Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақталуын қадағалау

1. 
   Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақтауын прокурорлық қадағалаудың мәні, пәні және міндеттері.
   

Осы сала дәстүрлі «жалпы қадағалау» деп аталатын, ол қарастырылып отырған саланы прокурорлық қадағалаудың басқа арнайы салаларынан шек қоюға мүмкіндік беретін. Прокурорлық қадағалауды реттейтін қолданыстағы заңнамада «жалпы қадағалау» термині аталмаса да, ол прокуратура органдарының жұмыскерлерін құрастыру кезінен қалыптасып, бұрынғысынша солармен қолданылады.

Қарастырылып отырған салада барлық прокурорлар топтары жүзеге асыратын ҚР прокурорлық қадағалаудың мәні және міндеті аса бет-бедерлі белгіленеді. Тап сонда Қазақстандық прокуратура құқықтық мемлекеттің нормативті негізін – адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтау үстінен қараушылық заңын қамтамасыз ету бойынша тікелей көрінісі бар.

Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақтауын пркурорлық қадағалау, басқа мемлкеттік қоғамдық-жарамды, жасампаз қызмет тәрізді өз мәні мен міндеттері бар.

Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерінің сақтауын пркурорлық қадағалау саласының мәні ҚР «Прокуратура туралы» Заңының 28 б. анықталған.

1.«Қазақстан Республикасының аумағында заңдардың, Қазақстан Республикасының Президенті Жарлықтарының және министрліктердің, ведомстволардың, мемлекеттік комитеттердің, қызметтердің және атқарушы биліктің өзге орталық органдарының, өкілетті (заңды) және жергілікті атқарушы органдардың, жергілікті өзін-өзі басқару органдарының, әскери басқару органдардың, бақылаушы органдардың, олардың лауазымды адамдарының, басқару органдары мен нысанына қарамастан коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдар басшыларының өзге де нормативтік актілердің дәл және бірыңғай қолданылуын қадағалауды іске асырады». Прокурорлық қадағалаудың осы бағыттарының өзгешелігі азаматтардың құқықтары мен бостандықтарына байланысты құқықтық саласында анықталады.

2.Жоғары аталып кеткен «органдармен шығаратын (қабылдайтын) құқықтық актілер заңға сәйкес келетіндігін қадағалау».

Осы мақаланы сипаттай отырып прокурорлық қадағалаудың осы бағытын, ҚР-дағы азаматтар және адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласы бойынша заңдылық сақтау жөнінде прокурорлар қадағалайтын барлық органдар аталмаған қорытындысын атап өту керек.

Аталып кеткен органдардың міндеттемелеріне ҚР аумағында қолданылып жүрген заңдарды дәл орындау жүктелгеніне байланысты және оларды орындамаған кезде немесе дұрыс емес орындамағандықтан адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына, заңды тұлғалар мен мемлкет мүдделеріне қысым жасалса, кімнің қарамағында болғанына және меншік нысанына қарамастан, осы органдар мен ұйымдар прокурорлық қадағалау өрісі тізімінен алып тастануы мүмкін емес.

Осы мақалада қадағалау субъектілері ретінде азаматтар қарастырылмайды. Сол шақта заңдарды дәл орындау талаптары азаматтар алдына қойылады. Азаматтар заң бұзушылық жасаса прокуратура органдары заңмен белгіленген жазалау шараларын қолданады. Осыдан, егер азаматтар заң бұзушылыққа барса, олар прокурорлық қадағалаудың субъектілері болады.

заңдар орындалуын прокурорлық қадағалау саласына ҚР Жоғарғы Соттың Пленарлық мәжілісінің нормативті қаулылары да кіреді. Прокурорлар ҚР жасалған немесе оларға қосылған екіжақты және көпжақты халықаралық шарттардың және тағы басқа халықаралық актілердің орындалуын қадағалайды. Онымен қоса ұлттық заңнама халықаралық заңнамаға сай болу қажеттілігін ескере отыру тиіс.

Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласының мәні ҚР «Прокуратура туралы» Заңының 28 б. Анықталған, олар мынадай болып келеді:

1)«Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау құқықтық актілердің және органдардың, ұйымдардың, лауазымды тұлғалардың және азаматтардың әрекеттері заңнамаға сәйкес болу керек »;

2)кез келген заң бұзушылықты айқындау, осындай заң бұзушылыққа мәжбүр болған себептер мен жағдайларын жою, бұзылған құқықтарды қалпына келтіру.

Прокуратура басқа мемлекеттік органдардың орнын баспайды және ұйымдардың қызметі мен азаматтардың жеке өмірлеріне қол сұқпайды.

Басқа мемлекеттік органдар жүзеге асыратын қадағалау мен бақылаудан осы прокурорлық қадағалау түрінің айырмашылығы заңдар бұзушылық туралы ақпарат прокурордың өз өкілеттіктерін қолдану негізі болып табылады. Осындай ақпартқа ие болып, прокурор заң атқарушылық тексерітерін ткізеді және басқа да қадағалау әрекеттерін жасайды.

Басқа салалармен салыстырғанда адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласы, анықтау мен тергеу, соттар және сотпен тағайындалған жазалауды атқаратын органдардан басқа, заңдардың көбін қамтитын аса кең және көп қырлы сала болып табылады. Осы сала өте күрделі және ауыр сала болып табылады.

Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау саласы - өкілетті және атқарушы өкімет органдары, бақылау органдары, кәсіпорынар, мекемелер және ұйымдар, қоғамдық ұйымдар, лауазымды тұлғалар мен азаматтар заңдарды біркелкі түсініп, бұлжытпай орындауын қамтамасыз ету мақсатында құрылады. Осы мақсат белгілі даму кезеңдерінде қоғам мен мемлекет алдында тұрған міндеттерге бейімделіп, прокурорлық қадағалауды ретейтін заңнамада анықталады. Осы қадағалау қазақстандық прокуратура құқықтық мемлекеттің нормативті негізін – адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтау үстінен қараушылық заңын қамтамасыз ету болып табылады. Заңдар орындалуын прокурорлық қадағалаудың негізгі мақсаты дәл осында.

Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалаудың маңыздылығының себепшісі – заңдарды бұлжытпай орындайтын, әсіресе мемлекеттік басқару және бақылау, құқық қорғау органдарының, мемлекет алдында тұрған міндеттерді орындаудың маңызы ерекше мәнді болады. Бірінші кезекте, осы органдарға халықтың өмір деңгейін көтеруге бағытталған заңдарды өмірге өткізу міндеттемелері жүктелген, азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын сақтау, заңдылықты және құқықтық тәртіпті бекіту.

Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалауды жүзеге асырып, прокурорлар онысымен ҚР рыногтық мемлекетін қалыптасыуна, б.а. әлеуметтік– экономикалық және тағы басқа реформаларды өткізуге жәрдем етеді.

Ақырғы уақыттарда, қылмыстық өсумен байланысты, қылмыстардың алдын алудың алғаш құралы ретінде заңдар орындауына прокурорлық қадағалаудың рөлі өсуде. Қадағалауды жүзеге асырып, прокурорлар тек қылмыстарды айқындаумен шектелмейді, ерекше маңыздысы, олар қылмысқа айналатын немесе қылмыс жасау мүмкіндігін туғызатын құқық бұзушылықты айқындайды. Барлық аумақтық және мамандандырылған прокуратураларға қатысты прокурорлық қадағалаудың нақты міндеттері ҚР Бас прокурордың, оның орынбасарларының, облыс прокурорларының бұйрықтары мен нұсқауларында анықталады. Осы актілердің ішінде «әлеуметтік экономикалық саласында адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қолдануына, сақтауына прокурорлық қадағалауды ұйымдастыру туралы» нұсқау ерекше орын алады. Ерекше алғанда, ҚР Бас прокуроры қадағалаудың басым бағытын былайша анықтайды:

• 
  Нормативтік құқықтық актілер Конституцияға, ҚР Президентінің заңдары мен актілеріне сәйкес келуі;
  
• 
  Мемлекеттік органдардың адам және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостагдықтарын сақталуы;
  
• 
  Қоғамдық және діни бірлестіктердің және де бұқаралық ақпарат қызметтерінің заңдылығы.
  

• 
  Заң бұзушылық туралы түскен мәліметке байланысты, прокурор заң бұзушылықты және осыларға әкеліп соқтырған себептерін айқындау және жою шараларын қабылдау жолымен прокурордың міндетті түрде кірісуі;
  
• 
  Құқық бұзушылықтың, бірінші кезекте – қылмыстардың алдын алу заң талаптарын орындау кезінде прокурорлық қадағалаудың барлық мүмкіншіліктерін қолдану;
  
• 
  Лауазымына және мүліктік жағдайына қарамастан, құқық бұзушылық жасаған, заң алдында барлығы тең қағидасын ескере отырып, заңда белгіленген жауапкершілікке тарту жөнінде бұлтартпас жауапкершілік қағидатын өмірде белсендірек өткізу;
  
• 
  Лауазымды тұлғалардың, әсіресе құқықтық актілермен заңды маңызды әрекеттер жасайтын мемлекеттік органдары басшыларының, коммерциялық ұйымдардың, кәсіпкерлердің және де азаматтардың құқықтық мәдениетін көтеру.
  

Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын прокурорлық қадағалау бойынша өкілеттіктің бірінші тобы заң бұзушылық пен оларға себепкер және осыған айыпты тұлғаларды дер кезінде айқындауға бағытталған. Осы өкілеттіктер ҚР «Прокуратура туралы» Заңының 29 баптың 1 бөлігінде бекітілген.

Өкілеттікті жүзеге асырған кезде прокурор мыналарға құқылы:

1. 
   өткізіліп жатқан тексеріс мәселелері бойынша азаматтар мен лауазымды тұлғаоардың түсініктерін алуға;
   
2. 
   өызмет куәлігін көрсету бойынша бөгетсіз мемлекеттік органдардың аумақтарын бөлмелеріне және де меншіктің барлық нысанды ұйымдарына кіруге;
   
3. 
   басшылар мен басқа да лауазымды тұлғалардан заңдылық жағдайы және оны қамтамасыз ету жөніндегі шаралар туралы қажет құжаттарды, статистикалық мәліметтерді алуға;
   
4. 
   тексеріске қатысуға және қорытындысын шығаруға мамандарды тартуға;
   
5. 
   өз құзыреті шегінде прокуратураға түскен материалдардың, жүгінулердің өндірісін талап етуге;
   
6. 
   басқа құқық қорғау органдарының қызметкерлерімен қарым қатынас негізінде тексеріс өткізуге тартуға;
   
7. 
   заңнамада қарастырылған басқа да тексеру әрекеттерін орындау.
   

Тексеріс нәтижелері бойынша прокурор:

1. 
   наразылық енгізеді;
   
2. 
   заңдылық бұзушылықты жою жөнінде бұйрық береді;
   
3. 
   қылмыстық іс қозғау, тәртіптік өндіріс немесе әкімшілік құқық бқзушылық туралы өндіріс қозғау жөнінде қаулы шығарады, материалды зиян келтіргеннің орнын толтыру шараларын қабылдайды;
   
4. 
   адам және азамттың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің құқықтары мен заңды мүдделері бұзылған жағдайларында, тек заңдардан басқа, заңсыз актілердің әрекеттерін тоқтата тұрады;
   
5. 
   мемлекеттік органдарымен және олардың лауазымды тұлғаларымен салынған тыйым салу шектеу түрлі шараларын жояды және шешеді;
   
6. 
   адам және азамттың, заңды тұлғалар мен мемлекеттің бұзылған құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау үшін сотқа жүгінеді;
   
7. 
   бұзылған заңдылықты жою жөнінде органға және лауазымды тұлғаға ұсыным береді.
   

Қазіргі кезеңде мемлекет алдында тұрған міндеттерді, қалыптасқан заң құрылымы мен прокуратура жұмысының тәжірбиесін негізге ала отырып, заңдарды орындау бойынша прокурорлық қадағалаудың мынадай бағыттары немесе салаларын бөлу қажет:

• 
  азаматтардың саяси құқықтары мен бостандықтары туралы; азаматтық туралы; босқындар мен амалсыз қоныс аударушылар туралы; еңбек заңы туралы; еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі жөнінде ережелерді сақтау туралы; халықтың жұмыс бастылығы туралы; денсаулық сақтау туралы; білім туралы; тұрғын үй заңы туралы; тұрғын үй қорын жекешелендіру туралы; тұтынушылар құқығын қорғау туралы заңдардың орындалуын қадағалау.
  
• 
  Зейнетақы, жеңілдіктер туралы; нашақорлықпен күрес туралы; кәмелетке толмағандар туралы; азаматтардың өтініштері туралы заңдардың орындалуын қадағалау (әлеуметтік сала);
  
• 
  Меншік туралы; кәсіпкерлік туралы; мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру туралы; банктер мен банктік қызмет туралы; салықтар туралы заңдардың орындалуын қадағалау;
  
• 
  Сыртқы экономика қызметі туралы; кеден туралы (сыртқы экономика саласы) заңдардың орындалуын қадағалау;
  
• 
  Жеке және заңды тұлғаларды әкімшілік жауапкершілікке тарту, әкімшілік бұлтартпау және алдын алу шараларын қолдану заңдылығын қадағалау.
  

Құқықтық актілер заңдылығын прокурорлық қадағалауға келетін болсақ, бұл жерде оларды өкілдік және атқарушы билік органдарында, сондай ақ жергілікті өзін өзі басқару органдарында, министрліктер мен ведомстволарда, бақылау органдарында, әскери басқару органдарында, кәсіпорындарында, мекемелерде, ұйымдарда, сондай ақ мемлкеттік емес қоғамдық ұйымдарда шығарылатын құқықтық актілердің заңдылығын қадағалайтын бағыттарға бөлу керек.

Қазіргі уақытта мемлекеттік кәсіпорындарды жекешелендіру туралы, банктер және банктік қызмет туралы заңдардың барлық жерлерде жаппай бұзылуларына байланысты, азаматтардың құқықтары мен мемлекеттің заңды мүдделеріне елеулі түрде нұқсан келтірілуде, сондықтан бұл заңдардың орындалуына прокурорлық қадағалау жасау аса маңызды болып табылады. Аудандық ауылдардың прокурлары үшін аграрлық (жер) заңның орындалуын қадағалау аса маңызды, себебі олардың бұзылуы көк кездесуде. Аумақтық прокурорлар тарапынан кәмелетке толмағандар туралы заңының орындалуын қадағалау ерекше назар аударуды талап етеді. Заң бұзушылықтардың аса көп таралуына байланысты, көлік прокурорлары үшін кеден заңының орындалуын қадағалау, ал табиғатты қорғау прокурорлары үшін атмосфералық ауа мен суларды қорғау туралы заңдардың орындалуын қадағалау маңызды болып табылады. Ал әскери прокурорларға келетін болсақ, олар үшін басымды қадағалау әскери қызметшілерді материалдық тұрмыстық қамтамасыз ету және мемлекеттік мүліктер мен қаруларды сақтау мәселелерін реттейтін заңдардың орындалуы табылады.

Өндірісте, әсіресе шағын кәсіпорындарда зақымданудың жиіліленуіне байланысты, барлық прокурорлар үшін еңбекті қорғау және техника қауіпсіздігі жөніндегі ережені сақтау туралы заңның орындалуын қадағалау аса маңызды болуда.

Атыс қаруын, сондай ақ жауынгерлік қару, халық арасында қолданылатын қаруларды бақылауға алмауға байланысты кең таралуына және қаруды, оқ дәрілерді пайдаланумен жасалған қылмыстардың көбеюіне байланысты, қару жарақ туралы заңның орындалуын қадағалау прокурорлардың бақылауында болуы тиіс. Әкімшілік жазалар қолдану құқығы берілген органдар заң бұзушылықтарға жиі жол беретіндеріне немесе олардың әрекетсіздіктеріне байланысты, әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңдардың орындалуын қадағалау да маңызды болып табылады.

Облыстық өкілдік және атқарушы билік органдарында және оларға теңестірілген звеноларда, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарында шығарылатын құқықтық актілер заңдылығына прокурорлық қадағалауға да аса назар аудару қажет. Себебі, аталған органдарда актілердің көбіне заң бұзушылықпен қабылдануы аз емес. Нәтижесінде, тиісті аймақтарда тұрып жатқан көптеген азаматтардың немесе барлық азаматтардың құқықтары бұзылады, кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың заңды мүдделеріне нұқсан келтіріледі.

Қадағалаудың басым бағыттарының бірі кәсіпкерлік қызметті мемлекеттік қорғау туралы заңның қолданылуын қадағалау болып табылады. Тәжірибе көрсеткендей, кәсіпкерлер прокуратура органдарына өздерінің заңды құқықтарының бұзылуы туралы арыздармен шағымдануда. Олардың құқықтарын бұзушылық негізінен, жергілікті билік органдары мен көптеген құқық қорғау және бақылаушы органдар тарапынан жіберіледі.
5 Тарау - Адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын, заңды тұлғалар мен мемлекет мүдделерін сақтауын қадағалау бойынша жұмысты ұйымдастыру.
Заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалаудың нәтижелілігі көбінесе жұмыстың қалай ұйымдасқанына байланысты болады. Заңдардың қолданылуына прокурорлық қадағалау жұмысын ұйымдастыру – жалпы прокуратура жұмысын ұйымдастырудың құрамды бөлігі болып табылады және ол прокурорлық кадрларды таңдап алу, орналастыру, біліктіліктерін арттыру, олардың қызметтерін үнемі жүйелеу, оларды барлық қажетті жабдықтармен қамтамасыз ету, ақпараттарды жинау және талдау, прокуратура жұмысын талдау және оған баға беру, жұмысты жоспарлау, жоспарлардың орындалуын бақылау, заңдылықты нығайту жоспарларын орындаудың жоғары нәтижелеріне қол жеткізу мақсатында, шұғыл қызметкерлердің, өзге де органдардың күш-жігерлерін біріктіру бойынша өзара байланыстырылған және өзара толықтырылған іс-шаралар жиынтығынан тұрады.

Прокуратураларда заңдардың қолданылуын қадағалауды жүзеге асыру нақты прокурорлық қызметкерлерге бекітіледі. Аудан және оларға теңестірілген мамандандырылған прокуратураларда жедел құрамының штаттық санына байланысты, бұл жұмыс прокурордың бір немесе бірнеше көмекшелеріне бекітіледі. Облыс және оларға теңестірілген прокуратураларда, үлкен қалалардың прокуратураларында бұл жұмысты әр қызметкерлеріне прокурорлық қадағалаудың нақты бағыттары бекітілетін заңдардың қолданылуын қадағалау басқармалары мен бөлімдері орындайды. Аудан және қала прокурорларына көмек көрсету және олардың жұмыстарын бақылауды жүзеге асыру үшін бұл басқарма мен бөлімдердің прокурорлық қызметкерлеріне төмен тұрған прокуратуралар бекітіледі. Прокуратураларда міндеттердің қалай бөлінуіне қарамастан, прокурорлар қадағалауды ұйымдастыруға және жүзеге асыруға қатысады, осы облыстың бағынышты прокуратураларының жұмысын бақылайды.

Заңдардың қолданылуына ойдағыдай қадағалауды жүзеге асыру үшін заңды жақсы білу және оны тәжірибеде қолдана білу, жоғары кәсіби шеберлік талап етіледі. Бұл прокурорлық қызметкерлердің біліктіліктерін үнемі арттыру қажеттілігінен туындайды.

Бірақ, заңды оқып білу үшін заңдар және басқа нормативтік актілер болуы қажет. Осыған байланысты, барлық прокуратураларда құқықпен қамтамасыз етуге аса көңіл бөлінеді.

Компьютер жүйесі арқылы тексерістерді ойдағыдай жүргізу үшін, яғни құқықтық актілердің заңдылығын тексеру үшін прокуратураларда тиісті әдістемелер болуы тиіс. Әдістемелерді әзірлеу және олармен прокурорларды қамтамасыз ету жұмысты ұйымдастыру элементтерінің бірі болып табылады. Мұндай әдістемелерді әзірлеуге ҚР Бас прокуратурасының, кейбір кезде төмен тұрған прокуратуралар қызметкерлері қатысады, заңдылық пен құқықтық тәртіпті нығайту проблемасы, прокурорлық және тергеу, аймақтық оқу орталықтары қызметкерлерінің біліктілігін арттыру НИИ ғалымдары мен оқытушылары қатысады.

Заңдардың сақталуын қадағалау жұмысын ұйымдастырудың маңызды элементтері заң бұзушылық туралы ақпарттарды жинау, талдау және ол бойынша жұмысты жоспарлау болып табылады. Себебі, заңдардың қолданылуын қадағалау бойынша прокуратура алдында тұрған міндеттерді орындау құқық бұзушылықтардың қалпын, құрылымы мен динамикасын және құқық бұзушылыққа негіз болатын көптеген жағдайларды жүйелі түрде талдауға мүмкіндік тудыратын заңдардың бұзылуы жайында толық және объективті ақпаратты қажет етеді. Заңдардың қолданылуын прокурорлық қадағалауды ақпаратпен қамтамасыз ету ұғымына оны іске асыру барысында түрлі мәліметтерді жинау, өңдеу, сақтау жатады. Прокурорлар үшін заң бұзушылықтар туралы мәліметтер үлкен қызығушылық тудырады. Прокурор мұндай мәліметтерді алғанда белсенділік көрсетуі тиіс.

Заң бұзушылықтар туралы ақпараттардың шығу көзі прокуратураға түсетін азаматтардың жазбаша немесе ауызша өтініштері (шағымдар, арыздар); кәсіпорындар, мекемелер, ұйымдар басшыларының, кәсіпкерлердің, фермерлердің және басқа заңды және өзге тұлғалардың прокуратураға беретін өтініштері, құқық қорғау органдары мен бақылаушы органдардың құқық бұзушылықтың жасалғандығы және олар бойынша қолданылып жатқан шаралар туралы хабарламалары. Заң бұзушылықтар туралы мәліметтер, сондай-ақ қылмыстық және азаматтық іс құжаттарында, прокурорлық тексеріс материалдарында, қылмыстық істер бойынша тергеушілермен енгізілетін ұсыныстарда да болады.

Түрлі ақпараттар салық инспекциялары мен полицияларында, жер ресурстары мен жерге орналастыру жөніндегі комиттерде, санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау органдарында және қоғамдық өмірдің белгілі бір саласында қатынастарды реттейтін заңдардың сақталуына мемлекеттік бақылау жасау міндеттерін іске асыратын арнайы құзыры бар басқа да мемлекеттік органдарда болады. Сондықтан, прокурорлар мұндай органдардан тиісті матералдар мен мәліметтерді сұратып алу немесе бұл органдарға тікелей бару жолымен, негізінен мынадай ақпарттарды алады:

• 
  олармен анықталған заң бұзуылықтар, олардың себептері мен оларға мүмкіндік тудыратын жағдайлар туралы;
  
• 
  мұндай заң бұзушылықтар жасау нәтижесінде келтірілетін залалдар туралы;
  
• 
  заң бұзушылықтарды жою немесе алдын алу бойынша қабылданған немесе қабылданып жатқан шаралар туралы, әкімшілік немесе басқа жауапкершілікке тартылған лауазымды тұлғалар мен азаматтар туралы;
  
• 
  заң бұзушылықтармен келтірілген залалды өтеу туралы соттарға берілген талап арыздардың саны мен сомасы туралы;
  
• 
  қылмыстық істі қозғау туралы мәселені шешу үшін прокуратура немесе басқа құқық қорғау органдарына жолданған материалдардың саны туралы және т.б.
  

Заң бұзушылықтар туралы көптеген мәліметтер Ішкі істер министрлігінде, Ұлттық қауіпсіздік комитетінде, қаржы полициясы мен салық инспекциясы қызметтерінде, ҚР мемлекеттік кіріс министрлігінің кеден комитетінде болады. Аймақтардағы заңдылық пен құқықтық тәртіптің жағдайы туралы көптеген және жан-жақты ақпараттар өкілдік және атқарушы билік органдарында және жергілікті өзін-өзі басқару органдарында болады.

Қоғамдық өмірдің белгілі бір саласындағы қатынастарды реттейтін заң бұзушылықтар туралы мәліметтер жиынтығын прокурорлар ҚР Экономика министрлігінің статистика жөніндегі ҚР Агенттігінің аймақтық органдарынан ала алады. Қаралған және қанағаттандырылған талаптардың саны мен сомасы туралы мәліметтерді сот органдарынан алуға болады. Бұдан басқа, әкімшілік жаза қолдану құқығын иемденген соттарда, сондай-ақ жергілікті әкімшілік және өзге органдар жанындағы жергілікті әкімшілік комиссиялардан прокурорлар әкімшілік жауапкершілікке тартылған адамдардың саны туралы мәліметтерді алады. мемлекеттік стандарт талаптарының сақталмауы туралы мәліметтер стандартизация, метрология және сертификация жөніндегі ҚР Мемлекеттік комитетінің аймақтық органдарында болады. Банктік, қаржы және салық органдарында әкімшілік жаза қолдану құқығын иемденген соттар мен органдардың шешімдері бойынша кінәлі адамдардан түскен қаражаттар туралы мәліметтер болады.

Заңдардың сақталуын қадағалау бойынша жұмысты ұйымдастыру кезінде заң бұзушылық туралы прокурорға қажетті ақпарат түрлі қоғамдық ұйымдардан алынуы мүмкін. Тиесілі ақпараттарды прокурорлар қылмыстық істерді оқу және тергеу кезінде, соттарда қылмыстық және азаматтық істерді қарау кезінде алады.

Жұмыс топтарымен және басқа топтармен, тұрғылықты жерлері бойынша азаматтармен, кәсіподақтық органдары жұмыскерлерімен кездесуде, келушілерге қабылдау жүргізуде, өкілдік және атқарушы билік органдарының жұмыстарына қатысуда, түрлі мәжілістер мен жиналыстарда прокурорлар заң бұзушылықтар туралы ақпарат алады. Прокурорлардың құқық қорғау және бақылаушы органдармен, басқарма және билік органдары басшыларымен, депутаттармен жан-жақты байланыстары заңдардың орындалуын прокурорлық қадағалаудың ақпараттық базасын толықтыруға негіз болады.

Заңдардың орындалуын қадағалауды іске асыру кезінде қолданылатын барлық оңтайлы, озық тәжірибелер, сондай-ақ прокуратура жұмысын жетілдіруге бағытталған ғалымдар мен практиктер әзірлеген ұсынымдар таратылуға және барлық прокуратуралардың жұмыс тәжірибелеріне енгізілуге жатады. Озық тәжірибені тарату және ғылыми ұсынымдарды тәжірибеге енгізу – жұмысты ұйымдастыру элементтерінің бірі болып табылады.

Адам және азаматтың, зкаңды тұлғалар мен мемлекеттің құқықтары мен бостандықтарын сақталуын қадағалау бойынша жұмысты ұйымдастыру кезінде оны есепке алуға аса көңіл бөлінеді, себебі дұрыс реттелген есеп жасалған жұмысты қарап білуге көмектеседі, орындалған жұмыстың көлемі мен белгілі бір мөлшерде сапасын, жіберілген кемшіліктерді көрсетеді және оларды бағалауға мүмкіндік береді, шұғыл және статистикалық есепті жүзеге асыруды жеңілдетеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. 
   ҚР Конституциясы. «Жеті Жарғы».-Алматы, 1997.
   
2. 
   «ҚР Прокуратурасы туралы» ҚР Заңы. Құқық қорғау органдары: Заңнамалық актілер жиынтығы.-Алматы: Юрист,2003.-153б.
   
3. 
   ҚР Қылмыстық іс жүргізу кодексі.-Алматы:Юрист,2003 – 220б.
   
4. 
   «Жедел іздестіру қызметі туралы» ҚР заңы Құқық қорғау органдары: Заңнамалық актілер жиынтығы.-Алматы: Юрист,2003.-153б.
   
5. 
   Ақпарова Р.Н. Қазақстан Республикасының Прокуратура органдары.-Алматы, 1999.
   
6. 
   Алиев М.М. Прокурорский надзорв РК. Оқу әдістемелік материалдары. «Жеті Жарғы»,- Алматы:2002.-41б.
   
7. 
   Прокурорлық қадағалау (Жауаптар мен сұрақтар).-М.:Жаңа заңгер,1999
   
8. 
   Басков В.И. Курс прокурорского надзора.-М.:Зерцало,1999
   
9. 
   Нәрікбаев М.С. Дорога к правосудию.-Алматы: Елимай контакт. 1997, 232б.
   
10. 
    Өтебаев Ғ.К. Мемлекеттік айыпталушының соттағы сөзі. оқулық.-алматы,2004-259б.