Нұсқаулар Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

Павлодар

ХТжЖФ деканы

______________Қ.Қ.Ахметов

«__»___________200 ж.

Құрастырушы: аға-оқытушы Б.А. Ахметова __________

оқытушы А.Е.Егінбаева __________

Тәжірибелік жұмыстарды орындауға арналған

ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР

Геоэкология пәні бойынша

«__»_______________ 200__ж., хаттама № кафедра мәжілісінде ұсынылды

Әдістемелік жобаның мақсаты: студенттерді геосфералар мен қоғамды біріктіру туралы, адамның атмосфераның, гидросфераның, литосфераның, биосфераның жағдайына әсері, Жер геосфераларының құрылымы және сапалы-сандық құрамы туралы ғылымның негізгі бөлімдері мен бағыттары бойынша теориялық даярлау туралы ұғым қалыптастыру. Табиғи-антропогендік географиялық жүйелердің (ландшафттардың) кеңістіктік дифференциациясының заңдылықтары туралы терең теориялық білімдерді меңгеру туралы мәліметтерді тәжірибелік мәселелерді шешуде пайдалана білу. Тапсырмалары студенттерде геоэкология туралы жалпы түсінікті қалыптастырады.

1. 
   Голубев Г.Н. Геоэкология.-Москва: Изд. ГЕОС, 1999.-338с.
   
2. 
   Ясаманов Н.А. Основы геоэкологии. – Москва: Академия, 2003. – 352с.
   
3. 
   Шишиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии.- Москва: Изд. «горная книга», 2005.-711с.
   
4. 
   Куликова Е.Ю. Подземная геоэкология мегаполисов. – Учеб. Пособие Москва: Изд. «Горная книга» 2005.-480с.
   
5. 
   «Қоршаған ортаны қорғау туралы» 1997ж. 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.- Алматы:Жеті Жарғы, 1998.-96с.
   
6. 
   Лифчак И.Ф. Инженерная защита и управление развитием окружающей среды. – М.: Колос, 2001.-159с.
   

1. 
   Кобылянский В.А. Философия экологии: общая теория экологии, геоэкология, биоэкология. – Москва: Изд.-торговый дом «ГРАНД»:Фаир-Пресс, 2003. – 188с.
   
2. 
   Микропенко В.А., Румынин В.Г. Проблемы гидроэкологии 2-е изд. – Москва: Изд. «Горная книга», 2002.-в 4 книгах.
   
3. 
   Сахаев В.Г., Щербинский Б.Г. Справочник по охране окружающей среды. – Киев: Будвельник, 1986. -152с.
   

1. 
   Жердің ішкі құрлысы.
   
2. 
   Литосфераның экологиялық қызметтері мен ресурстық қызметі.
   
3. 
   Жағымсыз геодинамикалық (экзогенді және эндогенді) үрдістер.
   

1. 
   Голубев Г.Н. Геоэкология. -Москва: Изд. ГЕОС, 1999.-338с.
   
2. 
   Ясаманов Н.А. Основы геоэкологии. – Москва: Академия, 2003. – 352с.
   
3. 
   Шишиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии. -Москва: Изд. «горная книга», 2005.-711с.
   
4. 
   Куликова Е.Ю. Подземная геоэкология мегаполисов. – Учеб. Пособие Москва: Изд. «Горная книга» 2005. -480с.
   
5. 
   «Қоршаған ортаны қорғау туралы» 1997ж. 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.- Алматы:Жеті Жарғы, 1998. -96с.
   
6. 
   Лифчак И.Ф. Инженерная защита и управление развитием окружающей среды. – М.: Колос, 2001. -159с.
   

1. 
   Табиғат пен адам өмірінде өсімдіктердің алатын орны.
   
2. 
   Өсімдіктерге адамның ықпал етуі.
   
3. 
   Орман – маңызды өсімдік ресурсы.
   
4. 
   Орман мен адамның қызметі.
   
5. 
   Орман және туризм.
   
6. 
   Өсімдікті қорғау бойынша шаралар.
   
7. 
   Жануарлардың орны және биосфера мен адамның өміріндегі олардың ихтиофаунасы.
   
8. 
   Адамның жануарларға ықпал етуі, олардың өлуінің себептері.
   
9. 
   Жануарларды қорғау бойынша шаралар.
   
10. 
    Қазақстанның «Қызыл кітабы», оның мәні.
    

1. 
   Гидросфераның экологиялық қызметтері.
   
2. 
   Дүниежүзілік мұхиттың негізгі ерекшеліктері.
   
3. 
   Құрлықтық гидросфераның жалпы сипаттамасы.
   

осында, ИЗВi – j – тобының ластанған судың индексі;

Сi – j – тобынан ингредиенттің i – концентрациясы, мг/л; ПДКi – i – шекті рұқсат етілген концентрация, Ci сәйкес, г/л;

n – j – тобында ингредиенттер саны.

ИЗВг.и. – жылдың i – кезеңі бойы басты иондар тобы бойынша ластанған судың индексі;

ИЗВб.э. – жылдың i – кезеңі бойы биогенді элементтер тобы бойынша судың ластануының индексі;

ИЗВт.м. – жылдың i – кезеңі бойы ауыр металдар тобы бойынша судың ластануының индексі;

ИЗВя.в. – жылдың i – кезеңі бойы улы заттар тобы бойынша судың ластануының индексі;

ИЗВо.в. – жылдың i – кезеңі бойы органикалық заттар тобы бойынша судың ластануының индексі;

ИЗВхоп. – жылдың i – кезеңі бойы хлорорганикалық пестицидтер тобы бойынша судың ластануының индексі;

n – шартты түрдегі топтардың саны, белгілі кезде 6 тең.

1. 
   Голубев Г.Н. Геоэкология. –Москва: Изд. ГЕОС, 1999.-338с.
   
2. 
   Ясаманов Н.А. Основы геоэкологии. – Москва: Академия, 2003. – 352с.
   
3. 
   Шишиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии. –Москва: Изд. «горная книга», 2005.-711с.
   
4. 
   Куликова Е.Ю. Подземная геоэкология мегаполисов. – Учеб. Пособие Москва: Изд. «Горная книга» 2005. -480с.
   
5. 
   «Қоршаған ортаны қорғау туралы» 1997ж. 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.- Алматы:Жеті Жарғы, 1998. -96с.
   
6. 
   Лифчак И.Ф. Инженерная защита и управление развитием окружающей среды. – М.: Колос, 2001. -159с.
   

1. 
   Гидросфералы туралы жалпы мәліметтер.
   
2. 
   Адам өмірінде және табиғатта судың рөлі.
   
3. 
   Жер шарындағы тұщы судың қоры.
   
4. 
   Су ресурстарын пайдалану.
   
5. 
   Суды ластайтын көздер.
   
6. 
   Қазақстан территориясының жер беті суларының ластануы.
   
7. 
   Суды тазарту және қорғау бойынша шаралар.
   

1. 
   Атмосфераның пайда болуы мен эволюциясы.
   
2. 
   Аьмосфераның антропогендік өзгерістері.
   
3. 
   Атмосфералық үрдістердің экологиялық-геологиялық ролі.
   

Атмосфералық ауа сапасының негізгі көрсеткіштері ПДК шектелген концентрациясы немесе бағыттаушы әрекетін қауіпсіз деңгейлері (ОБУВ) болып табылады. ГОСТ 12.1.007 – 76, сәйкес токсинділікке байланысты қауіпті зиянды заттардың төрт класын бөлуге болады: 1 – төтенше қауіпті, 2 - қауіптілігі жоғары, 3 – қанағатты қауіпті, 4 - әлсіз қауіпті.

1. 
   Ji ластануының парциалды индексі, атмосфералық ауа ластануының деңгейін салыстыру үшін алуан түрлі заттармен есептелінеді:
   
2. 
   
   

осында, Ji – ластанудың парциалды индексі;

qi – заттың бір ғана немесе орташа тәуліктік концентрациясының орташа арифметикалық мәні;

Сi - өлшемсіз константа, бұл негізге алынған күкірт диоксидінің қауіптілігінің деңгейіне i –затының қауіптілік деңгейін келтіруге мүмкіндік беретін сәкесінше 1, 2, 3, 4 қауіптілік кластарының заттары үшін 1,7; 1,3; 1,0; 0,9 мәндерін қабылдайды.

3. 
   Jn ластанудың кешенді индексі қаланың атмосферасының құрамындағы «n» затынан болатын атмосфераның ластануының деңгейінің сандық сипаты үшін пайдаланылады:
   

осында, Jn – ластанудың кешенді индексі. Jm – жиынтық Jn

i – примесь;

n – приместердің саны;

Jn – факті түрде бақылауға алынған ластайтын заттардың құрамының ластанудың қандай деңгейіне сәйкес (күкірт диоксидінің ПДК бірлігінде) келетіндігін көрсетеді.

Бақылауға алынған аймақтағы қалалардың приоритетті тізімін дайындау барысында осындай процедура өткізіледі, осында, егер есептеудің нәтижесінде, Jm < 5 болса, онда атмосфералық ауа ластануының деңгейі елдің қалаларын бойынша орташадан төмен болып саналады; егер 5 < Jm < 8 – орташаға жуықтау тең болса; 8 < Jm < 15 – орташадан жоғары болса; егер Jm > 15 – орташадан әлдеқайда жоғары.

4. 
   Атмосфера ластануының абсолютті және салыстырмалы көрсеткіштерін келесідей есептеуге болады:
   

б) ластану зонасының ауданы, Sлас;

в) ластанудың салыстырмалы линейлік зонасы

Lзаг = Lзаг/d

осында, d – қарастырылып жатқан ластану зонасының орташа ені;

г) ластану зонасының салыстырмалы ауданы
Sзаг = Sзаг/Sгор,

осында, Sлас – қаланың ауданы.

1. 
   Голубев Г.Н. Геоэкология. -Москва: Изд. ГЕОС, 1999.-338с.
   
2. 
   Ясаманов Н.А. Основы геоэкологии. – Москва: Академия, 2003. – 352с.
   
3. 
   Шишиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии. -Москва: Изд. «горная книга», 2005.-711с.
   
4. 
   Куликова Е.Ю. Подземная геоэкология мегаполисов. – Учеб. Пособие Москва: Изд. «Горная книга» 2005. -480с.
   
5. 
   «Қоршаған ортаны қорғау туралы» 1997ж. 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.- Алматы:Жеті Жарғы, 1998. -96с.
   
6. 
   Лифчак И.Ф. Инженерная защита и управление развитием окружающей среды. – М.: Колос, 2001. -159с.
   

1. 
   Атмосфераның құрылымы мен құрамы.
   
2. 
   Атмосфералық ауа ластануының көзі мен құрамы.
   
3. 
   Атмосфера ластануының физикалық және экологиялық салдары.
   
4. 
   Глобальды жылымдылық. «Парникті эффект».
   
5. 
   ҚР территориисында климаттың өзгеруі.
   
6. 
   Атмосфералық ауа ластануының алдын алу бойынша шаралар.
   

1. 
   Табиғи территориялық кешен ұғымы.
   
2. 
   Ландшафттың негізгі түрлеріне сипаттама.
   
3. 
   Техногенездің дамуының технологиялық факторлары.
   

1. 
   Голубев Г.Н. Геоэкология. -Москва: Изд. ГЕОС, 1999.-338с.
   
2. 
   Ясаманов Н.А. Основы геоэкологии. – Москва: Академия, 2003. – 352с.
   
3. 
   Шишиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии. -Москва: Изд. «горная книга», 2005.-711с.
   
4. 
   Куликова Е.Ю. Подземная геоэкология мегаполисов. – Учеб. Пособие Москва: Изд. «Горная книга» 2005. -480с.
   
5. 
   «Қоршаған ортаны қорғау туралы» 1997ж. 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.- Алматы:Жеті Жарғы, 1998. -96с.
   
6. 
   Лифчак И.Ф. Инженерная защита и управление развитием окружающей среды. – М.: Колос, 2001. -159с.
   

1. 
   Ауыл шаруашылық өнімділік ресурстары көздері ретінде.
   
2. 
   Табиғаттағы экологялық тепе-теңдікке адамның ауыл шаруашылық қызметінің ықпал етуі.
   
3. 
   Агрожүйелердің энергия қамтылуы, қызмет етуі мен биоөнімділігі.
   
4. 
   Агрожүйелердегі организмдердің қатынасы.
   
5. 
   Агрожүйелердің ландшафты ұйымдасуы.
   
6. 
   Агрожүйелердегі жеке компоненттердің рөлі.
   
7. 
   Жер өңдеудің интенсификациясының экологиялық аспектілері.
   
8. 
   Жер ресурстарын қорғау мәселелері.
   
9. 
   Альтернативті жер өңдеушілік.
   
10. 
    Жерлердің рекультивациясы.
    
11. 
    Агрожүйелердегі табиғи жайылымдар мен жайлау орындары.
    
12. 
    Жердің шөлге айналуының себептері мен масштабы.
    
13. 
    Қазақстан территорисында шөлге айналуының масштабы.
    
14. 
    Жерлердің шөлге айналуының алдын алу бойынша шаралар.
    

1. 
   Геология және гидрогеологияның зерттеу нысандары.
   
2. 
   Литосфераның беткі бөлігінің экологиялық қызметтері.
   
3. 
   Жер асты суларының экологиялық маңызы.
   

Бірнеше металдармен топырақтардың ластануы Zc топырақтарының ластануының жалпы көрсеткішін пайдалану әдістемесімен сәйкес бағаланады, бұл келесі бағаға ұсынылады:

осында, Zc – топырақтардың ластануының жалпы көрсеткіші;

Kci – I – затының концентрацияланған коэффициенті, факті концентрацияның фондыққа қатынасы тең;

n – топырақты ластайтын элементтер саны.

Zc – топырақтарды ластануының жалпы көрсеткішінің мәнін ластанудың қауіптілігін бағыттаушы шкаласымен салыстыру керек, бұлар келесі градациялармен келтіріледі: жеткілікті (16), қанағатты қауіптілік (32-дейін), қауіпті (128-дейін) және төтенше қауіпті (128 жоғары). Ластанудың бұл категориялары ластану зоналарында тұрғындардың денсаулығының көрсеткіштерінің өзгеруімен байланысты. Топырақтың ластануы туралы мәліметтерді интегралді-биологиялық көрсеткіштерімен салыстыру керек, бұлар топырақтың сапасын ферментативті белсенділік пен топырақтық организмдердің таралуы т.б. сияқты параметрлерімен анықталады.
Әдебиет

1. 
   Голубев Г.Н. Геоэкология. -Москва: Изд. ГЕОС, 1999.-338с.
   
2. 
   Ясаманов Н.А. Основы геоэкологии. – Москва: Академия, 2003. – 352с.
   
3. 
   Шишиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии. -Москва: Изд. «горная книга», 2005.-711с.
   
4. 
   Куликова Е.Ю. Подземная геоэкология мегаполисов. – Учеб. Пособие Москва: Изд. «Горная книга» 2005. -480с.
   
5. 
   «Қоршаған ортаны қорғау туралы» 1997ж. 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.- Алматы:Жеті Жарғы, 1998. -96с.
   
6. 
   Лифчак И.Ф. Инженерная защита и управление развитием окружающей среды. – М.: Колос, 2001. -159с.
   

1. 
   «Минералдар», «тау жыныстары» ұғымы. Олардың құрылуының генезисі мен типтері.
   
2. 
   Құрлықтағы минералды ресурстарды алу мен қорлары: жанармайлы, түрлі-түсті рудалар; қара рудалар.
   
3. 
   Әлемдік мұхиттағы минералды ресурстарды алу мен қорлары.
   
4. 
   Қазақстандағы минералды ресурстарды алу мен қорлары.
   
5. 
   Альтернативті жанармай ресурстары.
   
6. 
   Минералды ресурстарды қорғау бойынша шаралар.
   

1. 
   Техногенез дамуының климаттық факторлары.
   
2. 
   Флюидтердің миграциясындағы жер асты гидросферасы тау жыныстарындағы жарықтардың ролі.
   

1. 
   Желдің бағытының тұрақтылығы индексін келесі формула бойынша есептеуге болады:
   

бұнда,

осында,

Hi – i – желдің бағытының сағаттарының саны;

Hc – солтүстік желдің бағытының сағаттарының саны;

Ню – оңтүстік желдің бағытының сағаттарының саны;

Нсв – солтүстік-шығыс желінің бағытының сағаттарының саны;

Нсз – солтүстік-батыс желінің бағытының сағаттарының саны;

Нюв – оңтүстік-шығыс желінің бағытының сағаттарының саны;

Нюз – оңтүстік-батыс желінің бағытының сағаттарының саны.

2. 
   Желдің бағытының нәтижелілігін келесі формула бойынша есептеуге болады:
   

осында,

А = 270 (егер Св - бұрыс);

A = 90 (егер Св - жағымды).

3. 
   Желдің бағыты туралы тәуліктік мәліметтерді талдау барысында желдің бағытының тұрақтылығының анықталған деңгейінің классификациясын пайдалану қажет.
   

C = 41-70 – қанағатты тұрақтылық;

1. 
   Голубев Г.Н. Геоэкология. -Москва: Изд. ГЕОС, 1999.-338с.
   
2. 
   Ясаманов Н.А. Основы геоэкологии. – Москва: Академия, 2003. – 352с.
   
3. 
   Шишиц И.Ю. Основы инженерной георадиоэкологии. -Москва: Изд. «горная книга», 2005.-711с.
   
4. 
   Куликова Е.Ю. Подземная геоэкология мегаполисов. – Учеб. Пособие Москва: Изд. «Горная книга» 2005. -480с.
   
5. 
   «Қоршаған ортаны қорғау туралы» 1997ж. 15 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңы.- Алматы:Жеті Жарғы, 1998. -96с.
   
6. 
   Лифчак И.Ф. Инженерная защита и управление развитием окружающей среды. – М.: Колос, 2001. -159с.
   

1. 
   «Адам денсаулығы», «салауатты өмір сүру» ұғымы.
   
2. 
   Адамның денсаулығына қоршаған ортаның жағдайына ықпал етуі.
   
3. 
   Наркомания мәселелері, СПИД мәселелері, жүректен-қан тамыр ауруларының мәселелері, жаман сапалы ісіктер мәселесі.
   
4. 
   Мутация. Семей ядролық полигонының ықпал етуі.
   
5. 
   Заңдар: адам-биосфера қарым-қатынасының айналмалы байланыстары.
   
6. 
   П.Дансеро (заң мен бумеранг);
   
7. 
   Азайтылатын берілімдер А.Тюрго – Т.Мальтус;
   
8. 
   Табиғи ресурстарының шектеулері (сарқылмайтын).
   
9. 
   Дұрыс интегралды ресурстар;
   
10. 
    Табиғи-ресурсты потенциалының азаюы;
    
11. 
    Табиғатты пайдаланудың энергетикалық тиімділігін азаюы;
    
12. 
    Оптималдылық заңы;
    
13. 
    Ішкі «динамикалық» тепе-теңдігі.