Омарова А. Т., Мамытканов Д. К. ӘЛеуметтік жұмыстың этикалық негіздері алматы 2018
жүктеу/скачать 0.76 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 4 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ КӘСІБИ МАҢЫЗДЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ
| Бақылау сұрақтар мен тапсырмалар.
1. Көмек көрсетуді және өзара көмек көрсетуді, қайырымдылық пен әлеуметтік жұмыстарды қалыптастырудағы дәстүрлі прагматикалық сипатын айқындаңыз. 2. Адамға көмек берудің құндылығын анықтаудағы әлеуметтік- идеологиялық және әлеуметтік- философиялық ілімдерге ашып көрсетіңіз. 3. Әлеуметтік жұмыстардың кәсіби этикалық жүйесінің қалыптасуы мен дамуы және этиканың ғылым ретінде дамуын сипаттаңыз. 4. Адамға көмектің моральдік және ұлттық рұхани құндылықтарының идеологиялық негізі ретінде әлемдік діндер мен зайырлы этикалы-аксиологиялық тұжырымдамаларының доктринасын ашып көрсетіңіз. 4 ӘЛЕУМЕТТІК ЖҰМЫСТЫҢ КӘСІБИ МАҢЫЗДЫ ҚҰНДЫЛЫҚТАРЫ Күнделікті ауызекі сөйлеу тіліндегі «құндылық» термині көптеген синонимдерден тұрады: қадір, пайда, еңбегі, пайдасы және т.б. Ол келесі сөз тіркестерінде пайдаланылады: «бағалы мүлік», «құнды жаңалық», «адами құндылық» және т.б. Арнайы философиялық әдебиетте құндылық – бұл тек термин (сөз) ғана емес, сонымен қатар XIX ғасырдың 60-жылдарында енгізілген тұжырымдама. Сол уақыттан бері бұл тұжырымдама белгілі бір мағынаға ие болды. «Құндылық» термині адам үшін бір нәрсенің немесе біреудің маңыздылығын, мәнін білдіреді. Құндылық өзімен-өзі өмір сүріп жатқанның барлығын сипаттамайды, бірақ ол адам үшін маңызды, пайдалы, жағымды, жанның жайлылығы және т.б. деп санайтын объектілерді білдіреді. Құндылық өзінің құрылымы бойынша ерекшеленеді: моральдік, эстетикалық, діни және т.б. Құндылық тасымалдаушыға сәйкес ерекшеленеді: жеке, сынып, кәсіби және т.б. Әлеуметтік жұмыста кәсіби маңызды құндылық – ол әлеуметтік жұмыстың мінсіз жүргізілуі туралы хабардар болу. Олар әлеуметтік қызметкерлердің кәсіби қызметіндегі мақсаттарын, міндеттерін көрсетеді. Көптеген авторлар әлеуметтік жұмыстың құндылықтарын анықтайды: әрбір клиенттің жеке басын құрметтеу; адамның табиғатын түсіну, клиенттің өзіндік құндылығын тану, яғни оны бар болмысымен қабылдай алу; клиенттің өзін-өзі анықтау құқығын құрметтеу; құпиялықты сақтау; клиентке жеке көзқарас; біліктілігін арттыру; клиенттің атына жұмыс істеу міндеттемесі; эмпатия; әлеуметтік әділеттілікке ұмтылу; толеранттылық. Әрине, әлеуметтік жұмыстың құндылықтарын толығымен есепке алу мүмкін емес. Бұл мамандықтың көп қырлы сипатына ғана емес, сонымен қатар оларды жіктеу критерийлерін анықтауға да байланысты. Қарапайым санақ барлық құндылықтарды атауға ғана мүмкіндік бермейді, сонымен қатар мамандықтың мәнін тұрақты түрде қалыптастыру да мүмкін емес. Әлеуметтік жұмыстың кәсіби маңызды құндылықтарын келесі түрлерге бөлуге болады: мамандықтың мәнін білдіретін құндылықтар (әлеуметтік әділдік, гуманизм); әлеуметтік қызметкердің мағынасы мен бағытын анықтайтын құндылықтар (біз оларды моральдік қағидаттар деп атаймыз): әр адамның қадір-қасиетін құрметтеу, кәсіби адалдықты сақтау, адамның шешім қабылдау құқығын құрметтеу, клиенттің ақылға қонымды мүдделерін сақтау; кəсіби қызметте сыртқы қатынас формасын білдіретін құндылықтар (ресми этикет). Әлеуметтік жұмыс этикасы қолданбалы ғылым ретінде әлеуметтік қызметкерлердің қызметі жүзеге асырылатын жағдайларда кәсіби моральдік көріністерді талдайды. Дегенмен, нақты шындық ешқашан мінсіз болмайды. Әлеуметтік жұмыстың мазмұны мен формалары белгілі бір әлеуметтік-мәдени контексте жүзеге асырылады және тарихи шындыққа ғана емес, сондай-ақ мемлекет пен өңірдің әлеуметтік саясатына байланысты. Мамандықтың шынайы моральдік тәжірибесін талдау өте маңызды, бірақ ол әлеуметтік мәселелер мен ақиқатты құрайтын сұрақтарға жауап береді. Егер әлеуметтік жұмыс этикасы кәсіби стандарттарға сай (технологияға сай) ғана дамыған болса, онда оны кәсіби кодекске дейін қысқарту болатын жағдай туады. Және бұл оның моральдік мазмұнынан айырады. Бұл талдау ол қалай болуы керек деген сұраққа жауап бермейді. Сондықтан, әлеуметтік жұмыс этикасы мінсіз болып табылатын моральдік құндылықтарды айқындауға арналған. Мінсіздік қазіргі уақытта қоғамдық жұмыста қаншалықты жүзеге асырылып жатқандығына қарамастан, талаптардың өрнегі болып табылады. Моральдік идеал – бұл қоғамдық жұмыстарды ұйымдастырудағы толық кемелділік. Яғни, идеалды әлеуметтік қызметкер үшін кеңірек жол ашатын, жақсылыққа жетудегі сенімді анықтайтын жоғары құндылық деп санауға болады. Әлеуметтік жұмыстағы моральдік идеал жұмыс нәтижелерін барынша дұрыс бағалауға, әлеуметтік саясатты қалыптастыруға қатысуға мүмкіндік береді, яғни мамандығының болашағы жақсы болуына жақын екендігіне сенімділікпен өмір сүру. Идеал – әлеуметтік жұмыс этикасының негізгі белгілерін білдіретін жоғары дәрежелі қорыту тұжырымдамасы. Сондықтан, оның мазмұнын ашқан кезде осы моральдік құндылықтарды анықтау қажет, олар әлеуметтік жұмыста идеалды жүзеге асырады. Бұл құндылықтарға, ең алдымен, әділеттілік кіреді. О.Г. Дробницкий «идеал» және «әділеттілік» ұғымдарын салыстыра отырып, әділдік әлеуметтік идеяның философиялық тәртібінің негізі екенін атап өтті, өйткені, ол әлемнің қалай жұмыс істейтіні туралы идеяны қамтиды. Әділеттілік мәселесі бойынша қазіргі заманғы ең қызықты авторлардың бірі Дж. Ролз әділеттілік әлеуметтік мекемелердің «бірінші артықшылығы» екенін атап көрсетеді. Осыған орай, барлық қоғамдық институттардың арасындағы жетекші орынды алатыны халыққа әлеуметтік көмек көрсету институты. XX ғасырда батыс ойшылдары әділдік феноменіне үлкен мән берсе, орыс ойшылдары үшін әділдік идеясы әрдайым орталық болған. Г. Флоровский орыс ойшылдарының романтикалық мәлімдемесін (А.Г. Хомяков, И.В. Киреевский, В.С. Соловьев) сипаттай отырып, олар халықтың сана-сезімінің өсуінен пайда болды, оған зұлымдық пен әлеуметтік әділетсіздіктің иелігіне айналған моральдік және діни идеалды таңдау мен қолдау кіреді. Орыс ойшылдарының романтикалық әділеттік идеалдарына үнемі қайта оралып отыруы, әділ патшаны немесе әділ қоғамды іздестіруі ұлттық өзін-өзі тану тереңдігінен пайда болды. В.С. Соловьев – мемлекеттік идеал мен адамгершілік арасындағы ажырамас байланыстарды негіздеген алғашқы орыс ойшылдарының бірі. Оның көзқарасы бойынша, адамгершілік және мемлекеттік билік бір-біріне қайшы келмеуі керек. Егер адамның мейірімге толы сезімдері жеке өмірінің субъективті саласымен шектелмесе, олар өз шегінен тыс шыққан кезде, ұжымдық адамның өмірімен біріктіріледі, ол белгілі бір дәрежеде институттар, заңдар және жеке адамдар мен топтардың қоғамдық қызметі арқылы объективті түрде жүзеге асырылатын қоғамдық мораль құрады. Соловьевтің пікірінше, қоғамға ортақ заң адамдардан мейірімді істерді жүзеге асыруды талап ететін болса, қоғам жоғары деңгейге көтеріледі. Осылайша, орыстың сана-сезімінде әділеттілік абсолютке үміткер ортақ мәнді құндылық ретінде қарастырылатын. Әлеуметтік жұмыс этикасында «әділдік» түсінігі – ең маңызды тақырып. Адамдардың әр түрлі өмірлік ресурстарға (материалдық пайда, жұмыстың болуы, білім алу мүмкіндіктері және т.б.) қол жеткізу мүмкіндігі болу керек. Бұл адамдардың өз әлеуетін жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Әлеуметтік қорғау экономикалық саладағы кемшіліктерге байланысты қиындықтарды бастан кешкендерге көмек көрсету механизмін ұсынады. Алайда, қоғамдағы шектеулі ресурстар әділдікке ұмтылу және әділетсіздіктің орын алуына себепші. Отандық әдеп кодексіне сәйкес: әлеуметтік қызметкер «әлеуметтік өмір сүру жағдайларын жақсарту және әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету үшін саясат пен заңнаманың өзгеруін талап етуі тиіс», «әлеуметтік саясатты қалыптастыруға және барлық әлеуметтік институттардың белсенді қызметін дамытуға жұртшылықтың қатысуы керек» деп жазылған. Әділдік дегеніміз не? Біз А. Бербешкина көзқарасын қолданамыз. Осы тұжырымдаманың мазмұнын ашу кезінде автор үш элементті анықтайды: жазалау шарасы, талаптың өлшемі және бағалаудың заңды болуы. Басқаша айтқанда, әділдік үш мағынада түсіндірілуі мүмкін. Мұның бәрі әлеуметтік қызметкердің кәсіби және этикалық қызметі үшін маңызды. Әділеттілік (жазалау шарасы ретінде) – іс-әрекет пен жазалаудың арасында сәйкестік болғанда кездегі адам өмірінің тәртібі. Әлеуметтік жұмысты ұйымдастыру тәжірибесінде баламалы жазалау қоғамның тұрақтылығы үшін қажетті шарт болып табылады. Жазалау әділеттілік элементі ретінде қоғамдағы адамның нақты жағдайына әсер етеді. Сондықтан, бұл әлеуметтік жұмыста маңызды. Әлеуметтік қызметкер – адамгершілік мамандығының өкілі, оның моральдік борышы – халықаралық этика кодексінде жазылған, «қоғамдағы өмірді жақсартуға бағытталған саясат пен бағдарламаларды дамытуға үлес қосу» үшін халықтың түрлі топтарының әлеуметтік проблемаларын анықтау және сипаттау. Сот төрелігін іске асырудың осы аспектісі әлеуметтік қызметкер мемлекеттің мүддесіне сәйкес адамдарды жазалауды орындайды. Дегенмен, әлеуметтік қызметкер өз жұмысында адамдарға деген мейірімділікті шектеулері тиіс, себебі жұмысты әділ түрде жүргізу керек. Бұл, бір жағынан, әділеттілік әлеуметтік жұмыс этикасының негізі болып табылмайтынын көрсетеді. Екінші жағынан, сот төрелігін жүзеге асыру басқа адамдардың, қоғамның моральдік қажеттілігін білдіреді. Тек осы жағдайды ескере отырып, сот төрелігі клиенттермен қарым-қатынастарды және әлеуметтік қорғау қызметтерін моральдік реттеудің факторы бола алады. Осылайша, əділет əлеуметтік қызметкердің клиентке деген көзқарасы бола отырып, сондай-ақ моральдік жауапкершіліктің шарасы ретінде қолданылады. Азаматтардың табиғи құқықтары әлеуметтік қызметкермен қорғалуы тиіс екендігін жоққа шығармайды: балалықты, кәрілікті, мүгедектікті, адамның қадір-қасиетін қорғау. Егер әділетсіздік қарапайым адам құқықтарының бұзылуынан болса, онда әділеттілік – осы құқықтарды қорғаушы. Әлеуметтік қызметкер өз мамандығының күш бойынша азаматтардың әлеуметтік және басқа да құқықтарын қорғайды. Бақылаушы рөлінде әлеуметтік қызметкер жалпы этикалық және кәсіби нормаларға қайшы келмеуі керек. Өзінің кәсіби жұмысында әлеуметтік қызметкер қандай да бір жағдайда қызығушылық басымдыққа ие екендігін анықтауы керек. Бұл, сарапшылардың пікірінше, халықтың 80%-ы мемлекет тарапынан әлеуметтік көмекке мұқтаж. Дегенмен, əлеуметтік қорғау жүйесінің мүмкіндіктері, əсіресе қоғамның дағдарыстарды дамыту контекстінде шектеулі. Әлеуметтік қызметкерлер белгілі бір клиенттің немесе қоғам мүдделерінен туындаған мәселені шешуі керек. Әлеуметтік қызметкердің ұстанымы әділ адамның ұстанымы болуы керек. Бұл тұрғыда «әділеттілік» ұғымы өз жалғасын табады. Әділет – жазалау шарасы ретінде әрекет ету және дәлелдеу, сондай-ақ осы шараның дұрыстығын білдіреді. Осы мағынада әділеттілік – шындықтың фактілеріне бірдей талаптарды, олардың бірыңғай моральдік бағасын ұсыну. Бұл тұрғыда әділеттілік жекешіл рақымшы, әділ тұлға ретінде түсініледі. Әлеуметтік қызметкердің әділ тұлға ретінде басты ерекшелігі – жеке мүдделеріне, қызығушылығына және бейімділігіне қарамастан, моральдық міндеттерді орындау. Осылайша, әділеттілік кәсіби моральдік сананың негізгі тұжырымдамасы ретінде, егер ол әріптестердің жұмысында көрініс тапса, әділетсіздікке ымырасыз клиентке әлеуметтік қызметкердің объективті әділ қарым-қатынасын біріктіреді. Әлеуметтік қызметтермен тұтынушылардың құқықтарын бұзу идеалды іздеуге, қақтығыстарға, қазіргі қоғамдық құрлысты сынап бағалауға әкеледі. Бұл тұрғыда әлеуметтік қызметтердің жұмысы қоғамның әлеуметтік тұрақтылығының кепілі болып табылады. Алайда, біз мұндай қызметтердің мүмкіндіктерін асыра пайдалану туралы айтпаймыз, өйткені олар, әсіресе қазіргі жағдайда, қаржыландырудың жетіспеушілігін сезінуді. Мұның бәрі әлеуметтік қызметкер мамандығының беделін арттыруға ықпал етпейді. Әлеуметтік жұмыс адамның осы түріне жатады, оның мақсаты – мейірімділік, игі істер жасау. Өз мақсаттары мен міндеттері бойынша бұл «таза» моральдік белсенділік, өйткені, әлеуметтік жұмыстың түпкі мақсаты «клиенттің өмір сүру жағдайлары мен проблемаларын шешуге үлес қосу» ғана емес. Е. Ярская-Смирнованың айтуынша, әлеуметтік жұмыс жеке қорларды босату, әлеуметтік денсаулықты, азаматтық және жеке жайлылықты, өркендеуді, бәсекеге қабілеттілікті, әлеуметтік интеграцияны қамтамасыз етуге бағытталуы керек. Әлеуметтік қызметкердің ең жоғары көрсеткіші – клиент пен қоғамның мейірімді болуы. Көптеген ойшылдар үнемі мейірімділік тұжырымдамасының ашылуына үлкен мән берді. В.С. Соловьев мейірімділік тұжырымдамасын түсіну керек екенін айтты, бұл «игі істер жасау үшін» күш табуға көмектеседі. Игі істерді дұрыс түсінбеу әділетсіздікке апарып соғуы мүмкін. Мейірімділіктің болуы күмән тудырмайды. Оның үстіне, Л.А. Поповтың айтуынша, мейірімділік идеясы барлық рухани өмірді біріктіреді. Оған барлық әлеуметтік жұмысты кіргізуге болады. Әлеуметтік жұмыстың шынайы тәжірибесінде жақсы көріністер көп қырлы болып табылады, бірақ оған негізделе отырып, игіліктерді жан-жақты айқындау мүмкін емес. Кәрі адамдарға көмектесудің жақсы екендігі күмән тудырмайды, бірақ кәрі адамдарға көмектесуді мейірімділік деп тану күмән тудырады. Әлеуметтік қызметкерлердің барлық қызмет түрлерінде әрқашан мен (әлеуметтік қызметкер ретінде) игі істер жасап жатырмын ба? деген сұрақтар туындайды. Қолданбалы этикада «мейірімділік» дегенді анықтау мүмкін емес. Әлеуметтік жұмыс этикасы да осы тұжырымдаманы жан-жақты айқындауға қабілетті бола алмайды. Демек, мейірімділіктің болуының негізі және оны анықтау – маңызды, теориялық-этикалық ой дамытудағы проблема. Этика тарихында әр түрлі көзқарастардан жақсы нәрсені анықтауға әрекет жасалды. Осы тұжырымдаманы қалыптастырудың тарихи процесі де моральді қалыптастыру мен дамытудың өзі болды. Жоғарыда айтылғандай, барлық тарихи кезеңдерде «жақсы» тұжырымдамасын анықтау мүмкін еместігі туралы күмәнді мәлімдемелер болғанымен, осы тұжырымдаманы түсіндіруде әр түрлі тәсілдер ашылуда. Гедеонистикалық және эвдемонистикалық ұғымдар оны жақсы көңіл-күймен және бақытпен байланыстырады. Бұл ілімдердегі мейірімділік – әр түрлі қуаныш пен бақытқа қол жеткізу (Эпикур, Аристотель). Утилитаризм көзқарастарында мейірімділік көптеген адамдарға бақыт әкеледі, демек, шын мәнінде пайдалы болуы мүмкін (Бентам, Милль). Діни ойшылдар Құдай мейірімділіктің көрінісі екенін айтады. Құдайдың еркіне сәйкес келетін әрекеттер ғана мейірімділік болып табылады. Осы көзқарастардағы айырмашылықтарға қарамастан, әр түрлі ойшылдар мейірімділік, адамгершілік мінез-құлқын идеалға, гуманистік құндылықтарды жүзеге асыруға назар аударады. Жақсы нәрсе сізді идеалға жақындатады. Және идеалды Құдай, бақыт, рахат, пайда және т.б. деп санауға болады. Егер сіз осы ұстанымға сүйенсеңіз, сіз моральдік еріктілікке келесіз: бүгін мен үшін мейірімділік – рахаттану, ал ертең – өз сөзіңде тұру. А.А. Гусейновтың жазуынша, моральдік волюнтаризм моральсіздікке алып келуі мүмкін, өйткені «ішкі хаостың апатының ашықтығы» адамның зұлымдыққа бейімділігін құптауға бұрады. И.Л. Зеленковтың көрсеткеніндей, жақсылық «таза түрінде» – адамгершілік қондырғысы, тұлғаның стратегиялық бағдарлауы, адамгершілік мұраты. Нағыз жақсылық адамдардың қызметіне байланысты болады. Егер шындықтың жағдайы адамның іс-әрекеттерімен жақсы болса, онда жақсы адам осындай ізгілікке ие. Адамның бұл қасиеті әлеуметтік қызметкер үшін өте маңызды. Әлеуметтік қызметкердің мейірімділігі үшін қандай негіз бар? Мейірімділік әлеуметтік қызметкерден саналы түрде және ерікті түрде ізгі ниеттің нормаларына, кез келген адамға құрмет пен сүйіспеншілікке, оның көмегіне жүгінуге, оның қадір-қасиетін және құқықтарын қорғауды талап етеді. Гуманизмнің басты принципі: адам мақсат па, құрал ма? Барлық уақытта гуманистер үшін адам болу маңызды саналды. Дәл осы адам болу – басты байлық. Этикалық ой тарихында Канттың қосқан үлесі зор. Гуманизмнің мәні, бұрын-соңды айтылғандай, Канттың моральдік заңы (адамгершілік заңы): адамдарға деген қарым-қатынасты мақсат етіп көру керек, әдіс ретінде көру дұрыс емес. Әлеуметтік жұмыс этикасы белгілі бір деңгейдегі мақсаттар мен құралдар арасындағы қарым-қатынас мәселесін шешеді. Шын мәнінде, əлеуметтік қызметкердің қызметі əр мақсаттар мен құралдардың салыстырмалы құндылығын белгілеп, оның мақсаттары мен құралдарының бірлігін бағалау кезінде анықталады. Жеке әлеуметтік қызметкерлердің түрлі гуманистік құндылықтарын түсіну және бағалау мамандыққа қатысты моральдік талаптарға сәйкес келмеуі мүмкін. Әлеуметтік қызметкер мейірімділікті белгілі бір дәрежеде қолданады, өйткені ол мүдделері мен моральдік сипаты әрдайым мейірімді бола алмайтын клиентпен жұмыс жүргізеді. Моральдік құндылық туралы идеяларды ғана емес, сондай-ақ моральдік өмірдің белгілі бір тәжірибесі бар адамның адамгершілік сана-сезіміне маман даярлау процесінде кәсіби моральді «біріктірді». Әділдік, жақсылық пен зұлымдықты жалған түсіну әлеуметтік жұмыстың моральдік мағынасын жоғалтуына себепші болады. Әлеуметтік жұмыста ерекше моральдік әрекет жоқ. Қызметтің моральдік аспектісі жеке әрекеттерде көрінеді және әлеуметтік қызметкердің жеке қасиеттеріне байланысты болады. Әлеуметтік жұмыстың мақсаттары қоғамның қажеттіліктері мен мүдделері, олардың субъективтілігі салыстырмалы түрде анықталады, мамандардың деңгейінде әлеуметтік жұмыстың мақсаттары олардың қызметінің себебі ретінде қабылданады. Әлеуметтік жұмыстың мәнін анықтайтын идеалдар мен құндылықтардың жиынтығы – олардың қызметінің моральдік негізі. Бұл құндылықтар мамандық үшін таралған жағдайда ғана маманның мінез-құлқын анықтайды. Адамның санасында әлеуметтік қызметкердің мінез-құлқының жалпы ерекшеліктері оның тәрбиесі мен білімінің ерекшеліктеріне байланысты белгілі бір өзгерістерге ұшырауы мүмкін. Христиандық этикада қайырымдылық адамның әрқайсысы ұстануы керек деп саналатын моральдік принцип ретінде қарастырылады. Сонымен қатар, қайырымдылық қарапайым түсінуді ғана емес, махаббатқа негізделген түсінікті де талап етеді. Әлемді ұстап тұрған моральдік борыш емес, ол – махаббат күші. Сүйіспеншіліксіз, моральдің барлық талаптары өзінің негізінен айырылады. Христиандық мораль және кәсіби этикадағы қайырымдылық рөлін бағалаудағы әр түрлі тәсілдерге қарамастан, бұл позициялар халықтың өзара әрекеттесуінде үлкен рөл атқаратын қоғамдық сезім (жомарттық, мейірімділік) ретінде сипатталады. Егер қоғамдық сезімдер адамдар арасындағы байланыстарды нығайтуға үлес қосса, онда қоғамға жат (жеккөрушілік, ашулану және т.б.) сезімдер олардың жойылуына әкеледі. Эмпатия – моральдік сезім, ол қағидатты моральдік заң деп санауға болмайды. Моральдік заңның (принцип) рөлі қайырымдылықпен жүзеге асырылады. Этика ұғымы ретінде қайырымдылық басқа адамға мейірімді, жанашыр, қамқорлық ретінде қарастырылады. Әлеуметтік жұмыста қайырымдылықтың қарама-қарсы мағынасы қатыгездік болмаса да, онда, ең бастысы, тіпті ол мейірімділік ретінде көрінгісі келсе де – немқұрайлық. Өз сезімдерін, ойларын және іс-әрекеттерін жеткілікті бағалауы жоқ, «жақындарымен» бөлісе алмайтын адамға қалай көңіл бөлуге болады? Егер біз осындай адамдарға көңіл білдірсек, олардың әлемге деген көзқарастарын бөліспейміз бе? Бір жағдай айқын: басқа адамға мейірімділік таныту, мәселенің өзгеруін білдірмейді. Шынайы өмірде қиындықтар адамның моральдік принципі ретінде саналы түрде қайырымдылықты таңдаған адамдарға кезігеді, егер адам адамға деген сүйіспеншіліктің парызын орындаса, бұл жағдай шешілуі мүмкін. Әлеуметтік қызметкердің белгілі бір марапатқа жатқызу ретінде бағалануында мейірімді, мейірімді адам деген сөздер рөл атқарады. Сондықтан, Г.П. Медведеваның айтуынша, кәсіпті таңдауға болашақ маманның жеке басының мамандық және өзіндік рухани-адамгершілік қасиеттері негіз болады. Әлеуметтік қызметкер бір жағдайда ғана адамдарға және қоғамға өз жұмысымен пайдасын тигізеді, егер оның игі істері адами құндылықтарға тән болса. Е.И. Холостова Әлеуметтік қызметкердіңжеке кәсіби құндылығына келесі маңыздылықтарды жатқызады: тұлғаның гуманистік бағыттылығы; жеке және әлеуметтік жауапкершілік; мейірбандық және әлеуметтілік; өзіндік абырой сезімі және эмпатия қабілеті; басқаларды түсінуге дайын тұру – оған көмекке келу; эмоционалды тұрақтылығы; әлеуметтік бейімделгіштігі және жеке бас адекваттылығы Қазіргі әлеуметтік қызметкер кәсіби білімді және дағдыны, жеке қасиеттерді міндетті түрде есепке алады. Әлеуметтік жұмысты таңдай отырып жастар осы мамандық туралы толық мағлұмат алуы керек. Әлеуметтік қызметкер қиыншылықтарға қарамастан адамдарды жақсы көре ме? Адамдарға жақсылық істей ала ма? Адамдардың күнделікті бақытсыз жағдайларына төзуге дайын ба, сонымен қатар бұл сұрақтарды мамандық таңдағанда шешуі қажет. Сондықтан, әлеуметтік қызметкер мамандығын таңдаған кезде адамгершілікті реттеуді қажет етеді, яғни қате таңдаудың негативті салдарын болдырмайды. Солай болғандықтан мамандық таңдау – әрбір адамның өміріндегі маңызды қадам және әсіресе жастар үшін өзінің күшіне сәйкес саланы таңдау өте қиын. Мамандық таңдауға әуестік қызмет етуі мүмкін, болашақ маманның жеке рухани-адамгершілік құндылықтарының өзіндік образдық табиғи байланысын үйлестіреді. Егер адам саналы түрде әлеуметтік қызметкер мамандығын өз қалауынша және тұлғалық құндылықтарға сәйкес таңдаса, онда ол үшін моральдік жағынан ауыр болмайды. Әлеуметтік қызметкер мен оның клиенті бірінші рет клиенттің өміріндегі өте қиын жағдайда кездеседі, яғни адамға қауіп төнген жағдайда кездеседі. Әлеуметтік қызмет мекемесіне келу клиент үшін қиын сыннан өту болып табылады. Солай болғандықтан, бұл мәселені сәтті шешу үмітін ғана білдірмейді, сонымен қатар өзінің жауапсыздығын мойындайды, яғни өзінің тәуелді болғанына қарамастан, адам ішкі дүниесін мойындағанмен, әрқашан тұлға үшін мойындау өте қиын. Бұндай жағдайда әлеуметтік қызметкер клиенттің өзінің күшіне және өз-өзіне сенімсіздігін жеңе ала ма, өзіне сенімді бола ала ма, өзінің қоршаған ортасы жағынан өзінің қадір-қасиетін сақтай ала ма, мұндай кезде клиент әлеуметтік қызметкердің жеке адамгершілігіне тәуелді. Әлеуметтік қызметкер өз жұмысына кірісерде өзінің қызмет дәрежесіне тәуелсіз, клиент пен қоғамға жақсылық әкелуі керек. Маман ретінде әлеуметтік қызметкер, біріншіден, клиентке шешілетін мәселелер приоритетін анықтауға көмектесіп, туындайтын қажеттіліктерді реттеп, көмектесіп, сондай-ақ, клиентті өзіндік көмек көрсету қызметіне қатыстыру шараларын қолдануы керек. Әлеуметтік қызметкер клиент пен қоғам жетістіктері үшін жауапты болады. Оның жауапкершілігі клиент жауапкершілігінен әлдеқайда күрделірек. Себебі, клиент тек өзінің қарабасының жетістігін ойласа, әлеуметтік қызметкер қабылдаған шешімдері тек клиент үшін ғана емес, барлық қоғамдық мүдделерге де жауапты. Әлеуметтік қызметкер мен оның клиентін бір мақсат біріктіреді. Бірақ әлеуметтік қызметкер клиентпен бірге өз алдына әрекеттің белсенді бастамасын бейнелейді. Әлеуметтік қызметкер және оның клиенті әріптес болып табылады, бірақ маман мәселелерді шешудің әдістері мен тәсілдерін біледі. Ол қарым-қатынасы бойынша өзін азамат, тәрбиеші, көмекші, жетекші ретінде көрсетеді. Бірақ әлеуметтік қызметкердің жағдайын әлеуметтік рөлдер мен қарапайым қажеттіктер ғана ақтамайды, сонымен қатар оған моральдік құқық беретін адамгершілік қасиеттері де ақтауы керек. Әлеуметтік қызметкердің басты құралы адамның ішкі, рухани құндылығы ретіндегі адамгершілігі болып табылады. Моральдік және этикалық қажеттіліктерге сәйкес адамдарға жақсылық жасау ізгілікті іс болып табылады. Медицина қызметкерлері мына бір сөзді жиі айтады: «Егер ауру адамға дәрігердің әңгімесінен кейін жақсы болмаса, онда ол дәрігер емес». Бұл жағдай әлеуметтік қызметкерге де қатысты. Егер клиентке әлеуметтік қызметкердің әңгімесінен кейін жақсы болмаса, онда ол клиенттің сенімін ақтамайды, онда мұндай әлеуметтік қызметкерге әлеуметтік қорғау қызметінде орын жоқ. Әлеуметтік қызметкердің кәсіби құндылығы 3 қажетті компоненттерден тұрады: адамгершіліктік білім, адамгершіліктік сендіру және адамгершіліктік қажеттілік. жүктеу/скачать 0.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|