыруы керек. Әдетте, қозғалыс техникасын зерттеу және жетілдіру, оны 
жаңа деңгейге бекіту көптеген басқа міндеттер шешілетін жаттығу сабақтары 
процесінде жүреді. Бірақ барлық жағдайларда техникаға айтарлықтай уақыт бөлу 
керек, өйткені жеңіл атлетиканың күрделі техникалық түрлерінде сапалы секіріс 
жасау үшін бірнеше ай бойы тек техникамен айналысу тиімдірек болады. 
Техниканы жетілдіруге бағытталған жаттығулар мен сабақтардың қайталануы 
көбінесе үйлестіру қиындықтарына емес, орындалатын қозғалыстар мен 
әрекеттердің қарқындылығы мен сипатына байланысты. Жаттығулардың қайталану 
саны зерттелетін қозғалыс шамадан тыс шиеленіссіз еркін орындалуы керек. Егер 
аздап шаршау пайда болса, бұл жаттығуларды орындауды тоқтату керек, бірақ 
шаршау фонында техниканы жетілдіре отырып, басқа жаттығуларды қайталауға 
болады, мысалы, 400 м жүгірудегі кедергілерді жеңу немесе стипел-чезедегі 
кедергілерді жеңу. 
Жиі аз жүктеме сабақтары сирек кездесетін максималды жүктеме 
сабақтарына қарағанда дағдыларды жетілдіруде тиімдірек. Қажетті қозғалыстарды 
үйлестіруді игергеннен кейін шекті күштер ұсынылады. Сондықтан жаттығулардың 
ерекшеліктерін ескеру қажет: кейбіреулерінде қозғалыстың дұрыс техникасы шекті 
деңгейден алыс жағдайларда мүмкін болады (марафонға жүгіру); ал басқаларында 
– тек шекті деңгейге жақын күш – жігермен (спринттен бастау). 
Жеңіл атлетикадағы жылдамдықты дамытудың негізгі құралдары мен 
әдістері 

314 
Жылдамдықты дамыту кезінде бес негізгі әдіс бөлінеді: 
1.Қайталанатын әдіс-бұл жаттығуларды шекті немесе максималды 
жылдамдықпен орындауға дейін азаятын әдіс. Тапсырмалар сигналға (негізінен 
визуалды) және жеке қозғалыстардың жылдамдығына жауап ретінде орындалуы 
керек. Тапсырманың ұзақтығы максималды жылдамдықты сақтайтын уақыт (әдетте 
5-10 секунд.). Жаттығулар арасындағы демалыс аралығы жұмысқа барынша 
дайындықты қамтамасыз етуі керек (30 сек. - 5 мин. жаттығулардың сипатына және 
спортшының жағдайына байланысты). 
2.Біріктірілген әдіс. Мысалы, қылқаламға салмақпен соққы беру кезінде 
соққы қозғалысын орындау, салмақпен қозғалу және т. б. 
3.Айналмалы жаттығу әдісі. Негізгі бұлшықет топтары мен буындары 
қатысатын жаттығулар таңдалады. 
4.Ойын әдісі. Ашық ойындар мен арнайы эстафеталарда жылдамдық 
жаттығуларын орындау. 
5.Бәсекелестік әдіс. Жарыс жағдайында шекті жылдамдықпен жаттығулар 
жасау [16, 19]. 
Жылдамдықты тәрбиелеудегі басты міндет-спортшының осы жаттығудың бір 
түрін үлкен көлемде қайталамау үшін кез-келген жылдамдық жаттығуларына 
мерзімінен бұрын маманданбауы. Сондықтан спортшылардың жылдамдық 
жаттығуларын жарыс түрінде жиі қолдануы өте маңызды. Сабақ бағдарламасына 
жоғары және жоғары жылдамдықпен жүгіру, жылдамдықпен жүгіру, ұзындыққа 
және биіктікке секіру, жеңіл снарядтарды лақтыру, ашық және спорттық ойындар, 
өте жылдам орындалатын акробатикалық жаттығулар және әртүрлі арнайы 
дайындық жаттығулары сияқты жылдам жаттығулар кіруі керек [26]. 
Жылдамдықты дамыту құралдары-бұл шекті немесе шекті жылдамдықпен 
орындалатын жаттығулар (яғни жылдамдық жаттығулары). Оларды үш негізгі 
топқа бөлуге болады [16]. 
Жылдамдық қабілеттерінің жеке компоненттеріне бағытталған жаттығулар: 
а) реакция жылдамдығы; 
б) жеке қозғалыстардың орындалу жылдамдығы; 
в) қозғалыс жиілігін жақсарту; 
г) бастапқы жылдамдықты жақсарту 
д) жылдамдыққа төзімділік; 
е) тұтастай алғанда дәйекті қозғалыс әрекеттерін орындау жылдамдығы 
(мысалы, жүгіру, жүзу, дриблинг). 
Жылдамдықтың барлық негізгі компоненттеріне кешенді (жан-жақты) әсер 
ету жаттығулары. 
Конъюгаттық әсер ету жаттығулары: 
а) жылдамдыққа және барлық басқа қабілеттерге (жылдамдық пен күш, 
жылдамдық пен үйлестіру, жылдамдық пен төзімділік); 
б) жылдамдық қабілеттеріне және қозғалыс әрекеттерін жетілдіруге (жүгіру, 
жүзу, спорттық ойындар және т.б.). 
Спорттық тәжірибеде жеке қозғалыстардың жылдамдығын дамыту үшін 
жарылғыш күшті дамыту үшін қолданылатын жаттығулар қолданылады, бірақ 
салмақсыз немесе қозғалыс жылдамдығын төмендетпейтін салмақпен. Сонымен 

315 
қатар, толық емес көлемде, максималды жылдамдықпен және қозғалыстардың күрт 
тоқтауымен орындалатын жаттығулар, сондай-ақ старттар мен спурттар 
қолданылады. 

жүктеу/скачать 5.2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: