О каугабай p65
-ТАРАУ ЋОНАЙ БАТЫРДЫЃ ЌУЛЕТI
жүктеу/скачать 0.78 Mb. Pdf көрінісі
|
| 31-ТАРАУ
ЋОНАЙ БАТЫРДЫЃ ЌУЛЕТI «ЖАНАЙ-ЋОНАЙ» ЖЌНЕ ЋЏНАНБАЙ Ћазаћ ќдебиетiнде, оныѓ iшiнде сатира жанрында ћалам тартћан Ш#кеѓдi – Шона Смаханџлын Алматыдаѕы џлтжанды џстаздар айырыћша еске алады. Сексенiншi жылдары сол кездегi астана ћалада ћазаћ мектептерi мен балабаћшаларын ашу жолындаѕы Ш#кеѓнiѓ азаматтыћ, џлттыћ патриоттыћ еѓбегi аѓыз болды. Ћазаћтар к#бiрек ћоныстанѕан м#лтекаудандарда љй-љйдi аралап жљрiп љгiт жљргiзiп, ата-аналардыѓ балаларын ћазаћ мектептерiне беруiн жан сала насихаттаѕан Ш#кеѓ џлт болашаѕын ћатты ойлаѕан едi. «Ерт#стiктен» бастап бiраз балабаћша, мектептердiѓ ашылуына батыл ыћпал еткен Ш#кеѓнiѓ атында ћазiр мектеп-гимназия (№ 62) бар. Осы бiлiм орда- сыныѓ оћу озаттарына Шона атындаѕы стипендия берiледi. «Тiлiмдi тљйреуiштей сљйiр ћылып, сыћаћћа ћойды менi љйiр ћылып» деп сатираныѓ «садаѕын тартћан» Ш#кеѓ «Тотияйын», «Џры тiс» жќне «Жљз шымшыма, ћырыћ ћышыма» атты сатиралыћ еѓбектерi арћылы кеѓестiк дќуiрдегi сџмдар мен ћулардыѓ ћылыѕын ќшкерелеп, жеке басы џлт намысы мен рухы љшiн кљрестi, мќѓгљрттермен астыртын айћасып, шын џлтжандылыћ ерлiкке барды. Димекеѓнiѓ ата-бабаларын, «жетi ата, жетi пџсты- сын», атамекенiн жаћсы бiлетiн жќне ћариялардан к#п дерек, мќлiмет жинаѕан Ш#кеѓ деректi к#ркем шыѕарма жазады. Бiтiрген соѓ ћолжазбаны Димекеѓе к#рсетiп, маз- мџнын ћысћаша айтып бередi. «Кiтабыѓныѓ iшiнде Ћџнан- бай ћажы бар ма? – дейдi Димекеѓ. – Егер жоћ болса Ћџнанбайды ћос». ;йткенi Ћонай батыр Арћаѕа тобыћты iшiне барѕанда Ћџнекеѓнiѓ бiр ќдiл билiк шешiмiне риза болѕан екен. Димекеѓ осыны есiне салады. С#зiнiѓ соѓын- да: «Ш#ке, жинаѕан дерек, естiген оћиѕаларыѓыздыѓ денi шындыћ. Ћазiрше кiтапты шыѕаруѕа асыћпаѓыз. Кейiн #зiнiѓ ретi келедi» дейдi. 1984 жылы «Жалын» баспасынан Димекеѓнiѓ ата-тегi жайында жазылѕан Ш#кеннiѓ «Љмiт жџлдызы» атты кiтабы (повесть) шыћты. Оћиѕа, дерегi ћызыћты шыѕармада 282 Димекеѓнiѓ бабасы Ћонай Жанай деп жќне т#ртiншi ата- сы Азынабай Ћазынабай деп суреттеледi. Рулы елдiѓ аћса- ћалы Ћазынабай (Азынабай) жќне оныѓ ержљрек џлы Жанай (Ћонай) Балћаш-Желтораѓѕы #ѓiрiнен бай- т#релердiѓ тепкiсiне шыдай алмай Арћаѕа к#шедi. О бас- та Ћаратау жаѕынан келiп, Т#менгi Талас маѓына ћоныс- танѕан Бќйдiбек џрпаћтары Iле бойына ж#ѓкiп-ауып табан тiрегенде, таѕы бџл жерде байыз таба алмай, ендi Сарыа- рћаны бетке алады. Бџл ежелден љдере к#шiп жљретiн к#шпендiлерге тќн салт болѕандыћтан, рулы елдiѓ к#шi тоћтамайды. Ш#кеѓ #мiрдегi шындыћ, дерек, оћиѕа жќне ќлеуметтiк жаѕдайларѕа байланысты Ћонайдыѓ бейнесiн сомдайды. Алдымен Ћонайдыѓ бозбала кезiндегi жанкештiлiгi мен ћайсарлыѕы ћайран ћалдырады. Ћонай жылћы суѕару љшiн Iле #зенiнен мџз ойып жатып, ойыћћа тљсiп кеткен балтаны ћыстыкљнi су тљбiнен алып шыѕады. Бџл оћиѕаны Баћанас #ѓiрiндегi ыстылар кљнi бљгiнге дейiн айтады. Соѕан ћараѕанда, Ћонайѕа байланысты ел iшiндегi аѓыз, деректердi Ш#кеѓ к#п естiген. Кеѓестiк дќуiрдiѓ са- ясатына сќйкес автор Азынабай ауылын кедей етiп сурет- теп, Ћонайдыѓ еркек-шора Џлдар деген ћызѕа ѕашыћ бол- ѕанын «таптыћ тџрѕыда» баяндайды. Ћонай атаћты Б#лтiрiк аћынныѓ с#зiн тыѓдап, бiрге жљредi. Џлы Жамбылдыѓ џстазы Сљйiнбаймен кездеседi. Коћан ханына ћарсы соѕысатын Сџраншыныѓ ћолына ћосы- лып, Ћџдияр ханныѓ ел iшiнде жљгенсiз жљрген бек, мыр- заларын тџтћындап, оларды жазалайды. Арћаѕа, тобыћты елiне бiр ћауым жџрттыѓ к#шiн бастап келген Азынабай мен оныѓ џлы Ћонай жайлау, жерге таласћан байлар мен олардыѓ џры-ћараћшылары- нан таѕы ћорлыћ к#редi. Басћа жаћтан ауып келген кiрмелерге жуандар кљн к#рсетпейдi. Ћиямет пен ћысы- мѕа жќне џрлыћ пен тонауѕа шыдай алмаѕан Ћонай бiр кљнi аѕа сџлтан Ћџнанбайѕа келiп шаѕымданады. Бџл жер- де ерекше айта кететiн нќрсе – џлы аћын Абайдыѓ ќкесi Ћџнанбайдыѓ аты-ж#нi тарихи тџлѕа ретiнде #згертiлмей айтылады. Автор Димекеѓнiѓ ескертпесiн есiне саћтаѕан болуы керек. Ћонай Ћџнанбайѕа келiп, сол кездiѓ заѓ- тќртiбi бойынша шаѕымын айтып, џры жалдаѕан байдан бiраз малыныѓ ћџнын #ндiрiп алады. Соѓында Ћџнанбайѕа iшiк ќкелген Ћонайдыѓ ћасындаѕы оныѓ серiгi Ћџнекеѓ- 283 нен «сыйѕа сый» дегендей «тљлкi iшiк» киiп аттанады. Ћџне- кеѓе риза болѕан Ћонай кетерiнде Орта жљздiѓ аѕасы Ћџнанбайдан Жетiсуѕа баса-к#ктеп кiрген Ћоћан шапћын- шылыѕына ћарсы к#мек сџрайды. Ћџнекеѓ: «Сыпатай ба- тырѕа сќлем айт. Бiз тым алыс жатырмыз» деп салћын жа- уап бередi. Басы бiрiкпейтiн ћазаћтардыѓ #зiн кiнќ- лайды. Димекеѓнiѓ џлы атасы Ћонайдыѓ атаћты Ћџнанбай елiмен таныс-бiлiсi жќне аралас-ћџралас жегжат-жџраѕат болуы Сарыарћада дана тџлѕаныѓ бабаларына ћатысты к#п сырдыѓ жатћанын к#рсетедi. Димекеѓ #зiнiѓ естелiгiнде Ћонайды «батыр шалыс» кiсi болса керек деп, онша дќрiптемейдi. Ал шындыѕында Ћонайдыѓ батыр болѕаны Ш#кеѓнiѓ кiтабынан аныћ к#рiнiп тџр. Димекеѓнiѓ џлы бабасы Жетiсуѕа келгенде #мiрден #тедi. Батырды аѓдыѕан жау ћапыда мерт етедi. Бџл Димекеѓнiѓ бабалары ж#нiнде жџрт жаћсы бiлетiн шындыћ. Бойына џлы бабасы Ћонайдан дарыѕан ћасиет – Ди- мекеѓ атса оѕы далаѕа кетпейтiн мерген, аѓшылыћта ћџмары тарћамайтын саяткер болѕан ѕой. Ћонай киiк ћуѕан- да бќрiн естен шыѕарып, жер тљбiне кетедi екен. Ћџрал- саймансыз далада кездескен к#кжал ћасћырдыѓ кеѓiрдегiн суырып алатын #те ћайратты Ћонайды Ш#кеѓ ћызыћты суреттейдi. Димекеѓнiѓ мџражайында ол кiсi бiр атћанда жыѕы- лѕан ћабан, бџѕы, елiк сияћты аѓдардыѓ тџлыптары бар. Димекеѓде аѓшылыћ мылтыћтыѓ тљр-тљрi болѕан. Тiптi, кљндiз-тљнi бiрдей аѓ-ћџсты ћарауылѕа алатын ерек- ше (оптикалы) ћару џстаѕаны белгiлi. жүктеу/скачать 0.78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|