13. Көмірсулар мен майлардың жалпы қызметтері:
А Тыныс алу
В Жылу оқшаулағыш
С Энергетикалық
D Қозғалыстық
[1]
14. Бүйрек жұмысына оң әсер ететін факторларды тізімдеңіз
А Алкоголь және ұйқы
В Темекі шегу және спорт
С Есірткі және белсенділік
D Рационалды тамақтану [1]
15. Жасуша органоидтарын олардың қызметтерімен сәйкестендіріңіз
1
|
Митохондрия
|
А
|
Транспорттық
|
2
|
Pибосома
|
В
|
Қорғаныс
|
3
|
Плазмалық мембрана
|
С
|
Энергетикалық
|
4
|
ЭПС
|
D
|
Литикалық (деструктивті)
|
5
|
Лизосомалары
|
E
|
Құрылыс (синтетикалық)
|
А 1C, 2E, 3B, 4A, 5D
В 1E, 2A, 3C, 4D, 5B
С 1D, 2B, 3A, 4C, 5E
D 1A, 2C, 3D, 4E, 5B
[1]
В бөлімі
16. (а) Кестеде тістердің әртүрлі түрлері көрсетілген.
Жетіспейтін ақпаратты кестеге енгізіңіз.
|
Тіс түрінің атауы
|
Құрылымның ерекшеліктері
|
Атқаратын қызметі
|
|
|
Өткір,кесу жиегімен
|
|
|
Ит тіс
|
|
|
|
|
|
Тамақ
шайнайды
|
[3]
(b) Ас қорыту жүйесінің мүшелері мен олардың атқаратын қызметі арасында байланыс орнатыңыз.
Мүшенің атауы
|
Атқаратын қызметі
|
1. Асқазан
|
А) Пепсин ақуыздарды аминқышқылдарына дейін ыдыратады
|
2. Ашішек
|
В) Тамақтың толық қорытылуы және қоректік заттардың қанға сіңуі
|
|
С) Жасуша талшықтың ыдырауы
|
|
D) Тұз қышқылы пепсинді белсендіреді
|
[2]
(c) С витаминінің екі маңызды қызметін жазыңыз
[2]
[Итого 7]
17. (a) Сөйлемдерді толықтырыңыз:
Ерте гаструла сатысында ұрық түрлі жасушаларда екі қабаттан тұрады: сыртқы______________және ішкі________________________
[2]
(b) Сәйкестендіріңіз:
1. Эктодерма А)
2. Эндодерма В)
3. Мезодерма С)
Сәйкестіріңіз
Ұрық қабаты
|
Қалыптасатын мүшелер
|
1. Эктодерма
|
А) бұлшықеттер, сүйектер, байламдар, шеміршектер, сіңірлер.Жүрек, қан тамырлары, қан. Жыныс және шығару мүшелері.
|
2. Энтодерма
|
В) тері, май және тер бездері, шаш, тырнақ, мүйіз, тұяқтар. Жүйке жүйесі және сезім мүшелері.
|
3. Мезодерма
|
С) ас қорыту жүйесі және теріден басқа барлық бездер. Тыныс алу мүшелері
|
[3]
(c) Неге алты апталық ұрықты шарана деп атайды
[1]
(d)(i) Қандай жағдайларда балаларда эмбриофитопатия дамуы мүмкін:
[1]
(ii) Қандай жағдайларда балаларда аутизмнің даму қаупі артады
[1]
[Барлығы 8]
18. (a) ДНК дағы өзгерістер қалай аталады
[1]
(b) Ақ түнгі сұлулық гүлін қызыл түсті түнгі сұлулық гүлімен будандастырғанда бірінші ұрпақта , барлық гүлдер қызғылт болып шықты.
(і) Ата-аналық формалардың генотиптерін және бірінші ұрпақтың генотиптерін жазыңыз
[2]
(іі) Бірінші ұрпақта гүлдер неге қызғылт түске айналғанын түсіндіріңіз
[1]
(c) Әйелдік гомогаметизм және еркектік гетерогаметизм ұғымдарының мағынасын түсіндіріңіз
[2]
[Барлығы 6]
19.(a) Сәйкестіріңіз
Термині
|
Анықтама
|
1 Кооперация
|
А. Ашық мұхитта ірі теңіз жануарлары (Акулалар, дельфиндер, тасбақалар) көбінесе (лоцман) ұшқыш балықтармен бірге жүреді.
|
2 Пәтерлестік
|
В. Саңырауқұлақ гифасының қынасында жасушалар мен балдырлардың жіптерін өріп, жасушаларға енетін арнайы сору процестерін құрайды. Олар арқылы саңырауқұлақтар балдырлардан түзілген фотосинтез өнімдерін алады. Балдыр саңырауқұлақтан су мен минералды тұздар алады.
|
3 Комменсализм
|
С. Таңқы шаян жұмсақ денелі маржан полиптері актиниялармен селбесіп тіршілік етеді.Актиния шаяндарды өзінің атпа жасушаларымен қорғайды және шаян қорегінің ұсақ бөліктерін қорек етеді.
|
4 Мутуализм
|
D. Ұсақ балық шабақтары үлкен медузалардың қолшатырларының астында жасырылады. Өйткені медузада қысқыштармен жабдықталған атпа жасушалары бар балық шабақтары қорғанышта болады.
|
[2]
(b) 19.1-сурет бойынша адамның іс әрекетін анықтаңыз және оның қоршаған ортаға әсерін сипаттаңыз
19.1 суреті
[2]
[Барлығы 4]
20. (a) 20.1-суретте тірі организмдердің жасушалары көрсетілген
(i) Өсімдік жасушасын көрсетіңіз
А В
20.1 сурет
[1]
(іi) Тек өсімдік жасушасына тән органоидтарды көрсетіңіз
[1] (b) 20.2-суретте жүйке жасушасы берілген.
(i) Нейронның құрылымдық компоненттерін анықтаңыз
[1]
сурет 20.2
(ii) оларды орындалатын қызметтеріменмен байланыстырыңыз
№
|
Құрылымдық компонент
|
Атқаратын қызметі
|
1
|
|
|
2
|
|
|
3
|
|
|
4
|
|
|
[2]
(c) 20.3-суретте нейрондардың әртүрлі түрлері берілген
20.3 сурет
Суретте ұсынылған жасушалар арасындағы айырмашылықты анықтау.
[1]
(іі) бұл айырмашылық жүйке импульсінің берілу жылдамдығына қалай әсер етеді
[1]
(d) 20.4-суретте адам ағзасындағы терморегуляция механизмі көрсетілген.
Терморегуляциядағы гипоталамустың рөлін түсіндіріңіз
[2]
(e ) 20.5-суретте ми көрсетілген
Сурет 20.5
(ii) Ми бөлімдерінің қызметін анықтаңыз, кестені толтырыңыз
№
|
Ми бөлімдерінің атауы
|
Атқаратын қызметі
|
1
|
|
|
2
|
|
|
3
|
|
|
4
|
|
|
[2]
Балл қою кестесі
№ СҰРАҚТАР
|
ЖАУАПТАРЫ
|
Баллы
|
Қосымша нұсқаулар
|
1
|
А
|
[1]
|
|
2
|
С
|
[1]
|
|
3
|
1-D,2-А,3-В,4-С
|
[1]
|
|
4
|
В
|
[1]
|
|
5
|
С
|
[1]
|
|
6
|
В
|
[1]
|
|
7
|
С
|
[1]
|
|
8
|
С
|
[1]
|
|
9
|
А
|
[1]
|
|
10
|
D
|
[1]
|
|
11
|
Судың беттік керілу
|
[1]
|
|
12
|
А
|
[1]
|
|
13
|
С
|
[1]
|
|
14
|
D
|
[1]
|
|
15
|
А
|
[1]
|
|
В бөлімі
|
16(a)
|
Ит тістер, тістеу.
Үшкір, жұлып алу
Тамырлы ,кең, бұдырлы
|
1
1
1
[3]
|
әрбір 2 дұрыс жауап үшін 1 балл
|
16(b)
|
1А,D
2В,С
|
1
1
[2]
|
Кез келген екі дұрыс жауап үшін 1 ұпай
|
16 (c)
|
- қарсылықты арттырады
- сүйектер мен тістердің беріктігі
-қан тамырларының серпімділігі
- зиянды заттардың жойылуы
|
1
1
[2]
|
Жоғарыда айтылғандардың кез-келген екі ережесі қабылданады:
|
17 (a)
|
Эктодерма
Энтодерма
|
1
1
[2]
|
|
17(b)
|
Эктодерма В
Энтодерма С
Мезодерма А
|
1
1
1
[3]
|
|
17 (c)
|
Өйткені, осы кезеңде адамға тән белгілер пайда болады, саусақтар дамиды, аяқ-қолдар, плацента ерекшеленеді
|
[1]
|
Мазмұны жағынан жақын кез келген жауап қабылданады
|
17 (d)(i)
|
Жүктілік кезінде алкогольді ішкен кезде
|
1
[1]
|
|
(ii)
|
Жүктілік кезінде шылым шеккен кезде
|
1
[1]
|
|
18 (a)
|
Мутация
|
[1]
|
|
18 (b)(i)
|
Ата-аналардың генотиптері:
АА қызыл, аа ақ
1-ұрпақ генотиптері Аа
|
1
1
[2]
|
|
(b) (ii)
|
Толық емес үстемдікте рецессивті ген ішінара доминантты түрде басылады, сондықтан аралық фенотип 1-ұрпақта көрінеді
|
[1]
|
Мазмұны жағынан жақын кез келген жауап қабылданады
|
18(c)
|
Әйел гомогаметность-жұп жыныстық хромосомалар ХХ гомологты
Гетерогаметизмі-жыныстық хромосомалар жұбы гомологиялық емес ХУ
|
1
1
[2]
|
|
19(a)
|
1С
2D
3А
4В
|
1
1
[2]
|
Кез келген екі дұрыс жауап үшін 1 ұпай
|
19 (b)
|
Өрт, атмосфера көмірқышқыл газымен толтырылады, бұл тірі организмдердің өліміне әкеледі
|
1
1
[2]
|
Мағынасы жақын кез-келген жауап қабылданады. Егер суретте көрсетілген адам қызметінің кем дегенде бір саласы көрсетілсе, жауап дұрыс деп саналады
|
20 (a)(i)
|
А - өсімдік
|
[1]
|
|
20 (ii)
|
1-жасуша қабықшасы
2-пластидтер
3-вакуолі
|
[1]
|
Үш дұрыс жауап үшін-1 ұпай
|
20 (b)
(i)
(ii)
|
№
|
Құрылымдық компонент
|
Қызметі
|
1
|
дендрит
|
Қозуды басқа жасушалардан таратады
|
2
|
ядро
|
жасушаның жұмысын реттейді
|
3
|
тело нейрона
|
жасушаның орталық бөлігі, қозғыштығы мен өткізгіштігі бар
|
4
|
аксон
|
жүйке импульсін басқа жасушаға жібереді
|
|
1
1
[2]
|
Кез келген екі дұрыс жауап үшін 1 ұпай
|
20(c)(i)
|
А. миелин қабығы жоқ,
В. аксон миелин қабығымен жабылған
|
[1]
|
|
(ii)
|
Миелинді қабықшалардағы аксон импульстерінің берілу жылдамдығы жоғары
|
[1]
|
|
20 (d)
|
Гипоталамуста терморегуляция орталығы орналасқан, ол температура көтерілген кезде гормондар шығарады қан тамырлары мен тер бездерін кеңейтеді. Бұл жағдайда жылу беру артады. Қоршаған ортаның температурасы төмендеген кезде гипоталамус гормондарының әсерінен қан тамырларының спазмы және жылу берудің төмендеуі байқалады.
|
1
1
[2]
|
Терморегуляция процесін ашатын мағынасы жақын жауаптар қабылданады.
|
20 (е)
(i)
(ii)
|
№
|
Ми бөлімінің атауы
|
Атқаратын қызметі
|
1
|
маңдай
|
ойлау, қиял, сөйлеу, зейін
|
2
|
төбе
|
тері-бұлшықет сезімталдығы
|
3
|
шүйде
|
көру
|
4
|
самай
|
есту
|
|
1
1
[2]
|
Әрбір 2 дұрыс жауап үшін 1 балл
|
Достарыңызбен бөлісу: |
